1. Bantu mingi me salaka nki bibansa, mpi sambu na nki?

BANTU ke sepelaka kusala bibansa sambu na mambu yina kele mfunu sambu na bo. Bibuti ke pesaka ntangu, mbongo, mpi ngolo na bo sambu na bana na bo. Ntangu banduku na bo ke salaka bansaka sambu na kudisepedisa, batoko yina ke salaka nsaka ya kubaka ntinu ya kele ti mpusa ya kumonisa insi na bo na bansaka ya nsi-ntoto, ke lutisaka bangunga mingi konso kilumbu sambu na kusala bangalasisi. Yezu mpi salaka bibansa sambu na mambu yina vandaka mfunu sambu na yandi. Yandi sosaka ve na kuvanda ti luzingu ya kuluta mbote mpi kubuta bana. Kansi, yandi ponaka kutula dikebi na yandi na kunata mambote ya Kimfumu na ntwala. (Mat. 4:17; Luka 9:58) Balongoki na yandi mpi salaka bibansa mingi sambu na Kimfumu ya Nzambi. Kusala mambu sambu na kunata Kimfumu yina na ntwala vandaka diambu ya kuluta mfunu sambu na bo, mpi bo salaka bibansa sambu na kudipesa ya mvimba na kusamuna Kimfumu yina. (Mat. 4:18-22; 19:27) Yo yina, beto fwete kudiyula nde: ‘Inki kele diambu ya kuluta mfunu na luzingu na mono?’

2. (a) Inki bibansa kele mfunu mingi sambu na Bakristu yonso? (b) Inki bibansa ya nkaka bampangi ya nkaka ke sala?

² Bibansa ya nkaka kele mfunu mingi sambu na Bakristu yonso mpi yo lenda sadisa beto na kuvanda na bangwisana ya mbote ti Yehowa mpi kutanina yo. Na bibansa yina, beto lenda tanga kubumba ntangu mpi ngolo sambu na kusamba, kutanga Biblia, kusala lusambu ya dibuta, kukwenda na balukutakanu ya dibundu, mpi kusamuna. * (Yoz. 1:8; Mat. 28:19, 20; Baeb. 10:24, 25) Balusakumunu ya Yehowa mpi bikesa na beto ke salaka nde kisalu ya kusamuna kukwenda na ntwala mpi bantu mingi ke kwenda na ‘ngumba ya nzo ya Yehowa.’ (Yez. 2:2) Sambu na kupesa  maboko na bisalu ya Kimfumu, bampangi mingi ke salaka bibansa sambu na kusala na Betele, kutunga Banzo ya Kimfumu mpi Banzo ya Balukutakanu ya Nene, kuyidika balukutakanu ya distrike, to kusadisa bampangi yina me kutana ti bisumbula ya lugangu. Bisalu yai yonso kele ve mambu yina ke lombamaka sambu na kubaka luzingu, kansi yo kele mfunu mingi sambu nde mambote ya Kimfumu kukwenda na ntwala.

3. (a) Inki mambote beto ke bakaka ntangu beto ke salaka bibansa sambu na Kimfumu? (b) Inki bangiufula beto fwete tadila?

³ Bubu yai, mpusa ya kusala mingi sambu na mambote ya Kimfumu me kuma mingi. Yo kele kiese na kumona mutindu bampangi mingi ke sala bibansa na luzolo yonso sambu na Yehowa! (Tanga Nkunga 54:6.) Nkadilu yina ya kukaba ke natilaka beto kiese ntangu beto ke vingila Kimfumu ya Nzambi. (Kul. 16:15; Bis. 20:35) Yo yina, beto yonso fwete kuditadila mbote-mbote. Keti yo kele ti bibansa ya nkaka yina beto lenda sala sambu na Kimfumu? Inki mutindu beto ke sadilaka ntangu, mbongo, ngolo mpi makuki na beto? Na nki mambu beto fwete keba? Beto tadila mbandu yina beto lenda landa sambu na kusala bibansa na luzolo yonso, mpidina beto ta vanda na kiese mingi.

4. Inki mambote bantu ya Izraele vandaka kubaka na mutindu bo vandaka kupesa makabu?

⁴ Na Izraele ya ntama, bantu vandaka kupesa makabu sambu na kubaka ndolula ya masumu. Yo vandaka mfunu mingi sambu nde bantu kundimama na Yehowa. Makabu ya nkaka vandaka kulombama, kansi ya nkaka vandaka kupesama na luzolo ya mbote. (Levi 23:37, 38) Makabu ya kuyoka vandaka makabu yina muntu vandaka kupesa Yehowa na luzolo na yandi mosi. Mbandu ya kuluta nene ya makabu yina monanaka ntangu bo kangulaka tempelo na mbala ya ntete na bilumbu ya Salomo.​—2 Bans. 7:4-6.

5. Inki ngidika Yehowa bakaka sambu na bansukami?

⁵ Yehowa bakisaka na zola yonso nde bantu yonso ve lendaka kupesa makabu ya mutindu mosi, mpi yandi vandaka kulomba na konso muntu na kupesa makabu na kutadila makuki na yandi. Nsiku ya Yehowa tubaka nde bo fwete tiamuna menga ya bambisi, menga yina vandaka “kizuzi ya mambu ya mbote yina ke kwisa,” na nzila ya Mwana na yandi, Yezu. (Baeb. 10:1-4) Kansi, Yehowa vandaka ve makambu ngolo na yina me tala kusadila nsiku yina. Mu mbandu, Nzambi vandaka kundima makabu ya bana-bapizio zole kana muntu kele ve ti makuki  ya kupesa mbisi. Yo yina, ata nsukami lendaka kupesa Yehowa makabu na luzolo yonso. (Levi 1:3, 10, 14; 5:7) Ata makabu ya bambisi vandaka ya kuswaswana, kuvandaka ti mambu zole yina Yehowa vandaka kulomba na muntu yonso yina vandaka kupesa makabu ya luzolo ya mbote.

6. Inki diambu lombamaka na muntu yonso yina vandaka kupesa makabu, mpi sambu na nki yo vandaka mfunu na kulungisa malombo yina?

⁶ Ya ntete, muntu fwete pesa dikabu na yandi ya kuluta mbote. Yehowa zabisaka bantu ya Izraele nde dikabu yonso fwete vanda ya mbote sambu yo ‘ndimama.’ (Levi 22:18-20) Kana mbisi kele ti kifu, yo vandaka kundimama ve bonso dikabu ya kupesa Yehowa. Ya zole, muntu yina ke pesa dikabu fwete vanda bunkete. Kana muntu kele mvindu, yandi fwete pesa dikabu sambu na disumu to sambu na makambu sambu na kuvutula bangwisana ya mbote ti Yehowa na ntwala ya kupesa dikabu na yandi ya luzolo ya mbote. (Levi 5:5, 6, 15) Yo vandaka diambu mosi ya kuluta mfunu. Yehowa tubaka nde kana muntu yina kele mvindu me pesa kimenga ya kinduku, yina ke tadila mpi kupesa makabu ya luzolo ya mbote, bo fwete katula muntu yina na kati ya bantu na yandi. (Levi 7:20, 21) Kansi, kana muntu yina me pesa makabu kele na bangwisana ya mbote ti Yehowa mpi dikabu na yandi kele ve ti kifu, muntu yina fwete vanda na kiese mingi.​—Tanga 1 Bansangu 29:9.

7, 8. (a) Inki kiese bampangi mingi ke bakaka na mutindu bo ke salaka bibansa sambu na Kimfumu? (b) Inki bima beto kele ti yo?

⁷ Bubu yai, bampangi mingi mpi ke kudipesa na luzolo yonso na kisalu ya Yehowa, mpi yandi ke sepelaka na nkadilu yina. Kusadila bampangi ke nataka balusakumunu mingi. Mpangi-bakala mosi yina ke salaka kisalu ya kutunga Banzo ya Kimfumu mpi kusadisa bampangi yina me kutana ti bisumbula monisaka nde, yo kele mpasi na kutubila kiese yina yandi ke bakaka na bisalu yina. Yandi ke tuba nde: “Kumona kiese mpi ntonda yina bampangi ke vandaka ti yo ntangu bo me vanda na Nzo ya Kimfumu ya mpa to ntangu bo me baka lusadisu na nima ya kusalama ya kisumbula mosi, ke sadisaka mono na kumona nde kisalu mpi bikesa yonso yina me salama kele mfunu mingi.”

⁸ Organizasio ya Yehowa ya bilumbu na beto ke sosaka ntangu yonso mabaku ya kupesa maboko na kisalu ya Yehowa. Na 1904, Mpangi Charles Russell sonikaka nde: “Mfumu me tulaka konso muntu na kati na beto kapita ya ntangu na yandi, ya ngolo na yandi, ya mbongo na yandi, mpi buna na buna, mpi konso muntu  fwete sosa kusadila batalanta na yandi sambu na nkembo ya Mfumu.” Ata beto ke bakaka balusakumunu mingi, yo ke lombaka nde beto sala bibansa ya nkaka sambu na kupesa Yehowa makabu. (2 Sam. 24:21-24) Keti beto lenda sadila mbote-mbote bima yina beto kele ti yo?

9. Na yina me tala kusadila ntangu, inki munsiku Yezu pesaka ya kele na Luka 10:2-4 beto lenda sadila?

⁹ Ntangu na beto. Yo ke lombaka ntangu mpi bikesa mingi sambu na kubalula mpi kuniema mikanda, kutunga bisika ya lusambu, kuyidika balukutakanu ya distrike, kusadisa bampangi yina me kutana ti bisumbula ya lugangu, mpi kusala bisalu ya nkaka ya mfunu. Beto ke vandaka kaka ti bangunga 24 na kilumbu mosi. Yezu pesaka munsiku mosi yina lenda sadisa beto. Ntangu yandi tindaka balongoki na yandi na kisalu ya kusamuna, yandi zabisaka bo na ‘kuyamba ve ata muntu mosi na nzila sambu na kupesa yandi mbote.’ (Luka 10:2-4) Sambu na nki Yezu pesaka bantuma ya mutindu yina? Muntu mosi ya mayele yina ke longukaka Biblia tubaka nde: “Bantu ya Azia vandaka ve kupesa mbote mutindu beto ke salaka, kuniekisa ntu mwa fioti to kupesa diboko. Mingi na bo vandaka kuyambana, kunieka ngolo kibeni, ata nkutu kufukama tii na ntoto. Mambu yina yonso vandaka kubaka ntangu mingi.” Yezu vandaka ve kusiamisa balongoki na yandi na kuvanda makambu ngolo. Kansi, yandi vandaka kusadisa bo na kubakisa nde bo vandaka ti ntangu fioti mpi bo fwete sadila mbote ntangu na bo sambu na mambu ya kuluta mfunu. (Baef. 5:16) Keti beto lenda sadila munsiku yina sambu na kuvanda ti ntangu mingi ya kudipesa na mambote ya Kimfumu?

10, 11. (a) Inki kele mwa mitindu yina bo ke sadilaka makabu yina beto ke pesaka sambu na kisalu yina ke salama na nsi-ntoto ya mvimba? (b) Inki munsiku kele na 1 Bakorinto 16:1, 2 ya lenda sadisa beto?

¹⁰ Mbongo na beto. Yo ke lombaka mbongo mingi sambu na kupesa maboko na bisalu ya Kimfumu. Konso mvula, bamilio kumi ya badolare ke basikaka sambu na kulungisa bampusa ya bankengi-ntambudi, bapasudi-nzila ya nene, mpi bamisionere. Tuka 1999, bo me tungaka Banzo ya Kimfumu kuluta 24 500 na bansi yina kele ti mbongo mingi ve. Kansi, yo ke lomba kutunga diaka Banzo ya Kimfumu kiteso ya 6400. Konso ngonda, bo ke niemaka kiteso ya bamilio 100 ya Nzozulu ya Nkengi mpi Réveillez-vous ! Makabu ya luzolo ya mbote yina nge ke pesaka ke salaka nde bisalu yai kusalama.

¹¹ Ntumwa Polo pesaka munsiku mosi yina beto fwete sadila sambu na kupesa makabu. (Tanga 1 Bakorinto 16:1, 2.) Na ngolo ya mpeve, yandi siamisaka bampangi na yandi ya Korinto na kuvingila ve tii na nsuka ya mposo sambu na kuzaba kana mbongo ikwa me bikala na zulu ya mbongo na bo, kansi bo fwete bumbaka mwa mbongo na lueka na luyantiku ya mposo na kutadila mambu yina bo lenda sala. Bonso na mvu-nkama ya ntete, bampangi ya bilumbu na beto ke yidikaka mwa kima na ntwala sambu na kupesa makabu na kutadila mambu ya luzingu na bo. (Luka 21:1-4; Bis. 4:32-35) Yehowa ke sepelaka na kikalulu yina ya kukaba.

12, 13. Inki mambu lenda pusa bampangi ya nkaka na kusadila ve ngolo mpi makuki na bo, kansi inki mutindu Yehowa lenda sadisa bo?

¹² Ngolo mpi makuki na beto. Yehowa ke sadisaka beto na bikesa yina beto ke salaka sambu na kusadila ngolo mpi makuki na beto sambu na Kimfumu. Yandi ke sila nde yandi ta sadisa beto kana beto me lemba. (Yez. 40:29-31) Keti beto ke monaka nde beto kele ve ti makuki ya kufwana sambu na kupesa maboko na kisalu? Keti beto ke yindulaka nde bampangi ya nkaka kele ti makuki ya kufwana kuluta beto? Kuvila ve nde, Yehowa lenda tomisa makuki ya konso muntu, kaka mutindu yandi salaka sambu na Besalele mpi Oholiabi.​​—Kub. 31:1-6; tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.

¹³ Yehowa ke siamisaka beto na kupesa yandi bima na beto ya kuluta mbote mpi na kuvutuka ve nima. (Bing. 3:27) Ntangu bo vandaka kutunga diaka tempelo, Yehowa zabisaka Bayuda yina vandaka na Yeruzalemi nde bo yindulula  mambu yina bo vandaka kusala sambu na kisalu ya kutunga. (Agai 1:2-5) Bo vandaka diaka ve kutula dikebi na kisalu yina mpi bo vilaka lukanu na bo. Yo ta vanda mbote nde beto tala kana balukanu na beto kele na kuwakana ti balukanu ya Yehowa. Keti beto lenda yindula ‘banzila na beto,’ sambu beto kudipesa mingi na kisalu ya Kimfumu na bilumbu yai ya nsuka?

14, 15. (a) Inki kikesa beto ke baka na mbandu ya bampangi na beto yina kele bansukami? (b) Inki fwete vanda mpusa na beto?

¹⁴ Bampangi mingi ke zinga na bansi yina bampasi mpi kinsukami ke niokula bantu. Organizasio ya Yehowa ke sala bikesa sambu na “kufika” bampasi ya bampangi na beto ya ke zinga na bansi yina. (2 Bak. 8:14) Ata mpidina, bampangi yina kele na bansi ya kinsukami ke sepelaka na kupesa makabu. Yehowa ke sepelaka mingi ntangu bampangi yina kele ti mbongo mingi ve ke pesa na kiese yonso.​—2 Bak. 9:7.

¹⁵ Na insi mosi ya kinsukami na Afrika, bampangi ya nkaka ke bumbaka kitini ya kilanga na bo, mpi na nima ya kuteka bima ya bilanga bo ke sadilaka mbongo yina sambu na kupesa maboko na kisalu ya Kimfumu. Kaka na insi yina, bo salaka manaka sambu na kutunga Nzo ya Kimfumu. Bampangi ya insi yina vandaka na mpusa ya kupesa maboko na kisalu yina. Kansi, yo lombaka nde bo yantika kisalu ya kutunga na kati-kati ya nsungi ya kukuna bima. Sambu bo vandaka ti lukanu ya kupesa maboko, bo vandaka kusala kisalu ya kutunga Nzo ya Kimfumu na kilumbu mpi na nkokila bo vandaka kukwenda na bilanga sambu na kukuna bima na bo. Bampangi yai monisaka kibeni nkadilu ya kuditambika! Diambu yai ke sadisa beto na kuyibuka bampangi ya Masedonia ya mvu-nkama ya ntete. Bo vandaka na ‘kinsukami ya ngolo,’ kansi bo bondilaka bantumwa sambu nde bo mpi kupesa lusadisu na kisalu yina vandaka kusalama. (2 Bak. 8:1-4) Bika nde konso muntu na kati na beto ‘kupesa na kuwakana ti lusakumunu yina Yehowa me pesa yandi.’​—Tanga Kulonga 16:17.

16. Inki mutindu beto lenda zaba kana Yehowa ke ndima makabu na beto?

¹⁶ Kansi, beto fwete keba. Kaka mutindu yo vandaka na Izraele ya ntama, beto fwete zikisa nde Nzambi ke ndima makabu na beto ya luzolo ya mbote. Beto fwete vanda ti bukati-kati sambu na kulungisa mikumba na beto ya kuluta mfunu na yina me tala mabuta na beto mpi lusambu na beto na Yehowa. Kupesa ntangu mpi bima na beto sambu na mambote ya bankaka fwete pusa beto ve na kuyambula kulungisa mikumba na beto ya kimpeve to ya kinsuni ya mabuta na beto. Yo ta vanda bonso nde beto ke pesa bima yina beto kele ve ti yo. (Tanga 2 Bakorinto 8:12.) Diaka, beto fwete tanina kimpeve na beto mosi. (1 Bak. 9:26, 27) Kansi, beto vila ve nde kana beto ke zitisa minsiku ya Biblia, makabu na beto ta natila beto kiese mingi mpi yo ‘ta ndimama mingi-mingi’ na Yehowa.

17, 18. Beto ke kudiwaka inki mutindu sambu na bampangi yina ke sala bibansa sambu na Kimfumu, mpi beto yonso fwete tadila inki?

¹⁷ Bampangi mingi ‘ke kudipesaka bonso makabu ya malafu’ na nzila ya bisalu yina bo ke salaka sambu na kupesa maboko na bisalu ya Kimfumu. (Bafi. 2:17) Beto kele na ntonda mingi sambu na bampangi yina ke monisa kikalulu yina ya kukaba. Yo me fwana na kusikisa bankento mpi bana ya bampangi-babakala yina ke twadisaka bisalu ya Kimfumu sambu na nkadilu na bo ya kukaba mpi ya kuditambika.

¹⁸ Yo ke lomba kusala kisalu ya ngolo sambu nde mambote ya Kimfumu kukwenda na ntwala. Bika nde beto yonso kutadila na kisambu mutindu beto lenda kudipesa mingi na kutadila makuki na beto. Nge lenda vanda ti kivuvu nde nge ta baka balusakumunu mingi bubu yai mpi ya mingi kuluta na “ngidika ya bima yina ke kwisa.”​—Mar. 10:28-30.