1, 2. Sambu na nki Biblia ke fwanisa mambu yina beto ke tubaka ti tiya?

NA 1871, tiya mosi yantikaka kuzikisa bamfinda ya provense mosi ya États-Unis (Wisconsin). Na mbala mosi, tiya kumaka ngolo kibeni mpi yo zikisaka banti kiteso ya bamiliare 2. Yo fwaka bantu kuluta 1 200. Yai kele tiya ya ntete ya me fwaka bantu mingi na États-Unis. Yo monanaka nde tiya yango katukaka na tiya ya fioti-fioti kibeni yina tre mosi vandaka kubasisa ntangu yo ke luta. Diambu yai ke yibusa beto verse yai ya Biblia: “Tiya ya fioti me fwana sambu na kuyoka mfinda ya nene!” (Yakobo 3:5) Sambu na nki Yakobo tubaka diambu yai?

² Yandi ke tendula nde: “Ludimi kele mpi tiya.” (Yakobo 3:6) “Ludimi” ke tendula mambu yina beto ke tubaka. Bonso tiya, mambu ya beto ke tubaka lenda bebisa mambu mingi. Yo lenda pesa bantu ya nkaka kiese to mpasi. Nkutu, Biblia ke tuba nde mambu yina beto ke tubaka lenda natila bantu luzingu to lufwa. (Bingana 18:21) Keti beto fwete buya kutuba kaka sambu beto ke wa boma ya kutuba diambu mosi ya mbi? Ata fioti ve. Beto ta buya ve kusadila tiya kaka sambu beto me  zaba nde yo lenda zikisa beto. Kansi, beto ke sadilaka yo na dikebi yonso. Mu mbandu, beto lenda sadila tiya sambu na kulambila, kuyotila, mpi sambu na kuzwa nsemo. Mutindu mosi mpi, kana beto ke tula dikebi na mambu yina beto ke tuba, yo lenda pesa Yehowa lukumu, mpi kusadisa bantu ya nkaka.—Nkunga 19:14.

3. Ntangu beto ke tuba, inki kele mambu tatu yina ta sadisa beto na kupesa bankaka kikesa?

³ Yehowa me pesaka beto dibaku ya kuzabisa bantu ya nkaka bangindu mpi mawi na beto, na nsadisa ya bangogo to ya bidimbu ya maboko. Inki mutindu beto lenda sadila dikabu yai ya mbote sambu na kupesa bankaka kikesa? (Tanga Yakobo 3:9, 10.) Beto fwete zaba ntangu ya kutuba, mambu ya kutuba, mpi mutindu ya kutuba yo.

4. Na nki ntangu beto fwete vanda pima?

⁴ Bantangu ya nkaka, yo kele mbote na kuvanda pima. Biblia ke tuba nde kele ti “ntangu ya kuvanda pima.” (Longi 3:7) Mu mbandu ntangu bantu ya nkaka ke tuba, beto ke vandaka pima sambu na kuzitisa bo. (Yobi 6:24) Diaka, beto ke basisaka ve mambu ya kinsweki mpi yina bantu ya nkaka fwete zaba ve. (Bingana 20:19) Kana muntu me pesa beto makasi, beto ta monisa mayele kana beto vanda pima.—Nkunga 4:4.

5. Inki mutindu beto lenda monisa Yehowa nde beto ke sepela na dikabu na yandi ya kutuba?

⁵ Kansi bantangu ya nkaka, yo kele mbote na kutuba. (Longi 3:7) Kele ti ntangu ya kukumisa Yehowa, ya kupesa bankaka kikesa, ya kubasisa mawi na beto, mpi ya kutela bankaka mambu yina beto kele na yo mfunu. (Nkunga 51:15) Kana beto ke tuba na mutindu yai, beto ke monisa Yehowa nde beto ke sepela na dikabu na yandi ya kutuba. Ntangu nduku mosi me pesa beto dikabu ya kitoko, beto ke sadilaka yo mbote kibeni!

6. Sambu na nki beto fwete pona ntangu ya mbote ya kutuba?

⁶ Sambu na nki beto fwete pona ntangu ya mbote ya kutuba? Bingana 25:11 ke tuba nde: “Ngogo yina bo me tuba na ntangu ya mbote kele bonso bapome ya wolo na kati ya babolo ya arza.” Wolo yina bo me sala bonso mbuma ya pome ke vandaka kitoko, kansi yo ta vanda diaka kitoko mingi kana bo tula yo na dilonga ya arza. Mutindu mosi, beto lenda vanda ti diambu ya kuzabisa muntu; kansi, kana beto pona ntangu ya mbote ya kutuba yo, beto lenda sadisa yandi diaka mingi. Inki mutindu beto lenda sala yo?

7, 8. Inki mutindu bampangi ya Japon landaka mbandu ya Yezu?

⁷ Kana beto ke tuba na ntangu ya mbi, bantu lenda bakisa ve to kundima ve mambu ya beto ke tuba. (Tanga Bingana 15:23.) Mu mbandu, na Marsi 2011 ntoto nikanaka ngolo na esti ya Japon mpi masa fulukaka na babwala; yo fwaka bambanza mingi. Bantu kuluta 15 000 fwaka. Ata Bambangi ya Yehowa mingi fwilaka bantu ya mabuta mpi banduku na bo, bo sadilaka Biblia sambu na kusadisa bantu ya nkaka yina kutanaka mpi ti bampasi. Kansi bampangi zabaka nde mingi na kati ya bantu yango vandaka ya dibundu ya Buda mpi bo zabaka kibeni ve Biblia. Yo yina, na kisika ya kuzabisa bo kivuvu ya lufutumuku na ntangu yina ya mpasi, bampangi lembikaka bo ntima mpi tendudilaka bo sambu na nki bampasi ya mutindu yina ke bwilaka bantu ya mbote.

⁸ Bampangi yai landaka mbandu ya Yezu. Yezu zabaka ntangu ya kuvanda pima mpi ya kutuba. (Yoane 18:33-37;  19:8-11) Yandi vandaka mpi kuvingila ntangu ya mbote ya kulonga balongoki mambu ya nkaka. (Yoane 16:12) Bampangi ya Japon vingilaka ntangu ya mbote ya kuzabisa bantu kivuvu ya lufutumuku. Bamvula zole ti ndambu na nima ya bisumbula yina, bo kabulaka trakiti Keti ya Kieleka Bafwa Lenda Zinga Diaka? Bantu mingi ndimaka yo mpi yo lembikaka bo ntima. Beto fwete bakisa mpi mutindu bantu ke zingaka na teritware na beto mpi balukwikilu na bo; mpidina beto ta zaba ntangu ya mbote ya kusolula ti bo.

9. Na nki mambu ya nkaka beto fwete vingila ntangu ya mbote ya kutuba?

⁹ Inki mambu ya nkaka ke lombaka nde beto vingila ntangu ya mbote ya kutuba? Muntu mosi lenda tuba diambu ya me pesa beto mpasi. Na kisika ya kutubila yandi na ntangu yina mpi kubasisa kima mosi ya mbi, beto ta monisa mayele kana beto kudiyula nde: ‘Keti diambu yina yandi me tuba ke monisa nde yandi kele muntu ya mbi? Keti yo ke lomba mpenza kutubila yandi sambu na mambu yina yandi me tuba?’ Yo lenda vanda mbote na kutuba ve ata kima. Kansi, kana yo ke lomba nde beto solula ti yandi, beto fwete vingila tii ntangu makasi na beto ta mana. (Tanga Bingana 15:28.) Diaka, yo lenda vanda nde beto ke zola kusadisa bampangi na beto ya kinsuni na kuzaba Yehowa. Beto fwete vanda ntima-nda, kuyindula na dikebi yonso mambu yina beto ta tuba, mpi kutuba yo na ntangu yina bo lenda widikila beto.

10. (a) Sambu na nki beto fwete pona na dikebi yonso mambu ya kutuba? (b) Inki bangogo beto fwete sadilaka ve?

¹⁰ Mambu yina beto ke tubaka lenda pesa bankaka kiese to mpasi. (Tanga Bingana 12:18.) Na nsi-ntoto yai ya Satana, bantu mingi ke sadilaka ‘bangogo ya nku’ yina kele bonso “batolo-tolo” to “mbele ya bitumba” sambu na kupesa bantu ya nkaka mpasi. (Nkunga 64:3) Bantu mingi ke longukaka kutuba ya mutindu yai na bafilme mpi na televizio. Kansi Bakristu fwete tuba ve kima mosi ya mbi to yina ke lwadisa, ata na mutindu ya nsaka. Kusekisa bantu kele mbote sambu yo lenda kumisa masolo kitoko. Kansi beto fwete tuba ve mambu ya mbi to ya nku, disongidila, yina lenda pesa bantu ya nkaka nsoni to nkutu kufingisa bo kaka sambu na kusekisa bantu. Biblia ke lomba Bakristu na kutuba ve ‘mambu ya mbi.’ Yo ke tuba mpi nde: “Ata ngogo mosi ve ya kupola kubasika na munoko na beno, kansi beno basisa kaka mambu ya mbote sambu na kutunga bantu yina kele na mfunu na yo, sambu yo pesa bawi mambu yina kele mfunu.”—Baefezo 4:29, 31.

11. Inki lenda sadisa beto na kupona bangogo ya mbote?

¹¹ Yezu tubaka nde “munoko ke tubaka mambu yina me fuluka na ntima.” (Matayo 12:34) Yo ke tendula nde mambu yina beto ke tubaka lenda monisa mambu ya kele kibeni na ntima na beto. Ya kieleka, kana beto ke zolaka bantu mpi ke tudilaka bo kibeni dikebi, beto ta ponaka bangogo ya me fwana ntangu beto ke  solula ti bo. Beto ta tubaka mambu ya ke tunga mpi ya ke pesa kikesa.

12. Inki lenda sadisa beto diaka na kupona bangogo ya mbote?

¹² Beto fwete sala bikesa sambu na kutuba mambu ya me fwana. Ata Ntotila Salomo vandaka mayele, yandi “yindululaka mpi sosaka mbote-mbote” bangogo ya me fwana sambu na kusonika mambu ya kieleka mpi yina ta sepedisa batangi. (Longi 12:9, 10) Inki lenda sadisa beto na kuzwa bangogo ya mbote? Biblia mpi mikanda na beto lenda sadisa beto na kuzaba mitindu ya nkaka ya kutuba. Beto lenda longuka ntendula ya bangogo yina beto ke bakisaka ve. Kulonguka mpi mbandu ya Yezu ta sadisa beto na kutuba mambu yina lenda sadisa bantu ya nkaka. Yezu zabaka mbote-mbote mambu ya kutuba sambu Yehowa longaka yandi mutindu ya “kupesa mvutu ti bangogo ya mbote na muntu yina me lemba.” (Yezaya 50:4) Diaka, yo kele mfunu na kuyindula mutindu bangogo na beto ta sala bantu ya nkaka. (Yakobo 1:19) Beto lenda kudiyula nde: ‘Kana mono tuba mambu yai, keti muntu ya ke wa mono ta bakisa? Inki mutindu yandi ta kudiwa?’

13. Sambu na nki beto fwete tuba na mutindu yina bantu lenda bakisa?

¹³ Na Izraele, bo vandaka kubula mpungi sambu na kuzabisa bantu mambu. Mu mbandu, makelele ya mpungi mosi vandaka kusonga bantu nde bo fwete kutana; ya nkaka vandaka kuzabisa basoda nde bo fwete yantika kunwana. Yindula fioti mambu yina lenda kumina basoda kana makelele ya mpungi me basika ve pwelele! Biblia ke fwanisa makelele ya pwelele ya mpungi ti bangogo yina bantu lenda bakisa. Kana beto ke tendula ve mambu pwelele, bantu ta bakisa yo ve, to bo ta ndima ve nde yo kele ya kieleka. Ata beto ke zolaka kutuba pwelele, beto fwete zikisa nde mambu yina beto ke tuba ke lwadisa ve bantu mpi ke vweza bo ve.—Tanga 1 Bakorinto 14:8, 9.

14. Monisa mutindu Yezu vandaka kutuba na mutindu yina bantu lenda bakisa.

¹⁴ Matayo kapu 5 tii na 7 ke monisa mutindu ya kuluta mbote yina Yezu ponaka bangogo yina bantu lenda bakisa. Na disolo na yandi, Yezu sadilaka ve bangogo ya mpasi to ya kukonda mfunu sambu na kuyitukisa bantu. Yandi tubaka mpi ve mambu yina lenda pesa bantu ya nkaka mpasi. Yezu longaka mambu ya mfunu mingi yina vandaka ti bantendula ya mbote kibeni, kansi yo vandaka pete na kubakisa. Mu mbandu, yandi zolaka kundimisa balongoki na yandi nde bo fwete kudiyangisa ve sambu na madia na bo ya konso kilumbu. Yo yina yandi tendudilaka bo nde Yehowa ke disaka bandeke ntangu yonso. Na nima yandi yulaka bo nde: “Keti beno kele ve mfunu mingi kuluta [bandeke]?” (Matayo 6:26) Na nsadisa ya mambu yai ya fioti-fioti, Yezu sadisaka bo na kubakisa dilongi mosi ya mfunu mingi, yina pesaka bo mpi kikesa.

15. Sambu na nki beto fwete tuba ti mawete?

¹⁵ Mambu ya beto ke tuba mpi mutindu ya kutubila yo kele mfunu mingi. Bantu vandaka kusepela kuwidikila Yezu sambu yandi vandaka kusadila bangogo ya “kitoko” mpi kutuba ti mawete. (Luka 4:22) Kana beto ke tuba ti mawete, bantu ta sepela mingi kuwidikila beto mpi bo ta ndima mambu yina beto ke tuba. (Bingana 25:15) Kana beto ke zitisa bantu mpi ke tula dikebi na mawi na bo, beto ta tubilaka bo ti mawete. Yezu salaka mutindu yina. Mu mbandu, ntangu yandi monaka  bantu ke sala bikesa na kuwidikila yandi, yandi sepelaka kuvanda ti bo sambu na kulonga bo. (Marko 6:34) Ata ntangu bantu fingaka yandi, Yezu vutulaka ve mafingu.—1 Piere 2:23.

16, 17. (a) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Yezu ntangu beto ke solula ti bantu ya dibuta mpi banduku? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.) (b) Inki mutindu kutuba ti mawete sadisaka mpangi-nkento mosi na kuyidika mambu?

¹⁶ Ata beto ke zolaka bantu ya dibuta mpi banduku na beto, beto lenda tubila bo mambu kukonda mawete kaka sambu beto me zaba bo mbote. Beto lenda yindula nde, beto fwete tubila bo na mutindu yonso yina beto me zola. Kansi Yezu vandaka ntangu yonso kutubila banduku na yandi ti mawete. Ntangu balongoki ya nkaka tulanaka ntembe sambu na kuzaba muntu ya kuluta nene na kati na bo, yandi sungikaka bo na mawete mpi sadilaka mbandu ya mwana-fioti sambu na kusadisa bo na kusoba mabanza na bo. (Marko 9:33-37) Bankuluntu ke landaka mbandu ya Yezu ntangu bo ke longisilaka bankaka na mawete yonso.—Bagalatia 6:1.

¹⁷ Ata ntangu muntu mosi me tuba kima ya me pesa beto mpasi, beto lenda yidika mambu kana beto tubila yandi ti mawete. (Bingana 15:1) Beto baka mbandu ya mpangi-nkento mosi ya ke sansaka yandi mosi mwana na yandi ya bakala. Mwana yango vandaka kusala mambu ya mbi na kinsweki. Mpangi-nkento mosi wilaka yandi mawa mpi zabisaka yandi nde: “Yo ke pesa mu mpasi mutindu nge ke kuka ve kulonga mwana na nge mbote.” Mpangi-nkento yindulaka, mpi na nima yandi tubaka nde: “Ya kieleka, bubu yai mambu ke tambula mbote ve; kansi malongi ya yandi ke baka ta sadisa yandi na bilumbu ke kwisa. Beto ta solula diambu yai na nima ya Armagedoni; beto ta zaba kana yo me buta mbuma to ve.” Sambu mpangi-nkento tubilaka ve mpangi yina ata kima mosi ya mbi, kinduku na bo fwaka ve. Mwana yina waka mambu ya mama na yandi tubaka; yandi bakisaka nde mama na yandi vandaka kaka ti kivuvu nde yandi ta soba. Yo yina, yandi yambulaka banduku ya mbi, bakaka mbotika mpi na nima yandi kumaka kusala na Betele. Ata beto ke solula ti bampangi-Bakristu, bantu ya dibuta na beto to bantu yina beto me zaba ve, bangogo na beto fwete vanda ntangu yonso “ya mbote mpi ya bo me kumisa ntomo ti mungwa.”—Bakolosai 4:6.

18. Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Yezu na mutindu na beto ya kutuba?

¹⁸ Kuzabisa bantu ya nkaka bangindu mpi mawi na beto kele dikabu ya kitoko yina Yehowa me pesaka beto. Kana beto ke landa mbandu ya Yezu, beto ta pona ntangu ya mbote ya kutuba, beto ta keba na mambu yina beto ke tuba mpi beto ta sala yonso sambu na kuvanda mawete. Yo yina, bika beto sadila ludimi na beto sambu na kupesa bankaka kikesa mpi kusepedisa Yehowa.