Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Yezaya​—I

“NANI muntu ya mono fweti tinda? Nani takwenda na zina na beto?” Na emvitasio yai ya Yehowa, Yezaya mwana ya Amosi kundimaka nde: “Mono yandi yai, tinda mono.” (Yezaya 1:1; 6:8) Banda na ntangu yina, Nzambi kuponaka yandi bonso profete. Bo mesonikaka mambu ya Yezaya kusalaka na kisalu na yandi ya kiprofete na mukanda yina ke na zina na yandi.

Yezaya muntu kusonikaka mukanda yai na nsungi ya bamvula 46, banda penepene ya 778 N.T.B. tii mwa ntangu fyoti na nima ya 732 N.T.B. Ata mukanda yango ketubila bandola sambu na Yuda, Izraele mpi makanda ya nzyunga, ntu-dyambu na yo ya nene kele ve bandola, kansi, yo kele ‘luguluku ya Yehowa Nzambi.’ (Yezaya 25:9, NW) Ya kyeleka, zina ya Yezaya yo mosi ketendula “luguluku ya Yehowa.” Na disolo yai, beto tatubila bangindu ya mfunu ya Yezaya 1:1–35:10.

‘BANTU FYOTI KAKA TAKWISA KUVUTUKA’

(Yezaya 1:1–12:6)

Biblia kemonisa ve kana bo sonikaka nsangu ya mbikudulu yina kele na bakapu tanu ya ntete ya mukanda ya Yezaya na ntwala to na nima ya ntangu yina Nzambi kupesaka Yezaya kisalu ya kiprofete. (Yezaya 6:6-9) Kansi, yo kele pwelele nde Yuda ti Yeruzalemi vandaka kubela na kimpeve “katuka na makulu tii kuna na ntu.” (Yezaya 1:6) Lusambu ya biteki vandaka mingi. Bikalulu ya bamfumu vandaka ya kubeba. Bankento kumaka lulendo, mpi bantu vandaka kusadila ve Nzambi ya kyeleka na mutindu yandi kezolaka. Nzambi kupesaka Yezaya mukumba ya ‘kukwenda kutubila’ mbala na mbala bantu yina vandaka kubakisa ve mpi kuzola ve ata fyoti kubaka nzayilu.

Kimvuka ya basoda ya Izraele ti ya Siria zolaka kunwanisa Yuda. Yehowa kusadilaka Yezaya ti bana na yandi bonso “bidimbu” mpi bimangu, sambu na kundimisa Yuda nde kuwakana yina Izraele ti Siria mesala tanunga ve. (Yezaya 8:18) Kansi, ngemba ya kukonda nsuka takwisa kaka na nzila ya luyalu ya “Mfumu ya Ngemba.” (Yezaya 9:5, 6) Dyaka, Yehowa fwete lomba bakonti na Asiria, dikanda yina yandi sadilaka bonso “fimbu na [yandi] ya kubudila bantu.” Nsukansuka, Yuda takwenda na kimpika, kansi ‘bantu fioti kaka ta kwisa kuvutuka.’ (Yezaya 10:5, 21, 22) Lunungu ya kyeleka tavanda na luyalu ya ‘lutangu yina kebasika na kisina ya Yese’ ya kifwani.​—Yezaya 11:1.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

1:8, 9​—Inki mutindu bwala Sioni “me bikala yo mosi, bonso kamwa-nzo na kati ya bilanga ya vinu, bonso sombolo na kati ya bilanga ya binanasi”? Yo ketendula nde na ntangu basoda ya Asiria takota na Yeruzalemi, yo tavanda mpenza kukonda lutaninu, bonso kamwa-nzo na kati ya bilanga ya vinu to bonso sombolo na kati ya bilanga ya binanasi yina bo lenda panza kukonda mpasi. Kansi, Yehowa takwisa  kusadisa Yeruzalemi mpi yandi tabika ve nde yo kuma bonso Sodomi ti Gomore.

1:18 (NW)​—Bangogo yai: “Beno kwisa beto yidika makambu” ketendula inki? Yo kele ve emvitasio ya Nzambi kesala sambu na kusolula ti bantu ya Izraele mpi kuwakana ti bo na mambu ya bo fwete sala. Kansi, verse yai kemonisa nde Yehowa, zuzi ya lunungu, kebinga bantu ya Izraele na tribinale sambu yandi ndimisa lunungu na yandi, ebuna yandi kepesa bo dibaku ya kusoba bikalulu na bo mpi kukuma bunkete.

6:8a​—Sambu na nki na verse yai bo mesadila biyingilu “mono” mpi “beto”? Kiyingilu “mono” kemonisa Yehowa Nzambi. Kiyingilu ya bumbidi “beto” kemonisa nde Yehowa kuvandaka ti muntu yankaka. Muntu yango kele “mwana mosi” kaka ya kubutukaka na Nzambi.​—Yoane 1:14; 3:16.

6:11​—Inki Yezaya zolaka kutuba ntangu yandi yulaka nde: “Mfumu, . . . tii nki ntangu?” Yezaya vandaka ve kuyula tii nki ntangu yandi talanda kuzabisa nsangu ya Yehowa na bantu yina vandaka kuyamba ve nsangu yango. Kansi, yandi zolaka kuzaba tii nki ntangu maladi ya kimpeve ya bantu vandaka na yo zolaka kulanda na kufingisa zina ya Nzambi.

7:3, 4​—Sambu na nki Yehowa kugulusaka Ntotila ya mbi Ahazi? Bantotila ya Siria ti ya Izraele wakanaka sambu na kukatula Ntotila Ahazi ya Yuda na kimfumu mpi kutula Tabela, mfumu yina bo mosi tatwadisaka, mpi yina kuvandaka ve na dikanda ya Davidi. Mayele yai ya Satana zolaka kusukisa kuwakana yina Nzambi salaka ti Davidi. Yehowa kugulusaka Ahazi sambu na kutanina nzila yina “Mfumu ya Ngemba” ya Nzambi kusilaka zolaka kubasika.​—Yezaya 9:5.

7:8​—Inki mutindu Izraele “ta vanda diaka ve” na nsungi ya bamvula 65? Kukatula bantu ya kimfumu ya bikanda kumi na bwala na bo mpi kufulusa bwala ti banzenza kuyantikaka na “ntangu Peka vandaka ntotila ya Israele,” disongidila ntangu fyoti na nima ya ntangu yina Yezaya kutubaka mbikudulu yai. (2 Bantotila 15:29) Yo landaka kusalama bamvula mingi na nima tii na bilumbu ya Ntotila ya Asiria Asaradoni, yina kuvandaka mwana ya Senakeribi mpi yina kuyingaka yandi. (2 Bantotila 17:6; Esdrasi 4:​1, 2; Yezaya 37:​37, 38) Nsungi yai ya nda ya kukatula bantu na Samaria mpi kufulusa yo na bantu yankaka kubakaka bamvula 65 ya bo ketubila na Yezaya 7:8.

11:1, 10 (NW)​—Inki mutindu Yezu Kristu lenda vanda ‘lutangu yina kebasika na kisina ya Yese’ mpi “musisa ya Yese”? (Roma 15:12, NW) Na kimuntu, Yezu ‘kubasikaka na kisina ya Yese.’ Yandi vandaka ntekolo ya Yese . (Matayo 1:1-6; Luka 3:23-32) Kansi, ntangu Yezu kubakaka kiyeka ya kimfumu, bangwisana na yandi ti bankaka na yandi kusobaka. Sambu Nzambi mepesaka yandi ngolo ti kiyeka ya kupesa bantu ya bulemfu luzingu ya mvula na mvula na ntoto, Yezu mekumaka ‘Tata na bo ya mvula na mvula.’ (Yezaya 9:5) Yo yina, yandi kele mpi “musisa” ya bankaka na yandi, yika mpi Yese.

Malongi Sambu na Beto:

1:3. Kubuya kuzinga na kuwakana ti mambu Ngangi kelombaka beto ketendula nde ngombe to mpunda mezaba mambu mingi kuluta  beto. Kansi, kumonisa ntonda na mambu yonso yina Yehowa mesalaka sambu na beto tabuyisa beto na kuzinga kukonda nzayilu mpi na kuyambula yandi.

1:11-13. Bisalu ya luvunu ya mabundu kesalaka ti bisambu na bo ya munoko mpamba kelembisaka Yehowa. Bisalu ti bisambu na beto fwete katukaka na ntima ya masonga.

1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Kimpika ya bantu ya Yuda mpi kubeba na yo zolaka kusuka ntangu ndambu ya Bayuda zolaka kuvutuka na Yeruzalemi mpi kuvutula dyaka lusambu ya kyeleka. Yehowa kewilaka bantu ya kesalaka mbi mpi ya kebalulaka ntima mawa.

2:2-4. Ntangu beto kesalaka na kikesa yonso kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki, beto kesadisaka bantu ya makanda mingi na kulonguka banzila ya ngemba mpi kulanda na kuvanda na ngemba ti bampangi na bo.

4:4. Yehowa tasukula mvindu ya bikalulu mpi mfuka ya bo vandaka na yo sambu na bantu yina bo fwaka.

5:11-13. Kubuya kutula bandilu na bansaka ya kulutisila ntangu mpi kukonda kusadila bukatikati na dyambu yai kele kubuya kusala mambu na mayele.​—Roma 13:13.

5:21-23. Bankuluntu, to bankengi fwete buya kuvanda “mayele” na meso na bo mosi. Bo fwete vanda na bukatikati na yina metala “kunwa malafu” mpi bo fwete buya kikalulu ya kupona-pona.

11:3a. Mbandu ti malongi ya Yezu kemonisa nde kutina Yehowa boma kenataka kyese.

“MFUMU NZAMBI TA WILA BANA YA YAKOBI, MAWA”

(Yezaya 13:1–35:10)

Banda na kapu 13 tii na 23, profete kezabisa bandola yina makanda tabaka. Kansi, Yehowa “ta wila bana ya Yakobi, mawa,” na kupesaka bikanda yonso ya Izraele nzila ya kuvutuka na ntoto na bo. (Yezaya 14:1) Nsangu ya ketubila kubeba ya Yuda yina kele na bakapu 24 tii 27, kele ti lusilu ya kuvutulama. Yehowa kumonisaka makasi na yandi na “basulare ya Efrayimi [Izraele]” sambu bo salaka kuwakana ti Siria mpi “banganga-Nzambi ti baprofete” ya Yuda sambu bo sosaka kuvukana ti Asiria. (Yezaya 28:1,7) Profete kemonisa mawa yina fwete kumina bantu ya “Yeruzalemi” sambu bo wakanaka na ‘kukwenda na Ezipte’ sambu na kusosa lutaninu. (Yezaya 29:1, 30:1, 2) Ata mpidina, profete kutubilaka bo nde luguluku tavanda na bantu yina takwikila na Yehowa.

Yehowa tatanina ‘Ngumba Sioni,’ mutindu mwana ‘ntambu kenganaka kana yandi mefwa mbisi.’ (Yezaya 31:4) Beto kekuta mpi lusilu yai: “Kilumbu kele ya ntotila mosi ta telama yina ta yalaka bantu na masonga.” (Yezaya 32:1) Ata mutindu Asiria vandaka kukana na kunwanisa Yuda kusalaka nde “bantu yina vandaka kusosa kukotisa ngemba” kudila ngolo, Yehowa kusilaka nde yandi tabelula bantu na yandi, yandi ‘tayindula diaka ve masumu na bo.’ (Yezaya 33:7, 22-24) “Nzambi me wila bantu yonso ya nsi-ntoto makasi ti basoda na bo.” (Yezaya 34:2) Yuda tabikala ve ya mpamba tii kuna. ‘Nseke tavanda na kiese mingi, ntoto ya kuyuma tasepela, bintuntu tayantika kumena na ntoto ya zelo na zelo.’​—Yezaya 35:1.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

13:17​—Na nki mutindu bantu ya Media kuyindulaka ve arza mpi kutalaka ve wolo? Bantu ya Media ti ya Persia vandaka kutula dikebi mingi na lukumu yina bantu kebakaka kana bo menunga bitumba kuluta bima yina bo kebotulaka na bitumba. Dyambu yai kumonanaka na Sirusi, yina kupesaka bantu ya Izraele bima ya wolo ti ya arza yina Nabukodonozore kuyibaka na tempelo ya Yehowa.

 14:1, 2​—Inki mutindu ‘bantu yina kumisaka ntete bantu ya Israele bampika, kukumaka bampika na bo’ mpi nki mutindu bantu ya Izraele ‘yalaka bantu yina vandaka kupesa bo ntete mpasi’? Dyambu yai kulunganaka na bantu bonso Daniele, yina kumaka mfumu ya nene na Babilone na nsi ya luyalu ya bantu ya Media ti Persia; Estere, yina kumaka ntinu-nkento ya Persia; mpi Mardoshe, yina kumaka ministre ya ntete ya Kintinu ya Persia.

20:2-5​—Keti ya kyeleka Yezaya kutambulaka kinkonga na nsungi ya bamvula tatu? Yo kemonana nde Yezaya kukatulaka kaka lele na yandi ya zulu mpi yandi tambulaka na mudinda mpamba.​—2 Samuele 6:14, 20.

24:13-16​—Inki mutindu Bayuda zolaka kukuma na kati ya bantu bonso “bilanga ke bikalaka ntangu bo me katula bima yonso imene: bo me bwisa-bwisa baolive na banti yonso, bo me lokuta bambuma yonso ya vinu”? Kaka mutindu mwa bambuma kebikalaka na nti to na vinu na nima ya kukatula bambuma, bantu fyoti mpamba zolaka kuguluka ntangu bo tafwa Yeruzalemi ti Yuda. Bo tanata bantu yina taguluka na konso kisika yina, yo vanda na nki kisika ya bo nataka bo na kimpika, na “ndambu ya este [Babilone]” to “na balweka ya nzadi [Méditerranée],” bantu zolaka kupesa Yehowa lukumu.

24:21​—‘Bawanzyo na zulu’ yina bo metubila awa mpi “bamfumu ya ntoto” kele banani? ‘Bawanzyo na zulu’ ya bo ketubila awa lenda vanda bampeve ya mbi. Ebuna, “bamfumu ya ntoto” kele bantwadisi ya kele na ntoto yina bademo kevandaka ti bupusi mingi na zulu na bo.

25:7 (NW)​—“Amvelope yina mefika bantu yonso, ti lele yina kele ya kutunga na zulu ya makanda” kele inki? Kufwanisa yai kebenda dikebi na bambeni zole ya nene ya bantu, disongidila disumu ti lufwa.

Malongi Sambu na Beto:

13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Ndinga ya mbikudulu ya Yehowa kelunganaka ntangu yonso, mutindu yo lunganaka sambu na Babilone.

17:7, 8. Ata bantu mingi ya Izraele kuwaka ve, bankaka kutulaka ntima na Yehowa. Mutindu mosi, bantu yankaka ya Kikristu kebuyaka mpi nsangu ya Kimfumu.

28:1-6. Izraele tabwa na maboko ya Asiria, kansi Nzambi tasala yonso sambu na kugulusa bantu ya Izraele ya kwikama. Na ntangu Yehowa kepesaka bandola, yandi kepesaka mpi kivuvu na bantu ya lunungu.

28:23-29. Yehowa kesungikaka bantu ya masonga na kutadila bampusa ya sikisiki ya luzingu na bo.

30:15. Sambu Yehowa kugulusa beto, yo kelombaka nde beto monisa lukwikilu na ‘kuvandaka pima,’ to kubuya kusosa luguluku na nsadisa ya bangidika ya bantu. Kana beto ‘kevanda nie’ to kewa boma ve, beto tamonisa mpi nde beto ketula ntima na ngolo ya Yehowa ya kutanina beto.

30:20, 21. Beto ‘kemonaka’ Yehowa mpi ‘kewaka’ ndinga na yandi ya kugulusa kana beto ndima mambu yina yandi kelonga na nsadisa ya Ndinga na yandi ya kupemama, Biblia, mpi na nzila ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele.”​—Matayo 24:45, NW.

Mbikudulu ya Yezaya Kekumisa Ngolo Ntima ya Beto Ketulaka na Ndinga ya Nzambi

Beto fwete monisa mpenza ntonda na Nzambi sambu na nsangu yina kele na mukanda ya Yezaya! Bambikudulu yina melunganaka dezia kekumisa ngolo ntima ya beto ketulaka nde ‘mambu yina kekatukaka na munoko ya Nzambi, kevutukaka ve mpamba na yandi kana yo me lungisa ve bangindu na yandi.’​—Yezaya 55:10, 11.

Inki beto lenda tuba sambu na bambikudulu yina metala Mesia, mu mbandu yina beto kekuta na Yezaya 9:6 mpi 11:1-5, 10? Keti yo kekumisa ve ngolo lukwikilu na beto na ngidika yina Yehowa mebakaka sambu na kugulusa beto? Mukanda yango kele dyaka ti bambikudulu yina mingi na kati na yo kelungana na bilumbu na beto to talungana na bilumbu kekwisa. (Yezaya 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Ya kyeleka, mukanda ya Yezaya kendimisa nde: “Nsangu ya Nzambi kele ya moyo.”​—Baebreo 4:12.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 6]

Yezaya ti bana na yandi vandaka bonso ‘bidimbu’ mpi bimangu na Izraele

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Yeruzalemi zolaka kukuma ‘bonso kamwa-nzo na kati ya bilanga ya vinu’

[Kifwanisu ya kele na lutiti 8]

Inki mutindu bo kesadisa bantu ya makanda na ‘kukumisa bambele na bo ya bitumba bansengo’?