1, 2. (a) Nani kele “Ntotila ya kukonda nsuka,” mpi sambu na nki titre yina me fwana kibeni? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.) (b) Sambu na nki kimfumu ya Yehowa ke bendaka beto na yandi?

NTOTILA SOBHUZA II yalaka insi Swaziland bamvula kiteso ya 61. Yandi vandaka mosi ya bamfumu yina me yalaka bamvula mingi na bilumbu na beto. Ata Ntotila Sobhuza yalaka bamvula mingi kibeni, kele ti ntotila mosi yina luyalu na yandi ta vanda ve ti nsuka bonso luyalu ya bantu. Nkutu, Biblia ke bingaka yandi “Ntotila ya kukonda nsuka.” (1 Tim. 1:17) Muyimbi mosi ya bankunga bingaka Mfumu yai na zina na yandi, ntangu yandi tubaka nde: “Yehowa kele ntotila mvula na mvula.”—Nk. 10:16, NW.

² Bunda ya luyalu ya Nzambi ke salaka nde luyalu na yandi kuswaswana ti ya bantu. Kansi, mutindu yina Yehowa ke yalaka ke bendaka beto na yandi. Ntotila mosi yina yalaka dikanda ya Izraele na nsungi ya bamvula 40 kumisaka Nzambi na bangogo yai: ‘Yehowa ke zolaka bantu mpi ke wilaka bo mawa, yandi ke waka makasi nswalu ve, yandi ke songaka kaka mambote na yandi konso ntangu. Yehowa me tulaka kiti na yandi ya kimfumu na zulu, mpi yandi ke yalaka bima yonso.’ (Nk. 103:8, 19) Yehowa kele kaka ve Ntotila na beto kansi mpi Tata na beto ya zulu yina ke zolaka beto. Yo ke basisa bangiufula zole: Na nki mutindu Yehowa ke salaka mambu bonso Tata? Mpi nki mutindu yandi ke sadilaka kimfumu na yandi tuka ntangu kukolama  basikaka na Edeni? Bamvutu na bangiufula yai ta sadisa beto na kukwenda pene-pene na Yehowa mpi na kusambila yandi na ntima ya mvimba.

3. Nani vandaka kigangwa ya ntete ya dibuta ya luyalanganu ya mvimba ya Yehowa, mpi banani yankaka gangamaka bonso “bana” ya Nzambi?

³ Yehowa waka kiese kibeni ntangu yandi gangaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka! Nzambi vandaka ve kumona yandi bonso muntu mosi ya kukonda mfunu. Kansi, Yehowa monisilaka yandi zola yina tata ke monisilaka mwana mpi pesaka yandi dibaku ya kuwa kiese na kuganga bigangwa ya nkaka ya kukuka. (Bakol. 1:15-17) Bamiriade ya bawanzio kele mpi na kati ya bigangwa yina. Sambu Biblia ke tubaka nde bo kele ‘bantu yina ke salaka luzolo na yandi,’ bawanzio ke sadilaka Nzambi ti kiese, mpi yandi ke pesaka bo lukumu mutindu yandi ke bingaka bo “bana” na yandi. Bo kele mpi na kati ya dibuta ya luyalanganu ya mvimba ya Yehowa.—Nk. 103:20-22; Yobi 38:7, NW.

4. Inki mutindu bantu kotaka na dibuta ya Nzambi ya luyalanganu ya mvimba?

⁴ Na nima ya kuganga zulu ti ntoto, Yehowa kumisaka nene dibuta na yandi ya luyalanganu ya mvimba. Na nima ya kuyidika ntoto sambu yo vanda kisika mosi ya kitoko mpi ya kuzingila, Yehowa salaka diambu mosi yina lutaka mambu yonso yina yandi gangaka na ntoto, yandi gangaka muntu ya ntete, Adami na kifwani na yandi. (Kuy. 1:26-28) Sambu yandi kele Ngangi, Yehowa vandaka kuvingila nde Adami kulemfukila yandi. Sambu yandi kele Tata, Yehowa pesaka bantuma na yandi yonso na zola mpi na ntima ya mbote. Kansi, bantuma yai vandaka ve kukanga kimpwanza ya muntu.—Tanga Kuyantika 2:15-17.

5. Inki ngidika Nzambi bakaka sambu nde ntoto kufuluka ti bantu?

⁵ Na kuswaswana ti bantotila mingi ya bantu, Yehowa ke pesaka bantu na yandi mikumba ya nkaka, ke tudilaka bo ntima mpi ke sadilaka bo mambu bonso bantu ya dibuta na yandi. Mu mbandu, yandi pesaka Adami kiyeka na zulu ya bigangwa yonso ya luzingu, ata nkutu mukumba ya kiese mpi ya mpasi ya kupesa bambisi bazina. (Kuy. 1:26; 2:19, 20) Nzambi gangaka ve bamilio ya bantu ya kukuka sambu bo fulusa ntoto. Kansi, yandi gangaka nsadisi mosi sambu na Adami, disongidila nkento mosi na zina ya Eva. (Kuy. 2:21, 22) Na nima, yandi pesaka bankwelani yai dibaku ya kubuta bana mpi kufulusa ntoto. Sambu bo vandaka na luzingu mosi ya mbote kibeni, bo lendaka malembe-malembe kukumisa ntoto ya mvimba Paladisu. Kumosi ti bawanzio na zulu, bo lendaka kusambila Yehowa mvula na mvula na kati ya dibuta na yandi ya luyalanganu ya mvimba. Yai kivuvu ya kitoko kibeni mpi ya ke monisa nde Yehowa kele tata mosi ya zola!

6. (a) Na nki mutindu kukolama yantikaka na dibuta ya Nzambi? (b) Sambu na nki kukolama yina tendulaka ve nde Yehowa vandaka diaka ve kukuka kusadila kimfumu na yandi?

⁶ Diambu ya mawa, Adami mpi Eva sepelaka ve nde Yehowa kuvanda Mfumu na bo. Kansi, bo landaka Satana, mwana mosi ya kimpeve yina kolamaka na Nzambi. (Kuy. 3:1-6) Kuzinga kukonda lutwadisu ya Nzambi natilaka bo ti bana na bo bampasi mpi lufwa. (Kuy. 3:16-19; Bar. 5:12) Tuka ntangu yina, Nzambi vandaka diaka ve ti bantu ya bulemfu awa na ntoto. Keti yo tendulaka nde Nzambi vandaka diaka ve kukuka kuyala, yo yina yandi yambulaka kuyala ntoto mpi bigangwa na yo? Ata fioti ve! Yandi monisaka kiyeka na yandi na mutindu yandi kulaka Adami ti Eva na kilanga ya edeni mpi sambu na kubuyisa bo na kuvutuka diaka na kilanga, yandi tulaka basherube na kielo sambu na kutanina yo. (Kuy. 3:23, 24) Na ntangu yina, Nzambi ndimisaka nde yandi kele Tata ya zola na mutindu yandi monisaka nde lukanu na yandi ya kuvanda ti dibuta ya luyalanganu ya mvimba ya me salama na bana ya kimpeve mpi ya kinsuni ya me kudipesaka, ta lungana. Yandi silaka nkuna mosi yina ta fwa Satana  mpi ta katula malanda ya disumu ya Adami.—Tanga Kuyantika 3:15.

7, 8. (a) Tii na nki kiteso mambu kumaka mbi na bilumbu ya Noa? (b) Inki bangidika Yehowa bakaka sambu na kukatula mambi na ntoto mpi kutanina bantu?

⁷ Na bamvu-nkama yina landaka, bantu ya nkaka sadilaka Yehowa na kwikama. Mu mbandu, Abele mpi Enoki. Kansi, bantu mingi buyaka nde Yehowa kuvanda Tata mpi Ntotila na bo. Na bilumbu ya Noa, ntoto fulukaka na ‘mambi ti nku.’ (Kuy. 6:11) Keti yo monisaka nde Yehowa vandaka diaka ve kutwadisa mambu na nsi-ntoto? Mambu yina me lutaka ke monisa inki?

⁸ Beto tadila disolo ya Noa. Yehowa pesaka yandi pula mpi bantuma na mutindu ya kutunga maswa ya nene yina zolaka kugulusa yandi ti dibuta na yandi. Nzambi monisaka mpi nde yandi ke zolaka dibuta na yandi ya mvimba yina vandaka na ntoto ntangu yandi pesaka Noa mukumba ya kuvanda “nsamuni ya lunungu.” (2 Pie. 2:5) Ntembe kele ve nde, nsangu ya Noa vandaka kutadila kubalula ntima mpi kukeba sambu na lufwa yina vandaka kukwisa, kansi bantu buyaka kuwa. Na nsungi ya bamvula mingi, Noa ti dibuta na yandi zingaka na nsi-ntoto yina fulukaka ti mubulu mpi mansoni ya mingi. Bonso Tata ya ke lungisaka bampusa ya bantu na yandi, Yehowa taninaka mpi sakumunaka bantu yina 8 ya kwikama. Ntangu Yehowa nokisaka Mvula ya Ngolo na ntoto ya mvimba, yandi monisaka nde yandi vandaka ti kiyeka na zulu ya bantu yina kolamaka mpi bawanzio ya mbi. Ya kieleka, Yehowa twadisaka kibeni mambu.—Kuy. 7:17-24.

9. Inki dibaku Yehowa pesaka bantu na nima ya Mvula ya Ngolo?

⁹ Ntangu Noa ti dibuta na yandi tulaka makulu na bo na ntoto ya bunkete mpi fulumunaka mupepe ya kitoko, ntembe kele ve nde bo pesaka Yehowa ntonda na mutindu yandi gulusaka bo mpi taninaka bo. Na mbala mosi, Noa tungaka mesa-kimenga mpi pesaka bimenga sambu na kusambila Yehowa. Nzambi sakumunaka Noa ti dibuta na yandi mpi pesaka bo ntuma yai: ‘Beno buta mingi mpi beno kuma mingi mpi beno fulusa ntoto.’ (Kuy. 8:20–9:1) Na mbala yai diaka, Yehowa pesaka bantu dibaku ya kusambila yandi na bumosi mpi kufulusa ntoto.

10. (a) Na nima ya Mvula ya Ngolo, na wapi bantu kolamaka na Yehowa mpi inki mutindu? (b) Yehowa salaka nki sambu nde luzolo na yandi kusalama?

¹⁰ Kansi, Mvula ya Ngolo katulaka ve kikalulu ya kukonda kukuka, mpi bantu vandaka kaka na nsi ya bupusi ya Satana mpi ya bawanzio ya bankolami. Ntangu fioti na nima, bantu kolamaka diaka na luyalu ya Yehowa. Mu mbandu, Nemrodi, ntekolo ya Noa telaminaka luyalu ya Yehowa. Biblia ke binga Nemrodi “muzombi ya ngolo yina ke wakanaka ve ti Yehowa.” Yandi tungaka bambanza ya nene, mu mbandu Babele, mpi kudikumisaka ntotila “na insi ya Shinare.” (Kuy. 10:8-12, NW) Ntotila ya kukonda nsuka zolaka kusala nki sambu na ntotila yai ya nkolami mpi bikesa na yandi ya kutelamina lukanu ya Nzambi ya ‘kufulusa ntoto’? Nzambi vwalangasaka bandinga ya bantu, mpi yo pusaka bantu ya Nemrodi yina waka makasi na kupanzana ‘na ntoto ya mvimba.’ Ntangu bo kwendaka, bo nataka lusambu na bo ya luvunu mpi mutindu na bo ya kuyala.—Kuy. 11:1-9.

11. Inki mutindu Yehowa monisaka nde yandi vandaka ya kwikama na nduku na yandi Abrahami?

¹¹ Ata bantu mingi vandaka kusambila banzambi ya luvunu na nima ya Mvula ya Ngolo, bantu ya nkaka ya kwikama landaka na kukumisa Yehowa. Mosi na kati na bo vandaka Abrahami, yina ndimaka kuyambula luzingu ya kitoko na mbanza na yandi Ure, sambu na kukwenda kuzinga na batenta na nsungi ya bamvula mingi. (Kuy. 11:31; Baeb. 11:8, 9) Na nsungi yina Abrahami vandaka kutambula-tambula, bantotila mingi vandaka na nziunga na yandi, mpi mbala mingi bo vandaka kuzinga na bambanza yina vandaka ti lutaninu ya ngolo. Ata mpidina, Yehowa taninaka Abrahami mpi dibuta na yandi. Sambu na kumonisa mutindu Yehowa ke taninaka beto bonso tata, muyimbi-bankunga mosi  tubaka nde: ‘Nzambi pesaka ve ata muntu mosi nzila ya kuniokula bo, kansi yandi nganinaka bantotila sambu na bo.’ (Nk. 105:13, 14) Sambu na kumonisa kwikama na yandi na nduku na yandi, Yehowa silaka Abrahami nde: ‘Bana na nge ta kuma bantotila.’—Kuy. 17:6; Yak. 2:23.

12. Inki mutindu Yehowa monisaka kiyeka na yandi na Ezipte, mpi yo vandaka ti nki bupusi na bantu na yandi?

¹² Nzambi vutukilaka lusilu yina yandi pesaka Izaki mwana ya Abrahami mpi Yakobi ntekolo ya Abrahami nde, yandi ta sakumuna bo; mpi na lusilu yina yandi tubaka nde yandi ta basisa bantotila na kati ya bana yina. (Kuy. 26:3-5; 35:11) Kansi, na ntwala nde Yehowa kubasisa bantotila yina, bantekolo ya Yakobi kumaka bampika na Ezipte. Keti yo monisaka nde Yehowa ta lungisa diaka ve lusilu na yandi to nde, yandi yambulaka kusadila kiyeka na yandi na ntoto? Ata fioti ve! Na ntangu yina fwanaka, Yehowa monisaka ngolo mpi kiyeka na yandi na zulu ya Farao, ntotila ya ntu-ngolo. Bantu ya Izraele yina vandaka bampika tulaka lukwikilu na Yehowa, mpi yandi gulusaka bo na mutindu ya kuyituka na Nzadi-Mungwa ya Mbwaki. Yo ke pwelele nde, Yehowa vandaka kaka Mfumu ya Luyalanganu ya mvimba mpi bonso Tata yina ke kebaka bana na yandi, yandi sadilaka ngolo na yandi ya nene sambu na kutanina bantu na yandi.—Tanga Kubasika 14:13, 14.

13, 14. (a) Na nkunga yina bo yimbaka, inki bantu ya Izraele tubaka na yina me tala luyalu ya Yehowa? (b) Inki lusilu Nzambi pesaka Davidi na yina me tala Kimfumu?

¹³ Ntangu kaka bo basikaka na Ezipte na mutindu ya kuyituka, bantu ya Izraele yimbaka nkunga ya lunungu sambu na kukumisa Yehowa. Yo kele na Kubasika kapu 15 verse 18 yina ke tuba nde: “Yehowa ta yala bonso ntotila mvula na mvula.” (NW) Ya kieleka, Yehowa kumaka Ntotila ya dikanda ya mpa. (Kul. 33:5) Kansi, sambu Yehowa ke monanaka ve, bantu ya Izraele sepelaka ve nde yandi vanda Mfumu na bo. Kiteso ya bamvula 400 na nima ya kubasika na Ezipte, bo lombaka Nzambi na kutudila bo ntotila mutindu makanda ya nziunga vandaka ti bamfumu na bo. (1 Sam. 8:5) Ata mpidina, Yehowa vandaka kaka Ntotila, diambu yina monanaka na luyalu ya Davidi, ntotila ya zole ya Izraele.

¹⁴ Davidi nataka sanduku ya kuwakana ya santu na Yeruzalemi. Na dibaku yai ya kiese, Balevi yimbaka nkunga mosi ya kukumisa yina vandaka ti bangogo yai ya mfunu mingi ya kele na 1 Bansangu 16:31: “Beno songa bantu yonso nde: ‘Yehowa me kuma ntotila!’” Nge lenda kudiyula  nde: ‘Kana Yehowa kele Ntotila ya kukonda nsuka, inki mutindu yandi kumaka Ntotila na ntangu yina?’ Yehowa kumaka Ntotila ntangu yandi monisaka Kimfumu na yandi to tulaka ngidika mosi sambu na kuvanda mumonisi na yandi na nsungi mosi buna to sambu na kutadila diambu mosi ya sikisiki. Mutindu yai ya kuyala ya Yehowa kele na ntendula mosi ya mfunu kibeni. Na ntwala nde Davidi kufwa, Yehowa silaka nde kimfumu na yandi ta vanda kimakulu; yandi tubaka nde: ‘Mono ta tula mwana na nge mosi kibeni na kisika na nge, mono ta kumisa kimfumu na yandi ngolo.’ (2 Sam. 7:12, 13) Nsuka-nsuka, “mwana” yai ya Davidi monanaka kiteso ya bamvula kuluta 1 000 na nima. Yo vandaka nani, mpi inki ntangu yandi zolaka kukuma Ntotila?

15, 16. Inki ntangu Nzambi tulaka Yezu mafuta ya kimpeve bonso Ntotila ya makwisa, mpi inki bangidika Yezu bakaka sambu na Kimfumu na yandi ntangu yandi vandaka na ntoto?

¹⁵ Na mvu 29 T.B., Yoane Mbotiki samunaka nde: “Kimfumu ya zulu [kumaka] pene-pene.” (Mat. 3:2) Ntangu Yoane pesaka Yezu mbotika, Yehowa tulaka Yezu mafuta ya kimpeve sambu na kukuma Mesia ya lusilu mpi Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi na bilumbu ke kwisa. Yehowa monisaka zola na yandi sambu na Yezu na bangogo yai: “Yai kele Mwana na mono, ya mono ke zolaka mingi, yina mono me ndima.”—Mat. 3:17.

¹⁶ Na nsungi ya kisalu na yandi, Yezu kumisaka Tata na yandi. (Yoa. 17:4) Yandi salaka yo na mutindu yandi samunaka nsangu ya Kimfumu ya Nzambi. (Luka 4:43) Nkutu, yandi longaka balongoki na yandi na kusamba nde Kimfumu yina kukwisa. (Mat. 6:10) Sambu yandi kele Ntotila yina me ponamaka, Yezu lendaka kutuba na bambeni na yandi nde: “Kimfumu ya Nzambi kele na kati-kati na beno.” (Luka 17:21) Na nima, na nkokila yina yitaka lufwa na yandi, Yezu salaka ‘kuwakana sambu na kimfumu’ ti balongoki na yandi. Na mutindu yina, yandi pesaka balongoki na yandi ya kwikama kivuvu ya kuvanda bantotila ti yandi na Kimfumu ya Nzambi.—Tanga Luka 22:28-30.

17. Inki mutindu Yezu yantikaka kumonisa malembe-malembe kiyeka na yandi na mvu-nkama ya ntete, kansi sambu na nki yo lombaka nde yandi vingila?

¹⁷ Inki ntangu Yezu zolaka kuyantika kuyala bonso Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi? Yandi lendaka ve kusala yo mbala mosi. Kaka na nima ya midi ya kilumbu yina, bo fwaka Yezu mpi balongoki na yandi panzanaka. (Yoa. 16:32) Kansi, bonso na ntangu ya ntama, Yehowa landaka kutwadisa mambu. Na kilumbu ya tatu, Yehowa futumunaka Mwana na yandi, mpi na kilumbu ya Pantekoti ya mvu 33 T.B., Yezu yantikaka kuyala dibundu ya Bukristu ya bampangi na yandi yina bo me tulaka mafuta. (Bakol. 1:13) Kansi, sambu Yezu vandaka nkuna ya lusilu, yo lombaka nde yandi vingila tii ntangu yandi ta kuma Ntotila ya ngolo na ntoto ya mvimba. Yehowa zabisaka Mwana na yandi nde: ‘Vanda na diboko na mono ya kitata tii ntangu mono ta tula bambeni na nge bonso kazune sambu na makulu na nge.’—Nk. 110:1.

18, 19. Inki lukanu beto fwete baka, mpi inki beto ta longuka na disolo yina ke landa?

¹⁸ Na nsungi ya bamvula funda, bantu me telaminaka luyalu ya Yehowa na zulu mpi na ntoto. Yehowa me yambulaka ve ata fioti kusadila kiyeka na yandi, yandi ke landaka kutwadisa mambu. Sambu yandi kele Tata ya zola, yandi taninaka mpi kebaka bantu na yandi ya kwikama bonso Noa, Abrahami, mpi Davidi. Keti yo fwete pusa beto ve na kulemfukila Ntotila na beto mpi kukwenda pene-pene na yandi?

¹⁹ Kansi, ntangu yai beto lenda kudiyula nde: Inki mutindu Yehowa me kumaka Ntotila na bilumbu na beto? Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kele bantu yina ke ndima Kimfumu ya Yehowa mpi lenda kuma bana ya kukuka ya dibuta na yandi ya luyalanganu ya mvimba? Ntangu beto ke sambaka nde Kimfumu ya Nzambi kukwisa, yo ke tendulaka inki? Beto ta baka bamvutu na disolo yina ke landa.