Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Kitini ya Ntete ya Mukanda ya Bankunga

INKI lenda vanda ntu-dyambu ya mefwana mpenza na mukanda ya Biblia yina ketubila mbala na mbala kupesa lukumu na Yehowa Nzambi, Ngangi na beto? Zina ya mefwana mpenza kele Bankunga. Mukanda yai ya Biblia ya kuluta nda kele ti bankunga ya kitoko ya ketubila bikalulu ya kitoko, bisalu ya ngolo mpi bambikudulu mingi ya Nzambi. Mingi na kati ya bankunga yina kemonisa mawi ya bansoniki kuvandaka na yo na ntangu ya mpasi. Mambu ya bo tubaka kusalamaka na nsungi ya bamvula kiteso ya funda mosi, banda na bilumbu ya profete Moize tii na nima ya kukatuka na kimpika. Bansoniki na yo kuvandaka Moize, Ntotila Davidi, ti bantu yankaka. Nganga-Nzambi Esdrasi muntu kuyidikaka mukanda yango na ndonga yina yo kele bubu yai.

Banda na ntangu ya ntama, bo mekabisaka mukanda ya Bankunga na bimvuka, to bitini tanu ya bankunga: (1) Bankunga 1-41; (2) Bankunga 42-72; (3) Bankunga 73-89; (4) Bankunga 90-106; mpi (5) Bankunga 107-150. Na disolo yai, beto tatadila kimvuka ya ntete. Katula bankunga tatu na kitini yai, Ntotila Davidi muntu kusonikaka bankunga yonso ya kitini yai. Bantu kusonikaka Bankunga 1, 10, ti 33 kezabanaka ve.

‘NZAMBI NA MONO KELE DITADI NA MONO’

(Nkunga 1:1–24:10)

Nkunga ya ntete ketuba nde kyese na muntu yina kesepelaka na bansiku ya Yehowa, nkunga ya zole ketubila mambu ya metala Kimfumu. * Bisambu kele mingi na kimvuka yai ya bankunga. Mu mbandu, Bankunga 3-5, 7, 12, 13, mpi 17 kele bisambu yina muyimbi-bankunga kusalaka sambu na kulomba nde Nzambi kugulusa yandi na bambeni na yandi. Nkunga 8 kemonisa nde na kutadila bunene ya Yehowa, muntu kele fyoti mpenza na meso ya Nzambi.

Ntangu yandi tubilaka Yehowa nde yandi kele muntu ya ketaninaka bantu na yandi, Davidi kuyimbaka nde: “[Nzambi] kele ditadi, kisika ya mono ke bumbanaka.” (Nkunga 18:3) Na Nkunga 19, Davidi kekumisa Yehowa bonso Ngangi mpi muntu ya kepesaka bansiku, na Nkunga 20 bonso Ngulusi, mpi na Nkunga 21 bonso Ngulusi ya Ntotila na yandi ya kupakulama. Nkunga 23 kemonisa Yehowa bonso Ngungudi ya Nene, kansi Nkunga 24 kemonisa yandi bonso Ntotila ya lukumu.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

2:1, 2​—Inki “bangindu ya mpamba-mpamba” makanda kelanda na kuyindula? “Bangindu ya mpamba-mpamba” kele bangindu yina baguvernema ya bantu kelanda na kuyindula sambu na kutanina ntangu yonso kiyeka na bo. Yo kele mpamba sambu bo talungisa ve lukanu na bo. Keti bimvuka ya makanda lenda tula mpenza kivuvu nde bo tanunga ntangu bo ‘kenwanisa [Yehowa] ti ntotila ya yandi metulaka’?

2:7​—Inki kele “mambu ya Mfumu Nzambi”? Mambu yango kele kuwakana yina Yehowa kusalaka ti Mwana na yandi ya zola, Yezu Kristu sambu na Kimfumu.​—Luka 22:28, 29.

2:12 (NW)​—Na nki mutindu bamfumu ya nsi-ntoto lenda ‘pesa mwana beze’? Na ntangu ya ntama, kupesa muntu beze kuvandaka kidimbu ya kemonisa kinduku mpi kwikama. Yo  vandaka mutindu ya kuyamba banzenza. Bo kelomba bantotila ya nsi-ntoto na kupesa Mwana beze, disongidila, na kundima yandi bonso Ntotila mpi Mesia.

3:bangogo yina kele na luyantiku​—Inki kele mfunu ya bantu-dyambu yina bo tulaka na luyantiku ya bankunga yankaka? Bantangu yankaka ntu-dyambu kezabisaka nsoniki, mpi kepesaka bansangu ya metala mambu yina kusalamaka ntangu bo sonikaka nkunga mosi buna, mutindu kemonisa Nkunga ya 3. Bangogo ya luyantiku lenda tendula mpi kikuma to mfunu ya nkunga mosi buna (Nkunga 4 ti 5) mpi kupesa bantuma na yina metala miziki (Nkunga 6).

11:3​—Inki mambu yina mebeba? Mambu yango kele fondasio yina mesimba mpenza bimvuka ya bantu: bansiku, bantuma, mpi lunungu. Kana mambu yai kele kisakasaka, mavwanga kevandaka mingi mpi lunungu kevandaka ve. Na ntangu mambu ya mutindu yai kesalama, “bantu ya mbote” fwete tula ntima ya mvimba na Nzambi.​—Nkunga 11:4-7.

21:4​—Inki kele mfunu na yina metala “mpu ya wolo”? Biblia ketuba ve kana mpu yango kuvandaka mpu ya kyeleka to ya kifwani, disongidila, kidimbu ya lukumu yina bo yikaka Davidi sambu na bitumba mingi yina yandi nungaka. Ata mpidina, verse yai kele mbikudulu ya ketubila mpu ya kimfumu yina Yehowa kupesaka Yezu na 1914. Mutindu mpu yango kusalamaka na wolo kemonisa nde luyalu na yandi kele luyalu mosi ya kuluta mbote.

22:2, 3—Sambu na nki yo lenda vanda nde Davidi kuwaka bonso Yehowa kuyambulaka yandi? Davidi kuvandaka na mpasi ya ngolo yina bambeni na yandi kumonisaka yandi na mpila nde ‘ntima na yandi kukumaka petepete bonso buzi kekumaka masa-masa kana bo tula yo tiya.’ (Nkunga 22:14, 15) Yo lenda vanda nde yandi monaka bonso Yehowa meyambula yandi. Ntangu bo tulaka Yezu na zulu ya nti ya mpasi, yandi kudiwaka mutindu mosi. (Matayo 27:46) Bangogo ya Davidi kemonisa mutindu muntu kekudiwaka kana yandi kele na mpasi. Kansi, na kisambu na yandi yina kele na Nkunga 22:16-21, yo kemonana pwelele nde Davidi kuvidisaka ve lukwikilu na yandi na Nzambi.

Malongi Sambu na Beto:

1:1. Beto fwete buya kusala kinduku ti bantu yina kezolaka ve Yehowa.​—1 Korinto 15:33.

1:2. Beto fwete bika ve kilumbu ya mvimba kuluta kukonda kutadila mambu ya kimpeve.​—Matayo 4:4.

4:5. Kana beto mewa makasi, yo kele mayele na kukanga munoko na beto na mpila nde beto tuba ve kima mosi yina tasala beto mpasi na ntima na nima.​—Efezo 4:26.

4:6. Makabu na beto ya kimpeve kevandaka “makabu [ya lunungu]” kaka kana beto mepesa yo ti ngindu ya mbote mpi kezinga na kuwakana ti mambu yina Yehowa kelombaka beto.

6:6. Kukumisa Yehowa kele kikuma ya kuluta mbote ya kulanda na kuzinga.​—Nkunga 115:17.

9:13. Yehowa kesosaka menga yina kutyamukaka sambu na kupesa ndola na bantu yina kele ti mfuka ya menga, kansi yandi keyibukaka ‘kudila ya bantu yina kemona mpasi.’

15:2, 3; 24:3-5. Bansambidi ya kyeleka fwete tuba masonga, kansi bo fwete buya kutonga, mpi kuzenga Nzambi.

15:4. Beto lenda buya kulungisa lusilu ya beto salaka kaka kana beto mebakisa nde lusilu yango kewakana ve ti malongi ya Biblia, kansi beto fwete sala yonso sambu na kulungisa mambu ya beto tubaka, ata kana yo kele mpasi mpenza na kusala yo.

15:5. Sambu beto kele bansambidi ya Yehowa, beto fwete keba na kusadila mbongo na mutindu ya mbi.

17:14, 15. ‘Bantu ya ngidika yai ya bima’ kekudipesaka mingi na kusosa luzingu ya mbote, kusala dibuta, mpi kubikila bana na bo kimvwama. Susi ya ntetentete na luzingu ya Davidi kuvandaka ya kudisadila zina ya mbote na meso ya Nzambi sambu na ‘kumonaka yandi kaka,’ to kundimama na Yehowa. Ntangu yandi “ta telama  na mpongi,” ntangu balusilu ya Yehowa talungana, Davidi ‘tavanda kiese mingi na kumona ilungi na Yandi,’ to kusepela na kuvanda ti Yehowa. Bonso Davidi, keti beto fwete tula ve ntima na beto na kimvwama ya kimpeve?

19:2-7. Kana bigangwa yina ketubaka ve mpi keyindulaka ve kepesa Yehowa lukumu, beto bantu yina lenda yindula, kutuba, mpi kusambila fwete pesa yandi lukumu na kiteso mosi ya kuluta mpenza!​—Kusonga 4:11.

19:8-12. Bansiku ya Yehowa kenatilaka beto mambote mpenza!

19:12, 13. Bifu mpi kusala mambu ya lulendo kele masumu yina beto fwete buya.

19:14. Beto fwete kudibanza kaka ve sambu na mambu yina beto kesala, kansi mpi sambu na mambu yina beto ketuba mpi keyindula.

“NGE TA SADISA MONO SAMBU MONO KE SALAKA MAMBU YA MBOTE”

(Nkunga 25:1–41:13)

Na bankunga zole ya ntete ya kimvuka yai, Davidi kumonisaka mpusa ya masonga mpi lukanu ya ngolo ya kutanina kwikama na yandi! Yandi yimbaka nde “kansi mono, mono tambula na kwikama na mono.” (Nkunga 26:11, NW) Na kisambu ya yandi salaka sambu na kulomba ndolula ya masumu, Davidi kundimaka nde: “Ntangu mono vandaka kundima masumu na mono ve, nitu na mono vandaka kulemba sambu na kudila ntangu yonso.” (Nkunga 32:3) Davidi kundimisaka bantu yina kevandaka ya kwikama na Yehowa nde: “Mfumu Nzambi ke talaka mbote bantu ya mbote, makutu na yandi ke waka kudila na bo.”​—Nkunga 34:15, 16.

Bandongisila yina bo kepesa na Nkunga 37 kuvandaka mpenza mfunu sambu na bantu ya Izraele mpi yo kele mfunu sambu na beto bantu ya kezinga na “bilumbu ya nsuka” ya ngidika yai ya bima. (2 Timoteo 3:1-5) Mbikudulu yina kele na Nkunga 40:7, 8 ketuba sambu na Yezu Kristu nde: “‘Mono yandi yai, malongi yina me tadila mono yo kele na Mukanda ya Bansiku.’ Nzambi na mono, mono ke zolaka mingi kusala mambu ya nge zola! Malongi na nge kele na ntima na mono.” Nkunga ya nsuka ya kimvuka yai ketubila kisambu yina Davidi salaka sambu na kulomba lusadisu na nsungi ya bamvula ya mpasi yina kulandaka disumu ya yandi salaka ti Batsheba. Yandi yimbaka nde: “Nge ta sadisa mono sambu mono ke salaka mambu ya mbote.”​—Nkunga 41:12, 13.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

26:6​—Bonso Davidi, inki mutindu beto kezyungaka na mutindu mosi ya kifwani mesa-kimenga ya Yehowa? Mesa-kimenga kemonisaka luzolo ya Yehowa na mutindu yandi mendimaka nkudulu ya kimenga ya Yezu Kristu sambu na kukatula masumu ya bantu. (Baebreo 8:5; 10:5-10) Beto kezyungaka mesa-kimenga ya Yehowa ntangu beto kemonisaka lukwikilu na kimenga yina.

29:3-9​—Inki bo kemonisa na mutindu bo kefwanikisa ndinga ya Yehowa ti nzasi yina kepesa bantu boma? Na bunkufi, yo kemonisaka ngolo ya kuyituka ya Yehowa!

31:23​—Inki mutindu bantu ya lulendo kebakaka matabisi mingi? Matabisi yango kele ndola. Muntu ya lunungu kebakaka matabisi na yandi sambu na bifu na yandi ya kukonda kukana ntangu yandi kebakaka disipline ya kekatukaka na Yehowa. Sambu muntu ya lulendo kekatukaka ve na nzila na yandi ya mbi, yandi tabaka matabisi ya mingi ntangu yandi tabaka ndola ya nene.​—Bingana 11:31; 1 Piere 4:18.

35:19​—Inki kele ntendula ya mambu yina Davidi kulombaka nde kubika ve bantu yina kemengaka yandi bo mona kyese sambu na mpasi na yandi? Kumona kyese sambu na mpasi na yandi kemonisa nde bambeni ya Davidi vandaka kusepela na mutindu  bapula na bo ya mbi ya bo vandaka kusadila yandi kunungaka. Yo yina, Davidi kulombaka nde yo salama ve.

Malongi Sambu na Beto:

26:4. Yo kele mayele nde beto buya kusala kinduku ti bantu yina kebumbaka kimuntu na bo na nzila ya Internet, bantu yina na nzo-nkanda to na kisika na beto ya kisalu kesalaka kinduku ti beto ti bangindu ya kukusa beto, ba aposta yina kemonanaka bonso bantu ya masonga, mpi bantu yina ketambulaka dikulu mosi na kati mosi na nganda.

26:7, 12; 35:18; 40:10. Beto fwete kumisa Yehowa na meso ya bantu mingi na balukutakanu ya Bukristu.

26:8; 27:4. Keti beto kezolaka kukwenda na balukutakanu ya Bukristu?

26:11. Ntangu Davidi kumonisaka lukanu na yandi ya kutanina kwikama na yandi, yandi salaka mpi kisambu nde Nzambi kugulusa yandi. Beto lenda tanina kwikama na beto ata beto kele bantu ya kukonda kukuka.

29:10. Mutindu Biblia ketuba nde Yehowa kevandaka na zulu ya “banzadi,” kemonisa nde yandi keyalaka ngolo na yandi.

30:6. Kikalulu ya Yehowa ya kuluta nene kele zola, kansi makasi ve.

32:9. Yehowa kezolaka ve nde beto vanda bonso mpunda to ngombe yina kewaka kaka kana bo bula yo fimbu. Kansi, yandi kezolaka nde beto pona na kulemfukila yandi sambu beto mebakisa luzolo na yandi.

33:17-19. Ata ngidika mosi ve yina bantu mesalaka, ata yo kele ngolo nki mutindu, lenda gulusa bantu. Kivuvu na beto fwete vanda na Yehowa mpi na ngidika na yandi ya Kimfumu.

34:11. Verse yai kebwisa ntima mpenza ya bantu yina ketulaka mambote ya Kimfumu na kisika ya ntete na luzingu na bo!

39:2, 3. Kana bambeni kesosa bansangu sambu na kumonisa bampangi na beto mpasi, yo kele mayele na ‘kukanga munoko na beto’ mpi kuvanda pima.

40:2, 3. Kuvingila Yehowa lenda sadisa beto na kunwana ti kunyokwama ya mabanza mpi kubasika na ‘dibulu mosi ya kigonsa mpi na potopoto mpenza.’

40:6, 13. Ata bampasi, ata bifu na beto kele mingi nki mutindu, yo tanunga beto ve kana beto kevila ve nde balusakumunu na beto ‘kele mingi mpenza mpi beto lenda kuka kutanga yo ve.’

“Beto Kumiseno Mfumu Nzambi”

Kimvuka ya ntete ya bankunga 41 kepesa mpenza ngolo ti kikesa! Ata beto kemona mpasi sambu na kumekama to sambu kansansa ya mbi keyangisa beto, beto lenda baka ngolo ti kikesa na kitini yai ya Ndinga ya Nzambi yina kele ya ngolo. (Baebreo 4:12) Bankunga yai kele ti nsangu ya kepesa lutwadisu ya mbote na luzingu. Yo kendimisa beto mbala na mbala nde ata beto kele na mpasi ya nki mutindu, Yehowa tavila beto ve.

Kimvuka ya ntete ya bankunga kesukisa ti bangogo yai: “Beto kumiseno Mfumu Nzambi, Nzambi ya Israele, katuka bubu yai tii kuna! Amen, yo vanda mpidina!” (Nkunga 41:14) Na nima ya kutadila kimvuka ya ntete ya bankunga, keti yo kepusa beto ve na kukumisa Yehowa?

[Noti na nsi ya lutiti]

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 30]

Kana bigangwa yina ketubaka ve mpi keyindulaka ve kepesa Yehowa lukumu, beto fwete pesa yandi lukumu na kiteso mosi ya kuluta mpenza!

[Kifwanisu ya kele na lutiti 29]

Keti nge kezaba nki nkunga kemonisa Yehowa nde yandi kele Ngungudi ya Nene?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]

Davidi muntu kusonikaka bankunga mingi na kati ya bankunga 41 ya kimvuka ya ntete

[Kifwanisu ya kele na lutiti 32]

Kubika ve nde kilumbu mosi kuluta kukonda kutadila mambu ya kimpeve

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto ya kele na lutiti 29]

Bambwetete: Courtesy United States Naval Observatory

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto ya kele na lutiti 31]

Bambwetete, balutiti 30, 31 ti 32: Courtesy United States Naval Observatory