TATA na mono butukaka na 1899 na mbanza Graz, na insi Autriche. Yandi vandaka leke ntangu Mvita ya Ntete ya Nsi-Ntoto ya Mvimba salamaka. Ntangu fioti na nima ya luyantiku ya Mvita ya Zole ya Nsi-Ntoto ya Mvimba na 1939, yandi kotaka na kimvuka ya basoda ya Allemagne. Bo fwaka yandi na 1943 ntangu bo nwanaka mvita ti Russie. Diambu ya mawa kele nde tata na mono fwaka ntangu mono vandaka pene-pene ya kulungisa bamvula zole. Mono zwaka ve dibaku ya kuzaba yandi, mpi kuzinga kukonda tata vandaka kusala mono mpasi, mingi-mingi ntangu mono vandaka kumona bana ya nkaka ya nzo-nkaka ti batata na bo. Ntangu mono kumaka toko, mono bakaka kikesa ntangu mono longukaka mambu ya me tala Tata na beto ya zulu, Tata yina kele ya kuluta kuzanguka, yina ta fwaka ve.—Hab. 1:12.

Ntangu mono lungisaka bamvula nsambwadi, mono kotaka na kimvuka mosi ya batoko (ba scout). Robert Stephenson Smyth Baden-Powell yina vandaka mfumu ya basoda ya Grande-Bretagne, gangaka kimvuka ya ba scout na 1908. Na 1916, yandi salaka kimvuka ya nkaka ya ba scout sambu na batoko ya bamvula na mono.

Mono vandaka kusepela na mambu yina beto vandaka kusala na wikendi—kulala na banzo-tenta, kulwata bilele ya mutindu mosi mpi kukina. Mono vandaka kusepela mingi-mingi kulutisa ntangu ti ba scout ya nkaka, na kuyimba na nkokila na lweka ya tiya mpi kusala bansaka ya nkaka na mfinda. Beto longukaka mpi mambu ya me tala luyalanganu, yina sadisaka mono na kusepela na bima yina Ngangi na beto me salaka.

Bo ke siamisaka ba scout na kusala mambu ya mbote konso kilumbu. Yai kele mpenza lukanu na bo ya ntete-ntete. Beto vandaka kupesana mbote nde: “Ntangu Yonso ya Kuyilama.” Yo vandaka kusepedisa mono mingi. Na kimvuka na beto, beto vandaka batoko kuluta nkama, kiteso ya kati-kati vandaka bantu ya Katolika, bankaka vandaka bantu ya Misioni mpi mosi vandaka muntu ya Buda.

Banda 1920, bo kumaka kusala balukutakanu ya ba scout ya bansi mingi mbala na mbala na nima ya bamvula fioti. Na Augusti 1951, mono kwendaka na lukutakanu ya nsambwadi ya ba scout ya nsi-ntoto ya mvimba na mbanza Bad Ischl, na insi Autriche, mpi na Augusti 1957, mono kwendaka na lukutakanu ya uvwa ya ba scout na parke ya Sutton, pene-pene ya Birmingham, na insi Angleterre. Na dibaku yai, beto vandaka ba scout kiteso ya 33000 yina katukaka na bansi mpi bateritware 85. Diaka, bantu kiteso ya 750000 kwisaka kutala beto na lukutakanu yai, tanga mpi Elizabeth Ntotila-Nkento ya Angleterre. Sambu na mono, yo vandaka bonso dibuta mosi ya bampangi ya ntoto ya mvimba. Mono zabaka ve nde mono ta kota na dibuta mosi ya kuluta nene—dibuta ya bampangi ya kimpeve.

Na nsungi ya printemps ya 1958, mono vandaka pene-pene ya kumanisa formasio na mono ya  kuyidikila bantu madia na Otele ya Nene ya Wiesler na Graz, mbanza mosi ya insi Autriche. Kilumbu mosi, Rudolf Tschiggerl, nduku mosi ya kisalu yina vandaka kutala kisalu ya kusala mampa, zabisaka mono mambu ya Biblia. Yo vandaka mbala na mono ya ntete ya kuwa mambu ya me tala kieleka. Rudolf yantikaka na kutubila dilongi ya Butatu mpi monisaka nde yo kele ve mambu yina Biblia ke longaka. Mono salaka yonso sambu na kumonisa yandi nde dilongi ya Butatu kele ya kieleka mpi kubuya mambu yina yandi vandaka kutuba. Mono vandaka kuzola Rudolf, nduku na mono ya kisalu mpi vandaka kusiamisa yandi na kuvutuka na Dibundu ya Katolika.

Rudolf, yina beto vandaka kubinga Rudi, natilaka mono Biblia. Mono zabisaka yandi nde yo fwete vanda kaka mbalula ya Katolika. Mono yantikaka kutanga yo mpi monaka nde na kati, Rudi kotisaka kamukanda mosi yina Bambangi ya Yehowa basisaka. Mono sepelaka ve ti kamukanda yango sambu mono vandaka kuyindula nde, bo me sonikaka yo na mutindu yina ke monisa nde mambu yina bo ke tubila kele ya kieleka kansi, ziku yo kele ve ya kieleka. Ata mpidina, mono vandaka kuzola kusolula ti yandi mambu ya Biblia. Rudi sadilaka luswasukusu na mutindu yandi pesaka mono diaka ve kamukanda ya nkaka. Kiteso ya bangonda tatu na nima, beto landaka na kusolula mambu ya Biblia, mbala mingi beto vandaka kulanda kusolula tii na nkokila.

Ntangu mono manisaka formasio na Graz, mbanza yina beto vandaka kuzinga, mama pesaka mono mbongo sambu mono longuka diaka na ekole mosi yina bo ke longukaka mutindu ya kuyidika madia na otele. Yo yina, mono kwendaka na Bad Hofgastein, mbanza mosi na muwanda na Alpes, kisika ekole yango vandaka. Ekole yina vandaka kusala kumosi ti Otele ya Nene ya Bad Hofgastein mpi bantangu ya nkaka mono vandaka kukwenda kusala kuna sambu na kutomisa kisalu na mono.

Rudi tindaka Adresi na mono ya mpa na filiale ya Vienne, mpi filiale tindaka yo na bamisionere zole ya bankento, Ilse Unterdörfer ti Elfriede Löhr. * Kilumbu mosi, bantu yina vandaka kuyamba bantu na otele bingaka mono mpi zabisaka mono nde bankento zole yina me kwisa na kamio kele na nganda mpi nde bo kele na mfunu ya kusolula ti mono. Mono kudiyangisaka sambu mono zabaka bo ve. Kansi, mono basikaka na nganda sambu na kutala kana bo vandaka banani. Na nima, mono zabaka nde bo kele Bambangi yina vandaka kusala kisalu ya kunatila bantu mikanda ntangu bo buyisaka kisalu ya Bambangi na nima ya Mvita ya Zole ya Nsi-Ntoto ya Mvimba. Nkutu, na ntwala nde mvita kuyantika, bo kangaka bo na bapolisi ya Allemagne yina ke salaka kisalu na mutindu ya kinsweki mpi bo tindaka bo na kan ya konsatrasio ya Lichtenburg. Ebuna na nsungi ya mvita, bo tindaka bo na kan ya Ravensbrück, pene-pene ya Berlin.

Bampangi-bankento yai vandaka ziku bamvula kiteso mosi ti mama na mono, yo yina mono vandaka kuzitisa bo mingi. Mono vandaka kusosa ve kulutisa ntangu na bo na kusalaka bantembe ya mpamba mpi ziku na nima ya mwa bamposo to bangonda mono ta zabisa bo nde mono ke sepela diaka ve nde beto landa kusolula. Ebuna, mono lombaka bo kana bo lendaka kunatila mono baverse yina ke tubilaka ndonga ya bantumwa yina bantu ya Katolika ke longaka. Mono zabisaka bo nde mono ta nata yo na mumpe ya bwala yina sambu na kutadila yo ti yandi. Mono yindulaka nde kusala mpidina ta sadisa mono na kuzaba kieleka.

Sambu Dibundu ya Katolika ya Roma ke longaka nde ndonga to ndandana ya bantumwa me sukaka ve, bo ke tubaka nde kulandana ya ba pape ya bubu me banda na ntumwa Piere. (Bo ke tendulaka na mutindu ya mbi bangogo ya Yezu yina kele na Matayo 16:18, 19.) Dibundu ya Katolika ke tubaka mpi nde sambu pape kele muntu yina kele na kiyeka na zulu ya Bakristu yonso, yandi ke tubaka ve luvunu na malongi na yandi. Mono vandaka kukwikila diambu yina mpi yindulaka nde, kana pape yina bantu ya Katolika ke bingaka nde Tata ya Santu, yina ke zabaka mbote malongi ya Biblia ke ndimaka nde dilongi ya Butatu kele ya kieleka, yo fwete vanda kaka mutindu yandi me tuba. Kansi, kana kele ti malongi ya nkaka yina yandi ke bakisaka ve, yo ke tendula nde dilongi yina lenda vanda mpi ya luvunu. Ntembe kele ve nde bantu ya Katolika mingi ke yindulaka nde dilongi ya ndonga to ndandana ya bantumwa kele dilongi mosi ya kuluta mfunu, sambu malongi na bo ya nkaka, yo vanda ya kieleka to ya luvunu, me simbamaka kibeni na yo!

Ntangu mono kwendaka na mumpe, yandi kukaka ve kupesa bamvutu na bangiufula na mono, kansi yandi basisaka mukanda mosi yina vandaka kutubila dilongi ya Katolika ya ndonga ya bantumwa. Mono kwendaka ti yo na nzo, kaka mutindu yandi zabisaka mono, mono tangaka yo, mpi vutukilaka yandi ti bangiufula mingi. Nsuka-nsuka, mumpe kukaka ve kupesa bamvutu na bangiufula na mono mpi tubaka nde: “Mono lenda ndimisa nge ve, nge mpi lenda ndimisa mono ve. . . . Imene, kwenda!” Yandi sepelaka diaka ve kusolula ti mono.

Na ntangu yina, mono kumaka ya kuyilama na kulonguka Biblia ti Ilse mpi Elfriede. Bo longaka mono mambu mingi na yina me tala Yehowa Nzambi, Tata ya kieleka ya Santu yina ke vandaka na zulu. (Yoa. 17:11) Kansi na ntangu yina ata dibundu mosi ve vandaka na nziunga yina, yo yina, bampangi yina zole vandaka kutwadisa balukutakanu na nzo ya dibuta mosi yina vandaka kulonguka kieleka. Bantu fioti mpamba vandaka kukwisa na balukutakanu. Bampangi-Bankento yai zole vandaka kusala masolo mingi na balukutakanu, sambu kuvandaka ve ata ti mpangi mosi ya bakala yina bakaka mbotika sambu na kutwadisa. Bantangu ya nkaka, mpangi-bakala mosi vandaka kukwisa kusala diskure na kisika mosi yina beto vandaka kufutila.

Ilse ti Elfriede yantikaka kulonga mono Biblia na Oktobri 1958 mpi bangonda tatu na nima, mono bakaka mbotika na Yanuari 1959. Na ntwala ya kubaka mbotika, mono yulaka bo kana mono lendaka kukwenda ti bo na kisalu ya nzo na nzo sambu na kumona mutindu kisalu yango ke salamaka. (Bis. 20:20) Na nima ya kusamuna ti bo na mbala ya ntete, mono yulaka bo kana mono lendaka kuvanda ti teritware na mono mosi sambu na kusamuna. Bo pesaka mono bwala mosi yina mono ta kwendaka mono mosi sambu na kusamuna nzo na nzo mpi kuvutukila bantu yina me monisa mpusa. Mpangi-bakala ya ntete yina mono samunaka ti yandi na kisalu ya nzo na nzo vandaka nkengi ya nziunga yina kwisaka kutala beto na nima.

Na 1960, na nima ya kumanisa formasio na mono ya kusala na otele, mono vutukaka na mbanza na mono sambu na kusadisa bampangi na mono na kulonguka kieleka ya Biblia. Tii bubu yai, ata mosi ve na kati na bo me kumaka Mbangi ya Yehowa, kansi bankaka ke landa kaka kumonisa mpusa.

Na 1961 na mabundu, bo tangaka mikanda yina katukaka na biro ya filiale yina vandaka kusiamisa kisalu ya kimupasudi-nzila. Mono vandaka mpumpa ti mavimpi ya mbote, yo yina mono monaka nde kuvandaka ve ti diambu yina lendaka kukanga mono nzila na kukuma mupasudi-nzila. Mono solulaka ti Kurt Kuhn, yina vandaka nkengi ya nziunga, na kuzaba dibanza na yandi sambu mono vandaka na ngindu ya  kusala kisalu bangonda fioti sambu na kusumba kamio yina ta sadisa mono na kisalu ya kimupasudi-nzila. Yandi tubaka nde: “Keti Yezu ti bantumwa vandaka na mfunu ya kamio sambu na kusala kisalu ya ntangu yonso?” Dibanza yina bendaka kibeni dikebi na mono! Kukonda kusukinina, mono bakaka bangidika sambu na kuyantika kisalu ya kimupasudi-nzila. Kansi, sambu mono vandaka kusala kisalu na otele bangunga 72 konso mposo, yo lombaka nde mono sala mwa bansoba.

Mono solulaka ti mfumu na mono na kupesa mono nswa ya kusala bangunga 60. Yandi ndimaka mpi sobaka ve salere na mono. Na nima ya mwa ntangu, mono yulaka yandi kana mono lendaka kusala bangunga 48 na mposo. Yandi ndimaka mpi sobaka ve salere na mono. Na nima mono lombaka yandi diaka kana mono lendaka kusala bangunga 36 na mposo disongidila bangunga 6 na kilumbu, ata mpidina yandi ndimaka kaka. Diambu ya kuyituka kele nde, yandi sobaka ve salere na mono! Yo monanaka nde mfumu na mono zolaka ve kukatula mono na kisalu. Nsoba yai salaka nde mono yantikaka kisalu ya kimupasudi-nzila. Na ntangu yina, mupasudi-nzila vandaka kupesa bangunga 100 na ngonda.

Bangonda iya na nima, mono kumaka mupasudi-nzila ya nene mpi kumaka kusala kisalu yina mutambusi ya kimvuka ya bankuluntu ke salaka, na dibundu mosi ya fioti yina vandaka na mbanza ya Spittal an der Drau na provense ya Carinthia. Na ntangu yina, mupasudi-nzila ya nene vandaka kupesa bangunga 150 na ngonda. Yo vandaka ve ti mpangi mosi ya mupasudi-nzila sambu na kusamuna ti mono, kansi mpangi-nkento mosi na zina ya Gertrude Lobner, yina vandaka kusala kisalu yina sekretere ya dibundu ke salaka bubu yai, vandaka kusamuna ti mono.

Na 1963, mono kumaka nkengi ya nziunga. Bantangu ya nkaka, mono vandaka kusala banzietelo na tre sambu na kukwenda kutala mabundu, mono vandaka kutambula ti bavalize ya kilo. Bampangi mingi vandaka ve ti bakamio, yo yina ata mpangi mosi ve lendaka kukwisa kubaka mono na kisika yina tre vandaka kubika beto. Sambu na kusosa ve “kudimonisa,” mono vandaka kusepela ve na kubaka kamio sambu yo nata mono na nzo yina mono ke kwenda kuvanda, yo yina mono vandaka kutambula na makulu.

Na 1965, ntangu mono vandaka diaka mpumpa, bo bingisaka mono sambu na kukota Nzo-Nkanda ya 41 ya Gileade. Bampangi mingi yina kotaka nzo-nkanda yina vandaka mpi bampumpa. Mono yitukaka na kumona nde ntangu beto manisaka nzo-nkanda, bo vutulaka mono na Autriche sambu na kulanda kusala kisalu ya nkengi ya nziunga. Kansi, na ntwala ya kukatuka na États-Unis, bo lombaka mono na kusala kumosi ti nkengi mosi ya nziunga bamposo iya. Mono sepelaka mingi na kusala ti Anthony Conte, mpangi mosi yina vandaka kusala mbote mpi kuzola kisalu. Beto salaka kumosi ti yandi na Cornouailles na Nordi ya États-Unis.

Ntangu mono vutukaka na Autriche, na nziunga yina mono kwendaka kusala, mono kutanaka ti Tove Merete, mpangi-nkento mosi ya mpumpa ya kitoko. Yandi longukaka kieleka banda yandi vandaka ti bamvula 5. Ntangu bampangi ke yulaka beto mutindu beto kutanaka, sambu na kusekisa bo beto ke tubaka nde: “Biro ya filiale bakaka bangidika sambu beto kwelana.” Beto kwelanaka mvula mosi na nima, na Aprili 1967, mpi biro ya filiale lombaka beto na kulanda kusala kisalu ya nziunga.

Na mvula yina landaka, mono bakisaka nde na ntima ya mbote ya Yehowa, yandi tulaka mono mafuta sambu na kukuma mwana na yandi ya kimpeve. Yo  yina mono yantikaka kinduku mosi ya ngolo ti Tata na mono ya zulu mpi mutindu Baroma 8:15 ke tubaka, ti bantu yonso yina ke “tubaka na ndinga ya ngolo nde: ‘Aba, Tata!’”

Mono ti Merete landaka kusala kisalu ya nziunga mpi ya distrike tii na 1976. Bantangu ya nkaka, na nsungi ya madidi, yo vandaka kulomba nde beto lala na nzo yina madidi vandaka mingi. Na suka, ntangu beto vandaka kutelama na mpongi, beto vandaka kumona lele yina beto fikaka me fuluka ti ba neze! Nsuka-nsuka beto bakaka lukanu ya kunata masini mosi yina vandaka kukumisa nzo tiya sambu beto wa ve madidi na mpimpa. Na bisika ya nkaka, sambu na kuyobila na mpimpa, beto vandaka kutambula na zulu ya neze sambu na kukwenda na suku ya kuyobidila. Beto vandaka mpi ve ti nzo, yo yina mbala mingi, konso Kintete beto vandaka kubikala na nzo yina bo yambaka beto na mposo yina lutaka. Ebuna na Kizole na suka, beto vandaka kukwenda na dibundu ya nkaka.

Mono kele na kiese ya kutuba nde, na nsungi ya bamvula yai yonso nkento na mono ke sadisaka mono mingi. Yandi ke zolaka kaka kisalu ya kusamuna, nkutu yo ke lombaka ve nde mono pusa yandi na kukwenda kusamuna. Yandi ke zolaka mpi banduku na beto mpi ke tudilaka bampangi dikebi. Yandi me sadisaka mono mingi kibeni.

Na 1976, bo bingisaka beto na biro ya filiale ya Vienne na Autriche, mpi mono kumaka kusala na Komite ya Filiale. Na ntangu yina, filiale ya Autriche vandaka kutwadisa kisalu ya bansi mingi ya Eropa ya Esti mpi vandaka kutinda mikanda na kinsweki na bansi yina. Mpangi Jürgen Rundel vandaka kutwadisa kisalu yai na kusadilaka bametode mingi. Mono vandaka ti dibaku ya kusala ti yandi mpi na nima mono kumaka kutwadisa kisalu ya kubalula mikanda yina vandaka kusalama na bandinga kumi ya Eropa ya Esti. Tii bubu yai, Mpangi Jürgen ti nkento na yandi Gertrude, ke salaka kisalu ya kimupasudi-nzila ya nene na kwikama yonso na Allemagne. Banda 1978, filiale ya Autriche ke yidikaka mikanda mpi ke niemaka yo na bandinga sambanu na masini mosi ya fioti. Beto vandaka mpi kusadisa bansi ya nkaka yina vandaka na mfunu ya lusadisu. Mpangi Otto Kuglitsch, yina ke salaka bubu yai ti nkento na yandi Ingrid na biro ya filiale ya Allemagne, vandaka kutwadisa bisalu yai.

Bampangi na Eropa ya Esti vandaka kusadila bamasini ya nkaka (machines à polycopier) sambu na kukumisa mingi ndambu ya mikanda yina bo vandaka kubaka. Ata mpidina, bo vandaka na mfunu ya lusadisu ya bampangi ya bansi ya nkaka. Yehowa sakumunaka bisalu yai, mpi na filiale, beto sepelaka ti bampangi yina vandaka kusala bisalu na ntangu ya mpasi mpi na nsungi yina bo buyisaka kisalu na beto.

Na 1989, mono zwaka dibaku ya mbote ya kukwenda na Roumanie ti Mpangi Theodore Jaracz, yina vandaka kusala na Nto-Kimvuka. Lukanu na beto vandaka ya kusadisa kimvuka mosi ya bampangi na kuvutuka na organizasio. Banda 1949, bo sepelaka na kuyambula organizasio mpi kusala dibundu na bo mosi. Ata mpidina, bo landaka na kusamuna mpi kupesa bantu mbotika. Bo tulaka bo mpi na boloko sambu bo buyaka kukota na politiki, kaka mutindu bampangi yina bikalaka na organizasio vandaka kusala. Sambu bo buyisaka kisalu na beto na Roumanie na ntangu yina, beto vukanaka na kinsweki na nzo ya Mpangi Pamfil Albu kumosi ti bankuluntu iya yina vandaka kutwadisa kimvuka ya bankuluntu mpi mimonisi ya Komite ya Insi Roumanie. Beto kwendaka mpi ti Mpangi Rolf Kellner, yina sadisaka beto na kubalula ndinga.

Na mpimpa ya kilumbu ya zole, Mpangi Albu ndimisaka bankuluntu iya yina na kuvutuka na organizasio, yandi tubaka nde: “Kana beto me sala yo ve ntangu yai, beto ta vanda diaka ve ti dibaku ya nkaka ya kusala yo.” Na mbala mosi, bampangi kiteso ya 5000 vutukaka na organizasio. Yehowa nungaka kibeni, kansi Satana bakaka nsoni!

Banda na nsuka ya 1989, Nto-Kimvuka bingisaka mono ti nkento na mono na kukwenda kusala na biro ya ke twadisaka kisalu na ntoto ya mvimba na New York. Diambu yai yitukisaka beto. Beto yantikaka kisalu na betele ya Brooklyn na Yuli 1990. Na 1992, mono kumaka nsadisi na Komite ya Kisalu ya Nto-Kimvuka, mpi banda Yuli 1994, mono kumaka kusala na Nto-Kimvuka.

Ntangu yina mono vandaka kuyidikila bantu madia na otele me lutaka. Bubu yai, mono ke sepelaka na kupesa maboko na kisalu ya kuyidika mpi kupesa madia ya kimpeve na dibuta ya bampangi ya ntoto ya mvimba. (Mat. 24:45-47) Ntangu mono ke yindulaka bamvula 50 yina mono me lutisa na kisalu ya ntangu yonso, yo ke pusaka mono kaka na kumonisa ntonda ya mingi mpi kiese na balusakumunu ya Yehowa na dibuta ya bampangi ya ntoto ya mvimba. Mono ke sepelaka kukwenda na balukutakanu ya bansi mingi, kisika bo ke siamisaka beto na kulonguka mambu mingi ya me tala Yehowa, Tata na beto ya zulu mpi bakieleka ya Biblia.

Mono ke sambaka sambu bamilio ya bantu ya nkaka kundima kulonguka Biblia, kuzaba kieleka mpi kusadila Yehowa kumosi ti dibuta ya Bakristu ya ntoto ya mvimba. (1 Pie. 2:17) Mono ke vingilaka mpi na kiese yonso sambu na kumona tuka na zulu, lufutumuku ya bantu awa na ntoto mpi kumona diaka tata na mono. Mono kele ti kivuvu nde, tata, mama, mpi bampangi na mono ya nkaka ta vanda na kiese ya kusambila Yehowa na Paladisu.