Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Yeremia
Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Yeremia
YO KEMONANA nde bampasi yina Yeremia vandaka kusamuna sambu na bantu na yandi kupesaka bo kyadi mpenza! Tempelo ya lukumu yina vandaka kisika ya lusambu ya kyeleka na nsungi ya bamvu-nkama kuluta tatu zolaka kupya tiya. Mbanza ya Yeruzalemi ti ntoto ya Yuda zolaka kubikala ya mpamba, bantu na yo zolaka kukwenda na kimpika. Mukanda ya Yeremia yina kele mukanda ya zole ya kuluta nda na kati ya mikanda ya Biblia, ketubila mambu yai ti bandola yankaka. Yo ketubila mpi mambu yina Yeremia kukutanaka ti yo na kisalu na yandi ya kwikama ya kiprofete na nsungi ya bamvula 67. Yeremia kusonikaka nsangu na mukanda yai na kulandaka bantu-dyambu, kansi ve na kulandaka ndonga ya kulungana ya mambu.
Sambu na nki beto fwete tula dikebi na mukanda ya Yeremia? Kulungana ya bambikudulu na yo kekumisa ngolo lukwikilu na beto na Yehowa, sambu yandi kele Muntu yina kelungisaka balusilu na yandi. (Yezaya 55:10, 11) Kisalu ya Yeremia ya kiprofete ti mutindu bantu vandaka kuyamba nsangu na yandi mefwanana ti mambu ya keluta na bilumbu na beto. (1 Korinto 10:11) Dyaka, disolo ya kemonisa mambu Yehowa kusadilaka bantu na yandi kebenda dikebi na beto na bikalulu na yandi ya mbote mpi yo fwete vanda ti bupusi ya ngolo na luzingu na beto.—Baebreo 4:12.
“BANTU NA MONO ME SALA MASUMU ZOLE”
Nzambi pesaka Yeremia kisalu ya kiprofete na mvula ya 13 ya luyalu ya Yoziasi, ntotila ya Yuda, kansi na ntwala ya bamvula 40 ya kufwa ya Yeruzalemi na 607 N.T.B. (Yeremia 1:1, 2) Mambu ya Yeremia kutubaka mingimingi na nsungi ya bamvula 18 ya nsuka ya luyalu ya Yoziasi, vandaka kumonisa pwelele mambu ya mbi yina bantu ya Yuda vandaka kusala mpi bandola yina Yehowa zolaka kupesa bo. Yehowa ketuba nde: ‘Bwala Yeruzalemi mono ta kumisa yo mayumbu, babwala ya Yuda ta kuma zelo na zelo, ata muntu ta zingaka muna ve.’ (Yeremia 9:10) Sambu na inki? Yandi ketuba nde, sambu “bantu na mono me sala masumu zole.”—Yeremia 2:13.
Yeremia kupesaka mpi nsangu ya kuvutulama ya bantu yina kubikalaka mpi yina kubalulaka ntima. (Yeremia 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Kansi, bantu kuyambaka ve mbote kinati-nsangu yai. ‘Nganga-Nzambi yina vandaka kusala na Nzo-Nzambi’ kukangaka Yeremia mpi kukangisaka makulu na yandi mpimpa ya mvimba na dibaya yina bo tobulaka mabulu.—Yeremia 20:1-3.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
1:11, 12—Sambu na nki bo kewakanisa mutindu Yehowa ketalaka mbote ndinga na yandi ti ‘lutangu ya nti ya amandier’? Nti ya amandier kele mosi na kati ya banti ya ntete yina kebasikaka na nsungi ya mvula. Na mutindu mosi ya kifwani, Yehowa ketelemaka na sukasuka mpi ketindaka [baprofete na yandi] sambu na kukebisa bantu na yandi na yina metala bandola na yandi mpi yandi ‘ketalaka kaka tii kuna’ ntangu yo talungana.—Yeremia 7:25
2:10, 11—Inki kusalaka nde mambu yina bantu ya Izraele ya kukonda kwikama kusalaka, kuvanda mambu ya kuyituka mpenza? Ata makanda ya mimpani yina vandaka kuzinga na westi ya Kitimi ti na esti ya Kedar kunataka banzambi ya makanda yankaka sambu na kuyika na banzambi na bo, bo vandaka ve ti dibanza ya kuyingisa banzambi na bo yonso na banzambi ya banzenza. Kansi, bantu ya Izraele kuyambulaka Yehowa, bo pesaka lukumu ya Nzambi ya moyo na biteki.
3:11-22; 11:10-12, 17—Sambu na nki Yeremia kukotisaka kimfumu ya bikanda kumi ya nordi na bandola na yandi, ata nkutu Samaria vandaka mebwa dezia na 740 N.T.B.? Yandi salaka yo sambu kufwa ya Yeruzalemi na 607 N.T.B. kuvandaka ndola yina Yehowa kupesaka dikanda ya mvimba ya Izraele, kansi ya Yuda mpamba ve. (Ezekiele 9:9, 10) Dyaka, ata na nima ya kufwa ya kimfumu ya bikanda kumi, bo landaka kutula dikebi na mambu na yo na Yeruzalemi, sambu baprofete ya Nzambi landaka na kutubila bantu ya Izraele na bansangu na bo.
4:3, 4—Inki kele ntendula ya ntuma yai? Yo lombaka nde Bayuda yina ya kukonda kwikama kulembika, mpi kutula bunkete na ntoto ya ntima na bo. Yo lombaka nde bo katula “mvindu” ya ntima na bo, disongidila kuyobisa mabanza, ti mawi na bo. (Yeremia 9:24, 25; Bisalu 7:51) Kusala mutindu yai kulombaka nde bo soba mutindu na bo ya kuzinga na kuyambulaka kusala mambi mpi na kusalaka mambu ya mbote yina lenda natila bo lusakumunu ya Nzambi.
4:10; 15:18—Na nki mutindu Yehowa kukusaka bantu na yandi ya ntu-ngolo? Na bilumbu ya Yeremia, kuvandaka ti baprofete yina vandaka ‘kuta masonga ve.’ (Yeremia 5: 31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Yehowa kubuyisaka bo ve na kutuba bansangu na bo ya luvunu.
16:16 (NW)—Bangogo yai: Yehowa “tatinda balobi mingi” ti “mizombi mingi” ketendula inki? Yo lenda tendula nde Yehowa kutindaka basoda ya bambeni sambu na kusosa Bayuda ya kukonda kwikama yina yandi zolaka kupesa ndola. Kansi, na kutadila mambu yina Yeremia 16:15 ketuba, verse yai lenda tendula mpi kusosa bantu ya Izraele yina kubalulaka ntima.
20:7—Na nki mutindu Yehowa kusadilaka ngolo na yandi kontre Yeremia mpi kukusaka yandi? Sambu yandi kutanaka ti kimbeni, mpi bantu kubuyaka yandi ntangu yandi vandaka kutuba bandola ya Yehowa, Yeremia kudiwaka nde yandi kele ve ti ngolo ya kulanda kutuba. Kansi, Yehowa kusadilaka ngolo na yandi kontre mabanza ya mutindu yina mpi kupesaka Yeremia kikesa ya kulanda na kusamuna. Mpidina, Yehowa kukusaka Yeremia na kusadilaka yandi sambu na kulungisa mambu yina profete yandi mosi vandaka kumona nde yandi lenda ve kusala.
Malongi Sambu na Beto:
1:8. Bantangu yankaka Yehowa lenda katula bantu na yandi na minyokudi na kusadilaka bazuzi ya kukonda kupona-pona, na kuyingisaka bamfumu ya mbi na bamfumu ya mbote, to na kupesaka bansadi na yandi ngolo ya kukanga ntima.—1 Korinto 10:13.
2:13, 18. Bantu ya Izraele ya kukonda kwikama kusalaka masumu zole. Bo yambulaka Yehowa, yina kele nto ya mambote, ya lutwadisu, mpi ya lutaninu. Mpi bo kudiyidikilaka mabulu ya masa ya kifwani na kusosaka kusala bangwisana ti Ezipte mpi Asiria. Na bilumbu na beto, kuyambula Nzambi ya kyeleka sambu na bafilozofi ya bantu ti mambu ya bo ketubaka, mpi politiki ya nsi-ntoto, kele kuyingisa “nto ya masa ya mbote” ti ‘mabulu ya kutobuka.’
6:16. Yehowa kusyamisaka bantu na yandi ya bankolami na kuvanda, na kuditala, mpi na kuvutuka na ‘banzila na bo ya ntama’ yina bankaka na bo ya kwikama kutambulaka. Keti yo kele mfunu ve nde beto kuditala mbala na mbala sambu na kuzaba kana beto kelanda na kutambula na nzila yina Yehowa kezola nde beto tambula?
7:1-15. Tempelo yina Bayuda vandaka kutudila ntima bonso mazi ya lutaninu, kugulusaka bo ve. Beto fwete tambula na lukwikilu, kansi na kumona na meso ve.—2 Korinto 5: 7, NW.
15:16, 17. Bonso Yeremia, beto mpi lenda nwanisa kikalulu ya kulemba nitu. Beto lenda sala yo na kusepelaka kulonguka Biblia beto mosi, na kukumisaka zina ya Yehowa na kisalu ya kusamuna, mpi na kutinaka banduku ya mbi.
17:1, 2. Masumu ya bantu ya Yuda kusalaka nde Yehowa kubuya makabu na bo. Bikalulu na beto ya mbi kesalaka nde Nzambi kundima ve makabu na beto ya lukumu.
17:5-8. Beto lenda tula ntima na bangidika ya bantu kaka kana yo kewakana ti luzolo mpi minsiku ya Nzambi. Kansi, na yina metala luguluku, ngemba ya kyelaka, mpi lutaninu, beto fwete tula ntima kaka na Yehowa.—Nkunga 146:3.
20:8-11. Beto fwete bika ve nde kukonda kumonisa mpusa, kimbeni, to minyokudi ya bantu kufyotuna kikesa na beto ya kusala kisalu ya kulonga Kimfumu.—Yakobo 5:10, 11.
“LEMFUKA NA NTOTILA YA BABILONIA”
Yeremia kutubaka bandola sambu na bantotila iya ya nsuka ya Yuda mpi sambu na baprofete ya luvunu, bangungudi ya mbi, mpi banganga-Nzambi ya bikalulu ya mbi. Ntangu yandi tubilaka bantu ya kwikama yina kubikalaka bonso bafige ya mbote, Yehowa kutubaka nde: “Mono ta talaka bo mbote.” (Yeremia 24:5, 6) Bambikudulu tatu yina ke na kapu 25 ketendula pwelele bandola ya ke na bakapu ya kelanda.
Banganga-Nzambi ti baprofete vandaka kusala bapula ya kufwa Yeremia sambu na nsangu yina yandi tubaka nde bo fwete sadila ntotila ya Babilonia. Yeremia kusongaka Ntotila Sedesiasi nde: “Lemfuka na ntotila ya Babilonia.” (Yeremia 27: 12) Kansi, Nzambi ‘muntu panzaka bantu ya Israele, yandi mpi muntu ta vutula bo.’ (Yeremia 31:10) Yo vandaka ti kikuma ya mbote nde bo pesa lusilu na Barekabi. Bo tulaka Yeremia na “boloko yina vandaka na lupangu ya nzo ya kimfumu.” (Yeremia 37:21) Bo fwaka Yeruzalemi, mpi bo nataka bantu na yo mingi na kimpika. Yeremia ti sekretere na yandi Baruki kuvandaka na kati ya bantu yina kubikalaka na Yeruzalemi. Ata Yeremia kukebisaka bo nde bo sala mutindu yina ve, bantu yai ya boma kukwendaka na Ezipte. Bakapu 46-51 ketubila nsangu yina Yeremia kutubaka sambu na makanda.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
22:30—Keti nsiku yai kufwaka nswa yina Yezu kele na yo ya kuyala na kiti ya Davidi? (Matayo 1:1, 11) Ve, yo fwaka yo ve. Nsiku kubuyisaka nde ‘ata mwana ya Yoyakimi mosi ve ta kuma ntotila ya Yuda bonso Davidi.’ Yezu zolaka kuyala katuka na zulu, kansi ve na kiti ya kimfumu ya Yuda.
23:33 (NW—Inki kele “kilo ya Yehowa”? Na bilumbu ya Yeremia, bandola yina profete kutubaka na yina metala lufwa ya Yeruzalemi kuvandaka kilo sambu na bampangi na yandi ya nsi yina. Yo yina, bantu ya kundimaka ve nsangu yina kuvandaka kilo sambu na Yehowa na mpila nde yandi zolaka kubuya bo. Mutindu mosi, nsangu ya ke na Masonuku yina ketubila lufwa ya Kikristu kele kilo sambu na Kikristu, mpi Nzambi kekuka ve kunata kilo ya bantu yina kebuyaka kuwa nsangu yango.
31:33—Inki mutindu Nzambi kukotisaka bansiku na yandi na ntima na bo? Kana muntu mezola mingi bansiku ya Nzambi na mpila nde yandi kemonisa mpusa ya ngolo ya kusala luzolo ya Yehowa, beto lenda tuba nde Nzambi mekotisaka bansiku na yandi na ntima ya muntu yango.
32:10-15 (NW)—Sambu na nki bo salaka bakopi zole ya mukanda ya bo tekilaka kilanga mosi? Bo bikaka kopi mosi ya kukangula na mpila nde konso muntu lenda tanga yo. Kopi ya bo tulaka maboko vandaka sambu na kumonisa busikisiki ya kopi yina vandaka ya kukangula. Yeremia kubikilaka beto mbandu ya mbote na yina metala kulanda minsiku ya leta ntangu beto kesala bakontra (to ntangu beto keyidika mambu ya mumbongo) ti bampangi na beto ya kinsuni mpi Bakristu yankaka.
33:23, 24, (NW)—Inki kele bafami zole yina bo ketubila awa? Mosi kele fami ya kimfumu ya ndonga ya Ntotila Davidi, mpi yankaka, fami ya banganga-Nzambi na ndonga ya bana ya Aroni. Ntangu bo fwaka Yeruzalemi ti tempelo ya Yehowa, yo monanaka mpenza nde Yehowa kubuyaka bafami yai zole mpi kimfumu to lusambu na yandi zolaka kuvanda dyaka ve ti mumonisi awa na ntoto.
46:22—Na nki mutindu bantu ya Ezipte kutinaka bonso nioka? Yo lenda vanda mutindu bo vandaka kuvutuka nima sambu na kutina mbeni to mutindu dikanda yango kuwaka nsoni na ntwala ya mpasi yina kubwilaka yo. Kufwanisa yai kemonisa nde yo vandaka mpamba mutindu Bafarao ya Ezipte vandaka kulwata lele ya ntu yina vandaka ti kifwanisu ya nyoka sambu na kumonisa nde Uatchit, nzambi-nyoka lendaka kutanina bo.
Malongi Sambu na Beto:
21:8, 9; 38:19. Ata na ntwala nde Yeruzalemi kufwa, Yehowa kupesaka bantu ya kukonda kubalula ntima ya Yeruzalemi mpi yina fwanaka na lufwa, dibaku ya kupona. Ya kyeleka, yandi kele “mawa mingi.”—2 Samuele 24:14; Nkunga 119:156.
31:34. Yo kepesa beto kikesa mpenza na kuzaba nde Yehowa keyibukaka ve masumu ya bantu yina yandi melolulaka sambu na kupesa bo dyaka ndola na bilumbu kekwisa!
38:7-13; 39:15-18. Yehowa kevilaka ve kisalu na beto ya kwikama, yika mpi ‘mutindu beto kesadilaka basantu.’—Baebreo 6:10, NW.
45:4, 5. Mutindu yo vandaka na bilumbu ya nsuka ya Yuda, kuzinga na “bilumbu ya nsuka” ya ngidika yai ya bima kele ve ntangu ya kusosa bima ya nene, bonso kimvwama, lukumu, to lutaninu ya bima ya kinsuni.—2 Timoteo 3:1; 1 Yoane 2:17.
BO TULAKA YERUZALEMI TIYA
Yo vandaka na mvu 607 N.T.B. ntangu Sedekiasi kulungisaka bamvula 11 na luyalu na yandi. Ntotila Nebukodonozore ya Babilonia kuzyungaka Yeruzalemi na bangonda 18 na ntwala. Na kilumbu ya nsambwadi ya ngonda ya tanu, na mvula ya 19 ya luyalu ya Nabukodonozore, Nebuzaradani, konseye ya ntotila mpi mfumu ya basoda, “kwisaka” kukota to kumaka na Yeruzalemi. (2 Bantotila 25:8) Ziku Nebuzaradani vandaka kukengidila dyambu yango katuka na kan na yandi na nganda ya bibaka ya mbanza, mpi yandi bakaka lukanu ya kubotula yo. Bilumbu tatu na nima, na kilumbu ya kumi ya ngonda, yandi “kwisaka kukota” na Yeruzalemi. Mpi yandi tulaka mbanza yango tiya.—Yeremia 52:12,13.
Yeremia ketendula na bunda disolo ya kufwa ya Yeruzalemi. Yo yina, bantendula na yandi kemonisa bikuma yandi sadilaka bangogo ya mawa. Mukanda na yandi kekwisa na nima ya mukanda ya Mawa.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 8]
Bandola ya Yeremia kevukisa mpi ndola yina Yehowa pesaka na Yeruzalemi
[Kifwanisu ya kele na lutiti 9]
Inki mutindu Yehowa kusadilaka ngolo na yandi kontre Yeremia?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
“Bonso bafige yina ya mbote; mono ta sala bo mambote.”—Yeremia 24:5