DIAMBU yango salamaka na Augusti 1936, na Kraal, disongidila Lupangu ya Ntotila ya insi Swaziland. Robert mpi George Nisbet, yina vandaka na kati ya kamio yina vandaka ti haut-parleur, katukaka kubula diske ya miziki ya Kimfumu mpi na nima bo tulaka badiskure ya Mpangi Joseph Rutherford. Ntotila Sobhuza waka kiese mingi. George tubaka nde: “Beto kudiyangisaka mingi ntangu Ntotila tubaka nde yandi vandaka na mfunu ya kusumba tourne-disque, badiske, mpi haut-parleur, yina beto vandaka kusadila sambu na kuzabisa nsangu ya Kimfumu.

Robert lombaka ndolula sambu bima yina vandaka ve ya kuteka. Sambu na nki? Sambu yo vandaka ya muntu ya nkaka. Ntotila sosaka kuzaba kana muntu yango vandaka nani.

Robert vutulaka nde: “Yo kele ya Ntotila ya nkaka.” Ebuna, Sobhuza yulaka kana Ntotila yango vandaka nani. Robert tubaka nde: “Yo kele Yezu Kristu, Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi.”

Sobhuza tubaka na luzitu yonso nde: “Yandi kele Ntotila ya nene kibeni! Mono ke zola ve kubaka ata kima mosi yina kele ya yandi.”

Robert sonikaka nde: ‘Nkadilu ya Mfumu yina ya Kuluta Nene, Ntotila Sobhuza yitukisaka mono ngolo. Ata yandi zabaka kutuba mbote Kingelesi, yandi vandaka ve lulendo mpi bantu vandaka kukwisa kusolula ti yandi kukonda mpasi. Mono vandaka ti yandi na biro na yandi na kiteso ya minuta 45, ntangu George vandaka kubula miziki na nganda.

Robert yikaka nde: ‘Na nima, kaka na kilumbu yina, beto kwendaka kutala ekole mosi ya insi yina (École nationale de Swazi), kisika beto kutanaka ti diambu mosi yina sepedisaka beto mingi. Beto taka kimbangi na mfumu ya ekole yina, mpi yandi widikilaka beto na dikebi yonso. Ntangu beto zabisaka yandi nde beto kele ti tourne-disque mpi beto ke zola nde ekole ya mvimba kuwidikila yo, yandi sepelaka mingi mpi zabisaka bana ya nzo-nkanda kiteso ya 100 na kuvanda na matiti sambu na kuwidikila. Bo zabisaka beto nde, na ekole yango, bo ke longaka bana-babakala ya sekondere kisalu ya bilanga, kuyidika masamba, kisalu ya mabaya, kisalu ya kutunga, Kingelesi, mpi matematike; mpi bana-bankento ke longukaka kisalu ya kutanina bambefo, bisalu ya nzo, mpi bisalu ya nkaka ya mfunu. Nkaka ya Sobhuza ya nkento vandaka munkwa ya ekole yina.’ *

Yantika na mvu 1933, Ntotila Sobhuza vandaka kusepela kuwidikila bapasudi-nzila yina vandaka kukwisa kusamuna na Lupangu na yandi. Nkutu kilumbu mosi, yandi vukisaka basoda 100 yina vandaka kutanina yandi sambu na kuwidikila diske ya nsangu ya Kimfumu. Yandi salaka abonema sambu na kubakaka bazulunalu na  beto mpi yandi ndimaka mikanda yina bo vandaka kupesa yandi. Kukonda kusukinina, biblioteke ya Ntotila fulukaka ti mikanda na beto! Diaka, yandi bumbaka yo mbote ata luyalu ya Angleterre yina vandaka kuyala bo, buyisaka mikanda na beto na nsungi ya Mvita ya Zole ya Nsi-Ntoto ya Mvimba.

Ntotila Sobhuza II landaka kuyamba Bambangi na lupangu na yandi na Lobamba; yandi vandaka kubingisa ata nkutu bamfumu ya mabundu na kukwisa kuwidikila badiskure na beto ya me simbama na Biblia. Kilumbu mosi, Helvie Mashazi, Mbangi mosi ya bwala yina vandaka kutendula Matayo kapu 23, mpi kimvuka mosi ya bamfumu ya mabundu yina waka makasi ya ngolo kotaka na mbala mosi mpi sosaka kuvandisa mpangi yina na kingolo-ngolo. Kansi Ntotila kotilaka Mpangi Mashazi mpi zabisaka yandi na kulanda diskure na yandi. Diaka, Ntotila zabisaka bawi yonso na kusonika baverse yina yandi vandaka kutubila na diskure na yandi!

Kilumbu ya nkaka, na nima ya kuwidikila diskure ya mupasudi-nzila mosi ya bakala, bapastere iya yina vandaka na kisika yina, tubaka nde: “Beto kele diaka ve bapastere, mpi ntangu yai beto me kuma Bambangi ya Yehowa.” Na nima, bo yulaka mupasudi-nzila yina kana yandi vandaka ti mikanda ya nkaka bonso yina Mfumu ya Kuluta Nene vandaka ti yo.

Yantika bamvu 1930 tii na lufwa na yandi na 1982, Mfumu ya Kuluta Nene monisaka luzitu ya mingi sambu na Bambangi ya Yehowa mpi bikaka ve ata fioti nde bo niokula Bambangi sambu bo vandaka kubuya kusadila binkulu ya insi Swaziland. Yo yina, Bambangi vandaka ti kikuma ya mbote ya kumonisila yandi ntonda, mpi lufwa na yandi pesaka bo mpasi mingi na ntima.

Na luyantiku ya 2013, bansamuni ya Kimfumu vandaka kuluta 3 000 na Swaziland. Insi yango kele kaka ti bantu kuluta milio mosi, mpi konso nsamuni fwete longa bantu 384. Mabundu kele 90 mpi bapasudi-nzila kuluta 260 salaka kisalu ya ngolo, mpi bantu 7 496 kwisaka na Lusungiminu ya mvu 2012. Yo ke monana pwelele nde, kuyela ya nene ta salama na bilumbu ke kwisa. Ntembe kele ve nde, Bambangi ya ntete yina samunaka na Swaziland na bamvu 1930 tulaka fondasio ya ngolo kibeni.​—Yo Me Katuka na Mikanda na Beto ya Ntama na Afrique du Sud.