1. Inki mpusa bantu ke vandaka na yo, mpi nani lenda sadisa beto na kulungisa mpusa yina?

 BANTU ke vandaka na mpusa ya ngolo ya kuvanda pene-pene ya bankaka. Diksionere mosi ke tuba nde: “Ntangu bantu me zolana mpi me zabana mbote, bo ke kumaka banduku ya ngolo.” Beto ke sepelaka mingi na bangwisana ya mbote yina beto ke vandaka na yo ti bantu ya dibuta na beto mpi banduku yina ke zolaka beto, ke sepelaka na beto, mpi ke bakisaka beto. Kansi, muntu yina beto fwete sala kinduku ya ngolo ti yandi kele Ngangi na beto ya Nene.—Lo. 12:1.

2. Inki Yehowa ke sila beto, kansi sambu na nki bantu mingi ke kwikilaka ve na diambu yango?

² Na Ndinga na yandi, Yehowa ke siamisa beto na ‘kukwenda pene-pene’ na yandi mpi ke sila beto nde kana beto sala mpidina, ‘yandi ta kwisa pene-pene na beto.’ (Yak. 4:8) Yai kele diambu mosi ya kuluta mbote kibeni! Ata mpidina, bantu mingi ke yindulaka nde yo lenda salama ve nde Nzambi kuvanda na mpusa ya kukwenda pene-pene na bo; bo ke monaka nde bo me fwana ve na kukwenda pene-pene na yandi to nde yandi kele ntama mingi sambu bantu kukwenda pene-pene na yandi. Keti bantu lenda kwenda kibeni pene-pene na Yehowa?

3. Inki kieleka beto fwete zaba na yina me tala Yehowa?

³ Kieleka kele nde Yehowa “kele ntama ve ti konso muntu” yina ke  sosa yandi; mpi yo kele mpasi ve na kuzaba yandi. (Tanga Bisalu 17:26, 27; Nkunga 145:18.) Nzambi me bakaka bangidika sambu nde ata bantu ya kukonda kukuka kuvanda pene-pene na yandi, yandi ke vandaka ya kuyilama mpi ke vandaka ti luzolo ya kundima bo bonso banduku na yandi ya ngolo. (Yez. 41:8; 55:6) Mambu yina Muyimbi-Bankunga kutanaka ti yo pusaka yandi na kusonika sambu na Yehowa nde: ‘Sambu nge ke ndimaka bisambu ya bantu. Bantu yonso ta kwisa na nge. Kiese na muntu yina nge me sola mpi nge me nata pene-pene na nge.’ (Nk. 65:3, 5) Disolo ya Biblia yina me tala Aza, ntotila ya Yuda ke tubila muntu mosi yina kwendaka pene-pene na Nzambi, mpi yo ke monisa mambu yina Yehowa salaka. *

4. Inki mbandu Ntotila Aza pesaka bantu ya Yuda?

⁴ Ntotila Aza monisaka kikesa sambu na lusambu ya kieleka na mutindu yandi tulaka nsuka na kindumba mpi lusambu ya biteki yina kumaka kusalama mingi na tempelo na Izraele. (1 Bant. 15:9-13) Na kikesa yonso, yandi siamisaka bantu na ‘kusosa Yehowa Nzambi ya ba-nkaka na bo mpi na kuzitisa bansiku mpi bantuma.’ Yehowa sakumunaka bamvula kumi ya ntete ya luyalu ya Aza na mutindu yandi pesaka bo ngemba ya mingi. Aza tubaka nde ngemba yina katukaka na wapi? Yandi zabisaka bantu nde: ‘Insi kele na maboko na beto, sambu beto me sosa Yehowa Nzambi na beto. Beto me sosa yandi, mpi yandi me pesa beto ngemba na bandambu yonso.’ (2 Bans. 14:1-7) Bika beto tadila mambu yina salamaka na nima.

5. Inki diambu mekaka lukwikilu ya Aza, mpi nki salamaka na nima?

⁵ Meka kuditula na kisika ya Aza. Zera, muntu ya Etiopia kwisaka ti basoda 1 000 000 mpi bapusu-pusu 300 sambu na kunwanisa Yuda. (2 Bans. 14:8-10) Inki mutindu nge zolaka kudiwa ntangu nge ke mona basoda mingi ke tambula na insi yina nge ke yala? Basoda na nge kele kaka 580 000! Basoda na nge kele fioti na kufwanisa ti basoda yina ya bambeni, keti nge ta kudiyula sambu na nki Nzambi me pesa nzila nde bambeni kuziunga mbanza? Sambu diambu ya mutindu yai me basika na kintulumukina, keti nge ta sala mambu na mayele na nge mosi? Mambu yina Aza salaka monisaka nde yandi vandaka na bangwisana ya ngolo ti Yehowa mpi vandaka kutudila Yehowa ntima. Yandi sambaka na kikesa yonso nde: ‘Sadisa beto, Yehowa Nzambi na beto, sambu beto me tula ntima na beto na nge. Beto mpi me kwisa na zina na nge sambu na kunwana ti basoda yai ya kele mingi. Yehowa, nge kele Nzambi na beto, kubika ve nde muntu kununga nge.’ Inki mutindu Nzambi pesaka mvutu na kisambu ya Aza yai ya masonga? ‘Yehowa bedisaka bantu ya Etiopia.’ Ata soda mosi ve ya Etiopia gulukaka na mvita yina!—2 Bans. 14:10-12.

6. Inki mambu beto fwete fulula na luzingu ya Aza?

⁶ Inki pusaka Aza na kutula ntima ya mvimba na lutwadisu mpi na lutaninu ya Nzambi? Biblia ke tuba nde “Aza vandaka kusala mambu ya mbote na meso ya Mfumu Nzambi” mpi nde ‘Aza tulaka ntima na yandi ya mvimba na Mfumu Nzambi.’ (1 Bant. 15:11, 14) Beto mpi fwete sadila Nzambi na ntima ya mvimba. Yo me fwana mpenza nde beto sala mpidina kana beto kele na mfunu ya kusala bangwisana ya mbote ti yandi bubu yai mpi na bilumbu ke kwisa. Beto fwete monisaka ntonda kibeni na mutindu Yehowa me bakaka bangidika ya kubenda beto pene-pene na yandi mpi ke sadisaka beto na kusala kinduku ya mbote ti yandi mpi kutanina yo! Bika beto tadila mitindu zole yina Nzambi me sadisaka beto.

7. (a) Inki Yehowa me salaka sambu na kubenda beto pene-pene na yandi? (b) Inki kele mutindu ya kuluta mbote yina Nzambi me bendaka beto pene-pene na yandi?

⁷ Yehowa monisaka zola na yandi na bantu na mutindu yandi me salaka ntoto, kisika mosi ya  kitoko yina beto ke zingaka. Yandi ke landaka na kumonisila bantu zola na mutindu yandi ke pesaka beto bima yina ke taninaka luzingu na beto. (Bis. 17:28; Kus. 4:11) Diambu ya kuluta mfunu kele nde, Yehowa ke lungisaka bampusa na beto ya kimpeve. (Luka 12:42) Yandi ke ndimisa beto mpi nde yandi ke widikilaka beto ntangu beto ke sambaka. (1 Yoa. 5:14) Kansi, mutindu ya kuluta mbote yina Nzambi me bendaka beto pene-pene na yandi, kele na nzila ya zola yina yandi monisaka ntangu yandi futaka nkudulu. (Tanga 1 Yoane 4:9, 10, 19.) Yehowa tindaka ‘mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka’ na ntoto sambu na kugulusa beto na disumu mpi na lufwa.—Yoa. 3:16.

8, 9. Inki mukumba Yezu ke lungisaka na lukanu ya Yehowa?

⁸ Yehowa me salaka na mpila nde ata bantu yina zingaka na ntwala nde Yezu kukwisa na ntoto kubaka mpi mambote ya nkudulu. Banda na ntangu yina Yehowa silaka kukwisa ya ngulusi, sambu na yandi, yo vandaka bonso nde yandi me futa dezia nkudulu. (Kuy. 3:15) Bamvu-nkama mingi na nima, ntumwa Polo monisaka ntonda na Nzambi sambu na “nkudulu yina Kristu Yezu futaka sambu na kukatula [bantu] na kimpika.” Polo yikaka nde: ‘Nzambi monisaka ntima-nda mpi lolulaka masumu yina salamaka na ntangu ya ntama.’ (Bar. 3:21-26) Yezu me lungisaka mukumba mosi ya mfunu kibeni sambu beto kwenda pene-pene na Nzambi!

⁹ Kaka na nzila ya Yezu mpamba, bantu ya kudikulumusa lenda zaba Yehowa mpi kusala bangwisana ya mbote ti yandi. Inki mutindu Masonuku ke monisaka kieleka yai? Ntumwa Polo sonikaka nde: “Nzambi ke monisa zola na yandi sambu na beto na mutindu yai: Ntangu beto vandaka ntete bansumuki, Kristu fwaka sambu na beto.” (Bar. 5:6-8) Nzambi pesaka ve nkudulu ya kimenga ya Yezu sambu beto me fwana na kubaka mambote na yo, kansi sambu yandi ke zolaka beto mingi. Yezu tubaka nde: “Ata muntu mosi ve lenda kwisa na mono kana Tata, yina tindaka mono, kubenda yandi ve.” Na dibaku ya nkaka, yandi tubaka nde: “Ata muntu mosi ve ke kwisaka na Tata kana yandi kwisa ve na nzila na mono.” (Yoa. 6:44; 14:6) Yehowa ke sadilaka mpeve santu sambu na kubenda bantu na nzila ya Yezu mpi yandi ke sadisaka bo na kubikala na zola na yandi sambu bo baka luzingu ya mvula na mvula. (Tanga Yude 20, 21.) Beto tadila mutindu ya nkaka yina Yehowa ke bendaka bantu pene-pene na yandi.

10. Inki mambu Biblia ke longaka beto yina ke sadisa beto na kukwenda pene-pene ya Nzambi?

¹⁰ Na disolo yai, beto me sadila dezia baverse ya mikanda 14 ya Biblia. Kana Biblia vandaka ve, inki mutindu beto zolaka kuzaba nde bantu lenda kwenda pene-pene ya Ngangi? Inki mutindu beto zolaka kuzaba mambu ya me tala nkudulu mpi mutindu beto lenda kwenda pene-pene ya Yehowa na nzila ya Yezu? Na nsadisa ya mpeve santu, Yehowa pusaka bantu na kusonika Biblia yina ke zabisaka beto kimuntu na yandi ya kitoko mpi lukanu na yandi. Mu mbandu, na Kubasika 34:6, 7, Yehowa zabisaka Moize nde yandi kele ‘Nzambi mosi yina ke zolaka bantu mpi ke wilaka bo mawa; yandi ke waka makasi nswalu ve kansi, ke songaka kaka mambote na yandi. Yandi ke salaka mambu yonso ya yandi ke tubaka, yandi ke salaka yo na kwikama na bantu yonso. Yandi ke kangaka ntima na mambu yonso ya mbi ya bantu ke salaka, mpi ke lolulaka masumu na bo.’ Nani ta sepela ve na kukwenda pene-pene ya muntu ya mutindu yina? Yehowa me zaba nde kana beto ke longuka mingi mambu yina kele na Biblia ya me tala yandi, beto ta kuma kumona yandi muntu ya kieleka mpi beto ta kwenda kibeni pene-pene na yandi.

11. Sambu na nki beto fwete salaka bikesa sambu na kuzaba bikalulu mpi banzila ya Nzambi? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

¹¹ Sambu na kumonisa bikesa yina beto lenda sala sambu na kusala bangwisana ya ngolo ti Nzambi, bangogo ya luyantiku ya mukanda Kwenda Pene-Pene na Yehowa ke tuba nde: “Sambu na kusala kinduku ti muntu, yo ke lombaka ntete kuzaba yandi mpi kusepela mpenza ti bikalulu  na yandi. Yo yina, kulonguka mutindu Nzambi ke salaka mambu mpi bikalulu na yandi, mutindu Biblia ke monisa yo, kele mfunu mingi.” Beto fwete monisila Yehowa ntonda kibeni mutindu yandi salaka nde bantu kusonika Ndinga na yandi na mutindu yina beto bantu lenda bakisa!

12. Sambu na nki Yehowa sadilaka bantu sambu na kusonika Biblia?

¹² Yehowa lendaka kusadila bawanzio sambu na kusonika Ndinga na yandi. Nkutu, bo ke tudilaka beto dikebi, mpi ke tulaka dikebi na mambu yina beto ke salaka. (1 Pie. 1:12) Ntembe kele ve nde bawanzio zolaka kusonika Ndinga ya Nzambi mpi bantu kutanga yo. Keti bo zolaka kusonika yo na kutadila kibeni mawi ya bantu? Keti bo zolaka kusonika yo na mutindu yina ke wakana ti bampusa na beto, bifu na beto, mpi mambu yina beto ke zolaka? Ve, Yehowa zabaka bandilu na bo na mambu yai. Ntangu Yehowa sadilaka bantu sambu na kusonika Biblia, yandi zolaka nde yo monisa kibeni mawi ya bantu. Beto ke vandaka na makuki ya kubakisa bangindu mpi mawi ya bansoniki ya Biblia mpi bantu ya nkaka yina bo ke tubila na kati. Beto lenda bakisa mambu ya mpasi yina bo kutanaka ti yo, baketi-keti na bo, boma mpi bifu na bo, mpi kusepela na kiese yina bo vandaka ti yo mpi mambu ya mbote yina bo salaka. Bonso profete Eliya, bansoniki yonso ya Biblia vandaka ti “mawi bonso ya beto.”—Yak. 5:17.

13. Inki mutindu kisambu ya Yonasi ke simbaka ntima na nge?

¹³ Mu mbandu, keti wanzio zolaka kubasisa mawi yonso ya Yonasi, ntangu yandi tinaka kisalu yina Nzambi pesaka yandi? Yehowa salaka mbote kibeni mutindu yandi bikaka nde Yonasi yandi mosi kusonika disolo yina mpi kutubila kisambu yina yandi salaka na nsi ya masa! Yonasi tubaka nde: “Ntangu moyo na mono zolaka kuvila, ntangu yo yina mono yindulaka nge Mfumu Nzambi.”—Yon. 1:3, 10; 2:1-9.

14. Sambu na nki bantu lenda bakisa mbote mambu ya luzingu ya Yezaya yina yandi sonikaka yandi mosi?

¹⁴ Tadila mpi mambu ya luzingu ya Yezaya  yina Yehowa lombaka yandi mosi na kusonika. Na nima ya kumona mbona-meso ya nkembo ya Nzambi, yo pusaka Yezaya na kutuba sambu na bifu na yandi mosi nde: “Mawa na mono! Imene sambu na mono, sambu mono kele muntu ya bikobo ya munoko ya kukonda bunkete, mpi mono ke zinga na kati ya bantu ya bikobo ya munoko ya kukonda bunkete; Sambu meso na mono me mona Ntotila, Yehowa ya makesa, yandi mosi.” (Yez. 6:5, NW) Inki wanzio lendaka kubasisa bangogo ya mutindu yai? Kansi Yezaya basisaka yo, mpi beto ke bakisa mbote mawi na yandi.

15, 16. (a) Sambu na nki bantu lenda bakisa mbote mawi ya bantu ya nkaka? Pesa bambandu. (b) Inki ta sadisa beto na kukwenda pene-pene na Yehowa?

¹⁵ Keti wanzio lendaka kutuba nde yandi ‘me fwana ve’ mutindu Yakobi tubaka yo, to nde yandi kele muntu ya “masumu” mutindu Piere tubaka? (Kuy. 32:10; Luka 5:8) Keti bawanzio lendaka kuvanda na “boma” mutindu balongoki ya Yezu waka boma, to keti bawanzio yina kele bigangwa ya kukuka kele na mfunu ya ‘kubaka kikesa’ na ntwala ya mbangika sambu na kuzabisa nsangu ya mbote, mutindu Polo mpi bansadi ya nkaka vandaka na mfunu na yo? (Yoa. 6:19; 1 Bate. 2:2) Ve, bawanzio kele bigangwa ya kukuka na mambu yonso mpi bo kele na ngolo ya mingi kuluta beto bantu. Ntangu bansoniki yai ya kele bantu ya kukonda kukuka basisaka mawi ya mutindu yai, beto ke bakisaka mambu na bo kukonda mpasi sambu beto mpi kele bantu ya kukonda kukuka. Ntangu beto ke tangaka Ndinga ya Nzambi, ya kieleka beto lenda ‘mona kiese ti bantu yina kele na kiese; kudila ti bantu yina ke dila.’—Bar. 12:15.

¹⁶ Kana beto ke tanga Biblia ti dikebi ya mingi sambu na kuzaba bangwisana ya Yehowa ti bansadi na yandi ya kwikama ya ntangu ya ntama, beto ta longuka mambu mingi ya mbote ya me tala Nzambi, yina kwisaka pene-pene ya bantu ya kukonda kukuka na ntima-nda mpi na zola yonso. Mpidina beto ta zaba Yehowa mbote-mbote mpi beto ta kuma kuzola yandi mingi; ebuna, beto ta kwenda pene-pene na yandi.—Tanga Nkunga 25:14.

17. (a) Inki ndongisila ya mfunu Azaria pesaka Aza? (b) Inki ke monisa nde Aza sadilaka ve ndongisila ya Azaria, mpi nki vandaka malanda?

¹⁷ Ntangu Ntotila Aza nungaka mvita yina yandi nwanaka ti basoda ya Etiopia, Azaria profete ya Nzambi zabisaka yandi ti bantu na yandi mambu ya mfunu. Azaria tubaka nde: ‘Mfumu Nzambi kele ti beno kana beno ke lemfukila yandi. Kana beno sosa yandi, beno mpi ta mona yandi; kana beno yambula yandi, yandi mpi ta yambula beno.’ (2 Bans. 15:1, 2) Kansi, na nsuka ya luzingu na yandi, Aza sadilaka ve ndongisila ya mbote yina bo pesaka yandi. Ntangu Kimfumu ya Izraele ya Nordi nwanisaka yandi, Aza kwendaka kusosa lusadisu na bantu ya Siria. Na kisika ya kusosa diaka lusadisu ya Yehowa, yandi sosaka kusala kuwakana ti mimpani. Yo yina, Nzambi zabisaka Aza nde: “Mbala yai nge me sala makambu bonso zoba, bitumba ke vingila nge.” Bamvita landanaka na bamvula yina ya nima ya luyalu ya Aza. (2 Bans. 16:1-9) Inki dilongi beto me baka?

18, 19. (a) Inki beto fwete sala kana beto ke bakisa nde beto me yambulaka Nzambi? (b) Inki mutindu beto lenda kwenda pene-pene na Yehowa?

¹⁸ Beto fwete yambula ve Yehowa ata fioti. Kana beto me bakisa nde beto me yambulaka Yehowa, beto fwete sadila ndongisila yina kele na Ozea 12:6, yina ke tuba nde: “Beno kwisa kuvutuka na Nzambi na beno. Beno ndima kaka Mfumu Nzambi, beno landa masonga, beno tula kaka ntima na yandi tii kuna.” Yo yina, bika nde beto monisa ntonda na nkudulu mpi kutanga Biblia mingi, sambu na kukwenda kibeni pene-pene na Yehowa.—Tanga Kulonga 13:5.

¹⁹ Muyimbi-bankunga sonikaka nde: ‘Sambu na mono, kupusana pene-pene ya Nzambi kele mbote.’ (Nk. 73:28) Bika nde beto yonso kulanda na kulonguka mambu ya mpa ya me tala Yehowa mpi kumona bikuma mingi yina ke pusa beto na kuzola yandi. Mpi bika nde Yehowa kukwisa pene-pene na beto banda bubu yai tii kimakulu!