Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Ntete ya Bansangu

BAMVULA kiteso ya 77 kulutaka banda Bayuda kuvutukaka na insi na bo ntangu bo katukaka na kimpika na Babilone. Tempelo yina Guvernere Zorobabele kutungaka vandaka melungisa bamvula 55. Bayuda kuvutuka na insi na bo ntetentete sambu na kuvutula lusambu ya kyeleka na Yeruzalemi. Kansi, bantu kuvandaka ve ti kikesa sambu na lusambu ya Yehowa. Bo vandaka na mfunu ya kikesa kukonda kusukinina, mpi yo yina kibeni mukanda ya Ntete ya Bansangu kupesaka.

Katula listi ya bazina ya kemonisa mutindu mabuta kulandanaka, mukanda ya Ntete ya Bansangu ketubila mambu yina kusalamaka na nsungi ya bamvula 40, banda na lufwa ya Ntotila Saule tii na lufwa ya Ntotila Davidi. Bantu ketubaka nde nganga-Nzambi Esdrasi muntu kusonikaka mukanda yai na mvu 460 ya N.T.B. Mukanda ya Ntete ya Bansangu kele mfunu mingi sambu na beto sambu yo kesadisa beto na kubakisa mutindu lusambu vandaka kusalama na tempelo mpi yo ketubila mambu mingi yina metala bankaka ya Mesia. Sambu yo kele kitini ya Ndinga ya kupemama ya Nzambi, malongi ya ke na kati na yo kekumisa lukwikilu na beto ngolo mpi kesadisa beto na kubakisa mbote Biblia.​—Baebreo 4:12.

MUKANDA YA MFUNU YA BAZINA

(1 Bansangu 1:1–9:44)

Listi ya bazina ya kemonisa mutindu mabuta kulandanaka yina Esdrasi kusonikaka kele mfunu sambu na bikuma tatu: sambu na kuzikisa nde kaka bantu ya kele na nswa ya kusala kisalu ya kinganga-Nzambi bantu vandaka kusala yo, sambu na kuzaba dikabu ya konso dikanda, mpi sambu na kutanina listi ya bankaka yina kenata tii na Mesia. Lisiti yango ketubila istware ya Bayuda tombuka tii na muntu ya ntete. Banda na Adami tii na Noa, bambandu kele kumi, mpi banda na Abrahami bambandu kele mpi kumi. Na nima ya kutanga bana ya Ismaele, bana ya Ketura, makangu ya Abrahami, mpi bana ya Ezau, disolo yango ketubila mingi mutindu mabuta ya bana 12 ya Izraele kulandanaka.​—1 Bansangu 2:1.

Esdrasi kutubilaka mingi mpenza bantu ya dikanda ya Yuda sambu bo bantu kubasisaka dibuta ya kimfumu ya Ntotila Davidi. Banda na Abrahami tii na Davidi, bambandu kele 14, mpi bambandu kele 14 tii na ntangu bo kwendaka na kimpika na Babilone. (1 Bansangu 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Matayo 1:17) Na nima, Esdrasi kutangaka bantu ya bikanda yina vandaka kuzinga na ndambu ya Esti ya Nzadi Yordani, ebuna yandi tangaka dyaka bazina ya mabuta ya bana ya Levi. (1 Bansangu 5:1-24; 6:1) Na nsuka, Esdrasi kutubilaka na bunkufi bikanda yankaka yina vandaka kuzinga na ndambu ya Westi ya Nzadi Yordani, mpi yandi tubilaka na bunda dibuta ya Benyamini. (1 Bansangu 8:1) Yandi tangaka mpi bazina ya bantu ya ntete yina kuzingaka na Yeruzalemi na nima ya kimpika na Babilone.​—1 Bansangu 9:1-16.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

1:18​—Nani vandaka tata ya Shela, Kainami to Arfaksadi? (Luka 3:35, 36) Arfaksadi kuvandaka tata ya Shela. (Kuyantika 10:24; 11:12) Ngogo “Kainami” yina kele na Luka 3:36 lenda vanda mbalula ya mbi ya ngogo “Kaldea.” Kana  yo kele mpidina, yo lombaka kutanga masonuku ya kisina nde, “mwana ya Arfaksadi ya Kaldea.” To yo lenda vanda nde bazina Kainami mpi Arfaksadi ketubila kaka muntu mosi. Kima yankaka ya beto fwete vila ve kele nde bangogo “mwana ya Kainami” kele ve na bamaniskri yankaka.​—Luka 3:36.

2:15​—Keti Davidi kuvandaka mwana ya nsambwadi ya Yese? Ve. Yese kuvandaka ti bana nana, ebuna Davidi kuvandaka leke na kati ya bana yonso. (1 Samuele 16:10, 11; 17:12) Yo fwete vanda nde mwana mosi ya Yese kufwaka kukonda kubuta bana. Sambu mwana yina zolaka ve kuvanda na bupusi na balisti ya mabuta, Esdrasi kukatulaka zina na yandi.

3:17​—Sambu na nki Luka 3:27 kebinga Shealtiele mwana ya Yoyakini nde mwana ya Neri? Yoyakini kuvandaka tata ya Shealtiele. Kansi, yo kemonana nde Neri kukwedisaka mwana na yandi ya nkento na Shealtiele. Luka kubingaka bokilo ya Neri ya bakala nde mwana ya Neri kaka mutindu yandi salaka na Yozefi, yandi bingaka Yozefi nde mwana ya Eli, tata ya Maria.​—Luka 3:23.

3:17-19​—Inki bangwisana Zorobabele, Pedaya, mpi Shealtiele kuvandaka ti yo? Zorobabele kuvandaka mwana ya Pedaya yina kuvandaka mpangi ya Shealtiele. Kansi, bantangu yankaka Biblia kebingaka Zorobabele nde mwana ya Shealtiele. (Matayo 1:12; Luka 3:27) Yo lenda vanda sambu Pedaya kufwaka, mpi Shealtiele muntu kusansaka Zorobabele. To mbala yankaka yo lenda vanda nde Shealtiele kufwaka kukonda kubuta mwana, ebuna Pedaya kukwelaka nkento yina mpangi na yandi kubikaka, mpi Zorobabele kuvandaka mwana ya ntete ya makwela yina.​—Kulonga 25:5-10.

5:1, 2​—Kubaka nswa ya mwana ya ntete kutendulaka nki sambu na Yozefi? Yo tendulaka nde Yozefi kubakaka bitini zole ya kimvwama yina tata na bo kubikaka. (Kulonga 21:17) Yo yina, yandi kumaka tata ya bikanda zole, dikanda ya Efrayimi ti ya Manase. Bana yankaka ya Izraele kuvandaka konso muntu tata ya dikanda mosi kaka.

Malongi Sambu na Beto:

1:1–9:44. Listi ya bazina ya bantu ya kyeleka ya bo ketanga na mukanda yai kemonisa nde ngidika yonso ya lusambu ya kyeleka mesimbama na mambu ya kyeleka, kansi na masolo ya luvunu ve.

4:9, 10. Yehowa kupesaka mvutu na kisambu ya masonga yina Yabeshi kusalaka ntangu yandi lombaka na kukumisa ntoto na yandi nene mpi yo vanda na ngemba na mpila nde bantu mingi ya ketitaka Nzambi kuzwa kisika. Ntangu beto kesala na kikesa yonso kisalu ya kukumisa bantu balongoki, beto mpi fwete salaka bisambu ya masonga sambu na kulomba nde bansambidi ya Nzambi kukuma mingi.

5:10, 18-22. Na bilumbu ya Ntotila Saule, bantu ya bikanda yina vandaka na esti ya Yordani kubedisaka bantu ya Agare na bitumba ata bo vandaka mingi kuluta mbala 2 bantu ya bikanda yango. Yo salamaka mutindu yina sambu babakala ya kikesa ya bikanda yina kutulaka ntima na Yehowa mpi kusosaka lusadisu na yandi. Bika beto tula ntima ya mvimba na Yehowa ntangu beto kenwana bitumba ya kimpeve ti bambeni yina kele mingi kuluta beto.​—Efezo 6:10-17.

9:26, 27. Balevi yina vandaka kukengila bakyelo kuvandaka ti mukumba mosi ya nene yina vandaka kulomba bantu ya mefwana na kutudila ntima. Bo pesaka bo bansabi ya bakyelo ya bisika ya santu ya tempelo. Bo vandaka bantu ya kutudila ntima yina vandaka kukangula bakyelo konso kilumbu. Yehowa mepesaka beto mukumba ya kusosa bantu ya teritware na beto mpi ya kusadisa bo na kusambila yandi. Keti beto fwete vanda ve bantu ya kwikama mpi ya kutudila ntima kaka mutindu Balevi yina vandaka kukengila bakyelo kuvandaka?

 DAVIDI KEYALA BONSO NTOTILA

(1 Bansangu 10:1–29:30)

Disolo yango kebanda na kutubila mutindu Ntotila Saule ti bana na yandi tatu ya babakala kufwaka na bitumba ya bo nwanaka ti bantu ya Filistia na Ngumba Gilboa. Bo tulaka Davidi, mwana ya Yese, ntotila ya dikanda ya Yuda. Basoda ya bikanda yonso kwisaka na Ebroni mpi bo tulaka Davidi ntotila na Izraele ya mvimba. (1 Bansangu 11:1-3) Ntama mingi ve na nima, yandi botulaka Yeruzalemi na bitumba. Na nima, bantu ya Izraele kunataka sanduku ya kuwakana na Yeruzalemi, “bo vandaka kwenda ke tula milolo ya kiese ti kubula bima yai ya miziki: . . . bagitare.”​—1 Bansangu 15:28.

Davidi kumonisaka mpusa ya kutungila Nzambi ya kyeleka nzo. Yehowa kubikilaka Salomo dibaku yina, kansi yandi salaka kuwakana ti Davidi sambu na Kimfumu. Ntangu Davidi vandaka kunwana bitumba ti bambeni ya Izraele, Yehowa kunungisaka yandi mbala mingi. Ntangu bo tangaka bantu kukonda nswa ya Yehowa, yo nataka lufwa ya bantu 70 000. Na nima ya kubaka nswa na nzila ya wanzyo ya kutungila Yehowa mesa-kimenga, Davidi kusumbaka kisika na maboko ya Arauna, muntu ya dikanda ya Yebusi. Davidi yantikaka ‘kusosa bima mingi’ sambu na kutungila Yehowa nzo ya “kitoko mpenza ti ya lukumu” na kisika yina. (1 Bansangu 22:5) Davidi kubongisaka bisalu yina Balevi vandaka kusala mpi bo metubila yo mingi na mukanda yai ya Ntete ya Bansangu kuluta bisika yankaka ya Masonuku. Ntotila mpi bantu kupesaka makabu mingi sambu na tempelo. Na nima ya kuyala bamvula 40, Davidi kufwaka “lufwa mosi ya mbote na kati ya kimvwama ti lukumu ntangu yandi kumaka mununu; mwana na yandi Salomo yingaka yandi na kimfumu.”​—1 Bansangu 29:28.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

11:11​—Sambu na nki ntalu ya bantu yina kufwaka kele 300, kansi 800 ve mutindu bo ketubila yo na disolo yina mosi na mukanda ya 2 Samuele 23:8? Mfumu ya basoda tatu ya kuluta ngolo ti kikesa na kati ya basoda ya Davidi kuvandaka Yashobami to Yishebaale. Basoda yankaka zole ya ngolo ti kikesa kuvandaka Alazare ti Shama. (2 Samuele 23:8-11) Kima ya keswaswanisa masolo yina zole lenda vanda nde bo ketubila mambu ya kuswaswana yina muntu yina mosi kusalaka.

11:20, 21​—Inki kiyeka Abishai kuvandaka na yo na ntwala ya basoda tatu ya ngolo ya Davidi? Abishai kuvandaka ve na kati ya basoda tatu ya kuluta ngolo yina vandaka kusadila Davidi. Kansi, mutindu bo ketuba na 2 Samuele 23:18, 19, yandi vandaka mfumu ya basoda 30 mpi yandi lutaka bo yonso na lukumu. Lukumu ya Abishai kuvandaka bonso yina ya basoda tatu ya kuluta ngolo, sambu yandi salaka mambu ya ngolo bonso yina Yashobami kusalaka.

12:8 (NW)​—Na nki mutindu baluse ya basoda ya dikanda ya Gadi kuvandaka bonso “baluse ya bantambu”? Babakala yai ya kikesa kuvandaka ti Davidi na ntoto ya zelo na zelo. Nsuki na bo kukumaka nda. Mutindu bo vandaka na nsuki mingi mpi ya kutunga, yo vandaka kusala nde bo monana bonso bantambu ya makasi.

13:5​—‘Masa ya Ezipte’ ya bo ketubila awa kele inki? Bantu yankaka keyindulaka nde ngogo yai ketendula kisika masa ya Nzadi ya Nile mekabwanaka. Kansi, bantu mingi kendimaka nde ngogo yango ketendula ‘muwanda ya Ezipte,’ disongidila, dibengi mosi ya nda yina kuvandaka ndilu ya Ntoto ya Lusilu na ndambu ya sudi-westi.​—Kutanga 34:2, 5; Kuyantika 15:18.

16:30​—Inki kele ntendula ya bangogo “tekita na meso” ya Yehowa? Bo sadilaka ngogo “tekita” awa na mutindu mosi ya kifwani sambu na kumonisa boma mpi luzitu mingi mpenza yina bantu fwete vanda na yo na ntwala ya Yehowa.

16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19​—Inki ngidika ya lusambu vandaka kusalama na Izraele banda  na ntangu ya bo nataka Sanduku na Yeruzalemi tii ntangu ya bo tungaka tempelo? Ntangu Davidi kunataka Sanduku na Yeruzalemi mpi kutulaka yo na kati ya tenta ya yandi salaka, Sanduku kuvandaka ve na tabernakle bamvula mingi. Na nima ya kunata yo, Sanduku kubikalaka na tenta yina na Yeruzalemi. Tabernakle kuvandaka na bwala Gabaoni, kisika Sadoki Nganga-Nzambi ya Nene, ti bampangi na yandi vandaka kutambika bimenga yina Nsiku vandaka kulomba. Ngidika yai kulandaka na kusalama tii na ntangu bo manisaka kutunga tempelo na Yeruzalemi. Ntangu yango, bo katulaka tabernakle na Gabaoni sambu na kunata yo na Yeruzalemi, mpi bo tulaka Sanduku na kisika ya Kuluta Santu ya tempelo.​—1 Bantotila 8:4, 6.

Malongi Sambu na Beto:

13:11. Kana beto menunga ve na kusala kima mosi, na kisika ya kuwa makasi mpi kupesa foti na Yehowa, beto fwete tadila luzingu na beto mpi kusosa na kuzaba kikuma ya kusalaka nde beto nunga ve. Ntembe kele ve nde Davidi kusalaka mutindu yina. Yandi bakaka dilongi na kifu ya yandi salaka mpi na nima, yandi nungaka na kunata Sanduku na Yeruzalemi sambu yandi sadilaka metode ya mbote. a

14:10, 13-16; 22:17-19. Beto fwete sambaka Yehowa ntangu yonso mpi kusosa lutwadisu na yandi na ntwala ya kusala konso kima yina tavanda na bupusi na kimpeve na beto.

16:23-29. Susi na beto ya ntete na luzingu fwete vanda lusambu ya Yehowa.

18:3. Yehowa kele Muntu yina kelungisaka balusilu na yandi. Na nzila ya Davidi, yandi lungisaka lusilu na yandi ya kupesa nkuna ya Abrahami ntoto ya Kanana yonso “katuka nzadi yina kele na lweka ya Ezipte tii kuna na nzadi ya nene ya Efrate.”​—Kuyantika 15:18; 1 Bansangu 13:5.

21:13-15. Yehowa kusongaka wanzyo na kubikisa kupesa bantu mpasi sambu Yandi kewaka ntima mpasi kana bantu na Yandi kemona mpasi. Ya kyeleka, “yandi kele mawa mingi.” b

22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Ata bo pesaka yandi ve mukumba ya kutungila Yehowa tempelo, Davidi kumonisaka mpeve ya kukaba. Sambu na inki? Sambu yandi bakisaka nde bima yonso ya yandi zwaka na luzingu kuvandaka sambu na bumbote ya Yehowa. Mawi ya ntonda ya mutindu mosi fwete pusa beto na kuvanda ti mpeve ya kukaba.

24:7-18. Ngidika ya kukabisa banganga-Nzambi na bandonga 24 yina Davidi kusadisaka vandaka kusala kaka tii na ntangu wanzyo ya Yehowa kumonanaka na Zakaria, tata ya Yoane Mbotiki, mpi kuzabisaka yandi lubutuku ya Yoane. Mutindu Zakaria kuvandaka muntu ya “ndonga ya banganga-Nzambi ya Abia,” ntangu mambu yina kusalamaka, yo vandaka dibaku na yandi ya kusala na tempelo. (Luka 1:5, 8, 9) Lusambu ya kyeleka ketubilaka bantu ya kyeleka yina kuzingaka mpenza, kansi masolo ya mpamba-mpamba ve ya bantu keyindulaka na mabanza na bo. Beto kebakaka mambote mingi kana beto kesala na kwikama yonso kumosi ti “mpika ya kwikama mpi ya mayele” na yina metala lusambu ya kuyidika mbote ya Yehowa bubu yai.​—Matayo 24:45, NW.

Sadila Yehowa “ti Ntima Mosi mpi Moyo ya Kyese”

Mukanda ya Ntete ya Bansangu kepesa ve kaka listi ya bazina ya bantu mpi mabuta. Yo ketubila mpi mutindu Davidi kunataka sanduku ya kuwakana na Yeruzalemi, bitumba ya nene ya yandi nungaka, bima ya kutungila tempelo ya yandi yidikaka, mpi mutindu yandi salaka ngidika ya kukabisa Balevi na bandonga ya banganga-Nzambi sambu na kisalu. Yo fwete vanda nde bantu ya Izraele kubakaka mambote mingi mpenza na mambu yonso ya Esdrasi kusonikaka na mukanda ya Ntete ya Bansangu. Yo sadisaka bo na kubaka dyaka kikesa sambu na lusambu ya Yehowa na tempelo.

Davidi kubikaka mbandu ya mbote mpenza ya kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na yandi! Na kisika ya kusosa mikumba ya nene sambu na yandi mosi, Davidi kusosaka kusala luzolo ya Nzambi. Biblia kesyamisa beto na kulanda ndongisila na yandi sambu na kusadila Yehowa “ti ntima mosi mpi moyo ya kyese.”​—1 Bansangu 28:9, NW.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Tablo/Bifwanisu ya kele na lutiti 8-11]

(Sambu na kumona mambu yonso, tala mukanda)

Bambandu banda na Adami tii na Noa (bamvula 1 056)

4026 N.T.B. Adami

Bamvula 130 ⇩

Seti

105 ⇩

Enosi

90 ⇩

Kenani

70 ⇩

Malalele

65 ⇩

Yeredi

162 ⇩

Enoki

65 ⇩

Matuzala

187 ⇩

Lameki

182 ⇩

2970 N.T.B NOA kubutukaka

Bambandu banda na na Noa tii Abrahami (bamvula 952)

2970 N.T.B NOA

Bamvula 502 ⇩

Semi

100 ⇩

MVULA YA NGOLO 2370 N.T.B.

Arpaksadi

35 ⇩

Shela

30 ⇩

Ebere

34 ⇩

Pelegi

30 ⇩

Reu

32 ⇩

Serugi

30 ⇩

Nahore

29 ⇩

Tera

130 ⇩

2018 N.T.B. ABRAHAMI kubutukaka

Banda na Abrahami tii na Davidi: bambandu 14 (bamvula 911)

2018 N.T.B. Abrahami

Ba-mvula 100

Izaki

60 ⇩

Yakobi

ziku tii na 88 ⇩

Yuda

⇩

Peresi

⇩

Esoni

⇩

Rami

⇩

Aminadabi

⇩

Nashoni

⇩

Salma

⇩

Bozi

⇩

Obedi

⇩

Yese

⇩

1107 N.T.B. DAVIDI kubutukaka