1, 2. (a) Na ngolo ya mpeve, nki ndongisila Salomo sonikaka sambu na baleke? (b) Sambu na nki ndongisila yai ke tadila mpi Bakristu yina kele ti bamvula 50 to kuluta?

NA NGOLO ya mpeve, Ntotila Salomo zabisaka baleke nde: ‘Yindula Ngangi na nge ya Nene na bilumbu ya kileke na nge, ntangu bilumbu ya mpasi me kwisa ntete ve.’ Inki kele ‘bilumbu yina ya mpasi’? Salomo sadilaka bangogo ya kifwani sambu na kumonisa bampasi yina ke monanaka ntangu muntu me kuma mununu. Mu mbandu, maboko ke kumaka kutekita, makulu ke lembaka, meno ke kumaka kukatuka, meso ke monaka diaka mbote ve, makutu ke waka diaka mbote ve, nsuki mpembe, mpi mukongo ke fumbamaka. Ata muntu mosi ve lenda vingila tii ntangu yandi ta kuma mutindu yai sambu na kuyantika kusadila Yehowa.—Tanga Longi 12:1-5.

² Bakristu mingi yina me lungisa bamvula 50 to kuluta kele kaka ti ngolo mingi na nitu. Bo lenda basika nsuki ya mpembe kansi ntembe kele ve nde mavimpi na bo ke lembaka mpenza ve bonso yina Salomo me tubila. Keti Bakristu yai lenda baka mambote na ndongisila ya kupemama yina Salomo pesaka baleke nde: ‘Yindula Ngangi na nge ya Nene’? Ndongisila yai ke tendula inki?

3. Kuyindula Ngangi na beto ya Nene ke lombaka inki?

 ³ Ata beto me sadilaka Yehowa tuka bamvula mingi, yo kele mbote na kuvanda mpi kuyindula na dikebi yonso bunene ya Ngangi na beto. Keti luzingu kele ve dikabu mosi ya kuluta nene? Mutindu luzingu me salamaka ke yitukisa bantu. Yehowa me salaka bima mingi ya kitoko yina ke sadisaka beto na kusepela na luzingu. Ntangu beto ke talaka lugangu ya Yehowa, yo ke yikaka ntonda na beto sambu na zola, mayele mpi ngolo na yandi. (Nk. 143:5) Kansi, kuyindula Ngangi na beto ya Nene ke lombaka mpi kuyindulula mambu yina yandi ke lomba beto. Kana beto ke yindula mambu yai yonso, beto ta baka kibeni lukanu ya kumonisa ntonda sambu na Ngangi na beto na kusadilaka yandi na ntima ya mvimba na luzingu na beto.—Lo. 12:13.

4. Inki ngiufula Bakristu yina kele ti bamvula mingi lenda kudiyula, mpi sambu na nki?

⁴ Kana nge kele ti bamvula mingi, nge fwete kudiyula ngiufula yai ya mfunu: ‘Inki mono ta sala ntangu yai na luzingu na mono, ntangu mono kele ntete ti mwa ngolo mpi kikesa na nitu?’ Sambu nge kele ti bamvula mingi, nge kele ti mabaku yina bantu ya nkaka kele ve ti yo. Nge lenda zabisa baleke mambu yina nge me longukaka na yina me tala Yehowa. Nge lenda siamisa bampangi ya nkaka ntangu nge ke zabisa bo mambote yina nge me bakaka na kusadilaka Nzambi. Ntotila Davidi sambaka sambu nde yandi vanda ti mabaku ya kusala mpidina. Yandi sonikaka nde: ‘Nzambi, nge me longaka mono katuka kileke na mono. Ata ntangu mono ta kuma mununu mpi ti nsuki ya mpembe, kuyambula mono ve, Nzambi! Vanda na mono ntangu mono ta kumisa ngolo na nge na meso ya bana yai ti bayina ta butuka na nima.’—Nk. 71:17, 18.

5. Inki mutindu Bakristu yina kele bambuta lenda zabisa bankaka mambu yina bo me longukaka?

⁵ Inki mutindu nge lenda monisa mayele yina nge me bakaka na nsungi ya bamvula mingi? Keti nge lenda bingisa baleke-Bakristu na nzo na nge sambu na kupesa bo kikesa? Keti nge lenda lomba bo na kusamuna ti nge mpi kusadisa bo na kuwa kiese yina nge me bakaka na kusadila Yehowa? Elihu tubaka nde: ‘Bika nde kimbuta kutuba, mpi bika nde bamvula mingi kuzabisa mayele.’ (Yobi 32:7) Ntumwa Polo longisilaka Bakristu bankento yina kele ti eksiperiansi mingi na kusiamisa bankaka na bangogo mpi na mbandu na bo. Yandi sonikaka nde: “Bika nde bankento yina kele bambuta kuvanda . . . balongi ya mambu ya mbote.”—Tito 2:3.

6. Sambu na nki Bakristu yina kele bambuta fwete mona ve mpamba makuki yina bo kele ti yo?

⁶ Kana nge kele Mukristu yina kele ti eksiperiansi mingi, nge kele ti makuki mingi. Yindula mambu yina nge me zaba bubu yai, yina nge zabaka ve bamvula 30 to 40 me luta. Nge lenda sadila minsiku ya Biblia na mayele yonso na luzingu na nge. Ntembe kele ve nde, nge kele ti makuki ya kusadila kieleka ya Biblia sambu na kusimba ntima ya bankaka. Kana nge kele nkuluntu, nge me zaba mutindu ya kusadisa bampangi yina ke zola kukwenda na nzila ya mbi. (Bag. 6:1) Ziku, nge me longukaka mutindu ya kutwadisa mambu na dibundu, badepartema ya balukutakanu ya nene, to kutunga Banzo ya Kimfumu. Mbala ya nkaka, nge me longukaka mutindu ya kusiamisa minganga na kusadila bametode ya nkaka ya lusansu yina ke lombaka ve kusadila menga. Ata nkutu nge me longuka kieleka ntama mingi ve, nge me zaba mambu mingi na luzingu. Mu mbandu, kana nge me sansaka bana, nge me kumaka ti mayele mingi kibeni. Bakristu yina me kuma bambuta kele nto ya kikesa sambu na bansadi ya Yehowa na mutindu bo ke longaka, ke twadisaka mpi siamisaka bampangi-babakala ti ya bankento.—Tanga Yobi 12:12.

7. Inki formasio Bakristu yina kele bambuta lenda pesa baleke?

⁷ Inki mutindu nge lenda sadila mbote-mbote makuki yina nge kele ti yo? Nge lenda songisa baleke mutindu ya kuyantika mpi kutwadisa kulonguka ya Biblia. Kana nge kele mpangi-nkento, keti nge lenda sadisa bamama ya baleke yina kele ti bana na mutindu bo lenda monisa bukati-kati  na mambu ya kimpeve mpi kusansa bana na bo? Kana nge kele mpangi-bakala, keti nge lenda longa bampangi-babakala ya baleke mutindu ya kusala badiskure ya tiya-tiya mpi kuvanda bansamuni ya kikesa ya nsangu ya mbote? Keti nge lenda songisa bo mutindu nge ke salaka sambu na kukwenda kutala bampangi yina kele minunu sambu na kusiamisa bo na kimpeve? Ata nkutu nge kele ve ti mavimpi ya mbote mutindu nge vandaka ti yo ntete, nge kele ti mabaku ya kitoko sambu na kupesa baleke formasio. Ndinga ya Nzambi ke tuba nde: ‘Lukumu ya baleke kele ngolo na bo, mpi nkembo ya bambuta kele nsuki na bo ya mpembe.’—Bing. 20:29.

8. Ata yandi kumaka mbuta, ntumwa Polo salaka inki?

⁸ Ntangu yandi kumaka mbuta, ntumwa Polo sadilaka makuki yonso yina yandi vandaka ti yo sambu na kusadila Nzambi. Ntangu yandi basikaka na boloko na Roma pene-pene ya mvu 61 T.B., yandi kangaka ntima na nsungi ya bamvula mingi na kisalu ya kimisionere mpi lutisaka mwa bamvula na Roma sambu na kusamuna. (2 Bak. 11:23-27) Ntembe kele ve nde, bampangi ya mbanza yina ya nene sepelaka na lusadisu yina yandi vandaka kupesa bo ntangu yonso. Kansi, Polo monaka nde mpusa vandaka mingi na bansi ya nkaka. Yo yina, kumosi ti Timoteo mpi Tito yandi vutukilaka nzietelo na yandi ya kimisionere, yandi kwendaka na Efezo mpi na nima na Kreta; mbala ya nkaka bo kwendaka mpi na Masedonia. (1 Tim. 1:3; Tito 1:5) Beto me zaba ve kana yandi kwendaka mpi na Espania, kansi yandi vandaka ti ngindu ya kukwenda kuna.—Bar. 15:24, 28.

9. Ziku, nki ntangu ntumwa Piere kwendaka kusamuna kisika mpusa vandaka mingi? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

⁹ Yo lenda vanda nde, ntumwa Piere vandaka ti bamvula kuluta 50 ntangu yandi kwendaka kusamuna kisika mpusa vandaka mingi. Sambu na nki diambu yina lenda vanda ya kieleka? Kana yandi vandaka ti bamvula kiteso mosi ti Yezu to ziku mwa mbuta, yo lenda vanda nde yandi vandaka ti bamvula 50 ntangu yandi kutanaka ti bantumwa ya nkaka na mvu 49 T.B. (Bis. 15:7) Ntangu fioti na nima ya kukutana ti bantumwa yina, ntumwa Piere kwendaka kuzinga na Babilone, ziku sambu na kusamuna na mbanza yina vandaka ti Bayuda mingi. (Bag. 2:9) Yandi vandaka kuna ntangu yandi sonikaka mukanda na yandi ya ntete na ngolo ya mpeve pene-pene ya mvu 62 T.B. (1 Pie. 5:13) Kuzinga na insi ya nzenza lenda vanda mpasi, kansi ntumwa Piere bikaka ve nde kimbuta na yandi kukatula yandi kiese ya kusadila Yehowa.

10, 11. Tubila mbandu ya bankwelani yina kwendaka kusamuna kisika mpusa vandaka mingi ntangu bo kumaka bambuta.

¹⁰ Bubu yai, Bakristu mingi yina kele ti bamvula 50 to kuluta ke monaka nde mambu ya luzingu na bo me sobaka mpi bo lenda sadila Yehowa na mitindu ya mpa. Bankaka me kwendaka kisika yina mpusa kele mingi. Mu mbandu, Robert sonikaka nde: “Mono ti nkento na mono vandaka ti bamvula 55 ntangu beto bakisaka nde mabaku ya kitoko vandaka na ntwala na beto. Mwana na beto mosi kaka vandaka diaka ve na nzo, beto vandaka diaka ve ti bibuti ya minunu yina yo lombaka nde beto tanina, mpi bibuti na beto bikilaka beto bima mingi ve. Mono bakisaka nde kana beto teka nzo na beto, mbongo yina ta fwana sambu na kufuta bamfuka mpi kulungisa bampusa na beto tii ntangu mono ta baka mbongo na mono ya pansio. Beto waka nde bantu mingi na Bolivie vandaka kundima kulonguka Biblia mpi nde kuna bima vandaka ve ntalu. Yo yina, beto bakaka lukanu ya kukwenda kuna. Kuyikana ti bwala ya mpa vandaka ve pete. Mambu swaswanaka kibeni ti yina beto yikanaka ti yo na Amerika ya Nordi. Kansi, bikesa na beto nataka balusakumunu.”

¹¹ Robert ke yika nde: “Beto vandaka kusadila luzingu na beto ya mvimba na mambu ya dibundu. Bantu ya nkaka yina beto longukaka Biblia ti bo bakaka mbotika. Dibuta mosi yina beto longukaka Biblia ti bo vandaka bansukami mpi bo vandaka kuzinga na bwala mosi na kitamina ya bakilometre mingi. Kansi konso mposo, bantu ya dibuta yina vandaka kusala nzietelo ya mpasi tii na mbanza sambu na kukwisa na  balukutakanu. Yindula kiese yina beto waka na kumona mutindu dibuta yina yelaka na kimpeve mpi mwana na bo ya ntete ya bakala kumaka mupasudi-nzila!”

12, 13. Pesa mbandu ya Mukristu yina yantikaka kusadila Yehowa na mitindu ya mpa ntangu yandi lungisaka mvula ya kubaka pansio.

¹² Mabundu mpi bimvuka ya ndinga ya nzenza lenda baka mambote ya mingi na mbandu ya bampangi yina kele bambuta. Diaka, bateritware lenda vanda mbote kibeni na kusamuna kuna. Mu mbandu, Brian, sonikaka nde: “Mono ti nkento na mono kumaka ti luzingu mosi ya pima ntangu mono bakaka pansio yina insi Angleterre ke pesaka kana beno me lungisa bamvula 65. Bana na beto katukaka na nzo, mpi beto vandaka ve kumona bantu ya kulonguka Biblia ti bo. Na nima, mono kutanaka ti leke mosi ya Shinwa yina vandaka kusala bansosa na iniversite ya insi yina mono vandaka. Yandi ndimaka kukwisa na lukutakanu mpi mono yantikaka kulonguka Biblia ti yandi. Na nima ya mwa bamposo, yandi yantikaka kunata nduku na yandi mosi ya Shinwa na balukutakanu. Bamposo zole na nima, yandi kwisaka ti muntu ya tatu mpi na nima muntu ya iya.

¹³ “Ntangu Shinwa ya tanu yina vandaka kusala bansosa lombaka na kulonguka Biblia mono monaka nde, ‘Ata mono kele ti bamvula 65, yo ke tendula ve nde mono fwete baka pansio na kisalu ya Yehowa.’ Yo yina, mono yulaka nkento na mono, yina vandaka leke na mono ya bamvula zole, kana yandi ta zola kulonguka Kishinwa. Beto vandaka kusadila bakasete sambu na kulonguka ndinga yina. Bamvula kumi lutaka. Kusamuna na teritware ya ndinga ya nzenza kumisaka beto diaka bonso baleke. Na nima, beto longukaka Biblia ti Bashinwa 112! Mingi na kati na bo vandaka kukwisa na balukutakanu. Bubu yai, mosi na kati na bo ke salaka kisalu ya kimupasudi-nzila ti beto.”

14. Bakristu yina kele bambuta lenda sepela na nki diambu, mpi nki mutindu mbandu ya Polo lenda pesa bo kikesa?

¹⁴ Ata Bakristu mingi yina me kumaka ti bamvula 50 kele ti mabaku ya kitoko ya kusadila diaka Yehowa mingi, bo yonso ve lenda sala mpidina. Bankaka kele ti mavimpi ya mbote ve, mpi  bankaka diaka ke tanina bibuti na bo yina me kuma minunu to bana yina bo ke sansaka. Nge lenda sepela na kuzaba nde, Yehowa ke sepelaka na mambu yonso yina nge lenda sala na kisalu na yandi. Yo yina, na kisika ya kudiyangisa na mambu yina nge lenda sala ve, sepela na mambu yina nge lenda sala. Landa mbandu ya ntumwa Polo. Na nsungi ya bamvula mingi, bo kangaka yandi mpi yandi vandaka ve ti makuki ya kusala banzietelo na yandi ya kimisionere. Kansi, ntangu bantu vandaka kukwisa kutala yandi, yandi vandaka kuzabisa bo mambu yina kele na Masonuku mpi kukumisa ngolo lukwikilu na bo.—Bis. 28:16, 30, 31.

15. Sambu na nki Bakristu yina me kuma bambuta kele na mbalu mingi?

¹⁵ Yehowa ke sepelaka mpi na mambu yina Bakristu yina me kuma minunu lenda sala na kisalu na yandi. Ata Salomo tubaka nde bilumbu ya mpasi kele ve ntangu ya kuluta mbote na luzingu, Yehowa ke bakaka na mbalu mambu yina Bakristu yina kele bambuta lenda sala sambu na kukumisa yandi. (Luka 21:2-4) Bampangi ke sepelaka na mbandu ya bampangi ya kwikama yina kele na mabundu na bo, ya me sadilaka Yehowa tuka bamvula mingi.

16. Ziku, nki dibaku Ana zwaka ve, kansi nki yandi lendaka kusala sambu na kusambila Nzambi?

¹⁶ Biblia ke tuba nde, Ana, nkento mosi ya mununu yina vandaka mufwidi, landaka kukumisa Yehowa na kwikama yonso na kinunu na yandi. Yandi vandaka ti bamvula 84 ntangu Yezu butukaka. Ziku, sambu yandi zingaka diaka ve mingi yandi kumaka ve longoki ya Yezu, tulamaka ve mafuta na nsadisa ya mpeve santu, mpi kwendaka ve kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu. Ata mpidina, mambu yina Ana lendaka kusala, yandi vandaka na kiese ya kusala yo. “Yandi vandaka kukonda ve na tempelo ata fioti, yandi vandaka kusala kisalu ya santu mpimpa ti mwini.” (Luka 2:36, 37) Ntangu nganga-Nzambi vandaka kutambika ndumbu na tempelo konso suka mpi nkokila, mbala ya nkaka Ana vandaka kuvukana ti kibuka ya bantu na kibansala ya tempelo sambu na kusamba na nsi ya ntima, ziku na nsungi ya baminuta 30. Ntangu yandi monaka mwana Yezu, yandi yantikaka “kutubila mambu ya me tala mwana yina na bantu yonso yina vandaka kuvingila luguluku ya Yeruzalemi.”—Luka 2:38.

17. Inki mutindu beto lenda sadisa Bakristu ya minunu mpi bayina kele bambefo na kupesa maboko na lusambu ya kieleka?

¹⁷ Bubu yai, beto fwete tula dikebi sambu na kusadisa Bakristu yina me kuma minunu to ya kele bambefo. Bankaka na kati na bo lenda vanda na mfunu ya kukwisa na balukutakanu ya dibundu to ya nene kansi mavimpi na bo ke kangaka bo nzila. Na bansi ya nkaka, mabundu ke bakaka bangidika sambu nde bampangi yai kulanda balukutakanu na nzila ya telefone. Kansi, na bansi ya nkaka yo lenda vanda mpasi na kusala yo. Ata mpidina, Bakristu yina kele ve ti makuki ya kukwenda na balukutakanu lenda pesa maboko na lusambu ya kieleka. Mu mbandu, bisambu na bo ke sadisaka sambu nde dibundu ya Bukristu kutambula mbote.—Tanga Nkunga 92:14, 15.

18, 19. (a) Sambu na nki Bakristu yina kele minunu lenda bakisa mpenza ve kikesa yina bo ke pesaka bankaka? (b) Nani lenda sadila ndongisila yai: ‘Yindula Ngangi na nge ya Nene’?

¹⁸ Bakristu yina kele bambuta lenda bakisa ve kiteso ya kikesa yina bo ke pesaka bankaka. Mu mbandu, Ana vandaka ya kwikama na nsungi ya bamvula yina yonso na tempelo, ata yandi zabaka ve nde bamvu-nkama mingi na nima mbandu na yandi ta pesa bankaka kikesa. Masonuku ke tubila zola ya Ana sambu na Yehowa. Ntembe kele ve nde, bampangi na nge ya Bakristu ke monaka zola yina nge ke monisaka sambu na Nzambi. Yo ke yitukisa beto ve na mutindu Ndinga ya Nzambi ke tuba nde: ‘Nsuki ya mpembe kele bonso mpu ya kimfumu ya kitoko kana yo kele na nzila ya lunungu!’—Bing. 16:31.

¹⁹ Ata beto lenda sadila Yehowa, konso muntu na kati na beto kele ti bandilu na mambu ya nkaka. Kansi, bika nde bayina yonso na kati na beto ya kele ti mwa ngolo kutula dikebi na bangogo yai ya kupemama: ‘Yindula Ngangi na nge ya Nene na ntwala nde bilumbu ya mpasi kukwisa.’—Lo. 12:1.