Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Longi
Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Longi
YOBI kutubaka nde: “Muntu yonso me butuka na ntoto yai ke na luzingu mosi ya nkufi ti ya mpasi.” (Yobi 14:1) Yo kele mfunu mpenza nde beto bebisa ve luzingu na beto ya nkufi na kuyindulaka mambu ya kukonda mfunu mpi na kusalaka bikesa sambu na kulungisa yo. Kusosa nki bima fwete baka ntangu, ngolo, ti kimvwama na beto? Inki bima beto fwete buya? Bangogo ya mayele ya bo sonikaka na Biblia na mukanda ya Longi kepesa lutwadisu ya mbote na mambu yai. Nsangu na yo “ke sambisaka nzala ya ntima na beto ti mabanza ya ntima na beto” mpi lenda sadisa beto na kuvanda na lukanu na luzingu.—Baebreo 4:12.
Muntu kusonikaka mukanda ya Longi kele Ntotila Salomo yina kuzabanaka sambu na mayele na yandi, mpi yo kepesaka bandongisila na mambu yina kele mpenza mfunu na luzingu ti yina kele ve mfunu. Sambu Salomo ketubila bangindu ya yandi vandaka na yo ya kutunga banzo, yo fwete vanda nde yandi sonikaka mukanda ya Longi na nima ya kumanisa kutunga banzo yina, kansi na ntwala nde yandi kuyambula lusambu ya kyeleka. (Nehemia 13:26) Yo yina, yo fwete vanda nde Salomo kusonikaka yo na ntwala ya mvu 1000 N.T.B., penepene na nsuka ya luyalu na yandi yina kusalaka bamvula 40.
INKI KIMA KELE VE MPAMBA?
Longi ketuba nde bima yonso “kele mpamba mpenza,” na nima yandi keyula nde: “Muntu ke lutisa ntangu ya luzingu na yandi yai ya nkufi na kusala ngolo ti na kumona mpasi, ebuna nki yandi ta baka?” (Longi 1:2, 3) Bangogo “mpamba” mpi “nsi-ntoto” kevutuka mbala na mbala na mukanda ya Longi. Ngogo ya Kiebreo ya bo balulaka nde “mpamba” ketendula “mpema” to “mupepe” mpi yo kepesa dibanza ya kima ya kukonda mfunu, yina kezingaka ve mingi, to yina kevandaka ve na valere ya kimakulu. Ngogo “nsi-ntoto” ketendula “na ntoto yai” to “na inza yai.” Yo yina, konso kima, disongidila, mambu yonso yina bantu kesala ngolo na kulungisa, kansi ya kezitisa ve luzolo ya Nzambi, kele mpamba.
Ntotila Salomo ketuba nde: “Kana nge ke kwenda na Nzo-Nzambi, keba. Kwenda sambu na kulonguka mambu.” (Longi 4:17) Kudipesa na lusambu ya Yehowa kele ve kima ya mpamba. Ya kyeleka, kutula dikebi na bangwisana na beto ti Yehowa kele kima ya mfunu sambu na kuzinga luzingu mosi ya mbote.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
1:4-10—Inki mutindu bima ya kesalamaka na luyalanganu “kelembisaka”? Longi ketanga bima tatu ya mfunu yina kesalaka nde luzingu kuvanda na ntoto: ntangu, mupepe, ti sikle ya masa. Ya kyeleka, bima mingi kesalamaka na luyalanganu, mpi yo kevandaka mpasi mingi na kutendula. Muntu lenda lutisa luzingu ya mvimba na kulonguka yo, kansi yandi lenda bakisa yo ve ata fyoti. Yo lenda “lembisa” mpenza. Kufwanisa luzingu na beto ya nkufi ti basikle yai ya kesalamaka kukonda nsuka kelembisaka mpi nitu. Ata bangindu ya kusosa kusengumuna bima ya mpa kelembisaka. Na kutuba ya mbote, sambu na kusala bima ya mpa, bantu kesadilaka kaka minsiku yina Nzambi ya kyeleka metulaka mpi ya yandi sadilaka ntangu yandi gangaka bima.
2:1, 2—Sambu na nki bo ketuba nde mambu ya kuseka kele “buzoba”? Kuseka lenda sadisa beto na kuvila bampasi na beto sambu na ntangu fyoti, mpi byese ya kuluta ndilu lenda pusa beto na kumona bampasi na beto mpamba. Kansi, kuseka kekatulaka ve bampasi na beto. Yo yina, Biblia ketuba nde kulanda na kusosa kyese na nzila ya kuseka kele “buzoba.”
3:11—Inki bima yina Nzambi mesalaka “[kitoko] na ntangu na yo”? Na kati ya bima yina Yehowa mesalaka “kitoko,” to ya kufwana mpi ya mbote na ntangu na yo, beto lenda tanga: kugangama ya Adami ti Eva, nkongolo yina kumonisaka kuwakana ya Nzambi, kuwakana ya yandi salaka ti Abrahami, kuwakana ya yandi salaka ti Davidi, kukwisa ya Mesia, mpi kutulama ya Yezu Kristu bonso Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi. Kansi, kele ti kima yankaka yina Yehowa tasala ya “kitoko” ntama mingi ve. Beto lenda tula ntima nde inza ya mpa ya lunungu tasalama mpenza na ntangu na yo.—2 Piere 3:13.
3:15b—Inki mutindu “Nzambi ke bwisaka mambu yo yina mosi mbala na mbala”? ‘Mambu yina kebwaka mbala na mbala’ lenda vanda bima yina Nzambi kekana na kusala. Ata muntu mekumaka kuyindula nde yandi kele na ngolo ve ya kusoba basikle ya kesalamaka kukonda nsuka na luzingu ya bantu disongidila: kubutuka, kuyela mpi kufwa, bitumba mpi na nima ngemba, Nzambi ya kyeleka lenda sosa mpi kulungisa mambu yonso ya yandi mezola. (Longi 3:1-10, 15) Beto lenda sadila mpi ‘mambu yina kebwaka’ sambu na kutubila mutindu bantu ya mbi kemonisaka bantu ya mbote mpasi mbala na mbala. Sambu na dyambu yai, Yehowa kesosaka bantu ya mbote sambu na “kusadisa” bo.—2 Bansangu 16:9.
5:9—Inki mutindu ‘bima ya ntoto kele sambu na bo yonso’? Bantu yonso ya ntoto kezingilaka ‘bima yina ntoto kebutaka.’ Ntotila mpi kezingilaka bima ya bilanga. Sambu na kubaka bima yina, yo kelombaka nde bansadi na yandi kusala kisalu ya ngolo ya kudima ntoto mpi na nima bo sadila yandi madya.
Malongi Sambu na Beto:
1:15. Yo kele mpamba na kulutisa ntangu mpi kubebisa ngolo na kusosa kumanisa mpasi ti kukonda lunungu ya beto kemona bubu yai. Kima takatula mambi yonso kele kaka Kimfumu ya Nzambi.—Daniele 2:44.
2:4-11. Bisalu bonso kutunga banzo, kusala masamba, kubula miziki, mpi kuvanda ti bima mingi ya kinsuni mpi ya ntalu mingi na luzingu “kele kaka mupepe” sambu yo kekumisaka ve luzingu mfunu mingi mpi kenataka ve kyese ya kimakulu.
2:12-16. Mayele meluta buzoba na mpila nde yo lenda sadisa muntu na kumanisa makambu. Kansi, sambu na yina metala lufwa, muntu ya mayele meluta ve zoba. Ata kana muntu mezabanaka mingi sambu na mayele na yandi, na mwa ntangu fyoti bantu tavila yandi.
2:24; 3:12, 13, 22. Kumona kyese sambu na mbuma ya kisalu na beto kele mbi ve.
2:26. Mayele ya Nzambi kepesaka kyese, mpi Nzambi kepesaka yo “na bantu yina ke pesaka yandi kiese.” Kana muntu kele ve ti bangwisana ya mbote ti Nzambi, yandi lenda zwa mayele yina ve ata fyoti.
3:16, 17. Kuvingila nde mambu yonso kusalama na lunungu kele kima mosi yina lenda salama ve. Na kisika ya kutula susi mingi sambu na mambu yina kesalama na inza bubu yai, beto fwete vingila nde Yehowa kuvutula mambu na ndonga.
4:4. Kusala kisalu ya ngolo ti mayele yonso kenataka kyese. Kansi, kusala ngolo kaka sambu na kuluta bantu yankaka kebutaka kikalulu ya kutesana mpi lenda nata kimpala ti mawi ya kuyina bantu. Kima fwete pusa beto na kusala ngolo na kisalu na beto ya kusamuna kele kikuma ya mbote.
4:7-12. Bangwisana ya mbote ti bantu meluta kimvwama ya kinsuni na mfunu mpi beto fwete bebisa yo ve sambu na kusosa kimvwama.
4:13. Bantu kezitisaka ve muntu sambu yandi kele ti kiyeka mpi bamvula mingi. Bantu yina kele ti kiyeka fwete sala mambu na mayele yonso.
4:15, 16. ‘Mwana yina kele mwana ya zole,’ yina tayinga ntotila, lenda vanda ti bantu mingi ya kepesa yandi maboko na luyantiku, kansi na nima ‘ata muntu tamona kiese ve na mambu ya yandi kesala.’ Ya kyeleka, kuzabana mingi kevandaka kaka sambu na ntangu fyoti.
5:2. Bisambu na beto fwete vanda ya mudindu mpi ya luzitu, kansi beto fwete tuba ve mambu mingi ya kukonda mfunu.
5:3-7. Kutula bangindu mingi na bima ya kinsuni lenda pusa muntu na kuyindula kaka na mambote na yandi mosi. Yo lenda pusa yandi na kulala bandosi ya bima yina ya yandi keyindula, mpi yo lenda sala nde yandi lala ve mpongi ya mbote, ebuna yandi tatelama nitu ya kulemba. Kutuba mingi lenda sala nde muntu kumonana zoba na meso ya bantu yankaka mpi yo lenda pusa yandi na kusala lusilu nswalu na meso ya Nzambi kukonda kuyindula. ‘Kutina Nzambi boma’ tabuyisa beto na kusala mambu yai.
6:1-9. Inki mfunu ya kuvanda ti kimvwama, lukumu, luzingu ya nda, mpi nkutu dibuta ya nene kana mambu na luzingu kepesa beto ve nzila na kusepela ti bima yina? “Mbote na kuvanda kiese na bima yina ya nge ke na yo”, to kundima mambu mutindu yo kele, na kisika ya “kuzolaka bima ya nkaka konso ntangu,” disongidila, kusala ngolo sambu na kusosa kulungisa bampusa yina ya nge lenda kuka ve kulungisa. Yo yina, mutindu ya kuluta mbote ya kuzinga kele kusepela “kana beto ke na madia ti bilele ti nzo ya kulala,” kumona kyese na bima ya mbote na luzingu, mpi kuvanda ntangu yonso na bangwisana ya ngolo ti Yehowa.—1 Timoteo 6:8.
BANDONGISILA SAMBU NA BANTU YA MAYELE
Inki mutindu beto lenda tanina zina, to lukumu na beto? Inki fwete vanda nkadilu na beto na ntwala ya bamfumu mpi mambu ya kukonda lunungu ya beto kemona? Sambu bafwa kezabaka ve ata kima, inki mutindu beto fwete sadila luzingu na beto ntangu yai? Na nki mutindu baleke lenda sadila ntangu ti ngolo na bo na mayele yonso? Bandongisila ya mbote yina Longi kepesa beto na mambu yai ti na mambu yankaka kele na bakapu 7 tii 12 ya mukanda ya Longi.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
7:19—Inki mutindu mayele kele ngolo kuluta ngolo ya “bamfumu kumi”? Ntangu Biblia kesadilaka ntalu kumi, yo kemonisaka kima ya kulunga. Salomo ketuba nde valere ya lutaninu yina mayele kepesaka meluta ntalu ya kulunga ya basoda yina kekengila mbanza.
10:2—Kutuba nde ntima ya muntu kele na ‘diboko ya kitata’ to na ‘diboko ya kimama,’ ketendula inki? Sambu diboko ya kitata kemonisaka mbala mingi pozisio ya kundimama, kana ntima ya muntu kele na diboko na yandi ya kitata, yo ketendula nde ntima na yandi kepusaka yandi na kusala mambu ya mbote. Kansi, kana yo kepusa muntu na kusala mambu ya mbi, bo ketubaka nde ntima na yandi kele na diboko ya kimama.
10:15—Na nki mutindu ‘kisalu ya bazoba kelembisaka bo nswalu’? Kana muntu keyindula ve mbote, kisalu na yandi tabuta ata kima mosi ve ya mfunu. Yandi kebakilaka yo ve kyese. Kusala bikesa mingi sambu na kulungisa yo kelembisaka yandi.
11:7, 8—Inki kele ntendula ya kutuba yai: “Mwini kele mbote; kele kiese meso na kumona ntangu”? Mwini ti ntangu kesepedisaka luzingu. Awa Salomo ke na kutuba nde yo kele mbote na kuzinga mpi nde beto fwete “vanda kiese” na ntwala nde bamvula ya mpimpa, to kimununu kukatula ngolo ti kikesa na beto.
11:10—Sambu na nki “kileki ti mambu na yo” kele mpamba? Yo kele mpamba sambu kana bo mesadila yo mbote ve, ngolo ya kileke kemanaka nswalu bonso mupepe.
Malongi Sambu na Beto:
7:6. Kuseka na ntangu yina mefwana ve kepesaka makasi mpi kevandaka ve mfunu, mpi yo kele bonso bansende kepia na tiya. Beto fwete buya kuseka ya mutindu yina.
7:21, 22. Beto fwete kudibanza mingi ve sambu na mambu yina bantu yankaka ketuba sambu na beto.
8:2, 3; 10:4. Kana mfumu ya kisalu kenganina beto to kesungika beto, yo kele mbote na kubikala pima. Kusala mutindu yina kele mbote, na kisika ya ‘kukatuka na ntwala na yandi,’ disongidila, kuyambula kisalu nswalu.
8:8; 9:5-10, 12. Luzingu na beto lenda suka na kintulumukina bonso ntangu bo kekangaka mbisi ya masa na bukondi to ntangu bandeke kekangamaka na mutambu. Dyaka, ata muntu mosi ve lenda kanga ngolo ya luzingu nzila na kubasika na ntangu ya lufwa, mpi ata muntu ve lenda kudikatula na mvita yina lufwa kenwanisaka bantu yonso. Yo yina, beto fwete bebisa ve ntangu na beto kukonda kusala ata kima. Yehowa kezola nde beto baka luzingu na valere mpi kusepela na yo na mutindu mosi ya mbote. Sambu na yo, beto fwete tula kisalu ya Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na beto.
8:16, 17. Mpila kele ve ya kubakisa mbotembote mambu yonso yina Nzambi mesalaka mpi yina ya yandi mepesaka nzila nde yo salama na kati ya bantu, ata kana beto lala ve sambu na kusosa kubakisa yo. Kudiyangisa mingi sambu na mambu yonso ya mbi ya bantu kesala takatula beto kyese na luzingu.
9:16-18. Beto fwete zola mayele ata ntangu bantu mingi kesepela ve ti yo. Beto fwete zola mingi mambu yina muntu ya mayele ketubaka na malembe kansi milolo ya zoba ve.
10:1. Beto fwete keba na mambu yina beto ketuba mpi kesala. Kaka kamwa-buzoba fyoti, mu mbandu, kuwa makasi nswalu, kusadila malafu na mutindu ya mbi, to kukonda kutula dikebi na mwa-ntangu fyoti na mambu metala kuvukisa nitu, lenda bebisa lukumu ya muntu yina bantu kezitisaka.
10:5-11. Yo kele mbote ve na kulula kisika ya muntu yina kekukaka ve kisalu, ata bo metula yandi mfumu na kisika ya nene. Kukonda kusala kisalu mbote, ata yo kele ya fyoti lenda vanda ti malanda ya mbi. Kansi, kuyedisa ngangu sambu na kusadila ‘mayele na kununga’ kele mbote. Yo kele mfunu mpenza nde beto sala mbote kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki!
11:1, 2. Beto fwete kabaka na ntima ya mvimba. Yo tasala nde bantu yankaka kukabila beto mpi.—Luka 6:38.
11:3-6. Kukonda kuzaba mambu yina tasalama na ntwala fwete pusa beto ve na kukonda kubaka badesizio ya mbote.
11:9; 12:1-7. Yehowa tasambisa baleke. Yo yina, bo fwete sadila ntangu ti ngolo na bo na kisalu ya Nzambi na ntwala nde kimbuta kumanisa bo ngolo yina.
“MAMBU YA BANTU YA MAYELE” KELE SAMBU NA KUTWADISA BETO
Inki mutindu beto fwete tadila “mambu yina lenda pesa bantu kiese” ya longi kusosaka mpi kusonikaka? Na kuswaswana ti “mikanda” mingi yina bantu kesonikaka na mayele na bo, “mambu ya bantu ya mayele kele bonso banti ya nsongi ya ngungudi ke sadilaka na kutambusa mameme na yandi, bingana kele bonso bansonso ya bo me bula mbote; Nzambi yina ke talaka beto yonso muntu pesaka yo.” (Longi 12:10-12) Yehowa kele “ngungudi,” mpi mambu ya mayele yina kekatukaka na yandi kesadisaka beto na kuzinga ti bukatikati.
Kusadila bandongisila ya mayele yina kele na mukanda ya Longi tasadisa beto mpenza na kuvanda ti luzingu ya kyese mpi yina kele ti lukanu. Biblia kendimisa beto dyaka nde: “Kana nge zitisa Nzambi mambu yonso ta kwenda mbote.” Yo yina, bika beto baka lukanu ya ngolo ya ‘kuzitisa Nzambi, mpi kulemfuka na bansiku na yandi.’—Longi 8:12; 12:13.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]
Kima mosi na kati ya bima ya kuluta mbote yina Nzambi mesalaka talungana na ntangu na yo
[Kifwanisu ya kele na lutiti 32]
Na kati ya makabu yina Nzambi mepesaka beto, beto lenda tanga kudya, kunwa, mpi kumona kyese na bima ya beto kezwaka na kisalu na beto