Bandongisila ya Mbote Sambu na Kusansa Bana

RUTH ketuba nde: “Mu vandaka na bamvula 19 ntangu mu bakaka divumu na mono ya ntete. Mu vandaka kuzinga ntama ti dibuta na mono mpi mu vandaka ve ya kuyilama ata fyoti.” Sambu yandi vandaka mwana, yandi vandaka meyindulaka ntete ve nki yai kuvanda kibuti ketendulaka. Na wapi yandi zolaka kubaka bandongisila ya mbote?

Jan yina kele ntangu yai tata ya bana zole ya kuyela keyibuka nde: “Ntete mu vandaka kuyindula nde mu takuka kulungisa mukumba yina. Kansi, ntama mingi ve mu bakisaka nde mu vandaka ve ti mayele ya kufwana.” Yo vanda nde bibuti mebakisa yo na luyantiku to na nima, bo kezaba ve mutindu ya mbote ya kusansa bana, na wapi bo lenda zwa bandongisila yina tasadisa bo na kusansa bana na bo?

Bubu yai, bibuti mingi kesosaka lusadisu na nzila ya Internet. Mbala yankaka, nge lenda kudiyula kana bandongisila ya bo kebakaka kuna kele mbote. Nge kele na kikuma ya mbote ya kukeba na dyambu yai. Keti nge kezaba mpenza banani kepesaka bandongisila yina? Keti bo mosi menungaka na kusansa bana na bo? Ntembe kele ve nde nge fwete keba na mambu yonso yina lenda vanda ti bupusi na dibuta na nge. Mutindu disolo yina meluta kumonisaka yo, bantangu yankaka ata bandongisila ya bantu ya mayele kenungaka kwa yo ve. Ebuna, na wapi nge lenda sosa bandongisila ya mbote?

Na yina metala kusansa bana, Yehowa kele nto ya kuluta mbote ya bandongisila sambu yandi kele mubandisi ya dibuta. (Efezo 3:15) Yandi mosi kaka kele muntu ya kuluta mayele. Na kati ya Ndinga na yandi, yandi kepesaka malongi ya mbote mpi yina kesadisaka mpenza. (Nkunga 32:8; Yezaya 48:17, 18) Kansi, yo kelomba nde beto kusadila yo.

Bo yulaka bibuti mingi na kutuba mambu ya bo longukaka na ntangu bo vandaka kusansa bana na bo sambu bo yela mbote mpi kukuma bambuta yina ketinaka Nzambi boma. Bo tubaka nde kusadila minsiku ya Biblia kele kima ya ntete yina kusadisaka bo na kununga. Bo monaka nde bubu yai bandongisila ya Biblia kele mbote mutindu yo vandaka ntangu bo sonikaka yo.

Lutisa Ntangu ti Bo

Ntangu bo yulaka Catherine, mama ya bana zole na kutuba nki ndongisila kusadisaka yandi mingi kuluta, na mbala mosi yandi tangaka Kulonga 6:7. Verse yango ketuba nde: “Beno fweti longa [minsiku ya Biblia] na bana na beno. Ntangu beno kele na nzila to na nzo, ntangu beno kele na kisalu to beno ke pema, beno fweti longa yo kaka na bana na beno.” Catherine kubakisaka nde sambu na kulanda ndongisila yina, yandi fwete lutisaka ntangu ti bana na yandi.

Nge lenda yindula nde ‘yo kele pete na kutuba kansi mpasi na kusala.’ Na mabuta mingi, bibuti yonso zole kesalaka sambu na kulungisa bampusa ya kinsuni ya dibuta na bo. Inki mutindu bibuti yina kele dezia ti kisalu mingi lenda lutisa ntangu mingi ti bana na bo? Torlief, yina mwana na yandi mekumaka mpi kusansa bana ntangu yai, ketuba nde kima ya mfunu kele kulanda ndongisila yina kele na mukanda ya Kulonga. Kwenda ti bana na nge konso kisika ya nge kekwenda, ebuna mabaku ya kusolula tamonana yo mosi. Torlief ketuba nde: “Mu vandaka kusala bisalu ya nzo ti mwana na munu ya bakala. Beto vandaka kusala nzyetolo kumosi ti dibuta. Mpi beto vandaka kudya kumosi.” Yo yina, “mwana na beto vandaka ntangu yonso ti kimpwanza ya kumonisa mawi na yandi kukonda mpasi.”

Inki beto lenda sala kana beto kesolula dyaka ve mpi yo mekuma mpasi na kuyantika masolo? Dyambu yai kesalamaka bantangu yankaka kana bana mekuma bambuta. Na dyambu yai mpi, kulutisa ntangu ti bo lenda sadisa. Ken, bakala ya Catherine keyibuka nde ntangu mwana na bo ya nkento kukumaka toko, yandi bokutaka nde tata na yandi ketulaka ve dikebi na mambu yandi ketubaka. Batoko mingi kebokutaka sambu na dyambu yai. Ken kusalaka inki? Yandi keyibuka nde: “Mu bakaka lukanu ya kulutisa ntangu ti yandi, kaka beto zole, sambu na kutadila bangindu ti  mawi na yandi, mpi mambu yina vandaka kupesa yandi mpasi. Yo sadisaka mpenza.” (Bingana 20:5) Kansi, Ken kendima nde metode yina kunungaka sambu kusolula kuvandaka ve kima ya mpa na dibuta na bo. Yandi ketuba nde: “Mwana na mono ya nkento ti munu kevandaka ntangu yonso ti bangwisana ya mbote, yo yina yandi vandaka ti kimpwanza ya kutuba kukonda mpasi.”

Kima ya kuyituka kele nde nsosa mosi ya bo mesala ntama mingi ve kumonisaka nde batoko meluta bibuti na bo mbala tatu na kutuba nde bibuti kelutisaka ve ntangu ti bana na bo. Yo yina, sambu na nki ve kulanda ndongisila yai ya Biblia? Kana mpila kele, lutisa ntangu mingi ti bana na nge, disongidila, na ntangu ya kubaka mupepe, na ntangu nge kesala, na ntangu nge kele na nzo, na ntangu nge kesala nzyetolo, ntangu beno metelama na mpongi, mpi na ntwala ya kulala. Kana mpila kele, kwenda ti bo konso kisika yina ya nge kekwenda. Mutindu Kulonga 6:7 ketuba, kele ata ti kima yankaka ve yina lenda yinga kulutisa ntangu ti bana na nge.

Longa Bo Bikalulu ya Mbote

Mario yina kele tata ya bana zole ketuba kiteso mosi nde: “Zola bana mingi, mpi tangila bo mikanda.” Kusala buna kele kaka ve mutindu ya kuyedisa mayele ya bana, kansi nge fwete longa bo na kuswasukisa mambu ya mbote ti ya mbi. Mario keyika nde: “Longuka ti bo Biblia.”

Sambu na dyambu yai, Biblia kelongisila bibuti nde: “Beno pesa bana na beno makasi ve. Kansi, ntangu beno ke sansa bo, beno longa bo malongi ti mambu ya kikristo.” (Efezo 6:⁠4) Bubu yai, mabuta mingi kelongaka ve bana na bo bikalulu ya mbote. Bibuti yankaka keyindulaka nde ntangu bana takuma bambuta, bo taponaka bo mosi bikalulu yina bo fwete landa. Keti nge keyindula nde yo kele mbote? Kaka mutindu nitu ya bana kevandaka na mfunu ya madya ya mbote sambu na kuyela mbote, mutindu mosi mabanza ti ntima ya bana kevandaka na mfunu ya malongi. Kana nge longa ve bana na nge bikalulu ya mbote na nzo, ntembe kele ve nde bo tabaka bikalulu ya banduku na bo ya nzo-nkanda, ya balongi na bo, to ya bantu ya balabala.

Biblia lenda sadisa bibuti na kulonga bana na bo mutindu ya kuswasukisa mambu ya mbote ti ya mbi. (2 Timoteo 3:16, 17) Jeff yina kele nkuluntu ya kusansaka bana zole ketuba nde yo kele mbote na kusadila Biblia sambu na kulonga bana bikalulu ya mbote. Yandi ketuba nde: “Kusadila Biblia kesadisaka bana na kubakisa mabanza ya Ngangi sambu na dyambu mosi buna, kansi kaka mabanza ya mama ti tata ve. Beto monaka nde Biblia kevandaka na bupusi ya ngolo na mabanza ti na ntima. Sambu na kusungika kikalulu to ngindu ya mbi, beto vandaka kubaka ntangu ya kusosa mukapu ya kufwana. Na nima, beto vandaka kukwenda na kingenga mpi kupesa mwana verse yina na kutanga. Mbala mingi mwana vandaka kudila na nima ya kutanga mukapu yango. Beto vandaka kuyituka mingi. Biblia kevandaka ti bupusi mingi kuluta konso kima yina beto lenda tuba to kusala.”

Baebreo 4:12 ketuba nde: “Nsangu ya Nzambi kele ya moyo, yo ke salaka konso ntangu. . . . Nsangu yina yo ke sambisaka nzala ya ntima na beto ti mabanza ya ntima na beto.” Yo yina, nsangu ya Biblia kele kaka ve bangindu ya bantu to mambu yina kusalamaka na luzingu ya bantu yina Nzambi kusadilaka na kusonika yo. Kansi, yo kemonisa mabanza ya Nzambi na yina metala bikalulu ya mbote. Dyambu yai keswaswanisa nsangu ya Biblia ti bandongisila yonso yankaka. Kana nge kesadila Biblia sambu na kulonga bana na nge, nge kesadisa bo na kuvanda ti mabanza ya Nzambi na mambu yina. Malongi ya nge kepesa bo kele mfunu mingi kuluta, mpi nge lenda simba ntima ya bana na nge.

Catherine, yina beto tubilaka na luyantiku, kendima dyambu yai. Yandi ketuba nde: “Kana dyambu mekuma mpasi mingi, beto vandaka kusosa lutwadisu na Ndinga ya Nzambi, mpi yo vandaka kusadisa mingi mpenza!” Keti nge lenda sadila Biblia mbala mingi ntangu nge kelonga bana na nge mutindu ya kuswasukisa mambu ya mbote ti ya mbi?

Vanda ti Bukatikati

Ntumwa Polo kumonisaka munsiku yankaka ya mfunu yina kesadisaka na kusansa bana. Yandi longisilaka bampangi na yandi Bakristu nde: “Bika bantu yonso kuzaba kikalulu na beno ya bukatikati.” (Filipi 4:5, NW) Ya kyeleka, yo ketendula mpi nde bana na beto fwete mona kikalulu na beto ya bukatikati. Mpi kuvila ve nde bukatikati kemonisaka “mayele yina ke katukaka na zulu.”​—Yakobo 3:17.

Kansi, inki mutindu kusadila bukatikati lenda sadisa beto na kulonga bana? Ata beto lenda sadisa  bo na mambu yonso, beto kekengilaka ve mambu yonso ya bo kesalaka. Mu mbandu, Mario yina beto tubilaka na ntwala kele Mbangi ya Yehowa mpi yandi keyibuka nde: “Ntangu yonso beto vandaka kusyamisa bana na beto na kubaka mbotika, kusala kisalu ya ntangu yonso mpi balukanu yankaka. Kansi beto vandaka kumonisa pwelele nde bo bantu fwete sala nsola na ntangu ya mbote.” Yo butaka nki mbuma? Bana na bo yonso zole kele bapasudi-nzila ya ntangu yonso.

Kolosai 3:21 kekebisa batata nde: “Beno simbisa bana na beno makasi ve, mbaimbai bo ta vanda na kikesa diaka ve.” Catherine kezolaka verse yai mingi. Kana kibuti kekuka dyaka ve kukanga ntima, yandi tawa makasi nswalu mpi takuma kulomba bana mambu ya mpasi-mpasi. Kansi, Catherine ketuba nde: “Kulomba ve bana na kusala mambu ya nge mosi fwete sala kansi yina bo lenda ve.” Catherine mpi kele Mbangi ya Yehowa, yo yina yandi keyika nde: “Sala na mpila nde kusadila Yehowa kuvanda dibaku ya kyese.”

Jeff yina beto tubilaka na luyantiku ketuba nde: “Ntangu bana na beto kumaka bambuta, nduku mosi ya mbote kusongaka beto nde yandi bakisaka nde mbala mingi yandi vandaka kubuyisa bana na yandi bima yina bo vandaka kulomba yandi. Yo vandaka kupesa bo makasi mpi bo vandaka kumona bonso nde yandi kemonisa bo mpasi. Sambu na kubuya nde dyambu yai kusalama, nduku yina kulongisilaka beto na kusosa mpila ya kundima bima yankaka yina bana vandaka kulomba.”

Jeff ketuba nde: “Beto monaka nde yo vandaka ndongisila ya mbote. Ebuna, beto sosaka mabaku sambu bana na beto kusala ti bana yankaka mambu yina beto vandaka kundima. Yo yina, bantangu yankaka beto vandaka kuyula bo nde: ‘Keti beno kezaba nde muntu kapanda kesala kima fulani? Beno kekwenda ti bo ve?’ To kana bana melomba nde beto nata bo kisika mosi buna, beto vandaka kusala yonso sambu na kukwenda ti bo, ata kana beto vandaka ya kulemba. Beto vandaka kusala yo kaka sambu na kubuya ve mambu yonso yina bana vandaka kulomba.” Yai kele kima ya kuluta mfunu sambu na kuvanda ti bukatikati, disongidila, kuvanda ntima ya mbote mpi kumonisa luzitu, kuvanda ntima ngolo ve kansi kufwa mpi ve minsiku ya Biblia.

Baka Mambote ya Kekatukaka na Bandongisila ya Mbote

Mingi na kati ya bankwelani yina kele ntangu yai bankaka. Bo kesepelaka na kumona nde kaka minsiku yina mosi ya Biblia kesadisa bana na bo na kulungisa mbote mukumba na bo ya bibuti. Keti nge lenda baka mambote ya bandongisila yina kekatukaka na Biblia?

Ntangu bo kumaka bibuti, Ruth, yina beto tubilaka na luyantiku, ti bakala na yandi kudiwaka bonso bo kondaka lutwadisu. Kansi, na kutuba ya mbote bo kondaka ve lutwadisu. Bo bakaka bandongisila ya kuluta mbote na Biblia. Bambangi ya Yehowa mebasisaka mikanda mingi ya mbote ya kulongukila Biblia yina lenda sadisa bibuti. Na kati na yo beto lenda tanga Longuka na Longi ya Nene, Mukanda ya Bankenda ya Biblia, Les jeunes s’interrogent ​—Réponses pratiques mpi Muntu ya Kuluta Nene ya Ntangu Yonso. Torlief, bakala ya Ruth ketuba nde: “Bubu yai, bandongisila ya mbote ya mekatuka na Biblia kele mingi sambu na bibuti. Kana bo kesadila yo, yo tasadisa bo na mambu yonso ya metala kusansa bana.”

 [Lupangu/​Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Mambu ya BANTU YA MAYELE Ketuba mpi Yina BIBLIA Ketuba

Na Yina Metala Kumonisa Zola:

Na mukanda mosi (ya 1928) ya ketadila kusansa babebe ti bana ya fyoti, Doktere John Broadus Watson kulongisilaka bibuti nde: ‘Kumonisa ve zola na kuyambaka mpi kupesaka bana na nge babeze. Kubika ve nde bo vandilaka nge na makulu.’ Kansi, ntama mingi ve, badoktere Vera Lane ti Dorothy Molyneaux kutubaka na magazine Our Children (Marsi 1999) nde: “Bansosa kemonisa nde bana yina bibuti kesimbaka ve na nitu sambu na kumonisa zola keyelaka mbote ve.”

Na kuswaswana ti mabanza ya bantu ya mayele, mukanda ya Yezaya 66:12 ketubila mutindu Nzambi kemonisaka zola na bantu na yandi na kusalaka bonso kibuti ya zola. Mutindu mosi, ntangu balongoki ya Yezu kubuyisaka bantu na kunata bana na Yezu, yandi songisaka bo mpi kutubaka nde: “Beno bikisa bana bo kwisa awa na mono. Beno kanga bo nzila ve.” Ebuna ‘yandi bakaka bo na maboko, yandi tulaka bo maboko, mpi kusakumunaka bo.’​—Marko 10:14, 16.

Na Yina Metala Kulonga Bo Bikalulu ya Mbote:

Na 1969 na disolo mosi ya magazine New York Times, doktere Bruno Bettelheim kutubaka nde mwana kele ti “nswa ya kusadila mabanza ya kekatuka na ntima na yandi mosi, bibuti fwete vanda ve na bupusi na mabanza na yandi, kansi mambu yina yandi mosi kekutana ti yo na luzingu.” Bamvula kiteso ya 30 na nima, doktere Robert Coles, muntu yina kusonikaka mukanda The Moral Intelligence of Children (1997), kutubaka nde: “Bana kevandaka na mfunu mingi mpenza ya balukanu mpi lutwadisu na luzingu, mpi bo kevandaka na mfunu ya bikalulu ya mbote” yina bibuti na bo ti bambuta yankaka kelongaka bo.

Bingana 22:6 kelongisila bibuti nde: “Longa mwana mutindu yandi fweti zinga, ebuna ntangu yandi me kuma mbuta yandi ta vila yo ve.” Ngogo ya Kiebreo yina bo mesadila awa nde “longa” ketendula mpi “kuyantika” mpi awa yo ketendula kuyantika kulonga mwana malongi ya ntete. Yo yina, Biblia kesyamisa bibuti na kuyantika kulonga bana na bo bikalulu ya mbote ntangu bo kele ntete bana ya fyoti mpenza. (2 Timoteo 3:14, 15) Mambu yina bana kelongukaka na bamvula yina lenda bikala kimakulu na ntima na bo.

Na Yina Metala Disipline:

Doktere James Dobson kusonikaka na mukanda The Strong-Willed Child (1978) nde: “Kubula mwana kele metode ya mbote yina kibuti ya zola kesadilaka sambu na kulonga yandi mpi kukatula yandi kikalulu ya mbi.” Kansi, na mbasisa ya nsambwadi ya mukanda mosi ya kuzabana mingi, Baby and Child Care, (1998) doktere Benjamin Spock kutubaka nde: “Kubula bana mbala na mbala kelongaka bo nde muntu yina kele mbuta mpi ngolo mingi kevandaka na kiyeka ya kusala konso kima yina yandi mezola, ata yandi kele na nswa ya kusala yo to ve.”

Sambu na yina metala disipline, Biblia ketuba nde: “Kupesa bana ndola ti bandongisila ke pesaka mayele.” (Bingana 29:15) Kansi, bana yonso kevandaka ve na mfunu ya kubaka ndola ya kubula. Yo yina, Bingana 17:10 ketuba nde: “Muntu ya mayele ke waka mbala mosi kansi zoba ke waka ve ata bo bula yandi mbala nkama.”

[Kifwanisu]

Sadila Biblia sambu na kusimba ntima ya bana

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Bibuti ya mayele kebongisaka bansaka ya kulutisila ntangu sambu na bana na bo