1. Inki mambu bansadi ya Nzambi ke longukaka mbala na mbala, mpi inki mutindu yo ke sadisaka beto?

NTANGU nge ke yidika Kulonguka ya Nzozulu ya Nkengi, keti nge me tubaka ntete ve nde: ‘Keti beto me longukaka dezia ve disolo yai?’ Kana nge ke kwendaka na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa tuka mwa bamvula, ntembe kele ve nde nge me monaka nde kele ti mambu ya nkaka yina bo ke longukaka mbala na mbala. Mu mbandu, beto ke longukaka mbala na mbala mambu ya me tala Kimfumu ya Nzambi, nkudulu, kisalu ya kukumisa bantu balongoki, mpi bikalulu bonso zola mpi lukwikilu. Kulonguka mambu yai mbala na mbala ke sadisaka beto na kuvanda ntangu yonso ti lukwikilu ya ngolo mpi kukuma “bantu yina ke lemfukaka na ndinga, kansi bawi mpamba ve.”​—Yak. 1:22.

2. (a) Mbala mingi bangibusa ya Nzambi ke tadilaka inki? (b) Inki mutindu bansiku ya Nzambi me swaswana ti ya bantu?

² Ngogo ya Kiebreo ya bo ke balulaka na ‘ngibusa’ ke tadilaka mbala mingi bansiku, bantuma, mpi minsiku ya Nzambi ke pesaka bansadi na yandi. Na kuswaswana ti bansiku ya bantu yina mbala mingi bo ke yidikaka to ke sobaka, bansiku mpi minsiku ya Yehowa ke fwanaka ntangu yonso na kutudila ntima. Ata bansiku ya nkaka ke pesamaka sambu na nsungi to diambu mosi buna, yo ke kumaka ve mbi ata fioti to ya kukonda mfunu. Muyimbi-bankunga tubaka nde: ‘Bangibusa na nge ke vandaka kaka mbote tii kuna.’​—Nk. 119:144.

3, 4. (a) Bangibusa ya Yehowa lenda tadila mpi inki? (b) Inki mambote bantu ya Izraele zolaka kubaka kana bo lemfukilaka yo?

³ Bantangu ya nkaka, nge me monaka nde, bangibusa ya Yehowa ke vandaka mpi bansangu ya lukebisu. Mbala mingi, Nzambi vandaka kupesa dikanda ya Izraele balukebisu na nzila ya baprofete na yandi. Mu mbandu, ntangu fioti na ntwala ya kukota ya bantu ya Izraele na Ntoto ya Lusilu, Moize kebisaka bo nde: ‘Beno keba! Beno bika ve nde bo pukumuna ntima na beno na kuvila nzila mpi  kukwenda kusamba ti kusadila banzambi ya nkaka. Kana ve Yehowa ta wila beno makasi.’ (Kul. 11:16, 17) Biblia ke monisa nde, Nzambi pesaka bansadi na yandi bangibusa mingi sambu na kusadisa bo.

⁴ Mbala na mbala, Yehowa vandaka kulongisila bantu ya Izraele na kutina yandi boma, kuwidikila ndinga na yandi, mpi kusantisa zina na yandi. (Kul. 4:29-31; 5:28, 29) Kana bo zitisaka bangibusa yina, bo zolaka kubaka balusakumunu mingi.​—Levi 26:3-6; Kul. 28:1-4.

5. Sambu na nki Yehowa nwanaka sambu na Ntotila Ezekiasi?

⁵ Na disolo ya luzingu ya bantu ya Izraele, Nzambi lungisaka balusilu na yandi. Mu mbandu, ntangu Senakeribi, Ntotila ya Asiria kwisaka kunwanisa Yuda mpi sosaka kukatula Ntotila Ezekiasi na kimfumu, Yehowa tindaka wanzio mosi sambu na kusadisa bantu na yandi. Kaka na mpimpa yina mosi, wanzio ya Nzambi fwaka “basoda ti bamfumu” ya Asiria; mpi Senakeribi vutukaka na bwala na yandi ti nsoni. (2 Bans. 32:21; 2 Bant. 19:35) Sambu na nki Nzambi nwanaka sambu na Ntotila Ezekiasi? Sambu ‘Ezekiasi vandaka kulanda luzolo ya Yehowa na luzingu na yandi, yandi bikaka yandi ve; kansi yandi landaka bansiku na yandi.’​—2 Bant. 18:1, 5, 6.

6. Inki mutindu Ntotila Yoziasi tudilaka Yehowa ntima?

⁶ Mbandu ya muntu ya nkaka yina lemfukilaka bantuma ya Yehowa kele ya Ntotila Yoziasi. Tuka ntangu yandi vandaka ti bamvula nana, ‘yandi salaka mambu yina pesaka Yehowa kiese. Yandi balukaka ve na ndambu ya nkaka.’ (2 Bans. 34:1, 2) Yoziasi monisaka nde yandi vandaka kutudila Yehowa ntima na mutindu yandi fwaka biteki yonso ya insi yina mpi vutulaka lusambu ya kieleka. Diambu yina Yoziasi salaka natilaka yandi mosi mpi dikanda ya mvimba balusakumunu.​—Tanga 2 Bansangu 34:31-33.

7. Inki vandaka kusalama ntangu bantu ya Izraele vandaka ve kulemfukila bangibusa ya Yehowa?

⁷ Kansi diambu ya mawa, bansadi ya Nzambi landaka ve kutudila bangibusa ya Yehowa ntima ya mvimba. Na nsungi ya bamvu-nkama mingi, bantangu ya nkaka bo vandaka kulemfukila Yehowa mpi bantangu ya nkaka kukolama na yandi. Ntangu lukwikilu na bo lembaka, na kutadila bangogo ya ntumwa Polo, bo kumaka kukwenda na “konso mupepe ya malongi ke nata ndambu na ndambu.” (Baef. 4:13, 14) Mpi mutindu Nzambi kebisaka bo, ntangu bo vandaka ve kutudila bangibusa na yandi ntima, bo vandaka kukutana ti bampasi.​—Levi 26:23-25; Yer. 5:23-25.

8. Inki dilongi beto lenda baka na mbandu ya bantu ya Izraele?

 ⁸ Inki mutindu beto lenda baka mambote na mbandu ya bantu ya Izraele? Kaka bonso bantu ya Izraele, bubu yai beto ke bakaka bandongisila mpi disipline. (2 Pie. 1:12) Ndinga ya kupemama ya Nzambi lenda vanda bonso ngibusa sambu na beto ntangu yonso yina beto ke tanga yo. Sambu beto me gangamaka ti kimpwanza ya kusola, beto lenda pona na kulemfukila bantuma ya Yehowa to kulanda nzila yina ke monana mbote na meso na beto. (Bing. 14:12) Bika beto tadila mwa bikuma yina lenda pusa beto na kutudila bangibusa ya Yehowa ntima mpi mambote yina beto ta baka kana beto lemfukila yo.

9. Ntangu bantu ya Izraele vandaka na ntoto ya zelo na zelo, inki mutindu Yehowa monisaka nde yandi vandaka kusadisa bo?

⁹ Ntangu bantu ya Izraele yantikaka nzietelo na bo ya bamvula 40 na ‘ntoto ya zelo na zelo mpi ya ke pesa boma,’ Yehowa tendudilaka bo ve na siki-siki mutindu yandi ta twadisa bo, ta tanina bo, mpi ta lungisa bampusa na bo. Kansi, mbala na mbala yandi monisaka bo nde kana bo tudila yandi ntima mpi kulemfukila bantuma na yandi bo ta baka balusakumunu. Mutindu Yehowa vandaka kutwadisa bo na dikunzi ya dituti na mwini mpi na dikunzi ya tiya na mpimpa, yandi vandaka kuyibusa bantu ya Izraele nde yandi vandaka kusadisa bo na nzietelo yina ya mpasi. (Kul. 1:19; Kub. 40:36-38) Yandi lungisaka mpi bampusa na bo ya mfunu. “Bilele na bo kufwaka ve, makulu na bo vimbaka ve.” Ya kieleka, “bo kondaka kima ve.”​—Neh. 9:19-21.

10. Inki mutindu Yehowa ke twadisaka bansadi na yandi bubu yai?

¹⁰ Bubu yai, bansadi ya Nzambi kele pene-pene ya kukota na nsi-ntoto ya mpa ya lunungu. Keti beto ke tudilaka Yehowa ntima nde yandi ta pesa beto mambu yina beto kele na yo mfunu sambu na kuguluka na “mpasi ya nene” yina ke kwisa? (Mat. 24:21, 22; Nk. 119:40, 41) Ya kieleka, bubu yai Yehowa ke sadila ve dikunzi ya dituti to ya tiya sambu na kutwadisa beto tii na nsi-ntoto ya mpa. Kansi, yandi ke sadila organizasio na yandi sambu na kusadisa beto na kulanda kukengila. Mu mbandu, mbala na mbala bo ke siamisaka beto na kukumisa kimpeve na beto ngolo na nzila ya lutangu ya Biblia, Lusambu ya nkokila ya Dibuta, mpi kukwendaka mbala na mbala na balukutakanu mpi na kisalu ya kusamuna. Keti beto me salaka bansoba sambu beto lemfukila bantuma yai? Kusala mpidina ta sadisa beto na kukuma ti lukwikilu ya ngolo yina ta sadisa beto na kukota na nsi-ntoto ya mpa.

11. Inki mambu ke monisa nde Nzambi ke kudibanzaka sambu na beto?

¹¹ Katula kusadisa beto na kukengila na kimpeve, organizasio ya Nzambi ke pesaka beto mpi bantuma yina ke sadisaka beto na luzingu ya konso kilumbu. Mu mbandu, bo ke siamisaka beto na kumonisa bukati-kati na yina me tala bima ya kinsuni mpi na kuvanda ti disu ya kukonda mindondo sambu na kufiotuna basusi. Beto ke bakaka mpi bantuma na yina me tala kulwata mpi kuyidika nitu, kupona bansaka ya mbote, mpi kuzaba bantangu ikwa beto fwete lutisa na kusala banzo-nkanda. Yindula mpi bangibusa yina ke sadisaka beto na kuditanina na bigonsa yina lenda basika na banzo na beto, na bakamio, Banzo ya Kimfumu, mpi na mutindu ya kudibongisa sambu na mambu ya kintulumukina. Bandongisila ya mutindu yina ke monisa nde, Nzambi ke kudibanzaka sambu na beto.

12. (a) Inki diambu Yezu vutukilaka mbala na mbala na balongoki na yandi? (b) Inki diambu ya kudikulumusa bikalaka na mabanza ya Piere, mpi yo fwete pusa beto na kusala inki?

¹² Na mvu-nkama ya ntete, bansadi ya Nzambi vandaka kubaka bangibusa mbala na mbala. Ntangu yonso, Yezu vandaka kuzabisa balongoki na yandi mfunu ya kudikulumusa. Kansi, yandi sukaka kaka ve na  kupesa bo ntendula ya kudikulumusa​—yandi monisaka yo na bisalu. Na kilumbu na yandi ya nsuka na ntoto, Yezu vukisaka bantumwa na yandi sambu na nkinsi ya Paki. Ntangu bantumwa vandaka kudia, Yezu yambulaka kudia, telamaka mpi yobisaka makulu na bo​—kisalu yina vandaka mbala mingi mukumba ya nsadi. (Yoa. 13:1-17) Diambu yai ya kudikulumusa bikalaka na mabanza na bo. Kiteso ya bamvula 30 na nima, ntumwa Piere yina vandaka kumosi ti Yezu kilumbu yina, pesaka bampangi na yandi Bakristu ndongisila ya me tala kudikulumusa. (1 Pie. 5:5) Mbandu ya Yezu fwete pusa beto na kuvanda bantu ya kudikulumusa na bangwisana na beto ti bankaka.​—Bafi. 2:5-8.

13. Yezu yibusaka balongoki na yandi mfunu ya kumonisa inki kikalulu ya mfunu?

¹³ Diambu ya nkaka yina Yezu vutukilaka mbala na mbala na balongoki na yandi, kele mfunu ya kuvanda ti lukwikilu ya ngolo. Kilumbu mosi, ntangu balongoki na yandi kukaka ve kubelula mwana-bakala mosi yina vandaka ti bademo, bo yulaka yandi nde: “Sambu na nki beto kukaka ve na kubasisa yo?” Yezu pesaka mvutu nde: “Sambu na lukwikilu na beno ya fioti. Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Kana beno kele ti lukwikilu ya nene bonso nkeni ya mutarde, . . . Kele ve ata ti kima mosi ya beno ta kuka ve na kusala.” (Mat. 17:14-20) Na nsungi ya kisalu na yandi, Yezu longaka balongoki na yandi nde lukwikilu kele kikalulu mosi ya mfunu. (Tanga Matayo 21:18-22.) Keti beto ke sadilaka mabaku yina beto ke kutanaka ti yo sambu na kukumisa lukwikilu na beto ngolo na nzila ya bantuma yina beto ke bakaka na balukutakanu ya dibundu, ya distrike mpi ya nene? Balukutakanu yai ke pesaka beto kaka ve kiese kansi mpi mabaku ya kumonisa nde beto ke tudilaka Yehowa ntima.

14. Sambu na nki bubu yai, beto fwete monisa zola bonso yina Kristu monisaka?

¹⁴ Masonuku ya Kigreki ya Bukristu kele ti bangibusa mingi ya ke monisa nde beto fwete zolana. Yezu tubaka nde nsiku ya zole ya kuluta nene kele ‘kuzola nkweno na nge bonso nge mosi.’ (Mat. 22:39) Mutindu mosi, Yakobo, mpangi ya Yezu ya mama mosi bingaka zola “nsiku ya ntotila.” (Yak. 2:8) Ntumwa Yoane sonikaka nde: “Bampangi ya mono ke zolaka mingi, mono ke sonikila beno, nsiku ya mpa ve, kansi nsiku ya ntama yina beno me bakaka.” (1 Yoa. 2:7, 8) Yoane zolaka kutuba inki na bangogo “nsiku ya ntama”? Yandi vandaka kutubila nsiku ya zola. Yo vandaka “ya ntama” sambu Yezu tubilaka yo bamvula mingi na ntwala, “katuka na luyantiku.” Kansi yo vandaka mpi “ya mpa” sambu yo lombaka kumonisa zola ya kuditambika, yina balongoki fwete monisa ntangu bo ta kutana ti mambu yina bo me kutanaka ntete ve ti yo. Sambu beto kele balongoki ya Kristu, keti beto ke sepelaka na balukebisu yina ya ke sadisaka beto na kumonisa ve nkadilu ya bwimi ya ke monana mingi na nsi-ntoto yai, yina lenda kanga beto nzila na kuzola nkweno?

15. Inki vandaka mukumba ya ntete-ntete yina Yezu kwisilaka na ntoto?

 ¹⁵ Yezu vandaka mpenza kudibanza sambu na bantu. Yandi monisaka yo ntangu yandi belulaka bambefo mpi futumunaka bafwa. Kansi, mukumba ya ntete-ntete yina Yezu kwisilaka na ntoto vandaka ve ya kubelula bantu na kinsuni. Kisalu ya kusamuna mpi ya kulonga sadisaka bantu mingi kibeni. Inki mutindu? Mu mbandu, beto me zaba nde bantu yina Yezu belulaka mpi futumunaka na mvu-nkama ya ntete, nsuka-nsuka nunaka mpi fwaka; kansi bantu yina ndimaka nsangu yina yandi vandaka kusamuna bakaka kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula.​—Yoa. 11:25, 26.

16. Bubu yai, kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki ke salama na inki kiteso?

¹⁶ Kisalu ya kusamuna yina Yezu yantikisaka na mvu-nkama ya ntete ke salama bubu yai na nsi-ntoto ya mvimba. Ya kieleka, Yezu zabisaka balongoki na yandi nde: “Yo yina, beno kwenda mpi beno kumisa bantu ya makanda yonso balongoki.” (Mat. 28:19) Bubu yai, beto mpi ke sala yo! Bambangi ya Yehowa kuluta bamilio nsambwadi ke samuna ti kikesa Kimfumu ya Nzambi na bansi kuluta 230, mpi ke longuka Biblia konso mposo ti bamilio ya bantu. Kisalu ya kusamuna ke ndimisa nde beto kele na bilumbu ya nsuka.

17. Inki ndongisila Polo mpi Piere pesaka?

¹⁷ Yo ke pwelele nde, bangibusa sadisaka Bakristu ya ntete na kulanda kuvanda ti lukwikilu ya ngolo. Yindula kikesa yina Timoteo bakaka ntangu ntumwa Polo, yina vandaka na boloko na Roma, zabisaka yandi nde: “Landa na kusimba mbandu ya mambu ya mbote yina nge waka na mono.” (2 Tim. 1:13) Na nima ya kusiamisa bampangi na yandi Bakristu na kumonisa bikalulu bonso kukanga-ntima, zola ya kimpangi, mpi kudiyala, ntumwa Piere tubaka nde: “Mono ta vanda ntangu yonso ya kuyilama na kuyibusa beno mambu yai, ata beno me zaba yo mpi beno me kangama ngolo na kieleka yina kele na kati na beno.”​—2 Pie. 1:5-8, 12.

18. Inki mutindu Bakristu ya mvu-nkama ya ntete vandaka kutadila bangibusa?

¹⁸ Ya kieleka, mikanda yina Polo mpi Piere sonikaka fwananaka ti “mambu yina baprofete ya santu tubaka ntama.” (2 Pie. 3:2) Keti bampangi na beto ya mvu-nkama ya ntete waka makasi ntangu bo bakaka bantuma yina? Ve, sambu bantuma yina monisaka nde Nzambi vandaka kuzola bo mpi kusadisa bo na kulanda “kuyela na ntima ya mbote ya nene mpi na nzayilu ya Mfumu mpi Ngulusi na beto Yezu Kristu.”—2 Pie. 3:18.

19, 20. Sambu na nki beto fwete tudila bangibusa ya Yehowa ntima, mpi kusala mpidina ta natila beto inki mambote?

¹⁹ Bubu yai, beto kele ti bikuma ya mbote ya kutula ntima na bangibusa ya Yehowa, yina kele na Biblia, Ndinga na yandi. (Tanga Yozue 23:14.) Biblia ke monisa mutindu Nzambi sadilaka bantu ya kukonda kukuka mambu na nsungi ya mafunda ya bamvula. Bo sonikaka mambu yina yonso sambu na mambote na beto. (Bar. 15:4; 1 Bak. 10:11) Beto ke mona kulungana ya bambikudulu ya Biblia. Bambikudulu kele bonso bangibusa yina ke pesamaka bamvula mingi na ntwala. Mu mbandu, bamilio ya bantu me vukana na lusambu ya Yehowa ya bunkete, mutindu bo bikulaka nde yo ta salama na ‘kitini ya nsuka ya bilumbu.’ (Yez. 2:2, 3) Mambu ya mbi yina ke salama na nsi-ntoto bubu yai ke lungisa mpi bambikudulu ya Biblia. Mpi, mutindu beto tubilaka yo, kisalu ya kusamuna yina ke salama na nsi-ntoto ya mvimba ke lungisa mpenza bangogo ya Yezu.​—Mat. 24:14.

²⁰ Ngangi na beto me monisa pwelele nde beto lenda tudila yandi ntima. Keti beto ta bakila yo mambote? Beto fwete tudila bangibusa na yandi ntima. Yo kele diambu yina Rosellen salaka. Yandi ke tuba nde: “Ntangu mono yantikaka kutudila Yehowa ntima ya mvimba, mono kumaka kumona pwelele nde yandi ke zolaka mono, ke sadisaka mono mpi ke pesaka mono kikesa.” Beto mpi ta baka mambote kana beto ke tudila bangibusa ya Yehowa ntima.