1, 2. Mbala mingi, nki mutindu bibuti mpi bana ke tadilanaka, kansi nki bampasi bo ke kutanaka ti yo bantangu ya nkaka?

BO YULAKA bana mingi na États-Unis ngiufula yai: “Kana nge me wa nde bibuti na nge ta fwa mbasi, nki diambu nge ta zola kuzabisa bo bubu yai?” Na kisika ya kutubila bampasi mpi kukonda kuwakana yina mbala ya nkaka vandaka na kati na bo, bana 95 na kati ya nkama tubaka nde bo ta zola kuzabisa bibuti na bo nde: “Beno lolula mono” to “Mono ke zolaka beno mingi.”​—For Parents Only, by Shaunti Feldhahn and Lisa Rice.

² Mbala mingi, bana ke zolaka bibuti na bo mpi bibuti ke zolaka bana na bo. Diambu yai kele ya kieleka, mingi-mingi na mabuta ya Bakristu. Ata bibuti mpi bana ke zolaka kuvanda na bangwisana ya ngolo, bantangu ya nkaka yo ke vandaka mpasi na kusolula mbote. Nkutu, ata bantangu ya nkaka yo lenda lomba nde bibuti ti bana kusolula na masonga yonso mpi kukonda mpasi, sambu na nki bo ke buyaka kutubila mambu ya nkaka? Inki mwa mambu ke kangaka bo nzila na kusolula mbote? Inki mutindu bo lenda nunga yo?

3. (a) Sambu na nki kusolula mbote ke vandaka mpasi na mabuta mingi? (b) Sambu na nki kulutisa ntangu kumosi vandaka ve diambu ya mpasi sambu na mabuta ya Izraele?

³ Na mabuta mingi, yo ke vandaka mpasi na kuzwa ntangu sambu na kusolula mbote. Kansi mambu vandaka ve mutindu yina na ntangu ya ntama. Moize zabisaka batata ya Izraele nde: ‘Nge fwete kotisa Ndinga ya Nzambi na mwana na nge mpi kutubila yandi yo ntangu nge kele na nzo na nge, ntangu nge kele na nzila, ntangu nge ke lala mpi ntangu nge ke telama na mpongi.’ (Kul. 6:6, 7) Bana vandaka kulutisa kilumbu ya mvimba ti mama na bo na nzo to ti tata na bo na bilanga to na kisika na yandi ya kisalu. Bibuti ti bana vandaka kulutisa ntangu mingi mpi vandaka kusolula mingi. Yo yina, yo vandaka mpasi ve sambu na bibuti na kuzaba bampusa mpi kimuntu ya bana na bo. Mutindu mosi, bana mpi vandaka ti ntangu mpi makuki ya  kufwana sambu na kuzaba bibuti na bo mbote.

4. Sambu na nki kusolula mbote kele diambu ya mpasi na mabuta mingi bubu yai?

⁴ Kansi, bubu yai mambu kele ve mutindu yina! Na bansi ya nkaka, bana ke kotaka nzo-nkanda ntangu bo kele ti bamvula fioti mpenza, bantangu ya nkaka ntangu bo kele ti bamvula zole mpamba. Batata mpi bamama mingi ke kwendaka bisalu na bisika yina kele ntama ti banzo na bo. Mbala mingi baordinatere, televizio, mpi ba telefone ke yibaka mwa ntangu ya fioti yina bibuti mpi bana ke bikalaka ti yo sambu na kusolula. Na mabuta mingi, konso muntu ke tulaka dikebi kaka na mambu na yandi; bana mpi bibuti ke zingaka bonso banzenza. Mbala mingi, yo ke vandaka mpasi sambu na kusolula mbote.

5, 6. Inki mutindu bibuti ya nkaka ‘sadilaka’ ntangu mingi sambu na kulutisa yo ti bana na bo?

⁵ Keti nge lenda “sadila” ntangu yina nge ke lutisaka na mambu ya nkaka sambu na kulutisa yo mingi ti dibuta na nge? (Tanga Baefezo 5:15, 16.) Na mabuta ya nkaka, bibuti mpi bana me wakanaka na kulutisa ntangu mingi ve na kutala televizio to kusadila ordinatere. Mabuta ya nkaka ke salaka bikesa sambu na kudia kumosi na dibuta ata mbala mosi konso kilumbu. Katula yo, lusambu ya dibuta ke pesaka bibuti mpi bana dibaku ya mbote kibeni sambu na kusala bangwisana ya ngolo mpi kusolula mambu ya kimpeve na mawete yonso! Yo kele mbote na kubumba ngunga mosi to mingi konso mposo sambu na lusambu ya dibuta, kansi beno fwete sala mpi mambu mingi ya nkaka sambu na kusolulaka mbote mpi na mudindu. Yo yina, bibuti mpi bana fwete solulaka mbala na mbala. Mu mbandu, na ntwala nde mwana na nge kukwenda na nzo-nkanda, zabisa yandi diambu mosi yina lenda pesa yandi kikesa, tadila ti yandi mukapu ya lumbu, to samba ti yandi. Kusala mpidina lenda sadisa yandi kilumbu ya mvimba.

⁶ Bibuti mingi sobaka mambu ya nkaka na luzingu na bo sambu na kulutisa ntangu mingi ti bana na bo. Mu mbandu, Laura, * mama mosi yina kele ti bana zole yambulaka kisalu na yandi ya kinsuni yina vandaka kubaka yandi ntangu mingi sambu na kikuma yina. Yandi ke tuba nde: “Na suka, beto yonso vandaka kunwanina kielo sambu na kukwenda na kisalu to na nzo-nkanda. Ntangu mono vandaka kuvutuka na nzo na nkokila, mono  vandaka kukuta bana ya kulala, sambu mwana-kisalu vandaka kutula bo dezia na mbeto. Ata kuyambula kisalu yina salaka nde beto kuma kuzinga ti mbongo fioti, mono ke kudiwaka nde ntangu yai mono ke zabaka mbote-mbote bangindu mpi bampasi yina bana na mono ke kutanaka ti yo. Mono ke waka mambu yina bo ke tubaka ntangu bo ke sambaka mpi mono lenda twadisa bo, kusiamisa bo mpi kulonga bo.”

7. Inki diambu bibuti mpi bana ke bokutaka mingi sambu na yo?

⁷ Na nima ya kuyula bana mingi, bansoniki ya mukanda mosi (For Parents Only) bakisaka diambu ya nkaka yina ke kangaka bibuti mpi bana nzila na kusolula mbote. Bo tubaka nde: “Diambu ya ntete yina bana ke bokutaka mingi sambu na bibuti na bo, kele nde ‘bo ke widikilaka ve.’” Bana mpamba ve ke tubaka mpidina. Mbala mingi bibuti mpi ke bokutaka mutindu mosi sambu na bana na bo. Sambu bibuti mpi bana kulanda kusolula mbote, bo yonso fwete widikilaka bankaka.​—Tanga Yakobo 1:19.

8. Inki mutindu bibuti lenda widikila mpenza bana na bo?

⁸ Bibuti, keti beno ke widikilaka mpenza bana na beno? Yo lenda vanda mpasi kana nge me lemba to kana mwana ke zabisa nge diambu yina ke monana bonso nde yo kele mfunu ve. Kansi diambu yina ke monana mfunu ve sambu na nge lenda vanda mfunu mingi sambu na mwana na nge. ‘Kuwa nswalu’ ke tendula kaka ve kutula dikebi na mambu yina mwana na nge ke tuba, kansi mpi kutula dikebi na mutindu yina yandi ke tuba yo. Mungungu ya ndinga mpi ntubilu ya mwana lenda sadisa nge na kuzaba mawi na yandi. Kuyula bangiufula kele mpi mfunu. Biblia ke tuba nde: “Ngindu ya muntu kele bonso masa na dibulu ya nda, kansi muntu ya mayele lenda basisa yo.” (Bing. 20:5) Mayele mpi luswasukusu kele mfunu mpenza ntangu nge ke sosa kuzaba mabanza ya bana na nge ntangu nge ke solula ti bo mambu yina ke vandaka mpasi mpi nsoni na kutubila yo.

9. Sambu na nki bana fwete widikila bibuti na bo?

⁹ Bana, keti beno ke lemfukilaka bibuti na beno? Ndinga ya Nzambi ke tuba nde: ‘Mwana na mono, wa malongi ya tata na nge, kubuya ve nsiku ya mama na nge.’ (Bing. 1:8) Yibuka nde, bibuti na nge ke zolaka nge mpi bo ke zolaka mambu ya kuluta mbote sambu na nge, yo yina yo kele mayele na kuwidikila bo mpi kulemfukila bo. (Baef. 6:1) Yo ta vanda pete na kulemfukila bibuti na nge kana nge ke solulaka mbote ti bo mpi nge ke zabaka nde bo ke zolaka nge. Zabisa bibuti na nge mabanza na nge sambu na diambu mosi buna. Yo ta sadisa bo na kuditula na kisika na nge. Kansi, nge mpi, nge fwete sala bikesa sambu na kuditula na kisika na bo.

10. Inki dilongi beto ke baka na disolo ya Roboami?

¹⁰ Ntangu yo ke lomba nde nge widikila ndongisila ya baleke ya bamvula na nge, nge fwete sala keba. Bo lenda zabisa nge mambu yina nge ke zola kuwa, kansi bantangu ya nkaka bandongisila na bo lenda sadisa nge ve na diambu mosi buna. Nkutu, yo lenda bebisa nge. Sambu baleke mingi ke kondaka mayele mpi eksperiansi yina bambuta kele ti yo, bo ke monaka ve ntama mpi bo lenda bakisa mpenza ve malanda yina mambu ya nkaka yina bo ke sala bubu yai lenda basisa. Yibuka mbandu ya Roboami, mwana ya Ntotila Salomo. Ntangu yandi kumaka ntotila na Izraele, yo zolaka kuvanda mayele kana yandi landaka bandongisila yina bambuta pesaka yandi. Kansi, yandi landaka ndongisila ya kukonda mayele ya banduku na yandi. Yo yina, bantu mingi buyaka kimfumu na yandi. (1 Bant. 12:1-17) Na kisika ya kulanda mbandu ya mbi ya Roboami, sala bikesa sambu na kulanda kusolula ntangu yonso ti bibuti na nge. Zabisa bo mabanza na nge. Landa bandongisila na bo mpi baka dilongi na mayele na bo.​—Bing. 13:20.

11. Inki lenda salama kana bibuti kele ve bantu yina bana lenda solula ti bo kukonda mpasi?

¹¹ Bibuti, kana beno ke zola nde bana na beno kukwenda ve kusosa bandongisila ya banduku na bo, beno sala bikesa sambu na kuvanda bantu yina bo lenda solula ti bo kukonda mpasi. Mpangi-nkento mosi ya toko  sonikaka nde: “Kana mono tanga kaka zina ya mwana-bakala mosi, bibuti na mono ke waka kiseku. Yo ke lembisaka mono nitu mpi mbala mosi mono ke yambulaka disolo yango.” Mpangi-nkento ya nkaka ya toko sonikaka nde: “Batoko mingi ke zolaka nde bibuti na bo kupesa bo bandongisila, kansi kana bibuti na bo ke baka ve na mbalu mambu yina bo ke zabisa bo, bana ta kwenda kusosa ndongisila na muntu ya nkaka yina ta tudila bo dikebi, ata kana muntu yango kele ve ti eksperiansi mingi.” Kana beno kele ti luzolo ya kuwidikila bana na beno na zola yonso na mambu yonso yina bo ke zabisa beno, ntembe kele ve nde bo ta kangudila beno ntima na bo mpi ta ndima bandongisila na beno.

12. Inki mutindu nkadilu ya bibuti lenda kanga bo nzila na kusolula mbote ti bana na bo?

¹² Diambu ya nkaka yina lenda kanga bibuti mpi bana nzila na kusolula mbote kele, kana bibuti ke wa makasi na mambu yina bana na bo ke zabisaka bo. Ya kieleka, bibuti Bakristu ke zolaka kutanina bana na bo. ‘Bilumbu yai ya nsuka’ me fuluka ti bigonsa mingi, yo vanda na mambu ya kimpeve mpi na mambu ya nkaka. (2 Tim. 3:1-5) Kansi, bantangu yankaka ntangu bibuti ke sosaka kutanina bana, bo lenda mona bonso nde bibuti ke lutisa ndilu.

13. Sambu na nki bibuti fwete keba na kumonisa ve nswalu mabanza na bo?

¹³ Yo ta vanda mbote ve nde, bibuti kumonisa mabanza na bo nswalu mpenza na diambu mosi buna. Ya kieleka, yo ke vandaka ntangu yonso pete ve na kuvanda pima kana mambu yina bana ke zabisa nge ke pesa nge mpasi. Kansi, yo kele mfunu na kuwidikila bo na dikebi yonso na ntwala ya kutuba. Salomo Ntotila ya mayele sonikaka nde: ‘Wa ntete na ntwala ya kupesa mvutu, kana ve yo ta vanda buzoba mpi nsoni sambu na nge.’ (Bing. 18:13) Kana nge vanda pima, nge ta wa mambu mingi mpi mwana na nge ta landa kutuba. Nge fwete zaba diambu yango mbote-mbote sambu nge zaba mutindu ya kusadisa yandi. Bantangu ya nkaka, muntu lenda ‘tuba kisaka-saka’ kana yandi kele ti mambu yina ke pesa yandi mpasi na ntima. (Yobi 6:1-3) Sambu nge ke zolaka mingi bana na nge, sadila makutu na nge sambu na kuzaba mbote-mbote mambu yina yandi ke zabisa nge mpi ludimi na nge sambu na kubelula.

14. Sambu na nki bana fwete nwanina ve na kutuba?

¹⁴ Bana, beno mpi fwete ‘nwanina ve na kutuba,’ na kubuya mbala mosi mambu yina bibuti na beno ke tuba, sambu Nzambi me pesaka bo mukumba ya kulonga beno. (Bing. 22:6) Ziku bo me kutanaka ti mambu ya mutindu mosi ti yina beno ke kutana ti yo bubu yai. Katula yo, ziku bo ke waka mawa na ntima sambu na bifu yina bo salaka ntangu bo vandaka baleke mpi bo ke zola kutanina beno na kusala ve bifu ya mutindu mosi. Yo yina, beno fwete mona bibuti na beno bonso banduku na beno kansi ve bonso bambeni; bonso bantu yina ke zola kusadisa beno kansi ve kupesa beno mpasi. (Tanga Bingana 1:5.) “Kumisa tata na nge ti mama na nge” mpi monisa bo nde nge ke zolaka bo mutindu bo mpi ke zolaka nge. Mpidina yo ta vanda pete sambu na bo na “kusansa [beno] na malongi mpi na balukebisu ya Yehowa.”​—Baef. 6:2, 4.

15. Inki ta sadisa beto na kumonisa ntangu yonso ntima-nda mpi kuwila ve bantu yina beto ke zolaka makasi?

¹⁵ Beto ke monisaka ve ntangu yonso ntima-nda na bantu yina beto ke zolaka. Ntumwa Polo sonikilaka “basantu mpi bampangi ya kwikama yina [vandaka] na bumosi ti Kristu, bayina [vandaka] na Kolosai,” nde: “Beno babakala, beno landa na kuzola bankento na beno mpi beno dasukila bo ve. Beno batata, beno pesa ve bana na beno makasi, sambu bo lemba nitu ve.” (Bakol. 1:1, 2; 3:19, 21) Polo longisilaka Bakristu ya Efezo nde: “Beno katula na kati na beno kimbeni ya ngolo ya mitindu yonso, makasi, nganzi, makelele, ti mafingu.” (Baef. 4:31) Kuyedisa bikalulu bonso ntima-nda, mawete, mpi kudiyala​—yina kele bitini ya mbuma ya mpeve ya Nzambi—​ta sadisa beto na kuvanda pima ata ntangu beto me kutana ti mambu ya mpasi.​—Bag. 5:22, 23.

16. Inki mutindu Yezu sungikaka balongoki na yandi, mpi sambu na nki mutindu yina yandi salaka yo ke yitukisa?

 ¹⁶ Beto tadila mbandu ya Yezu. Yindula mpasi ya mingi yina yandi vandaka ti yo na nkokila ya nsuka yina yandi diaka kumosi ti bantumwa na yandi. Yezu zabaka nde na nima ya bangunga fioti, yandi ta niokwama mpi ta fwa lufwa mosi ya mpasi. Yandi zabaka mpi nde, kana yandi bikala ya kwikama yandi ta santisa zina ya Tata na yandi mpi ta sadisa bantu na kubaka luguluku. Kansi, kaka na ntangu yina bo vandaka kudia, ‘ntembe mosi ya ngolo basikaka na kati ya bantumwa sambu na kuzaba muntu yina bo vandaka kutadila bonso muntu ya kuluta nene na kati na bo.’ Yezu nganinaka bo ve to mpi tubilaka bo ve ti makasi yonso. Kansi, yandi sungikaka bo na mawete yonso. Yezu yibusaka bo nde, bo kangamaka ti yandi na bantangu ya mpasi. Ata Satana vandaka ti lukanu ya kupupula bo bonso ble, yandi monisaka nde yandi vandaka ti kivuvu nde bo ta bikala ya kwikama. Nkutu, yandi salaka ngwakana mosi ti bo.—Luka 22:24-32.

17. Inki ta sadisa bana na kuvanda pima?

¹⁷ Bana, beno mpi fwete vanda pima. Mingi-mingi ntangu bana ke kumaka batoko, bo lenda yindula nde bibuti na bo ke pesaka bo bandongisila sambu bo ke tudilaka bo ve ntima. Ata bantangu yankaka beno lenda yindula mutindu yina, beno vila ve nde bibuti na beno ke kudiyangisaka mutindu yina sambu bo ke zolaka beno. Kana beno ke widikila bo na mawete yonso mpi ke sala kumosi ti bo, bo ta zitisa beno mpi ta tudila beno ntima. Yo lenda pusa bibuti na beno na kupesa beno kimpwanza mingi na mambu ya nkaka ya luzingu. Kana beno ke monisa kikalulu ya kudiyala, yo ta monisa nde beno kele mayele. Kingana mosi ya mayele ke tubaka nde: ‘Zoba ke basisaka makasi na yandi yonso, kansi muntu ya mayele ke kangaka ntima mpi ke bumbaka makasi.’​—Bing. 29:11.

18. Inki mutindu zola ke sadisaka mabuta na kusolula mbote?

¹⁸ Yo yina, beno bibuti mpi bana, beno lemba nitu ve kana beno ke solula mbote ve na dibuta na mutindu yina beno ke zodilaka yo. Beno landa kusala bikesa sambu na yo, mpi beno landa kutambula na kieleka. (3 Yoa. 4) Na nsi-ntoto ya mpa, ntangu beto ta kuma bantu ya kukuka, beto ta vanda ti makuki ya kusolula na mutindu ya mbote mpenza, kubakisa bankaka mpi kukonda kuwakana ta vanda ve. Kansi bubu yai, beto yonso ke salaka mambu yina ke pesaka beto mawa na nima. Yo yina, vanda ti kikalulu ya kulombaka ndolula kukonda kusukinina. Nge mpi, lolulaka na luzolo yonso. Beno “vukana mbote-mbote na zola.” (Bakol. 2:2) Zola kele ngolo mingi. ‘Zola kele ntima-nda mpi ntima ya mbote. Yo ke waka makasi ve. Yo ke bumbaka ve mbi yina bo me sala yo. Yo ke fikaka mambu yonso, ke kwikilaka mambu yonso, ke tulaka ntima na mambu yonso, ke kangaka ntima na mambu yonso.’ (1 Bak. 13:4-7) Kana beno landa kuyedisa zola, beno ta solulaka ntangu yonso mbote na dibuta na beno. Mpidina, yo ta natila beno kiese ya mingi mpi ta kumisa Yehowa.