1. Inki kikalulu bantu mingi ke vandaka na yo?

BANTU mingi me waka bantu ke tuba nde: ‘Muntu ke bakisaka mfunu ya kima yina yandi kele na yo kaka kana yo kele diaka ve.’ Keti diambu ya mutindu yai me kuminaka nge dezia? Kana muntu kele ti bima yina yandi zwaka banda na kileke, mbala mingi yandi ke monaka kibeni ve mfunu na yo. Mu mbandu, muntu mosi yina me yelaka na dibuta yina kele ti mbongo mingi lenda mona mpamba bima mingi yina yandi kele na yo. Diambu ya mutindu yai ke kuminaka mingi baleke, sambu bo ke vandaka ve na eksperiansi, mpi bo ke bakisaka ve kibeni mambu ya kuluta mfunu na luzingu.

2, 3. (a) Bakristu yina kele batoko fwete keba na kubebisa ve nki? (b) Inki lenda sadisa beto na kumona mfunu ya bima yina beto kele na yo?

² Kana nge kele toko, mbala ya nkaka nge ke zola kulungisa bamvula 20, to nge me katuka kulungisa bamvula 20, inki nge ke monaka mfunu mingi na luzingu? Sambu na batoko mingi, kima ya kuluta mfunu na luzingu kele kuvanda ti salere ya mbote, nzo ya kitoko, to apareyi mosi yina me katuka kubasika. Kana nge ke tulaka dikebi kaka na mambu yai, zaba nde kele ti diambu ya nkaka ya kuluta mfunu yina nge fwete tudila dikebi: kimvwama ya kimpeve. Diambu ya mawa kele nde bubu yai, bamilio ya bantu ke tudilaka yo ve dikebi. Beno batoko yina me butukaka na mabuta yina bibuti  kele Bambangi, beno fwete keba na kubebisa ve dikabu ya mbalu yina beno me bakaka, disongidila kimvwama ya kimpeve. (Mat. 5:3) Kukonda kumona mfunu ya dikabu yai lenda natila beto malanda ya mpasi yina lenda bebisa luzingu na beto ya mvimba.

³ Nge lenda sala nde diambu ya mutindu yai kukumina nge ve na luzingu. Inki ta sadisa nge na kubaka kimvwama ya kimpeve na mbalu? Bika beto tadila bambandu ya nkaka ya Biblia yina lenda sadisa beto na kubakisa sambu na nki yo me fwana nde beto baka na mbalu kimvwama na beto ya kimpeve. Bambandu yango ta sadisa Bakristu yonso ya batoko mpi ya bambuta na kubaka na mbalu kimvwama na bo ya kimpeve.

4. Mukanda ya 1 Samuele 8:1-5 ke tuba nki sambu na bana ya Samuele?

⁴ Masolo mingi ya Biblia ke tubilaka bantu ya nkaka yina vandaka ti kimvwama ya kimpeve kansi bo bakaka yo ve na mbalu. Diambu yai salamaka na dibuta ya profete Samuele yina sadilaka Yehowa na kwikama yonso banda na kileke. (1 Sam. 12:1-5) Samuele pesaka mbandu ya mbote yina bana na yandi Yoele ti Abiya lendaka kulanda. Kansi, bo monaka ve mfunu na yo, mpi bo solaka kusala mambu ya mbi. Biblia ke zabisa beto nde bo landaka ve mbandu ya tata na bo, sambu ‘bo vandaka ve kuzenga makambu na lunungu.’—Tanga 1 Samuele 8:1-5.

5, 6. Tubila luzingu ya bana ya Yoziasi mpi ya ntekolo na yandi.

⁵ Diambu ya mutindu yai salamaka mpi na dibuta ya Ntotila Yoziasi. Yoziasi pesaka mbandu ya mbote na lusambu ya Yehowa. Ntangu bo tangilaka Yoziasi mukanda ya Nsiku ya Nzambi yina bo monaka, yandi salaka bikesa ya ngolo sambu na kulemfuka na bansiku ya Yehowa. Yandi katulaka lusambu ya biteki mpi bisalu ya bampeve ya mbi na insi ya mvimba; diaka, yandi siamisaka bantu ya Izraele na kulemfukila Yehowa. (2 Bant. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Bana na yandi bakaka kimvwama ya kimpeve ya mbote kibeni! Bana na yandi tatu ti ntekolo na yandi mosi kumaka bantotila, kansi ata muntu mosi ve na kati na bo landaka mbandu na yandi.

⁶ Yoakazi mwana ya Yoziasi, yingaka tata na yandi na kimfumu, kansi yandi vandaka ‘kusala mambu ya mbi na meso ya Yehowa.’ Yandi yalaka kaka bangonda tatu na ntwala nde Farao kukanga yandi na boloko mpi yandi fwaka na kimpika. (2 Bant. 23:31-34) Na nima, mpangi na yandi Yoyakimi yalaka bamvula 11. Yandi mpi monaka ve mfunu ya mbandu yina tata na yandi pesaka bo. Profete Yeremia bikulaka sambu na mambu ya mbi yina Yoyakimi vandaka kusala nde: “Bo ta zika yandi mutindu bo ke zikaka mbwa.” (Yer. 22:17-19) Sedesiasi mwana ya Yoziasi mpi Yoyakini ntekolo na yandi, kumaka mpi bantotila, kansi bo mpi landaka ve mbandu ya mbote ya Yoziasi.—2 Bant. 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Na nki mutindu Salomo bakaka ve na mbalu kimvwama na yandi ya kimpeve? (b) Inki dilongi beto lenda baka na bambandu ya bantu yina bakaka ve na mbalu kimvwama na bo ya kimpeve?

⁷ Davidi bikilaka mwana na yandi Salomo mbandu ya mbote. Salomo butukaka na dibuta mosi yina vandaka kusambila Yehowa mpi yandi yantikaka luzingu na yandi mbote, kansi na nima, yandi monaka ve mfunu ya kulanda kuzinga na mutindu yina ke sepedisaka Yehowa. ‘Ntangu yandi kumaka mununu, bo bendaka yandi na kusambila banzambi ya nkaka. Yandi lemfukilaka diaka ve Mfumu Nzambi, Nzambi na yandi, mutindu tata na yandi Davidi salaka.’ (1 Bant. 11:4) Nsuka-nsuka, Salomo bebisaka bangwisana na yandi ti Yehowa.

⁸ Yo kele mawa kibeni na kumona nde, bana yai ya bibuti pesaka mbandu ya mbote bebisaka dibaku yina bo vandaka ti yo ya kulanda mbandu ya mbote ya bibuti na bo! Ata mpidina, batoko yonso ve ke buyaka kulanda mbandu ya mbote ya bibuti na bo, yo vanda na ntangu ya ntama to na bilumbu na beto. Bika beto tadila mwa bambandu ya mbote ya batoko ya ntama yina batoko ya Bakristu ya bubu lenda landa.

9. Inki mbandu ya mbote bana ya Noa bikaka? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

⁹ Beto tadila mbandu ya mbote ya bana ya Noa. Nzambi pesaka tata na bo ntuma ya kutunga maswa sambu na kugulusa dibuta na yandi. Yo kele pwelele nde bana ya Noa sepelaka na kusala luzolo ya Yehowa. Ntembe kele ve nde bo sadisaka tata na bo na kutunga maswa mpi bo kotaka na kati. (Kuy. 7:1, 7) Inki vandaka lukanu ya kisalu yina? Kuyantika 7:3 ke tuba nde bo kotisaka bambisi na kati ya maswa “na mpila nde bambisi ti bandeke ya mutindu na mutindu kufwa ve, mpidina yo ta kuma diaka mingi na nsi-ntoto.” Bantu mpi gulukaka. Sambu bana ya Noa bakisaka mfunu ya mbandu yina tata na bo pesaka bo, bo sadisaka tata na bo, yo yina bo bakaka dibaku ya kutanina luzingu ya bantu mpi kuvutula lusambu ya kieleka na ntoto yina kumaka bunkete.—Kuy. 8:20; 9:18, 19.

10. Inki mutindu batoko 4 ya Baebreo yina kwendaka na Babilone monisaka nde bo bakisaka mfunu ya kieleka yina bo longaka bo?

¹⁰ Bamvu-nkama mingi na nima, batoko 4 ya Baebreo salaka mambu yina monisaka nde bo bakisaka mambu ya kuluta mfunu na luzingu na bo. Na mvu 617 N.T.B., bo nataka Anania, Mishaele, Azaria, mpi Daniele na Babilone. Bo vandaka batoko ya kitoko mpi ya mayele yina vandaka ti makuki ya kufulula luzingu ya bantu ya Babilone. Kansi bo salaka yo ve. Mambu yina bo salaka ke monisa nde, bo taninaka kimvwama na bo ya kimpeve, disongidila, mambu yina bo longaka bo. Sambu bo kangamaka na mambu ya kimpeve yina bo longukaka banda na kileke, bo bakaka balusakumunu mingi.—Tanga Daniele 1:8, 11-15, 20.

11. Inki mutindu bantu ya nkaka bakaka mambote na mambu ya kimpeve yina Yezu longukaka?

¹¹ Mbandu ya Yezu, mwana ya Nzambi, kele mbandu ya kuluta mbote kibeni yina beto lenda longuka. Tata na yandi longaka yandi mambu mingi, mpi yandi bakaka yo na mbalu kibeni. Yo ke monana pwelele na bangogo na yandi yai: “Kaka mutindu Tata longaka mono, mono ke tuba mambu yai.” (Yoa. 8:28) Mpusa na yandi vandaka ya kuzabisa mpi bantu ya nkaka mambu yina yandi longukaka. Yandi zabisaka kibuka mosi ya bantu nde: “Na bambanza ya nkaka mpi mono fwete zabisa nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi, sambu mono tindamaka sambu na kikuma yai.” (Luka 4:18, 43) Yandi sadisaka bawi na yandi na kubakisa mfunu ya kuvanda ve bonso “bantu ya nsi-ntoto,” yina mingi na bo ke monaka ve mfunu ya mambu ya kimpeve.—Yoa. 15:19.

¹² Bonso batoko yina beto me tubila na disolo yai, mbala ya nkaka nge mpi me yelaka na dibuta yina bibuti kele Bambangi ya Yehowa. Kana yo kele mpidina, mambu yina Biblia ke tuba sambu na Timoteo lenda fwanana kibeni ti mambu ya luzingu na nge. (Tanga 2 Timoteo 3:14-17.) Bibuti na nge me longaka nge mambu ya Nzambi mpi mambu yina nge fwete sala sambu na kusepedisa yandi. Mbala ya nkaka, bibuti na nge yantikaka kulonga nge banda na kileke. Yo ke pwelele nde malongi yina me sadisaka nge na kukuma “mayele sambu na kubaka luguluku na nsadisa ya lukwikilu na Kristu Yezu,” mpi na kukuma ya “kufwana kibeni” sambu na kisalu ya Nzambi. Ngiufula ya mfunu kele nde, ‘Keti nge ke monisaka nde nge ke bakisaka mfunu ya malongi yina bo longaka nge?’ Ngiufula yai fwete pusa nge na kuditadila mbote-mbote. Kudiyula bangiufula yai: ‘Inki mutindu mono ke tadilaka dibaku na mono ya kuvanda na kati ya Bambangi ya kwikama ya Yehowa? Inki mutindu mono ke tadilaka dibaku na mono ya kuvanda na kati ya bantu fioti yina kele banduku ya Nzambi? Keti mono ke bakaka na mbalu dibaku ya nene yina mono kele na yo ya kuzaba kieleka?’

13, 14. Inki mpukumuna baleke ya nkaka ya Bakristu ke kutanaka ti yo, sambu na nki kusala mutindu yina kele kukonda mayele? Pesa mbandu.

 ¹³ Batoko ya nkaka yina me butukaka na mabuta yina bibuti kele Bambangi ya Yehowa ke bakisaka ve mbote-mbote luswaswanu yina kele na kati ya nsi-ntoto yai ya Satana ti paladisu ya kimpeve yina beto kele na kati. Bankaka nkutu me sosaka kuzinga mutindu mosi ti bantu ya nsi-ntoto yai sambu kaka na kuwa ntete mpi mutindu luzingu yango ke vandaka. Keti yo me fwana na kutelama na ntwala ya kamio yina ke kwisa kaka sambu yo tuta nge mpi nge wa mpasi yina muntu ke waka kana kamio me tuta yandi? Yo me fwana ve ata fioti! Mutindu mosi, yo kele mbote ve na kumeka ‘luzingu ya mansoni’ ya nsi-ntoto kaka sambu na kukutana mpi ti malanda ya mpasi yina luzingu yango ke natilaka bantu.—1 Pie. 4:4.

¹⁴ Gener yina ke zingaka na Azia, butukaka na dibuta yina bibuti kele Bambangi ya Yehowa. Ntangu yandi lungisaka bamvula 12, yandi bakaka mbotika. Na nima, yandi kumaka kusepela ti luzingu ya nsi-ntoto yai. Yandi ke tuba nde: “Mono vandaka mpi na mfunu ya kukuma ti ‘kimpwanza’ yina nsi-ntoto ke pesaka bantu.” Gener kumaka kuzinga dikulu mosi na kati mosi na nganda. Ntangu yandi kumaka ti bamvula 15, yandi kumaka kusala mambu ya mbi yina banduku na yandi vandaka kusala. Yandi kumaka kulauka malafu mpi kufinga kaka bonso banduku na yandi. Mbala mingi, Gener kumaka kuvutuka na nzo na mpimpa sambu yandi vandaka kukwenda kusala bansaka ti banduku na yandi, ata nkutu bansaka ya mubulu ya video. Na nima ya ntangu, yandi bakisaka nde mambu ya nsi-ntoto yina ke bendaka dikebi ya bantu ke natilaka ve bantu kiese ya kieleka. Yo kele luzingu mosi ya kukonda mfunu. Ntangu yandi vutukaka na dibundu, yandi tubaka nde: “Mono kele diaka na mambu mingi yina ke landa na kuyangisa mono; ata mpidina, balusakumunu ya Yehowa me luta mambu yonso mpi yo ke sadisa mono na kuvanda na kiese.”

15. Batoko yina me butukaka na mabuta yina bibuti kele ve Bambangi fwete yindula nki diambu?

¹⁵ Ya kieleka, batoko ya nkaka na dibundu me butukaka na mabuta yina bibuti kele ve Bambangi. Kana yo kele mpidina sambu na nge, yindula dibaku ya mbote yina nge kele na yo ya kuzaba Ngangi mpi kusadila yandi! Ntoto ya mvimba kele ti bamilio ya bantu, kansi Yehowa me bendaka bantu fioti mpamba na dibundu na yandi, mpi me sadisaka bo na kuzaba kieleka ya Biblia. Kuvanda na kati ya bantu yai kele lusakumunu kibeni! (Yoa. 6:44, 45) Na kati ya bantu yina ke zingaka bubu yai, muntu 1 mpamba na kati ya bantu 1000 kele ti nzayilu ya siki-siki ya kieleka, nge mpi kele na kati ya bantu yina. Yo vanda beto me zabaka  kieleka na nzila ya bibuti na beto to ve, beto fwete vanda na kiese ya mingi! (Tanga 1 Bakorinto 2:12.) Gener ke tuba nde: “Ntima na mono ke vandaka na kiese mingi na kuzaba nde, Yehowa Nzambi ya luyalanganu ya mvimba me zabaka mono mpi!” (Nk. 8:4) Mpangi-nkento mosi ya Azia tubaka nde: “Bana ya nzo-nkanda ke waka kiese kana longi me zaba bo. Beto kele na kiese ya mingi na kuzaba nde Yehowa, Longi ya Kuluta Nene me zabaka beto!”

16. Inki nsola ya mbote Bakristu ya batoko lenda sala bubu yai?

¹⁶ Kana nge tadila dibaku ya kitoko yina nge kele na yo, keti yo me fwana ve nde nge baka lukanu ya kulanda mbandu ya bantu fioti yina me ponaka kusadila luzingu na bo na mutindu ya mbote? Kana mpidina, kangama ti bansadi ya kwikama ya Nzambi. Kubaka lukanu ya kubuya kulanda batoko mingi yina kele na nzila ya mbi ya ke nataka na lufwa, kele mayele kibeni.—2 Bak. 4:3, 4.

17-19. Inki lenda sadisa nge na kutanina mabanza ya mbote mpi kuvanda ya kuswaswana ti bantu ya nsi-ntoto?

¹⁷ Ya kieleka, kubuya kusala mambu yina batoko ya nkaka ke salaka ke vandaka ve ntangu yonso pete. Kansi, kana nge yindula mbote, nge ta mona nde yo kele mfunu na kuvanda ya kuswaswana ti bantu ya nsi-ntoto. Beto tadila mbandu ya muntu yina ke salaka nsaka ya kubaka ntinu (athlète). Yo ke lombaka nde yandi vanda ya kuswaswana ti bantu ya nkaka sambu yandi sala yo mbote. Yandi fwete buya mpi mambu ya nkaka yina ta kanga yandi nzila na kuvanda ti ntangu ya kusala bangalasisi. Kuvanda ti luzolo ya kukabwana ti banduku na yandi ta sadisa yandi na kusala bangalasisi mingi sambu na kulungisa lukanu na yandi.

¹⁸ Bantu ya nsi-ntoto ke monaka kaka mambu ya luzingu ya bubu yai. Kansi, kana nge ke tula dikebi na luzingu na nge ya bilumbu ke kwisa, ke vanda ya kuswaswana ti nsi-ntoto, ke buya kusala mambu ya nsi-ntoto mpi bisalu yina ke fwaka kimpeve ya bantu, nge ta “simba ngolo luzingu ya kieleka.” (1 Tim. 6:19) Mpangi-nkento yina beto me katuka kutubila ke tuba nde: “Kana nge ke sadila mambu yina nge ke kwikilaka, na nsuka ya kilumbu nge ta vanda na kiese. Yo ta monisa nde nge kele ti ngolo ya kutelamina mambu ya mbi ya nsi-ntoto ya Satana. Diambu ya kuluta mfunu kele nde, Yehowa ta vanda na kiese ntangu yandi ke tala nge! Nge ta pesa Nzambi kiese yina kaka kana nge kele ya kuswaswana ti bantu ya nsi-ntoto!”

¹⁹ Kana muntu ke tula dikebi kaka na mambote yina yandi lenda baka bubu yai, luzingu na yandi kele na mfunu ve. (Lo. 9:2, 10) Kana nge kele toko mpi kele na mfunu ya kuyidika luzingu na nge, yo ke mbote nde nge zinga luzingu ya mbote na kisika ya ‘kutambula mutindu makanda ke tambulaka.’—Baef. 4:17; Mal. 3:18.

20, 21. Inki balusakumunu beto ta baka kana beto ke baka balukanu ya mbote, kansi Yehowa ke lomba beto nki?

²⁰ Kana beto ke baka balukanu ya mbote, beto lenda vanda ti luzingu ya mbote bubu yai mpi na bilumbu ke kwisa beto ta “baka ntoto,” mpi ta zinga na kati mvula na mvula. Kuna, beto ta baka balusakumunu mingi kibeni. (Mat. 5:5; 19:29; 25:34) Ya kieleka, Nzambi ke sakumunaka kaka bantu yina ke salaka mambu yina yandi ke lombaka beto. (Tanga 1 Yoane 5:3, 4.) Yo yina, kubaka lukanu ya kusadila yandi banda bubu yai ta natila beto balusakumunu kimakulu!

²¹ Beto kele ti dibaku ya nene kibeni sambu Nzambi me pesaka beto bima mingi! Beto kele ti nzayilu ya kieleka ya Ndinga na yandi mpi beto ke bakisaka kieleka na yina me tala yandi mpi balukanu na yandi. Beto ke sepelaka na lukumu ya kunata zina na yandi mpi kuvanda Bambangi na yandi. Nzambi ke sila nde yandi ta sadisa beto. (Nk. 118:7) Bika nde beto yonso, batoko mpi bambuta kumona mfunu ya kuzinga na mutindu yina ke monisa mpusa ya ngolo ya kupesa Yehowa ‘nkembo kimakulu.’—Bar. 11:33-36; Nk. 33:12.