Mbikudulu ya Ozea Kesadisa Beto na Kutambula ti Nzambi

‘Bantu na mono takwisa kulanda mono Yehowa.’​—OZEA 11:10.

1. Inki drame ya kifwani bo ketubila na mukanda ya Ozea?

 KETI nge kevandaka na kyese na kutala badrame ti bantu yina kesalaka yo mbote? Mukanda ya Ozea kele ti drame mosi ya kifwani. a Drame yango ketubila luzingu ya mpasi yina kukuminaka dibuta ya Ozea, profete ya Nzambi mpi makwela ya kifwani yina Yehowa kusalaka ti bantu ya Izraele na nzila ya Nsiku ya Moize.

2. Inki mambu beto mezaba na yina metala Ozea?

² Ozea kapu ya 1 kepesa kisika drame yango kesalama. Yo kemonana bonso nde Ozea kuzingaka na teritware ya kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele. Bo vandaka kubinga teritware yango nde Efrayimi, zina ya kikanda na yo ya kuluta nene. Yandi salaka kisalu na yandi ya kiprofete na nsungi ya luyalu ya bamfumu nsambwadi ya nsuka ya Izraele mpi ya Bantotila Oziasi, Yotami, Ahazi, ti Ezekiasi ya Yuda. (Ozea 1:1) Yo ketendula nde Ozea kusalaka kisalu ya kiprofete kiteso ya bamvula 59. Ata Ozea kumanisaka kusonika mukanda na yandi ntama mingi ve na nima ya mvu 745 N.T.B., yo kele mfunu bubu yai, sambu bantu mingi kezinga luzingu ya mefwanana ti yina bo tubilaka na ntwala na bangogo yai: ‘Bantu na mono takwisa kulanda mono Yehowa.’​—Ozea 11:10.

Mambu Yina Mukanda ya Ozea Ketubila na Bunkufi

3, 4. Tendula na bunkufi mambu yina kele na mukanda ya Ozea kapu ya 1 tii ya 5.

³ Kana beto tadila na bunkufi mambu yina kele na Ozea kapu ya 1 tii ya 5, yo takumisa ngolo lukanu na beto ya kutambula ti Nzambi, na kumonisa lukwikilu mpi na kuzinga na kuwakana ti luzolo na yandi. Ata Nzambi kumonaka bantu ya kimfumu ya Izraele mbi sambu bo salaka pite na kimpeve, yandi zolaka kuwila bo mawa kana bo balulaka ntima. Dyambu yai kumonanaka na mutindu Ozea kusalaka nkento na yandi Gomere. Na nima ya kubuta ti yandi mwana mosi, yo kemonana nde Gomere kubutaka dyaka bana zole ya makangu. Kansi, Ozea kuvutulaka yandi dyaka na makwela kaka mutindu Yehowa vandaka na luzolo ya kulolula bantu ya Izraele yina kubalulaka ntima.​—Ozea 1:1–3:5.

⁴ Yehowa kusambisaka bantu ya Izraele sambu kyeleka, ntima ya mbote, to nzayilu ya Nzambi kuvandaka ve na ntoto yina. Yandi zolaka kupesa ndola na bantu ya Izraele yina vandaka kusambila biteki mpi bantu ya kimfumu ya Yuda yina kukumaka ntu-ngolo. Kansi, ntangu bantu ya Nzambi zolaka kukuma na “bampasi,” bo zolaka kusosa Yehowa.​—Ozea 4:1–5:15.

Kinsweki ya Drame Yango Mezabana

5, 6. (a) Na nki kiteso kindumba vandaka kusalama na kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele? (b) Sambu na nki lukebisu yina Nzambi kupesaka na Izraele ya ntama kele mfunu sambu na beto?

⁵ Nzambi kusongaka Ozea nde: “Kwenda nge kwela nkento yina ke salaka kindumba, [mpi baka, NW] bana-makangu. Sambu na [kindumba], bantu ya ntoto yai me bikisa mono Mfumu Nzambi na kwenda kusamba banzambi ya nkaka.” (Ozea 1:2) Na nki kiteso kindumba vandaka kusalama na Izraele? Biblia ketela beto nde: “Bo [bantu ya kimfumu ya bikanda kumi] me kudipesaka  na banzambi ya nkaka mutindu nkento ya makwela me kuma nkento ya ndumba. . . . Yo yina bana na beno ya bankento me kumaka bandumba, ebuna bankento ya bana na beno me kumaka kusala pite . . . sambu beno mosi beno ke kwendaka na bankento yina ke salaka kindumba na banzo ya bisambu, beno ke pesaka makabu na banzambi ya luvunu nzila mosi ti bo.”​—Ozea 4:12-14.

⁶ Kindumba ya kimpeve ti ya kinsuni kupanzanaka mingi na bantu ya Izraele. Yo yina, Yehowa zolaka ‘kupesa bantu ya Izraele ndola.’ (Ozea 1:4; 4:9) Lukebisu yai kele mfunu sambu na beto, sambu Yehowa tapesa ndola na bantu yina kesala mansoni mpi bayina kesala lusambu ya mvindu bubu yai. Kansi, bantu yina ketambulaka ti Nzambi kelungisaka minsiku na yandi ya lusambu ya bunkete mpi bo kezabaka nde, “ata muntu mosi ve lenda kota na Kimfumu ya Kristo ti ya Nzambi kana yandi ke salaka pite.”​—Efezo 5:5; Yakobo 1:27.

7. Makwela ya Ozea ti Gomere kuvandaka kifwani ya inki?

⁷ Ntangu Ozea kukwelaka Gomere, yo fwete vanda nde yandi vandaka mwense mpi nkento ya kwikama ntangu yandi “butaka mwana ya bakala.” (Ozea 1:3) Mutindu bo monisaka yo na drame ya kifwani, ntangu fyoti na nima ya kubasisa bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte na mvu 1513 N.T.B., Nzambi kusalaka ti bo kuwakana mosi yina vandaka bonso makwela mpi kontra ya makwela ya bunkete. Ntangu Izraele kundimaka kuwakana yina, yandi silaka na kuvanda ya kwikama na ‘bakala mpi mfumu na yandi,’ Yehowa. (Yezaya 54:5) Ya kyeleka, makwela ya bunkete yina Ozea kusalaka ti Gomere vandaka kumonisa makwela ya kifwani ya Izraele ti Nzambi. Kansi, mambu kusobaka mpenza!

8. Inki mutindu kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele kuyantikaka, mpi nki nge lenda tuba na yina metala lusambu na yo?

⁸ Nkento ya Ozea “bakaka diaka divumu, yandi butaka mwana ya nkento.” Yo fwete vanda nde mwana yina ya nkento ti mwana yankaka yina Gomere kubutaka na nima kuvandaka bana ya makangu. (Ozea 1:6, 8) Sambu Gomere kuvandaka kifwani ya Izraele, nge lenda kudiyula nde, ‘Inki mutindu Izraele kudikumisaka ndumba?’ Na mvu 997 N.T.B., bikanda kumi ya Izraele kukabwanaka ti dikanda ya sudi ya Yuda mpi ya Benyamini. Kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele na nordi kubasisaka lusambu ya mwana-ngombe sambu na kukangisa bantu nzila ya kukwenda na Yuda sambu na kusambila Yehowa na tempelo ya Yeruzalemi. Na kati ya Izraele, bo kotisaka ngolo kibeni lusambu ya Baale, yina vandaka kupusa bantu na kusala mansoni ya nene.

9. Mutindu Ozea 1:6 kutubaka yo, inki kukuminaka Izraele?

⁹ Ntangu Gomere kubutaka mwana ya zole ya makangu, Nzambi kusongaka Ozea nde: “Pesa yandi zina Lo-Ruhama [disongidila “Bo Wilaka Yandi Mawa Ve,” NW], sambu mono ta wila bantu ya Israele mawa ve, mono [takatula bo kibeni, NW].” (Ozea 1:6) Yehowa ‘kukatulaka bo’ ntangu bantu ya Asiria kunataka bantu ya Izraele na kimpika na mvu 740 N.T.B. Ata mpidina, Nzambi kuwilaka kimfumu ya bikanda zole ya Yuda mawa mpi yandi gulusaka bo, kansi yo vandaka ve na bitumba, mbele, tolotolo, to basoda yina kenataka bampunda. (Ozea 1:7) Na mpimpa mosi mpamba na mvu 732 N.T.B., wanzyo kaka mosi kufwaka basoda ya Asiria 185 000 yina kuzyungaka Yeruzalemi, ntu-mbanza ya Yuda, sambu na kunwanisa yo.​—2 Bantotila 19:35.

Yehowa Kesambisa Izraele

10. Kindumba yina Gomere kusalaka kumonisaka inki?

¹⁰ Gomere kuyambulaka Ozea mpi yandi kumaka ‘nkento ya ndumba,’ sambu yandi vandaka kuzinga na kimakangu ti bakala yankaka. Dyambu yai kumonisaka mutindu kimfumu ya Izraele kusalaka kuwakana ya politiki ti makanda ya kesambilaka banzambi ya biteki mpi bo yantikaka  kutudila makanda yango ntima. Na kisika ya kupesa lukumu na Yehowa sambu na bima ya kinsuni ya bo kumaka na yo, bantu ya Izraele kupesaka lukumu na banzambi ya makanda ya mutindu yina mpi kufwaka kuwakana yina kuvandaka bonso makwela ya bo salaka ti Nzambi mutindu bo kudipesaka na lusambu ya luvunu. Mpila ya kuyituka kele ve na kumona nde Yehowa kusambisaka dikanda yai sambu na kindumba ya kimpeve!​—Ozea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Inki kukuminaka Nsiku ya kuwakana ntangu Yehowa kupesaka nzila nde Izraele mpi Yuda kukwenda na kimpika?

¹¹ Inki ndola Izraele kubakaka ntangu yandi yambulaka Bakala mpi Mfumu na yandi? Nzambi tindaka Izraele “na ntoto ya zelo na zelo” ya Babilone, dikanda yina kubwisaka Asiria, kisika bantu ya Izraele kwendaka na kimpika na mvu 740 N.T.B. (Ozea 2:14) Ntangu Yehowa kusukisaka kimfumu ya bikanda 10, yandi fwaka ve kuwakana yina vandaka bonso makwela ti bikanda 12 ya kisina ya Izraele. Ya kyeleka, ntangu Nzambi kubikisaka nde bantu ya Babilone kufwa Yeruzalemi na mvu 607 N.T.B. mpi kupesaka nswa nde bantu ya Yuda kukuma bampika, yandi kufwaka ve kuwakana ya Nsiku ya Moize yina yandi salaka ti bikanda 12 ya Izraele yina kuvandaka na makwela ya kifwani ti yandi. Yandi fwaka kuwakana yina kaka ntangu bamfumu ya Bayuda kubuyaka Yezu Kristu mpi kufwaka yandi na mvu 33 ya T.B.​—Kolosai 2:14.

Yehowa Melongisila Izraele

12, 13. Inki mambu kele na Ozea 2:8-10, mpi nki mutindu bangogo yina kulunganaka na Izraele?

¹² Nzambi kulongisilaka Izraele na “kubikisa kusala pite ti na kubikisa bikalulu na yandi ya kindumba,” kansi yandi zolaka kaka kulanda bamakangu na yandi. (Ozea 2:4, 7) Yehowa kutubaka nde: “Yo yina mono ke kangisa yandi nzila na banti ya nsende, mono ke tunga lupangu na mpila nde yandi kumona diaka ve banzila na yandi. Yandi ta zola kulanda bamakangu na yandi, kansi yandi ta kuka kuzwa bo ve. Yandi ta sosa bo kansi yandi ta mona bo ve. Ebuna yandi ta tuba nde: ‘Mono ke vutuka ka mono na bakala na mono ya ntete; ntete mono vandaka kumona kiese, kansi sesepi yai ve.’ Kansi yandi vandaka kuzaba ve nde mono muntu pesaka yandi ble, vinu ti mafuta ya olive; mono mpi muntu pesaka yandi arza ti wolo mingi, yina ya yandi vandaka kupesa makabu na nzambi Baale.”​—Ozea 2:8-10.

¹³ Ata Izraele kusosaka lusadisu ya makanda yina kuvandaka “bamakangu na yandi,” ata mosi ve na kati na yo kukukaka na kusadisa yandi. Izraele kuvandaka bonso nde bo mekangisa yo na banti ya bansende na mpila nde ata dikanda mosi ve kukukaka na kusadisa yandi. Na nima ya kuzyunga ntu-mbanza Samaria bamvula tatu, Asiria kubwisaka yo na mvu 740 N.T.B., mpi kimfumu ya bikanda kumi vandaka mevutukila ve ata fyoti ngolo na yo. Kaka bantu fyoti mpamba na kati ya bantu ya Izraele yina kukwendaka na kimpika zolaka kubakisa mutindu mambu kuvandaka mbote mpenza ntangu bankaka na bo vandaka kusadila Yehowa. Bantu yina kubikalaka zolaka kuyambula lusambu ya Baale mpi kusosa kuvutula bangwisana ya mbote ti Yehowa.

Mutindu Yankaka ya Kutadila Drame

14. Inki mutindu Ozea kuvutulaka dyaka bangwisana ya makwela ti Gomere?

¹⁴ Sambu na kubakisa mbotembote kuwakana yina kuvandaka na kati ya makwela ya Ozea mpi bangwisana ya Izraele ti Yehowa, beto tadila bangogo yai: “Mfumu Nzambi tubilaka mono diaka nde: ‘Kwenda diaka na nkento yina ke na makangu na yandi, ke salaka pite.’” (Ozea 3:1) Ozea kulemfukaka na ntuma yai mpi kufutaka mbongo sambu na kubaka Gomere na bakala yina vandaka kuzinga ti yandi. Na nima, Ozea kupesaka nkento na yandi bansiku ya ngolo nde: “Nge ta zinga ti mono bilumbu mingi, nge ta sala diaka kindumba ve, nge ta vanda mpi na bakala ya nkaka ve.” (Ozea 3:2, 3) Gomere kulemfukaka na bansiku yina, mpi Ozea kuvutulaka dyaka bangwisana ya makwela ti yandi. Inki mutindu dyambu yai kewakana ti mutindu Nzambi kusalaka mambu ti bantu ya Izraele mpi ya Yuda?

15, 16. (a) Yo lombaka nde dikanda yina kubakaka disipline kusala nki sambu Nzambi kuwila yo mawa? (b) Inki mutindu Ozea 2:20 kulunganaka?

¹⁵ Ntangu Izraele mpi Yuda kuvandaka na kimpika na Babilone, Nzambi kusadilaka baprofete na yandi sambu na ‘kutubila bo mutindu yandi zolaka bo.’ Sambu Nzambi kuwila bo mawa, yo lombaka nde bantu na yandi kubalula ntima na masonga yonso mpi kuvutukila Bakala mpi Mfumu na bo mutindu Gomere kuvutukilaka bakala na yandi. Na nima, Yehowa zolaka kukatula dikanda  na yandi, yina kele bonso nkento na yandi ya yandi pesaka bansiku ya ngolo, “ntoto ya zelo na zelo” mpi kuvutula yandi na Yeruzalemi ti na ntoto ya Yuda. (Ozea 2:16, 17) Yandi lungisaka lusilu yai na mvu 537 N.T.B.

¹⁶ Nzambi kulungisaka mpi lusilu yai: “Na bilumbu yina mono ta wakana na bambisi yonso ya mfinda ti bandeke ti bambisi yina ke tambulaka divumu na ntoto na mpila nde bo pesa bantu na mono diaka mpasi ve. Mono ta bukabuka babunduki yonso ya bitumba, batolotolo yonso ti bambele.” (Ozea 2:20) Bayuda yina kubikalaka kuvutukaka na insi na bo, mpi bo zingaka na ngemba kukonda kuwa bambisi ya makasi boma. Mbikudulu yai kulunganaka dyaka na mvu 1919 T.B., ntangu Izraele ya kimpeve yina kubikalaka kukatukaka na kimpika ya “Babilone ya Nene,” kintinu ya lusambu ya luvunu ya inza ya mvimba. Ntangu yai bo kezinga na ngemba mpi kesepela na paladisu ya kimpeve ti bampangi na bo yina ke ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na ntoto. Bikalulu ya bambisi ya makasi kevandaka ve na kati ya Bakristu ya kyeleka.​—Kusonga 14:8; Yezaya 11:6-9; Galatia 6:16.

Baka Malongi Yai na Ntima

17-19. (a) Inki bikalulu ya Nzambi bo kesyamisa beto na kulanda na kisika yai? (b) Ntima ya mbote mpi mawa ya Yehowa fwete pusa beto na kusala inki?

¹⁷ Nzambi kele mbote mpi kewilaka bantu mawa, beto fwete vanda mutindu yina. Yai kele dilongi mosi ya beto melonguka na bakapu ya ntete ya Ozea. (Ozea 1:6, 7; 2:25) Luzolo ya Nzambi ya kumonisa mawa na bantu ya Izraele yina kubalulaka ntima kewakana ti kingana yai ya kupemama: “Luzingu na nge ta bonga ve kana nge meka kubumba masumu na nge; ndima yo, balula ntima na nge, ebuna Nzambi ta wila nge mawa.” (Bingana 28:13) Dyaka, bangogo yai ya muyimbi-bankunga kepesa kikesa na bantu ya mbi yina mebalula ntima: “Nzambi, makabu ya mono ke pesa nge yo yai: ngindu ya mbote yina ke songa nde mono me balula ntima, mono me lemfuka na nge; mono zaba nde nge ke buyaka ve muntu yina ke kudikulumusaka, ke na lulendo ve.”​—Nkunga 51:19.

¹⁸ Mbikudulu ya Ozea kebenda dikebi na bumbote mpi mawa ya Nzambi yina beto kesambilaka. Kana bantu yankaka mevila banzila na yandi ya lunungu, bo lenda balula ntima mpi kuvutuka na yandi. Kana bo sala mutindu yina, Yehowa tayamba bo. Yandi wilaka bantu ya dikanda ya Izraele yina kubalulaka ntima mawa, bayina yandi salaka na bo makwela ya kifwani. Ata bo kolamaka na Yehowa mpi ‘kupesaka [Muntu ya Santu ya Izraele, NW] makasi, yandi vandaka kuwila bo mawa mpi kuzaba nde bo kele kaka bantu.’ (Nkunga 78:38-41) Mawa ya mutindu yina fwete pusa beto na kutambula ti Yehowa, Nzambi na beto ya mawa.

¹⁹ Ata masumu bonso kufwa bantu, kuyiba, mpi kusala pite vandaka kusalama mingi na Izraele, Yehowa ‘kutubilaka Izraele mutindu yandi kezolaka yandi.’ (Ozea 2:16; 4:2) Na ntangu beto keyindula ntima ya mbote mpi mawa ya Yehowa kemonisilaka beto, beto fwete vanda na kyese mingi mpi kubaka kikesa ya kukangama na yandi. Yo yina bika beto kudiyula nde, ‘Inki mutindu mono lenda landa mbotembote mbandu ya mawa ya Yehowa na mutindu na mono ya kuzinga ti bantu yankaka? Kana mpangi Mukristu mosi kusalaka mono mbi mpi yandi melomba ndolula, keti mono kelolulaka mutindu Nzambi kesalaka?’​—Nkunga 86:5, NW.

20. Pesa mbandu mosi yina kemonisa nde beto fwete tula ntima na kivuvu yina Nzambi mepesaka beto.

²⁰ Nzambi kepesaka beto kivuvu ya kyeleka. Mu mbandu, yandi silaka nde: “Mono ta vutudila yandi . . . dibulu ya Akore mono ta kumisa yo kisika ya kiese.” (Ozea 2:17) Organizasio ya Yehowa ya ntama yina kuvandaka bonso nkento na yandi kuvandaka na kivuvu ya kyeleka ya kuvutuka na ntoto na yandi, kisika “dibulu ya Akore” kuvandaka. Kulungana ya mbikudulu yina na mvu 537 N.T.B. kepesa beto kikuma ya kuvanda na kyese sambu na kivuvu ya kyeleka yina Yehowa metulaka na ntwala na beto.

21. Inki mutindu nzayilu kesadisaka beto sambu na kutambula ti Nzambi?

²¹ Sambu na kulanda na kutambula ti Nzambi, beto fwete landa na kubaka nzayilu na yandi mpi kusadila yo na luzingu na beto. Bantu ya Izraele kukondaka mpenza nzayilu ya Yehowa. (Ozea 4:1, 6) Kansi, bantu yankaka vandaka kubaka na valere mingi malongi ya Nzambi. Bo vandaka kusala mambu na kuwakana ti yo, mpi Nzambi kusakumunaka bo mingi. Ozea kuvandaka na kati na bo. Bantu 7 000 yina kuzingaka na bilumbu ya Elia kufukiminaka mpi ve  Baale. (1 Bantotila 19:18; Roma 11:1-4) Ntonda na beto sambu na malongi ya Nzambi tasadisa beto na kulanda na kutambula ti Nzambi.​—Nkunga 119:66; Yezaya 30:20, 21.

22. Inki mutindu beto fwete tadila apostazi?

²² Yehowa kelombaka nde bantu yina ketwadisaka bantu na yandi kubuya malongi ya luvunu. Kansi, Ozea 5:1 ketuba nde: “Beno banganga-Nzambi, beno wa mbote-mbote mambu yai! Beno bambuta ya Israele, beno keba! Beno bantu ya nzo ya ntotila, beno kangula makutu, beno wa! Si beno bantu zolaka kusambisa bantu mbote-mbote. Kansi beno me kumaka bonso mutambu na bwala Mispa, bonso bukondi na ngumba ya Tabore.” Bantwadisi ya baaposta vandaka mutambu mpi bukondi sambu na bantu ya Izraele, bo vandaka kubenda bo na kusambila biteki. Ngumba Tabore mpi kisika ya bo vandaka kubinga Mispa kukumaka bisika ya lusambu ya luvunu ya mutindu yina.

23. Inki mambote nge mebaka na kulonguka mukanda ya Ozea banda na kapu ya 1 tii ya 5?

²³ Tii ntangu yai, mbikudulu ya Ozea memonisa beto nde Yehowa kele Nzambi mosi ya mawa, yina kepesaka kivuvu mpi kesakumunaka bantu yina kesadilaka malongi na yandi mpi kebuyaka malongi ya luvunu. Bonso bantu ya Izraele yina kubalulaka ntima na ntangu ya ntama, bika beto sosa Yehowa mpi beto sala ntangu yonso kikesa sambu na kupesa yandi kyese. (Ozea 5:15) Kana beto kesala mpidina, beto takatula bambuma ya mbote mpi tavanda na kyese mpi ngemba yina bantu ya kwikama ya ketambulaka ti Nzambi kevandaka na yo.​—Nkunga 100:2; Filipi 4:6, 7.

[Noti na nsi ya lutiti]

Inki Mvutu Nge Tapesa?

• Makwela ya Ozea ti Gomere kuvandaka kifwani ya inki?

• Sambu na nki Yehowa kusambisaka bantu ya Izraele?

• Inki dilongi ya mukanda ya Ozea kapu ya 1 tii ya 5 mesepedisa nge mingi?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 9]

Keti nge kezaba kana nkento ya Ozea kuvandaka kifwani ya nani?