1, 2. (a) Sambu na nki beto ke monisaka ntonda na banduku ya kwikama mpi ya ke lolulaka? (b) Inki bangiufula beto ta tadila?

NANI kele nduku ya kieleka? Mpangi-nkento mosi na zina ya Ashley tubaka nde: “Sambu na mono, nduku ya kieleka kele yina ke vandaka ti mono ntangu yonso mpi ke lolulaka mono kana mono sala kifu.” Beto yonso ke monisaka ntonda na banduku ya kwikama mpi ya ke lolulaka. Bo ke sadisa beto na kudiwa na lutaninu mpi na zola.​—Bing. 17:17.

² Yehowa kele Nduku ya kuluta kwikama mpi ya ke lolulaka yina beto lenda vanda ti yandi. Muyimbi-bankunga tubaka bangogo yai: ‘Yehowa, nge kele muntu ya mbote, nge ke lolulaka bantu; bantu yina ke sambaka nge, nge ke talaka bo na disu ya mbote [to “zola ya kwikama”].’ (Nk. 86:5) Kuvanda ya kwikama mpi muntu ya ke lolulaka ke tendula nki? Inki mutindu Yehowa ke monisaka bikalulu yai ya kitoko? Mpi nki mutindu beto lenda landa mbandu na yandi? Bamvutu na bangiufula yai ta sadisa beto na kuyedisa zola na beto sambu na Nduku na beto ya kuluta mbote, Yehowa. Yo ta sadisa beto mpi na kukumisa kinduku na beto ngolo ti bantu ya nkaka.​—1 Yoa. 4:7, 8.

3. Kuvanda muntu ya kwikama ke tendula nki?

³ Kwikama kele kikalulu ya zola yina ke pesaka ngindu ya kukangama, lukwikilu, mpi bulemfu ya ngolo. Muntu ya kwikama ke sobaka ve. Kansi, yandi ke kangamaka ngolo na muntu mosi (to na kima mosi) na zola yonso, ata na bantangu ya mpasi. Ya kieleka, Yehowa kele “Muntu ya kwikama” kuluta bantu yonso.​—Kus. 16:5.

4, 5. (a) Inki mutindu Yehowa monisaka kwikama? (b) Inki mutindu beto lenda baka kikesa kana beto ke yindulula na bisalu ya kwikama ya Nzambi?

⁴ Inki mutindu Yehowa ke monisaka kwikama? Yandi  ke yambulaka ve ata fioti bansadi na yandi ya kwikama. Ntotila Davidi, mosi ya bansadi yai, ndimaka nde Yehowa kele muntu ya kwikama. (Tanga 2 Samuele 22:26.) Na nsungi ya bampasi ya Davidi, Yehowa twadisaka, taninaka mpi gulusaka yandi na kwikama yonso. (2 Sam. 22:1) Davidi bakisaka nde kwikama ya Yehowa ke tendulaka mambu mingi kuluta bangogo mpamba. Sambu na nki Yehowa sadilaka Davidi mambu na kwikama yonso? Sambu Davidi yandi mosi vandaka muntu ya kwikama. Yehowa ke bakaka na mbalu kwikama ya bansadi na yandi mpi yandi ke sakumunaka bo sambu na yo.​—Bing. 2:6-8.

⁵ Beto lenda baka kikesa kana beto ke yindulula na bisalu ya kwikama ya Yehowa. Mpangi-bakala mosi ya kwikama na zina Reed ke tuba nde: “Yo ke sadisa mono ntangu mono ke tangaka mutindu Yehowa sadilaka Davidi mambu na ntangu ya mpasi. Ata ntangu Davidi vandaka kutina mpi kuzinga na kati to na nganda ya dibulu ya matadi, Yehowa vandaka kusadisa yandi ntangu yonso. Yo ke pesaka mono kikesa kibeni! Yo ke yibusaka mono nde, ata mambu yango kele nki mutindu mpi yo ke monana mpasi sambu na mono, Yehowa ta vanda pene-pene na mono na mpila nde mono bikalaka ya kwikama na yandi.” Ntembe kele ve nde, nge mpi ke waka mutindu mosi.​—Bar. 8:38, 39.

6. Na nki mitindu ya nkaka Yehowa ke monisaka kwikama mpi nki mambote bansadi na yandi ke bakaka?

⁶ Na nki mitindu ya nkaka Yehowa ke monisaka kwikama? Yandi ke bikalaka ya kwikama na minsiku na yandi. Yandi ke ndimisa beto nde: “Mono ta vanda kaka mutindu mosi tii kuna ya beno me nuna.” (Yez. 46:4) Ntangu yonso, yandi ke bakaka balukanu yina ke simbamaka na minsiku na yandi ya ke sobaka ve na mambu ya mbote mpi ya mbi. (Mal. 3:6) Diaka, Yehowa ke monisaka kwikama na mutindu yandi ke bikalaka ya kwikama na balusilu na yandi. (Yez. 55:10, 11) Yo yina, bansadi na yandi yonso ya kwikama ke bakaka mambote na kwikama ya Yehowa. Inki mutindu? Ntangu beto ke salaka yonso sambu na kuzinga na kuwakana ti minsiku ya Yehowa, beto lenda tula ntima nde yandi ta landa kulungisa balusilu na yandi sambu na kusakumuna beto.​—Yez. 48:17, 18.

7. Inki kele mutindu mosi yina beto lenda landa mbandu ya kwikama ya Nzambi?

 ⁷ Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya kwikama ya Yehowa? Mutindu mosi kele ya kusadisa bantu yina ke kutana ti bampasi. (Bing. 3:27) Mu mbandu, keti nge ke zaba mpangi-Mukristu mosi yina me lembaka nitu, ziku sambu na mavimpi, mbangika ya dibuta to bifu na yandi mosi? Sambu na nki ve kusala kitambi ya ntete sambu na kupesa ‘mvutu ya mbote ti kikesa’ na muntu ya mutindu yina? (Zak. 1:13) * Kana nge sala mpidina, nge ta kudimonisa nduku ya kwikama mpi ya kieleka, ‘nduku yina me luta mpangi.’​—Bing. 18:24.

8. Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya kwikama ya Yehowa, mu mbandu na makwela?

⁸ Beto lenda landa mbandu ya kwikama ya Yehowa kana beto ke bikala banduku ya kieleka na bantu yina beto ke zolaka. Mu mbandu, kana beto me kwelaka, beto me zaba nde beto fwete bikala ya kwikama na nkwelani na beto. (Bing. 5:15-18) Beto fwete sosa ve ata fioti kusala diambu yina lenda nata beto na kusala bizumba. (Mat. 5:28) Diaka, beto ke monisaka kwikama na bampangi na beto ntangu beto ke tongaka bo ve, ke kusilaka bo ve makambu, mpi ke yalumunaka ve mambu ya luvunu to nkutu kuwidikila yo.​—Bing. 12:18.

9, 10. (a) Mingi-mingi beto ke zolaka kubikala ya kwikama na nani? (b) Sambu na nki yo ke vandaka ve pete na kulemfuka na bansiku ya Yehowa ntangu yonso?

⁹ Kuluta yonso, beto ke zolaka kubikala ya kwikama na Yehowa. Inki mutindu beto ke salaka yo? Ntangu beto ke salaka ngolo na kumona mambu mutindu yandi ke monaka ​—kuzola mambu yina yandi ke zolaka mpi kumenga mambu yina yandi ke mengaka​—mpi kuditwadisa na mutindu ya me fwana. (Tanga Nkunga 97:10.) Kana beto ke wakanisa mabanza mpi mawi na beto ti ya Yehowa, yo ta pusa beto na kulemfuka na bansiku na yandi.​—Nk. 119:104.

¹⁰ Ya kieleka, yo ke vandaka ve pete na kulemfuka na bansiku ya Yehowa ntangu yonso. Beto fwete sala ngolo na kubikala ya kwikama. Mu mbandu, bampangi ya nkaka ya bampumpa ke zolaka kukwela, kansi bo me zwaka ntete ve nkwelani ya me fwana na kati ya bansadi ya Yehowa. (1 Bak. 7:39) Mpangi-nkento mosi ya mpumpa lenda mona nde bantu yina ke salaka kisalu ti yandi ya kele ve Bakristu ke salaka kikesa ntangu yonso sambu na kusosila yandi bakala sambu na kukwela yandi. Mpangi-nkento lenda nwana ti mawi ya kudiwa yandi mosi. Kansi, yandi ke salaka bikesa sambu na kubikala ya kwikama na Yehowa. Keti beto ke bakaka ve na mbalu bambandu ya kwikama ya mutindu yai? Ya kieleka Yehowa ta pesa matabisi na bantu yonso yina ke bikalaka ya kwikama ata bo ke kutana ti bampasi.​—Baeb. 11:6.

11. Kuvanda muntu ya ke lolulaka bankaka ke tendula nki?

¹¹ Luzolo ya Yehowa ya kulolula kele mosi ya bikalulu na yandi ya kuluta kitoko. Kuvanda muntu ya ke lolulaka ke tendula nki? Ntete-ntete, yo ke tadila kulolula muntu yina me sala mbi ntangu yandi me ndima kifu na yandi. Diambu yai ke tendula ve kukanga meso na diambu ya mbi ya bo me sala beto. Kansi kubumbila ve bantu kimbeni na ntima. Masonuku ke longaka nde Yehowa kele ya kuyilama sambu na ‘kulolula bantu’ yina ke balulaka ntima na masonga yonso.​—Nk. 86:5.

12. (a) Inki mutindu Yehowa ke monisaka kikalulu ya kulolula? (b) ‘Kuvwansa masumu’ ya muntu ke tendula nki?

¹² Inki mutindu Yehowa ke monisaka kikalulu ya kulolula? Ntangu Yehowa ke lolulaka, yandi “ke lembaka ve”; yandi ke lolulaka na ntima ya mvimba mpi kimakulu. (Yez. 55:7) Inki mutindu beto ke zaba nde Yehowa ke lolulaka na ntima ya mvimba? Beto tadila nzikisa yai ya kele na Bisalu 3:19. (Tanga.) Ntumwa Piere siamisaka bawi na yandi na ‘kubalula  ntima mpi kubaluka.’ Kana nsumuki me balulaka ntima na masonga yonso, yandi ke waka mawa na ntima sambu na mambu ya mbi yina na yandi salaka. Yandi ke bakaka mpi lukanu ya kuvutukila diaka ve masumu na yandi. (2 Bak. 7:10, 11) Diaka, kubalula ntima na masonga yonso ke pusaka nsumuki na ‘kubaluka,’ kuyambula nzila na yandi ya mbi mpi kulanda nzila yina ke sepedisaka Nzambi. Kana bawi ya Piere balulaka ntima na masonga yonso, mbutu zolaka kuvanda inki? Piere tubaka nde Nzambi zolaka ‘kuvwansa masumu na bo.’ Bangogo yai me katuka na ngogo ya Kigreki yina ke tendula “kukusula.” Ntangu Yehowa ke lolulaka masumu na beto, yo ke vandaka bonso nde yandi ke bakaka eponze mpi ke vwansaka bifu. Yandi ke lolulaka na ntima ya mvimba.​—Baeb. 10:22; 1 Yoa. 1:7.

13. Bangogo “mono ta yindula diaka ve mambu ya mbi ya bo salaka” ke ndimisa beto inki?

¹³ Inki mutindu beto me zaba nde Yehowa ke lolulaka kimakulu? Beto tadila mbikudulu ya Yeremia yina me tala kuwakana ya mpa, ya Bakristu yina bo me tula mafuta, yina me salaka nde bayina ke monisa lukwikilu na nkudulu kubaka ndolula ya kieleka. (Tanga Yeremia 31:34.) Yehowa ke tuba nde: “Mono ta [lolula] . . . masumu na bo, mono ta yindula diaka ve mambu ya mbi ya bo salaka.” Yo yina, Yehowa ke ndimisa beto nde, kana yandi me lolula, yandi ta sadila beto ve mambu sambu na masumu yina. Yandi ke yibukaka ve masumu na beto sambu na kunganina to kupesa beto ndola mbala na mbala. Yehowa ke lolulaka masumu yina mpi ke vilaka yo​—kimakulu.​—Bar. 4:7, 8.

14. Inki mutindu beto lenda baka kikesa na kuyindululaka na ndolula ya Yehowa? Pesa mbandu.

¹⁴ Beto lenda baka kikesa na kuyindululaka na ndolula ya Yehowa. Beto tadila mbandu mosi. Bamvula mingi me luta, bo basisaka mpangi-nkento mosi na zina Elaine na dibundu. Na nima ya bamvula mingi, yandi vutukaka na dibundu. Yandi ke ndima nde: “Ata mono yindulaka mpi zabisaka bankaka nde Yehowa lolulaka mono, mbala mingi mono vandaka kudiwa ntama ti Nzambi na mutindu mosi buna, to nde bankaka vandaka pene-pene na yandi mpi yandi vandaka mpenza muntu ya kieleka sambu na bo.” Kansi Elaine bakaka kikesa ntangu yandi tangaka mpi yindululaka bangogo ya kifwani yina Biblia ke sadilaka sambu na kutubila ndolula ya Yehowa. Elaine ke yika nde: “Mono monaka zola mpi mawa ya Yehowa na mutindu yina mono me monaka ntete ve.” Dibanza yai simbaka kibeni ntima ya Elaine: “Kana Yehowa ke lolulaka masumu na beto, beto fwete kudimona ve nde beto kele ti tashe ya masumu yina luzingu na beto ya mvimba.” * Elaine ke tuba nde: “Mono ndimaka ve nde Yehowa lendaka kulolula mono mpi mono yindulaka nde mono ta nata kizitu yina luzingu na mono ya mvimba. Mono zabaka nde yo ta baka ntangu, kansi mono monaka nde mono lenda kwenda kibeni pene-pene ya Yehowa mpi nde bo me katula kizitu na mono.” Beto ke sadilaka Nzambi ya zola mpi yina ke lolulaka kibeni!​—Nk. 103:9.

15. Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya ndolula ya Yehowa?

¹⁵ Beto lenda landa mbandu ya ndolula ya Yehowa ntangu beto ke lolulanaka kana muntu me balula ntima na masonga yonso. (Tanga Luka 17:3, 4.) Yibuka nde ntangu Yehowa ke lolulaka, yandi ke vilaka masumu na beto na mpila nde yandi ke bedisaka beto diaka ve na nima sambu na masumu yango. Ntangu beto ke lolula bankaka, beto mpi lenda vila, disongidila, kuvutukila diaka ve mambu yango na makwisa.

16. (a) Keti kuvanda muntu yina ke lolulaka ke tendula nde beto fwete kanga meso na mambi to kupesa bantu ya nkaka nzila ya kumonina beto? Tendula. (b) Inki beto fwete sala sambu Nzambi kulolula beto?

 ¹⁶ Kuvanda muntu yina ke lolulaka ke tendula ve nde beto ke kangaka meso na mambi to kupesa bantu ya nkaka nzila ya kumonina beto. Yo ke tendula kukonda kubumbila bankaka kimbeni na ntima. Kansi, diambu ya mfunu kele nde sambu Nzambi kulolula beto, beto fwete landa mbandu ya  ndolula ya Yehowa na bangwisana na beto ti bankaka. (Mat. 6:14, 15) Kuluta yonso, mawa ke pusaka Yehowa na kuyibuka nde “beto kele kaka putulu.” (Nk. 103:14) Yo yina, ntangu bankaka ke tuba to ke sadila beto diambu ya mbi, beto fwete yibuka nde bo kele bantu ya kukonda kukuka bonso beto mpi beto fwete lolula bo na masonga yonso.​—Baef. 4:32; Bakol. 3:13.

17. Inki lenda sadisa beto kana mpangi-Mukristu mosi me lwadisa beto?

 ¹⁷ Ya kieleka, yo ke vandaka ve pete na kulolula ntangu yonso. Ata Bakristu ya nkaka yina bo me tulaka mafuta ya mvu-nkama ya ntete monaka ziku mpasi na kuyidika mavwanga na bo. (Bafi. 4:2) Kana mpangi-Mukristu mosi me lwadisa beto, nki lenda sadisa beto? Beto tadila mbandu ya Yobi. Yobi waka mpasi mingi na ntima ntangu “banduku” na yandi​—Elifazi, Bildadi mpi Sofare​—tubaka​—mambu ya luvunu na zina na yandi. (Yobi 10:1; 19:2) Na nsuka, Yehowa nganinaka bantu yai ya luvunu. Nzambi songaka bo na kukwenda na Yobi mpi kupesa makabu sambu na masumu na bo. (Yobi 42:7-9) Kansi Yehowa lombaka mpi nde Yobi kusala kima mosi. Inki kima? Yehowa lombaka nde Yobi kusamba sambu na mambote ya bantu yina tubaka mambu ya luvunu na zina na yandi. Yobi salaka mutindu Yehowa lombaka yandi, mpi Yehowa sakumunaka Yobi sambu na nkadilu na yandi ya kulolula. (Tanga Yobi 42:10, 12, 16, 17.) Inki kele dilongi sambu na beto? Kusamba na masonga yonso sambu na muntu yina sadilaka beto mbi lenda sadisa beto na kubumbila yandi ve kimbeni na ntima.

18, 19. Inki mutindu beto lenda landa na kuyedisa ntonda sambu na kimuntu ya kitoko ya Yehowa?

¹⁸ Yo me sepedisa beto mingi na kutadila bikalulu ya kuswaswana ya kimuntu ya zola ya Yehowa. Beto me mona nde yandi kele muntu yina beto lenda solula ti yandi kukonda mpasi, yina ke pona-ponaka ve, ke kabaka, muntu ya bukati-kati, ya kwikama mpi ya ke lolulaka. Ya kieleka, beto me sengumuna mambu fioti mpamba. Beto lenda vanda na kiese ya kulonguka mambu ya me tala Yehowa kimakulu. (Lo. 3:11) Kukonda kutanga zola mpi bikalulu sambanu yina beto me katuka kutadila, beto kele ti dibanza mosi ti ntumwa Polo yina sonikaka nde: “O mudindu ya kimvwama, ya mayele, mpi ya nzayilu ya Nzambi!”​—Bar. 11:33

¹⁹ Bika nde beto yonso kulanda na kuyedisa ntonda na kimuntu ya kitoko ya Yehowa. Beto lenda sala yo kana beto ke yikana na bikalulu na yandi, kuyindulula yo mpi kumonisa yo na luzingu na beto. (Baef. 5:1) Kana beto sala mpidina, ntembe kele ve nde beto ta sala na kuwakana ti muyimbi-bankunga yina yimbaka nde: ‘Yo kele mbote mpenza sambu na mono na kuvanda pene-pene na nge Nzambi!’​—Nk. 73:28.