1, 2. (a) Nani kele kigangwa ya ntete ya Nzambi, mpi nki mutindu Yehowa sadilaka yandi? (b) Inki ke monisa nde bawanzio kele ya kuyidika mbote?

YEHOWA, Ngangi ya luyalanganu ke salaka mambu na ndonga. Kigangwa ya ntete yina yandi gangaka kele Mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka, yina Biblia ke bingaka “Ndinga” sambu yandi kele kinati-ndinga ya ntete-ntete ya Nzambi. Yandi me sadilaka Yehowa tuka bamvula mingi, sambu Biblia ke tuba nde: “Na luyantiku Ndinga vandaka, mpi Ndinga vandaka ti Nzambi.” Biblia ke yika diaka nde: “Bima yonso salamaka na nzila na yandi [Ndinga], mpi ata kima mosi ve salamaka kukonda yandi.” Bamvula kuluta 2000 me luta, Nzambi tindaka Ndinga na ntoto, kisika yandi salaka luzolo ya Tata na yandi na kwikama yonso bonso muntu ya kukuka na zina ya Yezu Kristu.—Yoa. 1:1-3, 14.

² Na ntwala ya kukwisa na ntoto, Mwana ya Nzambi sadilaka tata na yandi na kwikama yonso bonso ‘kapita na yandi ya kisalu.’ (Bing. 8:30) Na nzila ya Yezu, Yehowa me gangaka bamilio ya bigangwa ya kimpeve na zulu. (Bakol. 1:16) Biblia ke tuba sambu na bawanzio yina nde: ‘Mafunda na mafunda vandaka kusadila Yehowa, mpi bankama ya mafunda na mafunda telamaka na ntwala na yandi.’ (Dan. 7:10) Biblia ke bingaka bigangwa yina ya kimpeve makesa ya Yehowa ya kuyidika mbote.—Nk. 103:21.

3. Bambwetete mpi baplanete kele ikwa, mpi yo kele ya kuyidika inki mutindu?

³ Inki beto lenda tuba sambu na bima ya nkaka ya Nzambi me gangaka, mu mbandu mafunda ya bambwetete mpi ya baplanete? Yo kele ikwa? Zulunalu mosi (the Houston, Texas, Chronicle) ke tuba nde na kutadila bansosa yina bo me katuka kusala ntama ve, “luyalanganu kele ti mafunda ya bamiliare ya bambwetete mpi baplanete, to nde ntalu na yo kele mbala tatu kuluta ntalu yina bantu ya siansi vandaka kupesa na ntama.” Bambwetete ke vandaka ya kuyidika na bagalaksi, mpi konso galaksi ke vandaka ti bamiliare na bamiliare ya bambwetete mpi ya baplanete. Bagalaksi mingi kele ya kuyidika na bimvuka yina bo ke bingaka bisuka ya fioti (amas) mpi bisuka ya nene (superamas).

4. Sambu na nki yo me fwana na kutuba nde bansadi ya Nzambi yina kele na ntoto kele ya kuyidika?

⁴ Bonso bawanzio, bambwetete mpi bagalaksi kele ya kuyidika na ndonga kibeni. (Yez. 40:26) Yo yina, yo me fwana na kutuba nde Yehowa ke yidikaka mpi bansadi na yandi na ntoto. Yandi ke zolaka nde bo vanda ya kuyidika mbote sambu bo kele ti kisalu mosi ya mfunu yina bo ke salaka. Disolo ya kiese ya kisalu ya kwikama ya bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama mpi ya bubu yai ke ndimisa nde Yehowa ke vandaka ti bo, mpi nde yandi “kele ve Nzambi mosi ya mavwanga, kansi ya ngemba.”—Tanga 1 Bakorinto 14:33, 40.

5. Inki mutindu lukanu ya Nzambi ya kuyidika dibuta ya bantu na ntoto lunganaka ve?

⁵ Ntangu Yehowa gangaka bakala mpi nkento ya ntete, yandi zabisaka bo nde: ‘Beno buta mingi, beno fulusa ntoto mpi beno yala yo, beno vanda ti kiyeka na zulu ya bambisi ya masa, bandeke mpi ya konso kigangwa yina ke tambulaka na ntoto.’ (Kuy. 1:28) Dibuta ya bantu zolaka kuyela na ndonga sambu bo fulusa ntoto mpi kuyalumuna Paladisu na ntoto ya mvimba. Kukolama ya Adami ti Eva me kangaka nzila na kulungana ya ngidika yina na nsungi ya mwa ntangu. (Kuy. 3:1-6) Na nima, ‘Yehowa monaka mutindu mambi ya muntu vandaka mingi na ntoto, ntangu yonso bo vandaka kaka ti bangindu ya mbi na ntima na bo. Na mutindu yina, ‘ntoto bebaka na meso ya Nzambi ya kieleka mpi fulukaka ti mubulu.’ Yo yina, Nzambi bakaka lukanu ya kunokisa mvula ya ngolo na ntoto ya mvimba sambu na kufwa bantu ya mbi.—Kuy. 6:5, 11-13, 17.

6, 7. (a) Sambu na nki Noa ndimamaka na meso ya Yehowa? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.) (b) Inki kuminaka bantu yonso ya kukonda kwikama ya bilumbu ya Noa?

⁶ Kansi, ‘Noa ndimamaka na meso ya Yehowa’ sambu yandi “vandaka muntu ya mbote” yina ‘vandaka ya kukonda kifu na kati ya bantu ya ntangu na yandi.’ Sambu ‘Noa tambulaka ti Nzambi ya kieleka’ Yehowa pesaka yandi ntuma ya kutunga maswa mosi ya nene. (Kuy. 6:8, 9, 14-16) Maswa yina zolaka kutanina luzingu ya bantu mpi ya bambisi. Na bulemfu yonso, ‘Noa salaka mambu yonso yina Yehowa songaka yandi,’ mpi ti lusadisu ya dibuta na yandi, Noa manisaka kutunga maswa na mutindu ya mbote kibeni. Na nima ya kukotisa bigangwa yonso ya moyo, Yehowa “kangaka kielo ya maswa.”—Kuy. 7:5, 16.

⁷ Ntangu Mvula ya Ngolo nokaka na mvu 2370 N.T.B., Yehowa “fwaka bima yonso yina vandaka kuzinga awa na nsi-ntoto,” kansi yandi taninaka Noa muntu ya kwikama mpi dibuta na yandi na kati ya maswa. (Kuy. 7:23) Bubu yai, bantu yonso yina kele na ntoto kele bantekolo ya Noa, ya bana na yandi mpi ya bankento na bo. Kansi, bantu yonso ya kukonda lukwikilu yina kotaka ve na maswa fwaka sambu bo buyaka kuwidikila Noa “nsamuni ya lunungu.”—2 Pie. 2:5.

8. Inki nzikisa ke monisa nde Nzambi yidikaka mbote dikanda ya Izraele ntangu yandi pesaka bo ntuma ya kukota na Ntoto ya Lusilu?

⁸ Bamvula kuluta 800 na nima ya Mvula  ya Ngolo, Nzambi yidikaka dikanda ya Izraele. Kuyidika yina vandaka kutadila mambu yonso ya luzingu na bo mpi mingi-mingi lusambu na bo. Mu mbandu, katula banganga-nzambi mpi Balevi, yo vandaka ti ‘bankento yina bo yidikaka sambu na kusala na munoko ya tenta ya lukutakanu.’ (Kub. 38:8) Ntangu Yehowa pesaka dikanda ya Izraele ntuma ya kukota na Kanana, bo kolamaka na yandi mpi yandi zabisaka bo nde: ‘Ata muntu mosi ve na kati na beno ta kota na ntoto yina mono zengaka kieleka nde mono ta pesa beno, katula kaka Kalebi mwana ya Yefune mpi Yozue mwana ya Nuni’ sambu bo nataka nsangu ya mbote ntangu bo kwendaka kutala Ntoto ya Lusilu. (Kut. 14:30, 37, 38) Na kuwakana ti lutwadisu ya Nzambi, Moize ponaka Yozue na kuyinga yandi. (Kut. 27:18-23) Ntangu Yozue kumaka pene ya kukotisa bantu ya Izraele na Kanana, Yehowa zabisaka yandi nde: ‘Vanda kikesa mpi ngolo. Kutekita ve mpi kuwa boma ve, sambu Yehowa Nzambi na nge kele ti nge konso kisika ya nge ke kwenda.’—Yoz. 1:9.

9. Inki vandaka nkadilu ya Rahabi na ntwala ya Yehowa mpi ya bantu na yandi?

⁹ Ya kieleka, Yehowa Nzambi vandaka ti Yozue kisika yonso yina yandi vandaka kukwenda. Mu mbandu, beto tadila mambu yina salamaka ntangu bantu ya Izraele tungaka kan na lweka ya Yeriko mbanza mosi ya Kanana. Na mvu 1473 N.T.B., Yozue tindaka mineki zole na Yeriko, mpi bo kutanaka ti Rahabi, nkento ya ndumba. Rahabi bumbaka bo na ludi ya nzo na yandi sambu na kutanina bo na bantu yina ntotila ya Yeriko tindaka sambu na kukanga bo. Rahabi zabisaka mineki nde: ‘Mono zaba nde Yehowa ta pesa ntoto yai na maboko na beno, sambu beto waka mutindu yandi yumisaka bamasa ya Nzadi-Mungwa ya Mbwaki na ntwala na beno mpi mambu yina beno salaka bantotila zole ya Amore.’ Yandi yikaka nde: ‘Yehowa Nzambi na beno kele Nzambi ya zulu mpi ya ntoto.’ (Yoz. 2:9-11) Sambu Rahabi kudikotisaka na organizasio ya Nzambi yina vandaka na ntangu yina, Nzambi bakaka lukanu ya kugulusa yandi ti dibuta na yandi ntangu bantu ya Izraele ta fwa bwala Yeriko.  (Yoz. 6:25) Rahabi monisaka lukwikilu ti luzitu sambu na Yehowa mpi sambu na bantu na yandi.

10. Inki Yezu songaka bamfumu ya mabundu ya Bayuda, mpi sambu na nki?

¹⁰ Na nsi ya lutwadisu ya Yozue, dikanda ya Izraele botulaka mbanza mosi-mosi ya nsi Kanana mpi kumaka kuzinga muna. Kansi nki salamaka na nima? Na nsungi ya bamvu-nkama mingi, dikanda ya Izraele landaka kukolama na bansiku ya Nzambi. Ntangu Yehowa tindaka Mwana na yandi na ntoto, kukolama na bo na Nzambi mpi na baprofete na yandi kumaka ngolo kibeni, yo yina Yezu bingaka Yeruzalemi “bwala yina ke fwaka baprofete.” (Tanga Matayo 23:37, 38.) Nzambi buyaka bamfumu ya mabundu ya Bayuda sambu na kukonda kwikama na bo na yandi. Yo yina, Yezu songaka bo nde: “Bo ta katula Kimfumu ya Nzambi na maboko na beno mpi bo ta pesa yo na dikanda mosi yina ta buta bambuma na yo.”—Mat. 21:43.

11, 12. (a) Inki ke monisa nde na mvu-nkama ya ntete, Yehowa kumaka kusakumuna organizasio mosi ya mpa na kisika ya dikanda ya Izraele? (b) Organizasio ya mpa ya Nzambi salamaka na banani?

¹¹ Na mvu-nkama ya ntete T.B., Yehowa yambulaka dikanda ya Izraele ya kukonda kwikama. Kansi, yo ke tendula ve nde yandi zolaka diaka ve kuvanda ti bansadi ya kwikama ya kuyidika awa na ntoto. Yehowa kumaka kusakumuna organizasio mosi ya mpa yina vandaka na nsi ya lutwadisu ya Yezu Kristu mpi ya malongi na yandi. Organizasio yina yantikaka na Pantekoti ya mvu 33 T.B. Na ntangu yina, balongoki ya Yezu kiteso ya 120 vukanaka na nzo mosi na Yeruzalemi mpi “na mbala mosi makelele katukaka na zulu kaka bonso makelele ya mupepe ya ke bula ngolo, mpi yo fulukaka na nzo ya mvimba.” Na nima, “baludimi bonso ya tiya monanaka na bo mpi yo kabwanaka, mpi mosi-mosi kwisaka kuvanda na zulu ya konso muntu na kati na bo, mpi bo yonso fulukaka ti mpeve santu mpi bo yantikaka kutuba na bandinga ya kuswaswana, kaka mutindu mpeve vandaka kupesa bo nzila ya kutuba.” (Bis. 2:1-4) Diambu yai ya kuyituka kele nzikisa ya ngolo yina monisaka nde Yehowa vandaka ti organizasio yina ya mpa yina salamaka na balongoki ya Kristu.

¹² Na kilumbu yina ya kiese, “[bantu] kiteso ya 3 000 yikamaka” na ntalu ya balongoki ya Yezu. Diaka, “Yehowa landaka kuyikila bo konso kilumbu bantu yina vandaka kuguluka.” (Bis. 2:41, 47) Bansamuni ya mvu-nkama ya ntete vandaka kusamuna ti kikesa yonso yo yina “Ndinga ya Nzambi landaka na kumwangana, mpi ntalu ya balongoki vandaka kaka kukuma mingi na Yeruzalemi.” Mpi “kibuka mosi ya nene ya banganga-nzambi yantikaka kulemfuka na lukwikilu.” (Bis. 6:7) Bantu mingi ya ntima-masonga ndimaka kieleka yina bantu ya organizasio yai ya mpa vandaka kusamuna. Na nima, Yehowa monisaka nde yandi vandaka ti organizasio yina ntangu yandi yantikaka kubenda “bantu ya makanda” na dibundu ya Bukristu.—Tanga Bisalu 10:44, 45.

13. Inki kisalu Nzambi me pesaka organizasio na yandi ya mpa?

¹³ Kisalu yina Nzambi pesaka balongoki ya Kristu zabanaka pwelele. Yezu, yandi mosi bikilaka bo mbandu. Ntangu fioti na nima ya mbotika na yandi, Yezu yantikaka kusamuna “Kimfumu ya zulu.” (Mat. 4:17) Yezu zabisaka balongoki na yandi na kusala kisalu yina. Yandi tubaka nde: “Beno ta vanda bambangi na mono na Yeruzalemi, na Yudea yonso mpi na Samaria, mpi tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto.” (Bis. 1:8) Balongoki ya Yezu ya ntete bakisaka mbote-mbote kisalu yina yandi pesaka bo. Mu mbandu na Antioshe yina kele pene-pene ya Pisidia, Polo mpi Barnabasi zabisaka bambeni na bo ya Bayuda na kikesa yonso nde: “Yo vandaka  mfunu nde bo zabisa ntete ndinga ya Nzambi na beno. Kansi sambu beno ke buya yo mpi ke mona nde beno me fwana ve na kubaka luzingu ya mvula na mvula, beto ke kwenda na bantu ya makanda. Sambu Yehowa pesaka beto ntuma nde, ‘Mono me pona nge bonso nsemo ya makanda, sambu nge zabisa tii na nsuka ya ntoto nzila yina mono ta gulusa bantu.’” (Bis. 13:14, 45-47) Banda na mvu-nkama ya ntete, kitini ya organizasio ya Nzambi yina kele na ntoto ke zabisaka bangidika yina Yehowa me bakaka sambu na kugulusa bantu.

14. Inki salamaka na mvu-nkama ya ntete na Yeruzalemi, kansi banani gulukaka?

¹⁴ Na kimvuka, Bayuda ndimaka ve nsangu ya mbote mpi mambu ya mpasi kuminaka bo sambu Yezu kebisaka balongoki na yandi nde: “Ntangu beno ta mona basoda me ziunga Yeruzalemi, beno zaba nde kufwa na yo me finama. Ebuna, bika nde bantu yina kele na Yudea yantika kutina na bangumba, bika nde bantu yina kele na kati na yo kubasika, mpi bika nde bantu yina kele na babwala ya pene-pene kukota ve na kati na yo.” (Luka 21:20, 21) Mambu yina Yezu tubaka lunganaka. Sambu Bayuda kolamaka na luyalu ya Baroma na mvu 66 T.B., basoda ya Roma yina vandaka na nsi ya lutwadisu ya Cestius Gallus ziungaka Yeruzalemi. Kansi, na mbala mosi basoda yina vutukaka mpi yo pesaka balongoki ya Yezu dibaku ya kubasika na Yeruzalemi mpi na Yudea. Eusèbe, muntu mosi ya mayele tubaka nde, bantu mingi sabukaka Nzadi Yordani sambu na kukwenda na Pella na Perea. Na mvu 70 T.B., basoda ya Roma yina vandaka na nsi ya lutwadisu ya Titus, Mfumu ya basoda, vutukaka mpi nwanisaka Yeruzalemi. Kansi, Bakristu ya kwikama gulukaka sambu bo tulaka dikebi na lukebisu ya Yezu.

15. Inki salaka nde dibundu ya Bukristu kuyela?

¹⁵ Ata balongoki ya ntete ya Kristu kutanaka ti mbangika mpi mambu ya nkaka yina mekaka lukwikilu na bo, dibundu ya Bukristu yelaka mingi na mvu-nkama ya ntete. (Bis. 11:19-21; 19:1, 19, 20) Bakristu yina ya ntete yelaka na kimpeve sambu Nzambi vandaka kusakumuna bo.—Bing. 10:22.

16. Sambu na kuyela mbote na kimpeve, yo lombaka nde konso Mukristu kusala inki?

¹⁶ Sambu na kuyela mbote na kimpeve, yo lombaka nde konso Mukristu kusala bikesa. Kulonguka Masonuku mbote-mbote, kukwenda mbala na mbala na balukutakanu ya dibundu mpi kusamuna nsangu ya Kimfumu na kikesa yonso vandaka mfunu. Mambu yai sadisaka sambu nde bansadi ya Nzambi ya ntangu yina kuyela na kimpeve mpi kuvanda na bumosi; yo kele mpi mutindu mosi bubu yai. Bantu yina vukanaka ti dibundu ya ntete yina vandaka ya kuyidika mbote bakaka mambote mingi sambu bankuluntu mpi bansadi ya kisalu vandaka ti luzolo ya kusadisa bo. (Bafi. 1:1; 1 Pie. 5:1-4) Diaka, bo vandaka kusepela mingi ntangu bankengi-ntambudi, mu mbandu Polo vandaka kukwenda kutala mabundu na bo! (Bis. 15:36, 40, 41) Beto kele na kiese ya kumona mutindu lusambu na beto me fwanana ti yina ya Bakristu ya mvu-nkama ya ntete. Beto kele na ntonda na mutindu Yehowa ke yidikaka bansadi na yandi tuka ntangu ya ntama! *

17. Inki beto ta tubila na disolo yina ke landa?

¹⁷ Sambu nsi-ntoto ya Satana ke finama na nsuka na yo, kitini ya organizasio ya Yehowa ya luyalanganu ya mvimba ya kele na ntoto ke kwenda na ntwala na vitesi ya mingi kibeni! Keti nge ke tambula kumosi ti yo? Keti nge ke yela na kimpeve? Disolo yina ke landa ta monisa mutindu nge lenda sala yo.