Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Nehemia
Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Nehemia
BAMVULA 12 kulutaka banda mambu ya nsuka ya bo sonikaka na mukanda ya Esdrasi kusalamaka. Kubikalaka fyoti sambu “ndinga ya kuyidika mpi kutunga dyaka Yeruzalemi” (NW) kubasika—dyambu yina zolaka kuvanda luyantiku ya bamposo 70 ya bamvula yina kenata na Mesia. (Daniele 9:24-27) Mukanda ya Nehemia kele disolo yina ketubila mutindu bantu ya Nzambi kutungaka dyaka bibaka ya Yeruzalemi. Yo ketubila mambu yina kusalamaka na nsungi ya mfunu ya bamvula kuluta 12, banda na mvu 456 N.T.B. tii mwa ntangu fyoti na nima ya mvu 443 N.T.B.
Guvernere Nehemia muntu kusonikaka yo. Mukanda yai kele disolo mosi ya kitoko yina kemonisa mutindu bantu ketombulaka lusambu ya kyeleka kana bo mebaka lukanu ya ngolo mpi ketula ntima ya mvimba na Yehowa Nzambi. Yo kemonisa pwelele mutindu Yehowa ketwadisaka mambu sambu luzolo na yandi kulungana. Yo kele mpi disolo ya ntwadisi mosi ya ngolo mpi ya kikesa. Nsangu ya kele na mukanda ya Nehemia kepesa bansambidi yonso ya kyeleka bubu yai malongi ya mfunu, “sambu ndinga ya Nzambi kele ya moyo mpi ya ngolo.”—Baebreo 4:12, NW.
‘NSUKANSUKA BIBAKA KUMANAKA’
Nehemia kele na Suze, yandi kele nsadi ya Ntotila Artazeresesi Diboko-Nda yina yandi ketudila ntima. Ntangu yandi waka bansangu nde bampangi na yandi ‘kezinga na mpasi mpenza; banzenza mpi bayina kevandaka penepene na bo, kefinga-finga bo; bibaka ya Yeruzalemi kele kaka ya kubwa, bakielo ya lupangu mpi bo meyidika yo ntete ve katuka ntangu bo tulaka yo tiya,’ Nehemia kudiyangisaka mingi kibeni. Yandi sambaka Nzambi na masonga yonso sambu na kulomba lutwadisu. (Nehemia 1:3, 4) Na nima ya mwa ntangu, ntotila kumonaka nde Nehemia kele mawa-mawa, mpi yandi pesaka yandi dibaku ya kukwenda na Yeruzalemi.
Ntangu yandi kumaka na Yeruzalemi, Nehemia kwendaka kutala bibaka na yo na mpimpa, mpi yandi zabisaka Bayuda pula na yandi ya kutunga yo dyaka. Kisalu ya kutunga kuyantikaka. Mpi bambeni kubasikaka. Kansi, na lutwadisu ya Nehemia, yina vandaka ntwadisi ya kikesa, ‘nsukansuka bibaka kumanaka.’—Nehemia 6:15.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
1:1; 2:1 (NW)—Keti bo ketanga “mvula ya makumi zole” ya bo ketubila na baverse zole yai yantika na kisika mosi? Ee, mvula ya 20 ya bo ketubila kele mvula ya 20 ya luyalu ya ntotila Artazeresesi. Kansi, metode ya kutangila ya bo mesadila na baverse yai meswaswana. Banzikisa ya istware kemonisa nde Artazeresesi kubakaka kimfumu na mvu 475 N.T.B. Sambu bantu ya mayele ya Babilone vandaka na kikalulu ya kutanga bamvula ya bantotila ya Persia banda na Nisani (Marsi/Aprili) tii na Nisani, mvula ya ntete ya luyalu ya Artazeresesi kuyantikaka na Nisani ya mvu 474 N.T.B. Yo yina, mvula ya 20 ya luyalu ya bo ketubila na Nehemia 2:1 (NW) kuyantikaka na Nisani ya mvu 455 N.T.B. Ngonda Kislevi (Novembri/Desembri) ya bo ketubila na Nehemia 1:1 kuvandaka mpenza Kislevi ya mvula yina kulandaka—456 N.T.B. Nehemia ketuba mpi nde ngonda yina kubwaka na mvula ya 20 ya luyalu ya Artazeresesi. Ziku na mbandu yai, yandi vandaka kutanga bamvula banda na dati yina ntotila yango kubakaka kimfumu. Yo lenda vanda mpi nde Nehemia vandaka kutanga ntangu na mutindu yina Bayuda kebingaka bubu yai année civile, yina keyantikaka na ngonda ya Tishri, ya mefwanana ti Septembri/Oktobri. Yo vanda mpidina to ve, mvula yina ndinga kubasikaka sambu na kutunga dyaka Yeruzalemi kuvandaka mvu 455 N.T.B.
4:11, 12—Inki mutindu muntu lendaka kusala kisalu ya kutunga kaka na diboko mosi? Sambu na bantu yina vandaka kunata bima ya kutungila yo vandaka ve mpasi. Kana bo tula bima na ntu to na mapeka na bo, bo lendaka kusimba yo na diboko mosi kukonda mpasi, mpi ‘kusimba bunduki na diboko yankaka.’ Bantu ya vandaka kutunga yina vandaka ti mfunu ya kusadila maboko yonso zole sambu na kusala kisalu na bo, “vandaka na mbele ya bitumba na luketo” ntangu bo vandaka kutunga. Bo vandaka ya kuyilama na kunwana kana mbeni mekwisa kunwanisa bo.
5:7—Sambu na nki Nehemia “nganinaka bambuta ti bazuzi”? Babakala yai vandaka kufwa Nsiku ya Moize na mutindu bo vandaka kulomba bampangi na bo Bayuda bima to mbongo yankaka na zulu sambu na kusadisa bo. (Levi 25:36; Kulonga 23:20) Dyaka, mbongo to bima yina bantu yina kudefisaka vandaka kulomba na zulu kulutaka mingi. Kana bo vandaka kulomba yo konso ngonda, “ndambu ya nkama” (NW) zolaka kufwanana ti ndambu 12 na kati ya nkama na mvula mosi. (Nehemia 5:11) Yo vandaka nku na kulomba mambu yai na bantu yina kuvandaka dezia kunyokwama sambu na bampaku ya mingi yina bo vandaka kufuta mpi sambu bo kondaka madya. Yo yina, Nehemia kusadilaka Nsiku ya Nzambi sambu na kunganina bamvwama mpi kumonisaka pwelele bisalu na bo ya mbi.
6:5—Sambu mbala mingi bo vandaka kutula mikanda ya kinsweki na amvelopi mpi kukanga yo, sambu na nki Sanebalati kutindilaka Nehemia ‘mukanda ya kukonda kukanga’? Yo lenda vanda nde lukanu ya Sanebalati kuvandaka nde bantu yonso kuzaba mambu ya luvunu yina kuvandaka na kati na yo na kutindaka yo na mukanda ya kukonda kukanga. Ziku yandi tulaka kivuvu nde yo tapesa Nehemia makasi mingi na mpila nde yandi tabikisa kisalu ya kutunga sambu na kukwenda kusamba makambu yango. To yo lenda vanda nde Sanebalati kuyindulaka nde mambu ya kuvandaka na mukanda yango zolaka kupesa Bayuda boma mingi na mpila nde bo yonso zolaka kuyambula kusala kisalu na bo. Nehemia kubikaka ve nde bo bangisa yandi, mpi na pima yonso yandi landaka kusala kisalu yina Nzambi kupesaka yandi.
Malongi Sambu na Beto:
1:4; 2:4; 3:36, 37. Kana beto mekutana ti mambu ya mpasi to kezola kubaka badesizio ya mfunu, beto fwete ‘samba ntangu yonso’ mpi kusala mambu na kuwakana ti lutwadisu yina kele na ndinga ya Nzambi to ya beto kebakaka na nzila ya organizasio na yandi.—Roma 12:12.
1:11–2:8; 3:36, 37; 4:9, 10; 6:16. Yehowa kepesaka mvutu na bisambu ya masonga ya bansadi na yandi.—Nkunga 86:6, 7.
1:4; 4:13, 14; 6:3, 15. Ata Nehemia kuvandaka muntu ya kewilaka bankaka mawa, yandi bikaka mbandu ya mbote bonso muntu ya kikesa yina kenwaninaka lunungu kukonda boma.
1:11–2:3. Nto ya kyese ya Nehemia kuvandaka ve kisalu na yandi ya lukumu ya kutula malafu na dikopa ya ntotila, kansi yo vandaka kunata lusambu ya kyeleka na ntwala. Keti lusambu ya Yehowa ti mambu yonso yina kenata yo na ntwala fwete vanda ve na kisika ya ntete na luzingu na beto mpi nto na beto ya ntete ya kyese?
2:4-8. Yehowa kupusaka Artazeresesi na kupesa Nehemia nswa ya kukwenda na Yeruzalemi sambu na kutunga dyaka bibaka na yo. Bingana 21:1 ketuba nde: “Ntima ya Ntotila kele na maboko ya Mfumu Nzambi bonso masa, yandi ke nataka yo konso ndambu ya yandi zola.”
3:5, 27. Beto fwete tadila ve bisalu ya maboko yina kesalama sambu na mambote ya lusambu ya kyeleka nde yo mefwana ve sambu na beto, mutindu “bambuta ya bwala” Tekoa kusalaka. Kansi, beto lenda landa mbandu ya bantu ya mpamba ya Tekoa yina kudipesaka na luzolo yonso.
3:10, 23, 28-30. Na ntangu bankaka lenda kwenda kisika mpusa ya bansamuni ya Kimfumu kele mingi, bamingi na kati na beto kepesaka maboko na lusambu ya kyeleka na bwala na beto. Beto lenda sala mutindu yina na kuvukanaka na kisalu ya kutunga Banzo ya Kimfumu mpi ya kupesa lusadisu na bantu yina kisumbula mebwila, kansi mingimingi na kusalaka kisalu ya kusamuna Kimfumu.
4:8. Kana beto mekutana ti mbangika, beto mpi lenda nunga boma na kuvilaka ve Muntu yina ‘kele nene mpi kepesaka boma.’
5:14-19. Guvernere Nehemia kele mbandu ya mbote kibeni ya kudikulumusa, ya kukonda bwimi, mpi ya mayele sambu na bankengi ya Bakristu. Ata yandi vandaka kikesa sambu na kusadisa bankaka na kusadila Nsiku ya Nzambi, yandi yalaka bo ve sambu na mambote na yandi mosi ya bwimi. Kansi, yandi monisaka kudibanza sambu na bantu yina vandaka kunyokwama mpi na bansukami. Mutindu yandi monisaka kikalulu ya kukaba, Nehemia kubikaka mbandu ya mbote sambu na bansadi yonso ya Nzambi.
‘NZAMBI NA MONO, YINDULA MONO SAMBU NA MAMBU YA MBOTE’
Ntangu bibaka ya Yeruzalemi kumanaka, Nehemia kusukininaka ve na kutula bakyelo mpi kusala bangidika sambu na kukengila mbanza. Yandi salaka lisiti ya mabuta ya bantu yonso. Ntangu bantu yonso kukutanaka “na kibanzala yina kele penepene na Kielo ya Masa,” nganga-Nzambi Esdrasi kutangaka mukanda ya Nsiku ya Moize, ebuna Nehemia ti Balevi kutendudilaka bantu Nsiku yango. (Nehemia 8:1) Kuzaba mambu ya metala Nkinsi ya Bisasa kupusaka bo na kuta nkinsi yango na kyese yonso.
Na nima bo salaka lukutakanu yankaka, ebuna “bantu ya Israele” kufungunaka masumu ya insi ya mvimba, Balevi kutendudilaka bantu ya Izraele mutindu Yehowa vandaka kusadila bo mambu, mpi bantu zengaka nde “bo fweti zinga mutindu kele Bansiku ya Nzambi.” (Nehemia 9:1, 2; 10:30) Sambu Yeruzalemi kele kaka ve ya kufuluka ti bantu, bo bulaka zeke sambu bakala 1 na kati ya babakala 10 yina vandaka kuzinga na nganda ya mbanza kwisa kuzinga na kati ya mbanza. Na nima, bo salaka feti ya kukangula bibaka na kyese mpenza na mpila nde “makelele ya kiese ya nkinsi yango vandaka kuwakana tii na ntama.” (Nehemia 12:43) Bamvula 12 na nima ya kukuma na Yeruzalemi, Nehemia kubikaka yo sambu na kuvutukila bisalu na yandi na nzo ya ntotila Artazeresesi. Ntama mingi ve, mvindu kukotaka na kati ya Bayuda. Ntangu yandi vutukaka na Yeruzalemi, Nehemia kusalaka mambu na kikesa sambu na kuyidika dyambu yina. Na kudikulumusa yonso, yandi lombaka nde: ‘Nzambi na mono, yindula mono sambu na mambu ya mbote.’—Nehemia 13:31.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
7:6-67—Sambu na nki lisiti ya Nehemia ya Bayuda yina kuvutukaka na Yeruzalemi ti Zorobabele meswaswana ti lisiti ya Esdrasi na yina metala ntalu ya bantu ya konso dibuta? (Esdrasi 2:1-65) Kikuma ya luswaswanu yina lenda vanda nde Esdrasi ti Nehemia kubakaka bansangu yango na mikanda ya kuswaswana. Mu mbandu, ntalu ya bantu yina kusonikisaka bazina sambu na kuvutuka lenda swaswana ti ntalu ya bantu yina kuvutukaka. Masolo yonso zole lenda swaswana mpi sambu Bayuda yankaka yina kukukaka ve kuzaba mabuta na bo na luyantiku, kuzabaka yo na nima. Kansi, masolo yonso zole kendima dyambu mosi: Ntalu ya Bayuda yina kuvutukaka na mbala ya ntete kuvandaka 42 360, katula bampika ti miyimbi bankunga.
10:35—Sambu na nki bo lombaka bantu na kupesaka nkuni? Nsiku ya Moize vandaka ve kulomba bantu na kupesa nkuni. Dyambu yai kusalamaka kaka sambu na mpusa yina kumonanaka. Bo vandaka na mfunu ya bankuni mingi kibeni sambu na kuyoka bimenga na mesa-kimenga. Yo kemonana nde, Banetinimi, yina vandaka ve bantu ya Izraele mpi yina vandaka kusala bonso bampika ya tempelo, kuvandaka ve mingi. Yo yina, bo bulaka zeke sambu bantu landa na kupesa bankuni kukonda kusukinina.
13:6—Nehemia kuvandaka ve na Yeruzalemi na nsungi ya bamvula ikwa? Biblia ketuba kaka nde “na nima ya bilumbu fioti” “to mutindu yo ketendula ntetentete ‘na nsuka ya bilumbu,’” Nehemia kulombaka ntotila nswa ya kukonda kuvanda na kisalu sambu na kuvutuka na Yeruzalemi. Yo yina, yo kele mpasi na kuzaba ntalu ya bilumbu yina yandi vandaka ve na Yeruzalemi. Kansi, ntangu yandi kumaka na Yeruzalemi, Nehemia kumonaka nde bantu kesadisa ve banganga-Nzambi mpi bo vandaka ve kuzitisa nsiku ya Kisabatu. Bamingi kukwelaka bankento ya banzenza, mpi bana na bo vandaka nkutu kutuba ve ndinga ya Bayuda. Sambu mambu kubeba mingi mutindu yai, yo fwete vanda nde yo lutaka bamvula mingi banda Nehemia kukatukaka na Yeruzalemi.
13:25, 28—Katula ‘kunganina’ ya yandi nganinaka Bayuda yina kuvutukilaka kusala mambu ya bo silaka nde bo tasala dyaka ve, inki Nehemia kusalaka dyaka sambu na kusungika mambu? Nehemia ‘kusingaka bo’ na mutindu yandi tangilaka bo bandola yina kuvandaka na Nsiku ya Nzambi. Yandi ‘bula-bulaka bankaka,’ ziku yandi songaka bantu na kupesa bo ndola na kuwakana ti nsiku. Sambu na kumonisa makasi na yandi, yandi ‘tumunaka bo nsuki.’ Yandi kulaka mpi ntekolo ya Nganga-Nzambi ya Nene Eliashibi yina kwelaka mwana-nkento ya Sanebalati, muntu ya bwala Bete-Oroni.
Malongi Sambu na Beto:
8:8. Sambu beto kele balongi ya Ndinga ya Nzambi, beto ‘kepesaka yo ntendula’ na kutubaka na mutindu yina bantu lenda bakisa, na kunyataka bangogo ya mfunu mpi na kutendulaka Masonuku mbote-mbote, ti kumonisa pwelele mutindu ya kusadila yo.
8:10. Muntu kezwaka “kiese ya [Yehowa]” kana yandi kezaba mpusa na yandi ya kimpeve mpi kelungisa yo mpi kana yandi kelanda lutwadisu ya teokrasi. Yo kele mfunu mpenza nde beto longuka Biblia na kikesa yonso, beto vukana mbala na mbala na balukutakanu ya Bukristu, mpi beto sala kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki na kikesa yonso!
11:2. Yo lombaka kusala bibansa mpi kukonda mambu yankaka sambu na kubika dikabu ya ntoto yina bo pesaka dibuta na bo mpi kukwenda na Yeruzalemi. Bantu yina kundimaka na luzolo yonso na kusala dyambu yai kumonisaka mpeve ya kuditambika. Beto mpi, beto lenda monisa mpeve ya mutindu mosi ntangu mabaku kemonanaka ya kudipesa na luzolo yonso sambu na kusadisa bampangi na beto na balukutakanu ya distrike mpi na baokazio yankaka.
12:31, 38, 40-42. Kuyimba kele mutindu ya mbote ya kukumisa Yehowa mpi ya kumonisila yandi ntonda na beto. Beto fwete yimbaka na ntima ya mvimba na balukutakanu na beto ya Bukristu.
13:4-31. Beto fwete bika ve nde mpusa ya kuvanda na bima mingi ya kinsuni, kikalulu ya kufuta avoka, mpi apostazi kubebisa luzingu na beto.
13:22. Nehemia kuzabaka mbote nde yandi tasala bakonti na Nzambi. Beto mpi, beto fwete zaba nde beto tasala bakonti na Yehowa.
Kundimama na Yehowa Kele Mfunu!
Muyimbi-bankunga kuyimbaka nde: “Kana Mfumu Nzambi ve muntu ke tunga nzo, bantu yina ke tunga yo bo ke sala kisalu mosi ya mpamba.” (Nkunga 127:1) Mukanda ya Nehemia kemonisa kyeleka ya bangogo yai na mutindu mosi ya kitoko kibeni!
Dilongi ya beto fwete baka kele pwelele. Kana beto kezola kununga na konso dyambu ya beto kesala, beto fwete ndimama na Yehowa. Keti beto lenda vingila mpenza nde Yehowa kusakumuna beto kana beto ketula ve lusambu ya kyeleka na kisika ya ntete na luzingu na beto? Yo yina, bonso Nehemia, bika beto tula lusambu ya Yehowa mpi kunata yo na ntwala na kisika ya ntete na luzingu na beto.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]
“Ntima ya Ntotila kele na maboko ya Mfumu Nzambi bonso masa”
[Kifwanisu ya kele na lutiti 29]
Nehemia—bakala mosi ya kikesa mpi ya kewilaka bantu mawa—kukwisaka na Yeruzalemi
[Kifwanisu ya kele na lutiti 30]
Keti nge mezaba mutindu ya ‘kupesa ntendula na’ Ndinga ya Nzambi?