Mayele ya Yehowa Kemonanaka na Lugangu

“Bikalulu na yandi yina kemonikaka ve kemonanaka . . . na bima yina ya yandi salaka.”​—ROMA 1:20, NW.

1. Mayele ya nsi-ntoto kele na nki bupusi na bantu mingi bubu yai?

 BANTU kesadilaka ngogo “mayele” kukonda kuzaba ntendula na yo. Bankaka ketubaka nde muntu kele mayele kaka sambu yandi kele ti nzayilu mingi. Kansi, bantu yina nsi-ntoto kebingaka bantu ya mayele kepesaka ve lutwadisu ya mfunu na yina metala ntendula ya kyeleka ya luzingu. Ata mpidina, bantu yina kelandaka mayele ya bantu yai kesukaka bonso ‘bantu yina ya masa ke nataka ndambu na ndambu, mpi bayina malongi ke bendaka mutindu mupepe ke nataka bima ndambu na ndambu.’​—Ef. 4:14.

2, 3. (a) Sambu na nki Yehowa “mpamba ke na mayele yonso”? (b) Inki mutindu mayele ya Nzambi meswaswana ti mayele ya nsi-ntoto?

² Bo meswaswana mpenza ti bantu yina kebakaka mayele ya kyeleka, yina Yehowa Nzambi kele Nto na yo! Biblia kezabisa beto nde Yehowa “mpamba ke na mayele yonso.” (Roma 16:27) Yandi zaba mambu yonso yina muntu lenda zaba na yina metala luyalanganu mpi mutindu yo salamaka. Yehowa muntu kutulaka bansiku ya lugangu yina bantu kesadilaka sambu na kusala bansosa na bo. Yo yina, yandi keyitukaka ve na kumona bima yina bantu kesalaka, mpi yandi ketulaka ve dikebi na bangindu ya nenenene ya mayele ya bantu. “Mambu yina ya bantu ke monaka nde yo kele mambu ya mayele, Nzambi ke monaka yo mambu ya buzoba.”​—1 Kor. 3:19.

³ Biblia kezabisa beto nde Yehowa “ke pesaka mayele” na bansadi na yandi. (Bing. 2:6) Na kuswaswana ti mayele ya bantu, mayele yina kekatukaka na Nzambi kele ya sikisiki. Yo kemonisaka mfunu ya luswasukusu ya mbote mpi yo mesimbama na nzayilu ya sikisiki. (Tanga Yakobo 3:17.) Ntumwa Polo kumonisaka kyese na yandi sambu na mayele ya Yehowa. Yandi sonikaka nde: “Nzambi ke na kimvwama mingi mpenza! Mayele na yandi ti mambu yina ya yandi zaba yo ke kwendaka ntama mpenza! Nani lenda tendula mambu yina ya yandi ke zengaka? Nani lenda landa banzila na yandi?” (Roma 11:33) Sambu Yehowa meluta bantu yonso na mayele, beto ketula ntima nde bansiku na yandi ketwadisa beto na nzila ya kuluta mbote ya luzingu. Nkutu, Yehowa kezabaka, kuluta konso muntu yankaka, mambu yina beto kele na yo mfunu sambu na kuvanda na kyese.​—Bing. 3:5, 6.

Yezu​—“Kapita ya Kisalu”

4. Inki kele mutindu mosi ya beto lenda zaba mayele ya Yehowa?

⁴ Mayele ya Yehowa, mpi bikalulu na yandi  yankaka ya nene, lenda monana na bima yina yandi mesalaka. (Tanga Roma 1:20.) Banda na bima ya kuluta nene tii na bima ya kuluta fyoti, bisalu ya Yehowa kemonisaka bikalulu na yandi. Yo vanda beto ketala na zulu to na ntoto, beto kemona banzikisa ya kemonisa nde kele ti Ngangi mosi ya kuluta mayele mpi ya zola. Beto lenda longuka mambu mingi ya metala yandi kana beto tadila bima yina yandi mesalaka.​—Nk. 19:2; Yez. 40:26.

5, 6. (a) Katula Yehowa, nani kuvukanaka na kuganga bima? (b) Inki beto tatadila, mpi sambu na nki?

⁵ Yehowa kuvandaka ve yandi mosi ntangu yandi “salaka zulu ti ntoto.” (Kuy. 1:1) Biblia kemonisa nde bamvula mingi na ntwala nde yandi ganga bima yina kemonanaka na meso, yandi gangaka kigangwa mosi ya kimpeve, ebuna na nzila ya kigangwa yina yandi salaka “bima yonso” yankaka. Kigangwa yina ya kimpeve kuvandaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka, “mbuta ya bantu yonso ti ya bima yonso,” yina kuzingaka na nima na ntoto bonso muntu, disongidila Yezu. (Kol. 1:15-17) Bonso Yehowa, Yezu mpi kele ti mayele. Nkutu, na Bingana kapu ya 8, Biblia kemonisaka yandi bonso mayele ya bo ketubila bonso muntu. Kapu yina ya Biblia ketubila mpi Yezu bonso “kapita ya kisalu” ya Nzambi.​—Bing. 8:12, 22-31.

⁶ Yo yina, lugangu kemonisaka mayele ya Yehowa ti ya Kapita na yandi ya Kisalu, Yezu. Yo kele ti malongi ya mfunu sambu na beto. Bika beto tadila bambandu iya ya bima yina yandi megangaka yina Bingana 30:24-28 ketuba nde yo kele “mayele mingi.” a

Dilongi ya Beto Lenda Baka na Yina Metala Kuvanda Kikesa

7, 8. Inki mambu ya metala bafourmi kesepedisa nge?

⁷ Ntangu beto ketadilaka mutindu yina Nzambi kusalaka bima mpi mambu yina bima yango kesalaka, ata bima yina beto lenda binga “ya fioti na ntoto” kepesaka beto malongi. Mu mbandu, beto tadila mayele ya fourmi.​—Tanga Bingana 30:24, 25.

⁸ Bantu yankaka ya kesalaka bansosa ketubaka nde kana bo kabula bafourmi yonso, konso muntu tabaka bafourmi 200 000, mpi bafourmi yai yonso kesalaka mingi na zulu mpi na nsi ya ntoto. Bafourmi kevandaka ya kubongisa na bimvuka, mpi na bimvuka mingi, yo kevandaka ti mitindu tatu ya bafourmi: bantotila-nkento, babakala, mpi bansadi. Konso kimvuka kesalaka dikabu na yo sambu na kulungisa bampusa ya kimvuka  ya mvimba. Beto lenda baka mbandu ya fourmi mosi ya Amerika ya Sudi, fourmi défoliante, ya beto lenda binga nde musadi-bilanga mosi ya mayele mpenza. Kanyama yai ya fyoti kebundulaka, kenataka bitini ya banti mpi kezenga-zengaka yo na mitindu yina kesalaka nde bima na bo ya kudya kubuta dyaka mingi. Bantu ya kesalaka bansosa memonaka nde “musadi-bilanga” yai ya mayele kesalaka bikesa na yandi na kutadila kiteso ya madya yina kimvuka ya mvimba kele na yo mfunu. b

9, 10. Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya kikesa ya fourmi?

⁹ Beto lenda baka malongi na yina metala bafourmi. Bafourmi kelonga beto nde bikesa ya ngolo kele mfunu kana beto kezola kubuta bambuma ya mbote. Biblia kezabisa beto nde: “Nge muntu ya bumolo, kwenda kutala kaniama yai fourmi, ebuna nge baka mayele. Yandi ke na mbuta ve, mfumu ve, ata muntu ya kuyala yandi ve, kansi yandi ke bumbaka madia na yandi na mvula, ebuna na musibu yandi ke monaka mpasi ve.” (Bing. 6:6-8) Yehowa ti Kapita na yandi ya Kisalu, Yezu, kevandaka kikesa na kisalu. Yezu kutubaka nde: “Tata na mono ke salaka kisalu na yandi ntangu yonso; mono mpi mono fweti sala.”​—Yoa. 5:17.

¹⁰ Sambu beto kelandaka mbandu ya Nzambi mpi ya Kristu, beto mpi fwete vanda kikesa. Ata beto kele ti nki mukumba na organizasio ya Nzambi, beto yonso fwete vanda ti mambu mingi ya kusala na “kisalu ya Mfumu.” (1 Kor. 15:58) Yo yina, beto fwete landa ndongisila yina Polo kupesaka na Bakristu ya Roma nde: “Beno sala ngolo, beno vanda koikoi ve. Beno sadila [Yehowa, NW] na ntima yonso.” (Roma 12:11) Bikesa ya beto kesalaka sambu na kusala luzolo ya Yehowa tavanda ve mpamba, sambu Biblia kepesa beto kivuvu nde: “Nzambi ke salaka bantu mbi ve, kansi yandi ke salaka bo mbote. Yandi ta vila ve kuzola ya ntima yina ya beno ke songaka yandi.”​—Baeb. 6:10.

Lutaninu na Bigonsa ya Kimpeve

11. Tubila mwa mambu ya metala daman.

¹¹ Daman kele kigangwa yankaka ya fyoti yina lenda longa beto malongi ya mfunu. Biblia ketuba nde: “Ba daman kele bantu yina kele ve ngolo, kansi bo ketulaka nzo na bo na zulu ya ditadi.” (Bingana 30:26, NW) Daman kele bonso lape mosi ya nene, kansi yandi kele ti makutu ya nkufi yina kele bonso nkatu mpi kele makulu nkufi. Kanyama yai kezingaka na bisika ya matadi. Meso ya mbote ya daman kesadisaka yandi mingi, mpi kisika yandi kezingaka na kati ya matadi ketaninaka yandi na bambisi to bantu yina kezolaka kufwa yandi. Ba daman mesalamaka sambu na kuzinga na bumosi na kimvuka, mpi yo kesadisaka bo na kuvanda na lutaninu mpi kubaka tiya na nsungi ya madidi. c

12, 13. Inki malongi beto lenda baka na yina metala daman?

¹² Inki malongi beto lenda baka na yina metala daman? Ntetentete, zaba nde nyama yai kekudibikaka ve na kigonsa. Kansi, yandi kesadilaka meso na yandi ya mbote sambu na kumona na ntama bantu ti bambisi yina kezola kufwa yandi, mpi yandi kebikalaka kaka na kati ya matadi yina lenda tanina luzingu na yandi. Mutindu mosi mpi, beto fwete vanda meso ya kukangula na kimpeve sambu na kuswasukisa bigonsa ya kubumbana ya nsi-ntoto ya Satana. Ntumwa Piere kulongisilaka Bakristu nde: “Beno fweti kudiyala, beno fweti kangula meso na beno. Sambu mbeni na beno Satana ke kwendaka kuzieta bonso ntambu yina ke dila; yandi ke sosa muntu ya kudia.” (1 Pie. 5:8) Ntangu yandi vandaka na ntoto, Yezu kukangulaka meso mpi kuditaninaka na mambu yonso yina Satana kusalaka sambu na kusosa kufwa kwikama na yandi. (Mat. 4:1-11) Yezu kubikilaka balongoki na yandi mbandu mosi ya mbote!

¹³ Mutindu mosi ya beto lenda kangula meso kele ya kubaka mambote na lutaninu ya kimpeve yina Yehowa mepesaka beto. Beto fwete mona ve mpamba kulonguka Ndinga ya Nzambi mpi kukwenda na balukutakanu ya Bukristu. (Luka 4:4; Baeb. 10:24, 25) Dyaka, kaka mutindu daman kezingaka na bumosi na kimvuka, beto fwete vanda kaka na bumosi ti bampangi na beto Bakristu na mpila nde beto “pesana kikesa.” (Roma 1:12) Kana beto kesala yonso sambu na kubaka  mambote ya lutaninu yina Yehowa kepesaka, beto tamonisa nde beto kendima mambu ya Davidi muyimbi-bankunga, yina kusonikaka nde: “Mfumu Nzambi, nge kele dikunzi na mono, nge kele kisika ya ngolo ya mono ke tininaka, nge muntu ke gulusaka mono na bambeni. Nzambi, nge kele ditadi, kisika ya mono ke bumbanaka. Nge kele lupangu ya bibaka ya ngolo, kisika ya mono ke gulukaka, kisika ya nene ya mono ke pemaka.”​—Nk. 18:3.

Kwamina Ata na Nsi ya Kimbeni

14. Ata mpasu mosi lenda yitukisa ve, inki beto lenda tuba na yina metala kibuka ya bampasu?

¹⁴ Beto lenda baka mpi malongi na yina metala mpasu. Mpasu mosi, ya kele nda kiteso ya basantimetre 5 mpamba, keyitukisaka ve, kansi bibuka ya nene ya bampasu keyitukisaka mpenza. (Tanga Bingana 30:27.) Sambu bo mezabanaka nde bo kedyaka na lukasi yonso, bibuka ya banyama yai ya kelembaka ve lenda dya na mbala mosi kilanga ya mvimba ya bima ya kuyela. Biblia kefwanisaka makelele ya kibuka ya banyama, yika mpi ya bampasu, ti makelele ya bapusupusu ya bitumba mpi ya nyanga yina ke pia tiya. (Yoe. 2:3, 5) Bantu metulaka tiya sambu na kukanga kibuka ya bampasu nzila, kansi mbala mingi bo kenungaka ve. Sambu na nki? Bampasu yina kefwaka kezimaka tiya ebuna bayina yankaka ya kebikalaka ya moyo kelutaka mpi kelandaka na kukwenda. Ata bo kele ve na mfumu to ntwadisi, kibuka ya bampasu kesalaka mambu bonso kimvuka ya ngolo ya basoda, bo kenungaka konso kigonsa yina bo kekutanaka ti yo. d​—Yoe. 2:25.

15, 16. Inki mutindu bansamuni ya Kimfumu ya bubu yai kele bonso kibuka ya bampasu?

¹⁵ Profete Yoele kufwanisaka kisalu ya bansadi ya Yehowa ti mambu yina bampasu kesalaka. Yandi sonikaka nde: “Yo ke baka ntinu, yo ke mata balupangu bonso basoda na ntangu ya bitumba. Yo ke kwenda kaka na ntwala; yo ke landa nzila ya nkaka ve, yo ke tutana ve na mpangi na yo, yo ke bebisa ndonga ve. Yo ke luta na ngolo bisika ya yo lenda luta ve, ata kima ke kanga yo nzila ve.”​—Yoe. 2:7, 8.

¹⁶ Mbikudulu yai kemonisa mbote-mbote bansamuni ya Kimfumu ya Nzambi ya bubu yai!  Kimbeni yina kele bonso ‘lupangu’ menungaka ve na kukanga kisalu na bo ya kusamuna nzila. Kansi, bo kelanda mbandu ya Yezu yina kulandaka kusala luzolo ya Nzambi ata bantu mingi vandaka kusaula yandi. (Yez. 53:3) Ya kyeleka, bo mefwaka Bakristu yankaka sambu na lukwikilu na bo. Ata mpidina, kisalu ya kusamuna kelanda na kusalama, mpi ntalu ya bansamuni ya Kimfumu kelanda na kukuma kaka mingi. Nkutu, mbala mingi mbangika mesalaka nde bantu yina lendaka ve kuwa nsangu ya Kimfumu kuwa yo. (Bis. 8:1, 4) Keti nge kekwaminaka na kisalu na nge ya kusamuna bonso bampasu, ata na nsi ya kimbeni to ntangu bantu ketulaka ve dikebi na nsangu na beto?​—Baeb. 10:39.

Kangama na “Mambu ya Mbote”

17. Sambu na nki makulu ya mbala-mbongo kekangamaka na bisika ya butesi?

¹⁷ Yo kemonanaka nde mbala-mbongo ya fyoti kenungaka ngolo yina kesosaka kubwisa bima yonso na ntoto, to gravité. (Tanga Bingana 30:28.) Nkutu, bantu ya siansi keyitukaka na kumona makuki ya kamwa kigangwa yai kele na yo ya kukangama na kibaka mpi nkutu ya kutambula na plafo ya butesi kukonda kubwa. Inki mutindu mbala-mbongo kesalaka yo? Makulu na yandi kevandaka ve ti kole. Kansi, konso musapi ya mbala-mbongo kevandaka ti bima mingi mpenza ya fyotifyoti yina kele bonso nsuki. Konso kima yango kele ti bansinga mingi ya fyotifyoti. Bansinga yango mefwana sambu na kunata kilo ya nitu ya mbala-mbongo, ata kana yo ketambula ntinu na kisika ya butesi bonso na zulu ya ditensi. Sambu bo keyitukaka na makuki yina mbala-mbongo ke na yo, bantu ya kesalaka bansosa ketubaka nde kana bantu kusala bima sambu na kulanda mbandu ya makulu ya mbala-mbongo, bima yango takangamaka ngolo mpenza. e

18. Inki mutindu beto lenda zikisa nde beto kekangama ntangu yonso na “mambu ya mbote”?

¹⁸ Inki malongi beto lenda baka na yina metala mbala-mbongo? Biblia kelongisila beto nde: “Beno buya mambu ya mbi, beno landa mambu ya mbote.” (Roma 12:9) Bupusi ya mbi yina kemonana mingi na nsi-ntoto ya Satana lenda pusa beto na kukangama ve na minsiku ya Nzambi. Mu mbandu, kusala kinduku ti bantu yina kezitisaka ve bansiku ya Nzambi, yo vanda na nzo-nkanda, na kisalu, to na nzila ya mwa bansaka mosi buna ya mbi ya kulutisila ntangu, lenda bebisa lukanu na beto ya kusala mambu ya mbote. Kubika ve nde dyambu ya mutindu yai kukumina nge! Ndinga ya Nzambi kekebisa beto nde: “Kudiyindula ve nde nge kele mayele.” (Bing. 3:7) Kansi, landa ndongisila ya mayele yina Moize kupesaka bantu ya Nzambi na ntangu ya ntama: “Beno tina Mfumu Nzambi na beno boma, beno samba kaka yandi.” (Kul. 10:20) Kana beto kangama na Yehowa, beto talanda mbandu ya Yezu, yina Biblia kutubilaka nde: “Nge ke zolaka mambu ya kieleka, kansi nge ke buyaka mambu ya mbi.”​—Baeb. 1:9.

Malongi ya Kubaka na Yina Metala Lugangu

19. (a) Inki bikalulu ya Yehowa nge kemonaka na lugangu? (b) Inki mutindu beto lenda baka mambote na mayele ya Nzambi?

¹⁹ Mutindu beto memona yo, bikalulu ya Yehowa kemonanaka pwelele na bima yina yandi salaka. Beto kebaka mpi malongi ya mfunu na yina metala lugangu. Ntangu beto kelonguka mingi bisalu ya Yehowa, beto tayitukaka mingi na kumona mayele na yandi. Kutula dikebi na mayele ya Nzambi tapesa beto kyese mingi ntangu yai mpi tatanina beto na bilumbu kekwisa. (Lo. 7:12) Ya kyeleka, beto tamona na meso na beto mosi bukyeleka ya kivuvu yai ya Bingana 3:13, 18: “Kiese na muntu yina me kuma mayele, me yantika kuzaba mambu. Mayele kele bonso nti ya moyo na bantu yina ke bakaka yo; bantu yina ke na mayele, bo ke na kiese.”

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

Inki dilongi ya mfunu beto kebaka na yina metala . . .

• fourmi?

• daman?

• mpasu?

• mbala-mbongo?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 18]

Daman kebakaka lutaninu na kimvuka yina bo kevandaka na bumosi. Keti nge mpi kesalaka mpidina?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 20]

Baministre Bakristu kekwaminaka na kisalu ya kusamuna bonso bampasu

[Kifwanisu ya kele na lutiti 20]

Kaka mutindu mbala-mbongo kekangamaka na bima, Bakristu kekangamaka na mambu ya mbote

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Stockbyte/​Getty Images