Nge Kelemfukilaka Nani—Nzambi to Bantu?

“Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve.”​—BISALU 5:29.

1. (a) Inki kele verse ya ntu-dyambu ya disolo yai? (b) Sambu na nki bo kangaka dyaka bantumwa?

YO FWETE vanda nde bazuzi ya tribinale ya nene ya Bayuda kuwaka makasi mingi. Bantu ya boloko kuvandaka dyaka ve na boloko. Bo vandaka bantumwa ya Yezu Kristu, muntu yina tribinale ya nene kuzengilaka nkanu ya lufwa mwa bamposo meluta. Ntangu yai, yo lombaka nde tribinale kutadila 2dyambu ya balongoki na yandi ya ngolo. Kansi, ntangu basoda kwendaka kubaka bo sambu na kunata bo na tribinale, bo kutaka boloko ya mpamba, ata bakyelo kuvandaka ya kukanga. Ntama mingi ve, muntu mosi kuzabisaka basoda nde bantumwa kuvandaka na tempelo na Yeruzalemi, mpi bo vandaka kulonga bantu mambu ya metala Yezu Kristu kukonda boma​—mambu yina kibeni ya bo kangilaka bo! Basoda kukwendaka mbala mosi na tempelo, bo kangaka bantumwa mpi bo nataka bo na tribinale.​—Bisalu 5:17-27.

2. Wanzyo mosi kusongaka bantumwa na kusala inki?

² Wanzyo mosi kubasisaka bantumwa na boloko. Keti yo vandaka sambu na kutanina bo na mbangika yankaka? Ve. Yo vandaka sambu bantu ya Yeruzalemi kuwa nsangu ya mbote ya metala Yezu Kristu. Wanzyo kusongaka bantumwa na kulanda ‘kutubila bantu mambu yonso yina ketadila moyo yai ya mpa.’ (Bisalu 5:19, 20) Yo yina, ntangu basoda kukwisaka na tempelo, bo kutaka bantumwa kelungisa ntuma yai na bulemfu yonso.

 ³ Mutindu Yozefi Kaifa, mfumu ya tribinale, kuyibusaka bo na makasi yonso, tribinale kusambisaka dezia bansamuni zole na kati ya bansamuni yai ya kikesa, ntumwa Piere ti Yoane. Yandi tubaka nde: “Beto pesaka nsiku ya ngolo nde muntu lenda longa diaka ve na zina [ya Yezu]. Kansi beno tala mambu yina ya beno me sala: beno me mwangisa malongi na beno na bwala Yeruzalemi ya mvimba.” (Bisalu 5:28) Yo fwete vanda nde Kaifa kuyitukaka ve na kumona dyaka Piere ti Yoane na tribinale. Ntangu bo buyisaka bo na mbala ya ntete na kusamuna, bantumwa yai zole kuvutulaka nde: “Beno yindula ntete; na meso ya Nzambi beto fweti sala inki? Beto fweti lemfuka na beno to na Nzambi? Kansi beto, beto lenda bikisa ve na kutuba sambu na mambu yina ya beto monaka ti ya beto waka.” Bonso profete Yeremia, Piere ti Yoane lendaka ve kubuya na kulungisa kisalu na bo ya kusamuna.​—Bisalu 4:18-20; Yeremia 20:9.

3, 4. (a) Ntangu bo buyisaka bo na kusamuna, inki mvutu Piere ti Yoane kupesaka? (b) Inki mvutu bantumwa yankaka kupesaka?

⁴ Ntangu yai, kaka Piere ti Yoane mpamba ve kansi bantumwa yonso, yika mpi Matiasi yina bo katukaka kupona ntama mingi ve, kuvandaka na dibaku ya kumonisa pozisio na bo na ntwala ya tribinale. (Bisalu 1:21-26) Ntangu bo buyisaka bo na kusamuna, bo mpi kuvutulaka na kikesa yonso nde: “Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve.”​—Bisalu 5:29.

Kulemfukila Nzambi to Muntu?

5, 6. Sambu na nki bantumwa kulemfukaka ve na nsiku ya tribinale?

⁵ Sambu bantumwa kuvandaka bantu ya kezitisaka nsiku, bo lendaka ve kukolama na nsiku ya tribinale. Kansi, ata muntu mosi ve, ata yandi kele ngolo nki mutindu, kele ti kiyeka ya kupusa muntu yankaka na kukolama na bansiku ya Nzambi. Yehowa kele “Muntu ya Kuluta Kuzanguka na zulu ya ntoto ya mvimba.” (Nkunga 83:18, NW) Yandi kele ve kaka “muntu [ya] ke sambisaka bantu yonso ya nsi-ntoto,” kansi yandi kele mpi Muntu ya kuluta kuzanguka yina kepesaka bansiku, mpi Ntotila ya mvula na mvula. Na meso ya Nzambi, konso nsiku ya tribinale yina kesosa kufwa bansiku na yandi kele ve na valere.​—Kuyantika 18:25; Yezaya 33:22.

⁶ Bantu mingi ya mayele ya kuluta mbote ya ketalaka mambu ya bansiku mendimaka dyambu yai. Mu mbandu, William Blackstone, zuzi mosi ya Angleterre ya mvu-nkama ya 18 mpi ya mezabanaka mingi, kusonikaka nde beto fwete pesa ve ata nsiku mosi ya bantu nzila ya kutula ntembe ti “nsiku ya kusonga” yina kele na Biblia. Yo yina, Sanedreni kulutisaka ndilu ya kiyeka na bo ntangu bo buyisaka bantumwa na kusamuna. Bantumwa lendaka ve ata fyoti kulemfuka na nsiku yina.

7. Sambu na nki kisalu ya kusamuna vandaka kupesa bamfumu ya banganga-Nzambi makasi?

⁷ Lukanu ya bantumwa ya kulanda na kusamuna kupesaka bamfumu ya banganga-Nzambi makasi. Banganga-Nzambi yankaka, yika mpi Kaifa yandi mosi, vandaka kukwikila ve na lufutumuku sambu bo vandaka Basaduse. (Bisalu 4:1, 2; 5:17) Ata mpidina, bantumwa kulandaka na kulonga nde Yezu kufutumukaka na bafwa. Dyaka, bamfumu ya banganga-Nzambi yankaka kusalaka bikesa mingi sambu bamfumu ya Roma kundima bo. Ntangu Pilate kupesaka bamfumu ya banganga-Nzambi dibaku ya kundima Yezu bonso ntotila na bo na lere bo vandaka kusambisa yandi, bo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Beto ke na mfumu ya nkaka ve, mfumu na beto kele kaka ntotila ya Roma!” (Yoane 19:15) * Bantumwa vandaka kutuba kaka ve nde Yezu kufutumukaka kansi bo vandaka kulonga mpi nde katula zina ya Yezu, “Nzambi me pesaka bantu zina ya muntu ya nkaka ve awa na nsi-ntoto yina lenda gulusa bo.” (Bisalu 2:36; 4:12) Banganga-Nzambi vandaka kuwa boma nde, kana bantu kuyantika kubaka Yezu yina kufutumukaka bonso Ntwadisi na bo, bantu ya Roma lenda kwisa kunwanisa bo mpi bantwadisi ya Bayuda lendaka kuvidisa ‘Nzo-Nzambi na bo ti dikanda na bo.’​—Yoane 11:48.

8. Inki ndongisila ya mayele Gamaliele kupesaka bantu ya Sanedreni?

⁸ Luzingu ya bantumwa ya Yezu ya bilumbu kekwisa kuvandaka ve ti kivuvu. Bazuzi ya Sanedreni kuvandaka na lukanu ya kufwa  bo. (Bisalu 5:33) Kansi, mambu kusobaka na mutindu mosi ya bo yindulaka ve. Gamaliele, muntu yina kuzabaka Bansiku mbote, kutelamaka mpi kukebisaka banduku na yandi na kusala ve mambu ntinu-ntinu. Yandi tubaka na mayele yonso nde: “Kana mambu ya bo ke kana to ya bo ke sala me katuka na bantu, yo ta mana. Kansi kana ya kieleka mambu yina me katuka na Nzambi, beno lenda fwa yo ve.” Na nima, yandi yikaka nde: “Beno keba, kana ve mpidina ta monika nde beno ke zola kunwanisa Nzambi!”​—Bisalu 5:34, 38, 39.

9. Inki kendimisa nde kisalu ya bantumwa kukatukaka na Nzambi?

⁹ Yo keyitukisa na kumona nde bantu ya tribinale kundimaka ndongisila ya Gamaliele. Bantu ya Sanedreni “bingaka diaka bantumwa, bo bulaka bo, ebuna bo songaka bo nde: ‘Beno longa diaka ve na zina ya Yesu.’ Ebuna bo bikisaka bo.” Kansi, na kisika ya kuwa boma, bantumwa kuvandaka kaka na lukanu ya kulemfuka na ntuma ya kusamuna yina wanzyo kupesaka bo. Yo yina, na nima ya kuyambula bo, “konso kilumbu, na Nzo-Nzambi ti na banzo ya bantu, [bantumwa] vandaka kulonga kaka ti kuzabisa nsangu ya mbote ya Yesu Mesia.” (Bisalu 5:40, 42) Yehowa kusakumunaka bikesa na bo. Na nki kiteso? “Nsangu ya Nzambi vandaka kwenda ndambu na ndambu. Ntalu ya bakristo vandaka kwisa mingi na Yeruzalemi.” Ya kyeleka, “Banganga-Nzambi mingi mpi ndimaka lukwikilu yina.” (Bisalu 6:7) Yo fwete vanda nde dyambu yai kupesaka mpenza bamfumu ya banganga-Nzambi mpasi na ntima! Banzikisa vandaka kukuma kaka mingi: Kisalu ya bantumwa kukatukaka mpenza na Nzambi!

Bantu Yina Kenwanisaka Nzambi Lenda Nunga Ve

10. Na mabanza ya bantu, sambu na nki Kaifa vandaka kudiwa na lutaninu na kisika na yandi, kansi sambu na nki kutula ntima na yandi kuvandaka ya mpamba?

¹⁰ Na mvu-nkama ya ntete, bamfumu ya Roma bantu vandaka kupona banganga-Nzambi ya nene ya Bayuda. Valerius Gratus yina vandaka mvwama muntu kutulaka Yozefi Kaifa na kisika na yandi, yandi salaka kisalu yango bamvula mingi kuluta banganga-Nzambi ya nene mingi yina salaka na ntwala na yandi. Yo fwete vanda nde Kaifa vandaka kuyindula nde yandi nungaka na kusala mambu yina yonso sambu na mayele na yandi ya politiki mpi kinduku na yandi ti  Pilate kansi ve sambu na ngolo ya Nzambi. Yo vanda mpidina to ve, ntima ya yandi vandaka kutula na bantu kuvandaka ya mpamba. Kaka bamvula tatu na nima ya ntangu yina Sanedreni kusambisaka bantumwa, bamfumu ya Roma vandaka kuzola dyaka ve Kaifa mpi bo katulaka yandi na kisika ya nganga-Nzambi ya nene.

11. Na nsuka, inki kukuminaka Ponse Pilate mpi ngidika ya bima ya Bayuda, mpi nki dilongi nge kebaka na mambu yai?

¹¹ Ntuma ya kukatula Kaifa na kisalu na yandi kukatukaka na mfumu ya Pilate, Lucius Vitellius yina kuvandaka guvernere ya Siria, mpi Pilate yina kuvandaka nduku ya ngolo ya Kaifa kukukaka ve na kubuya nde yo salama. Ya kyeleka, kaka mvula mosi na nima ya kukatula Kaifa na kisalu, bo katulaka mpi Pilate na kisalu mpi bo bingaka yandi na Roma sambu na kusambisa yandi na mambu ya nene yina bo fundaka yandi. Sambu na bantwadisi ya Bayuda yina kutulaka ntima na bo na ntotila ya Roma, bantu ya Roma kubotulaka mpenza ‘Nzo-Nzambi na bo ti dikanda na bo.’ Dyambu yai kusalamaka na mvu 70 T.B. ntangu basoda ya Roma kufwaka mbanza Yeruzalemi yonso, yika mpi tempelo ti nzo ya Sanedreni. Mambu yai ya muyimbi-bankunga kuyimbaka kulunganaka mpenza na dyambu yai: “Beno tula ntima ve na bantu ya nene to na bantu ya nkaka lenda gulusa beno ve”!​—Yoane 11:48; Nkunga 146:3.

12. Inki mutindu mbandu ya Yezu kemonisa nde kulemfuka na Nzambi kele nzila ya mayele?

¹² Kansi, Nzambi kuponaka Yezu Kristu yina kufutumukaka bonso Nganga-Nzambi ya Nene ya tempelo ya nene ya kimpeve. Ata muntu mosi ve lenda katula yandi na kisika yina. Ya kyeleka, ‘kisalu ya Yezu ya kinganga-Nzambi lenda mana ve.’ (Baebreo 2:9; 7:17, 24; 9:11) Nzambi kuponaka mpi Yezu bonso Zuzi ya bantu yina kele na luzingu mpi ya bafwa. (1 Piere 4:5) Sambu Yezu kele na kiyeka yina, yandi muntu tazenga kana Yozefi Kaifa mpi Ponse Pilate kele ti dibaku ya kuzinga na bilumbu kekwisa.​—Matayo 23:33; Bisalu 24:15.

Bansamuni ya Kimfumu ya Kukonda Boma ya Ntangu na Beto

13. Na bilumbu na beto, inki kisalu kumonanaka nde yo katukaka na bantu, mpi nki kisalu kumonisaka nde yo katukaka na Nzambi? Inki mutindu nge mezaba yo?

¹³ Na bilumbu na beto, bonso na mvu-nkama ya ntete, bantu mingi kibeni ‘kenwanisaka Nzambi.’ (Bisalu 5:39) Mu mbandu, ntangu Bambangi ya Yehowa ya Allemagne kubuyaka na kundima Adolfe Hitler bonso Mfumu na bo, yandi bakaka lukanu ya kufwa bo yonso. (Matayo 23:10) Yo vandaka kumonana nde kimvuka ya Hitler yina vandaka kusadila bapula na bo ya kufwa bantu kuvandaka mpenza ti ngolo ya kufwa Bambangi ya Yehowa. Bantu ya Nazi kunungaka na kukanga mafunda ya Bambangi mpi na kutinda bo na bakan ya konsantrasio. Bo kudibongisaka nkutu sambu na kufwa Bambangi yankaka. Kansi Banazi kunungaka ve na kufwa lukanu ya Bambangi ya kusambila kaka Nzambi mpi na kufwa bansadi ya Nzambi yonso na kimvuka. Kisalu ya Bakristu yai kukatukaka na Nzambi, kansi na bantu ve, mpi bantu lenda fwa ve kisalu ya Nzambi. Bamvula 60 na nima, bansadi ya Nzambi ya kwikama yina kugulukaka na bakan ya konsantrasio ya Hitler ke na kusadila Yehowa tii bubu yai ‘na ntima na bo yonso, na luzolo na bo yonso ti na mabanza na bo yonso,’ kansi Hitler ti kimvuka na yandi ya Nazi mefwaka.​—Matayo 22:37.

14. (a) Inki bikesa bambeni mesalaka sambu na kukusila bansadi ya Nzambi makambu, mpi nki mbuma yo mebutaka? (b) Keti bikesa ya mutindu yai tapesa bantu ya Nzambi mpasi kimakulu? (Baebreo 13:5, 6)

¹⁴ Na bamvula yina kulandaka bikesa ya Banazi, bantu mingi mevukanaka sambu na kunwanisa Yehowa ti bansadi na yandi bitumba yina bo lenda nunga ve. Na bansi mingi ya Eropa, bantu  ya mayele ya mbi ya mabundu mpi ya politiki mesalaka bikesa sambu na kumonisa nde Bambangi ya Yehowa kele ‘kadibundu ya kigonsa,’ kaka mutindu bo fundaka Bakristu ya mvu-nkama ya ntete. (Bisalu 28:22) Dyambu ya kyeleka kele nde, Cour européenne des droits de l’homme mendimaka nde Bambangi ya Yehowa kele dibundu, kansi kadibundu ve. Bambeni fwete zaba dyambu yai. Ata mpidina, bo kelanda kaka na kukusila Bambangi makambu. Dyambu yai mesalaka nde bo katula Bakristu yankaka na bisalu na bo. Bo kemonisaka bana ya Bambangi mpasi na banzo-nkanda. Bankwa balupangu yina kewaka boma mezengaka kontra ya kutunga bisika yina Bambangi kesadilaka banda ntama sambu na balukutakanu na bo. Na bambandu fyoti mpamba, bimvuka ya guvernema mebuyaka nkutu kundima nde bantu yankaka kele bantu ya insi yina kaka sambu bo kele Bambangi ya Yehowa! Ata mpidina, Bambangi ya Yehowa melembaka ve nitu.

15, 16. Inki Bambangi ya Yehowa ya France mesalaka na ntwala ya kimbeni na kisalu na bo ya Bukristu, mpi sambu na nki bo kelanda na kusamuna?

¹⁵ Mu mbandu, na France bantu kevandaka ti mabanza ya mbote mpi kepona-ponaka ve. Kansi, bambeni fyoti mebasisaka bansiku sambu kisalu ya Kimfumu kukwenda ve na ntwala. Inki Bambangi ya Yehowa ya insi yina mesalaka? Bo mekumaka kusala kisalu ya bilanga mingi kuluta mutindu bo vandaka kusala ntete mpi bo mebakaka bambuma ya mbote. (Yakobo 4:7) Yo yina, na nsungi mosi ya bangonda sambanu mpamba, na insi yina, ntalu ya balongoki ya Biblia kumataka kibeni na bantu 33 na kati ya nkama! Yo fwete vanda nde Dyabulu kuwaka makasi mingi na kumona mutindu bantu ya ntima ya masonga ya France kundimaka nsangu ya mbote. (Kusonga 12:17) Bampangi na beto Bakristu ya France ketulaka ntima nde mambu yai ya profete Yezaya kusonikaka talungana na bo: “Batolotolo ya bo ta sala sambu na kufwa nge; yo ta sala nge kima ve; kiteso mosi, konso muntu yina ta zola kufunda nge, nge ta bedisa yandi.”​—Yezaya 54:17.

¹⁶ Bambangi ya Yehowa kesepelaka ve na mbangika. Kansi, sambu na kulemfuka na nsiku yina Nzambi mepesaka Bakristu yonso, bo lenda yambula ve mpi bo tayambula ve na kutubila mambu yina ya bo mewaka. Bo kesalaka ngolo sambu na kuvanda basitwaye ya mbote. Kansi, kana kuwakana kele ve na kati ya nsiku ya Nzambi ti nsiku ya bantu, bo fwete lemfuka ntete na Nzambi.

Kuwa Bo Ve Boma

17. (a) Sambu na nki beto fwete wa ve bambeni na beto boma? (b) Inki nkadilu beto fwete vanda na yo na ntwala ya bantu yina kemonisa beto mpasi?

¹⁷ Bambeni na beto kele na kigonsa kibeni. Bo ke na kunwanisa Nzambi. Yo yina, na kuwakana ti ntuma ya Yezu, na kisika ya kuwa bo boma, beto kesambaka sambu na bantu yina kemonisaka beto mpasi. (Matayo 5:44) Beto kesambaka nde, kana kele ti bantu yina kenwanisa Nzambi sambu bo kebakisa ve mambu, bonso Saule ya bwala Tarse, Yehowa takangula meso na bo na mawa yonso sambu bo mona kyeleka. (2 Korinto 4:4) Saule kukumaka ntumwa Polo mpi bamfumu ya bilumbu na yandi kunyokulaka yandi mingi kibeni. Ata mpidina, yandi landaka na kuyibusa bampangi Bakristu nde “bo fweti lemfuka na bamfumu ya leta, bo fweti wila bo, bo fweti zola na kusala konso mambu ya mbote. Bo lenda tuba mambu ya mbi ve ata na muntu mosi [ata bantu yina vandaka kunyokula bo mingi kibeni]. Bo fweti zola ngemba, bo fweti kanga ntima, bo fweti vanda bantu ya pima na meso ya bantu yonso.” (Tito 3:1, 2) Bambangi ya Yehowa ya France mpi ya bisika yonso kesalaka ngolo sambu na kulanda ndongisila yai.

18. (a) Na nki mitindu Yehowa lenda gulusa bantu na yandi? (b) Mambu tasuka nki mutindu?

¹⁸ Nzambi kusongaka profete Yeremia nde: “Mono ta vanda na nge, [sambu na  kugulusa, NW] nge.” (Yeremia 1:8) Inki mutindu Yehowa lenda gulusa beto na mbangika bubu yai? Yandi lenda basisa zuzi mosi ya kepona-ponaka ve bonso Gamaliele. To yandi lenda sala na mpila nde bo yingisa na kintulumukina mfumu mosi ya mbi to yina kenwanisa beto na mfumu yankaka yina kele ti mabanza ya mbote. Kansi, bantangu yankaka Yehowa lenda pesa nzila nde bambeni kulanda na kumonisa bantu na yandi mpasi. (2 Timoteo 3:12) Kana Nzambi mepesa nzila nde bo monisa beto mpasi, konso ntangu yandi tapesa beto ngolo sambu na kukanga ntima na mbangika. (1 Korinto 10:13) Ata Nzambi kupesa nzila na konso dyambu yina, beto kele ve na dute na mutindu mambu tasuka: Bantu yina kenwanisaka bantu ya Nzambi kenwanisaka Nzambi, mpi bantu yina kenwanisaka Nzambi tanunga ve.

19. Inki kele mukapu ya mvu 2006, mpi sambu na nki yo mefwana?

¹⁹ Yezu kusongaka balongoki na yandi nde bo takutana ti bampasi. (Yoane 16:33) Na kutadila dyambu yai, bangogo yai ya kele na Bisalu 5:29 kele na mfunu mingi mpenza kuluta bantangu yonso: “Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve.” Yo yina, bo mepona bangogo yai ya kepesa kikesa na kuvanda mukapu ya mvu 2006 ya Bambangi ya Yehowa. Bika nde lukanu na beto ya mvula yina kekwisa mpi ya kimakulu kuvanda ya kulemfuka ntete na Nzambi ata beto mekutana ti konso dyambu yina!

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Lenda Pesa Mvutu?

• Inki mbandu ya kepesa kikesa bantumwa kubikilaka beto na mambu yina bo salaka na ntwala ya mbangika?

• Sambu na nki ntangu yonso beto fwete lemfuka ntete na Nzambi kansi na bantu ve?

• Bambeni na beto kenwanisaka mpenza nani?

• Beto lenda vingila nde mambu kusuka nki mutindu sambu na bantu yina kekanga ntima na mbangika?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti7]

Mukapu ya mvu 2006 tavanda: “Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve.”​—Bisalu 5:29

[Kifwanisu ya kele na lutiti 3]

“Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve”

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Kaifa kutulaka ntima na yandi na bantu kansi na Nzambi ve