Ndima Moize ya Nene

“Mfumu Nzambi na beno ta tindila beno profete na yandi bonso mono na kati ya bampangi na beno. Beno fweti wila yandi.”​—BIS. 3:22.

1. Inki mutindu Yezu Kristu kuvandaka ti bupusi na disolo ya luzingu ya bantu?

 BAMVULA mafunda zole meluta, kubutuka ya mwana mosi ya bakala kupusaka bawanzyo mingi na zulu na kukumisa Nzambi, mpi bangungudi yankaka kuwaka nkembo yango. (Luka 2:8-14) Bamvula makumi tatu na nima, mwana yango, yina kukumaka ntangu yai mbuta, kuyantikaka kisalu mosi yina kusalaka kaka bamvula tatu na ndambu kansi yina kusobaka disolo ya luzingu ya bantu. Philip Schaff, muntu ya mvu-nkama 19 yina kulongukaka mambu ya meluta, kupusamaka na kutuba sambu na toko yai nde: “Ata yandi mosi kusonikaka ve, mambu yina yandi salaka mpi yina yandi tubaka kuvandaka na bupusi na bansoniki mingi ya mikanda, ya bankunga, ya masolo, mpi ata nkutu bayina kesalaka bifwanisu. Mambu yai kemonisa nde yandi vandaka ti bupusi ya ngolo na disolo ya luzingu ya bantu.” Ya kyeleka, toko yina ya vandaka kuyitukisa bantu kele Yezu Kristu.

2. Ntumwa Yoane kutubaka nki na yina metala Yezu mpi kisalu na yandi?

² Ntumwa Yoane kusonikaka disolo ya metala kisalu ya Yezu mpi yandi tubaka na nsuka nde: “Yesu salaka diaka mambu ya nkaka mingi. Kana bo sonikaka mambu yonso mosi-mosi na mikanda, mono banza bisika zolaka kulunga ve na nsi-ntoto ya mvimba sambu na kutula mikanda yina.” (Yoa. 21:25) Yoane kuzabaka nde yandi lendaka kusonika kaka mambu fyoti na kati ya mambu yonso yina Yezu kutubaka mpi kusalaka na nsungi ya bamvula yina tatu na ndambu ya mfunu. Ata mpidina, mambu yina Yoane kusonikaka na Evanzile na yandi kele mfunu mingi.

3. Inki mutindu beto lenda bakisa mbotembote mukumba ya Yezu na lukanu ya Nzambi?

³ Katula masolo ya mfunu yina ba Evanzile iya ketubila, baverse yankaka ya Biblia ketubila mambu ya sikisiki ya metala luzingu ya Yezu na mutindu yina lenda kumisa ngolo lukwikilu na beto. Mu mbandu, masolo ya Biblia yina ketubila babakala mingi ya kwikama yina kuzingaka na ntwala ya Yezu kele ti malongi yina kesadisa beto na kubakisa mbotembote mukumba ya Yezu na lukanu ya Nzambi. Bika beto tadila bankaka na kati na bo.

Babakala ya Kwikama ya Ntangu ya Ntama Yina Vandaka Kumonisa Kristu

4, 5. Banani vandaka kumonisa Yezu, mpi na nki mitindu?

⁴ Yoane mpi bansoniki tatu yankaka ya ba Evanzile kutubilaka Moize, Davidi, mpi Salomo bonso babakala yina vandaka kumonisa Yezu bonso Mupakulami ya Nzambi mpi Ntotila yina Nzambi meponaka. Na nki mutindu bansadi ya Nzambi yai ya ntama vandaka kumonisa Yezu, mpi nki malongi beto lenda baka na masolo yai?

⁵ Na bunkufi, Biblia kezabisa beto nde Moize kuvandaka profete, muwakanisi, mpi ngulusi. Yezu mpi kele mutindu yina. Davidi kuvandaka ngungudi mpi ntotila yina kunungaka bambeni ya bantu ya Izraele. Yezu mpi kele ngungudi mpi ntotila yina ke na kununga. (Ezek. 37:24, 25) Ntangu yonso yina yandi vandaka ya kwikama, Salomo kuvandaka ntotila mosi ya mayele, mpi bantu ya Izraele kuvandaka na ngemba na nsi ya luyalu na yandi. (1 Bant. 5:5, 9) Yezu mpi kele mayele mingi kuluta mpi Biblia kebingaka yandi nde: “Mfumu ya Ngemba.” (Yez. 9:5) Yo ke pwelele nde, mukumba ya Yezu mefwanana ti yina ya babakala yina ya ntangu ya ntama, kansi mukumba ya Yezu na lukanu ya Nzambi kele ya kuluta nene. Ntete, bika beto fwanisa Moize ti Yezu, mpi beto tala mutindu kufwanisa yina tasadisa beto na kubakisa mbotembote mukumba ya Yezu na lukanu ya Nzambi.

Moize Kuvandaka Kifwani ya Yezu

6. Inki mutindu ntumwa Piere kutendulaka mfunu ya kuwila Yezu?

⁶ Ntangu fyoti na nima ya Pantekoti ya mvu 33 T.B., ntumwa Piere kuvutukilaka mbikudulu mosi ya Moize kubikulaka yina kulunganaka  na Yezu Kristu. Piere kutelamaka na ntwala ya kibuka ya nene ya Bayuda na tempelo. Bantu yango “yitukaka ngolo” ntangu Piere ti Yoane kubelulaka muntu mosi ya vandaka kulomba mbongo yina kubutukaka makulu-kifu, mpi bantu yonso kukwendaka ntinu sambu na kutala dyambu yango. Piere kutendulaka nde, dyambu yai ya kuyituka kusalamaka na nsadisa ya mpeve santu ya Yehowa na nzila ya Yezu Kristu. Na nima, yandi vutukilaka mambu yina kele na Masonuku ya Kiebreo, mpi kutubaka nde: “Yo yina Moize tubaka nde: ‘Mfumu Nzambi na beno ta tindila beno profete na yandi bonso mono na kati ya bampangi na beno. Beno fweti wila yandi na mambu yonso ya yandi ta tubilaka beno.’”​—Bis. 3:11, 22, 23; tanga Kulonga 18:15, 18, 19.

7. Sambu na nki bawi ya Piere lendaka kubakisa bangogo na yandi ya metala profete mosi ya nene kuluta Moize?

⁷ Yo fwete vanda nde, bawi ya Piere kuzabaka bangogo yai ya Moize. Sambu bo vandaka Bayuda, bo vandaka kuzitisa mpenza Moize. (Kul. 34:10) Bo vandaka kuvingila mpenza kukwisa ya profete mosi ya nene kuluta Moize. Yo lombaka nde profete yina kuvanda kaka ve bonso mesia mosi, mupakulami mosi ya Nzambi bonso Moize, kansi “Mesia yina ya Nzambi solaka.”​—Luka 23:35; Baeb. 11:26.

Mambu ya Kufwanana na Kati ya Yezu ti Moize

8. Tanga mwa mambu ya kufwanana ya luzingu ya Moize ti ya luzingu ya Yezu.

⁸ Na mambu mingi, luzingu ya Yezu na ntoto kufwananaka ti luzingu ya Moize. Mu mbandu, ntangu bo vandaka bana ya fyoti, Moize mpi Yezu kugulukaka na lufwa na maboko ya bamfumu ya nku. (Kub. 1:22–2:10; Mat. 2:7-14) Dyaka, Nzambi ‘kubasisaka bo zole na nsi ya Ezipte.’ Profete Ozea kutubaka nde: “Ntangu Israele vandaka mwana, mono vandaka kuzola yandi; katuka yandi basikaka na nsi ya Ezipte, mono vandaka kubinga yandi mwana na mono.” (Ozea 11:1) Ozea vandaka kutubila ntangu yina dikanda ya Izraele kubasikaka na insi ya Ezipte, na nsadisa ya Moize ntwadisi yina Nzambi kuponaka. (Kub. 4:22, 23; 12:29-37) Kansi, bangogo ya Ozea vandaka kutadila kaka ve dyambu mosi yina kusalamaka na ntangu ya ntama kansi yo vandaka kutadila mpi dyambu yina tasalama na bilumbu yina kekwisa. Bangogo na yandi kuvandaka mbikudulu yina kulunganaka ntangu Yozefi mpi Maria kubasikaka na Ezipte ti Yezu na nima ya lufwa ya Ntotila Erode.​—Mat. 2:15, 19-23.

9. (a) Moize mpi Yezu kusalaka nki bimangu? (b) Tubila mwa mambu yankaka ya kufwanana na kati ya Yezu ti Moize. (Tala lupangu  “Mitindu Yankaka Yina Yezu Kuvandaka Bonso Moize,” na lutiti 26.)

⁹ Moize ti Yezu kusalaka bimangu, ebuna yo monisaka nde Yehowa vandaka kusadisa bo. Nkutu, Biblia kemonisa nde Moize kuvandaka muntu ya ntete na kusala bimangu. (Kub. 4:1-9) Mu mbandu, Moize kusadilaka masa sambu na kusala bimangu ntangu na ntuma na yandi bamasa ya Ezipte mpi mazanga ti biziba na yo kukumaka menga, Nzadi-Mungwa ya Mbwaki kukabwanaka, mpi masa kubasikaka mingi na ditadi na ntoto ya zelo na zelo. (Kub. 7:19-21; 14:21; 17:5-7) Yezu mpi kusadilaka masa sambu na kusala bimangu. Kimangu na yandi ya ntete kuvandaka ntangu yandi kitulaka masa vinu na feti mosi ya makwela. (Yoa. 2:1-11) Na nima, yandi nganinaka Nzadi-Mungwa ya Galilea yina vandaka kunikana ngolo mpi yo kumaka nie. Mpi kilumbu yankaka, yandi tambulaka nkutu na zulu ya masa! (Mat. 8:23-27; 14:23-25) Beno lenda mona mwa mambu yankaka ya kufwanana na kati ya Moize ti Yezu, Moize ya Nene, na  lupangu yina kele na lutiti 26.

Ndima Kristu Bonso Profete

10. Profete ya kyeleka kele nani, mpi sambu na nki Moize kuvandaka mosi na kati ya baprofete yango?

¹⁰ Bantu mingi keyindulaka nde profete kele muntu yina kebikulaka mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa, kansi yina kele kaka mukumba mosi na kati ya mikumba yina profete kele na yo. Profete ya kyeleka kele muntu yina mepemama na mpeve sambu na kuvanda mumonisi ya Yehowa, yina kezabisaka “bisalu ya nene ya Nzambi.” (Bis. 2:11, 16, 17) Na kati ya mambu yankaka yina yandi lenda bikula beto lenda tanga, kuzabisa mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa, kumonisa mambu ya metala lukanu ya Yehowa, to kusamuna bandola ya Nzambi. Moize kuvandaka profete ya mutindu yina. Yandi bikulaka konso ndola na kati ya Bandola Kumi yina kubwilaka bantu ya Ezipte. Yandi zabisaka bantu Nsiku ya kuwakana na Sinai. Mpi yandi longaka dikanda na kuwakana ti luzolo ya Nzambi. Kansi  nsukansuka, profete mosi ya kuluta Moize na nene zolaka kukwisa.

11. Inki mutindu Yezu kulungisaka mukumba ya profete ya nene kuluta Moize?

¹¹ Na nima, na mvu-nkama ya ntete, Zakaria kubikulaka ntangu yandi monisaka lukanu ya Nzambi na yina metala mwana na yandi, Yoane. (Luka 1:76) Mwana yina kukumaka Yoane Mbotiki, yina kuzabisaka kukwisa ya profete mosi ya kulutaka Moize na nene, yina bantu vandaka kuvingila banda ntama​—Yezu Kristu. (Yoa. 1:23-36) Sambu Yezu kuvandaka profete, yandi bikulaka mambu mingi. Mu mbandu, yandi tubilaka lufwa na yandi mosi, kubikulaka mutindu yandi tafwa, kisika yandi tafwa, mpi banani tafwa yandi. (Mat. 20:17-19) Bawi na yandi kuyitukaka mpenza, ntangu Yezu kutubilaka mpi lufwa ya Yeruzalemi ti ya tempelo na yo. (Mar. 13:1, 2) Bambikudulu na yandi kelanda tii na ntangu na beto.​—Mat. 24:3-41.

12. (a) Inki mutindu Yezu kutulaka fondasio sambu na kisalu ya kusamuna na ntoto ya mvimba? (b) Sambu na nki beto kelanda mbandu ya Yezu bubu yai?

¹² Katula kuvanda profete, Yezu kuvandaka nsamuni mpi longi. Yandi longaka nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi, mpi ata muntu mosi ve vandaka kutuba ti kikesa mpenza bonso yandi. (Luka 4:16-21, 43) Yandi vandaka longi ya kuluta nene. Bantu yankaka yina kuwaka yandi kutubaka nde: “Ata mbala mosi ve muntu me tubaka mambu mutindu muntu yai ke tuba!” (Yoa. 7:46) Yezu vandaka kusala kikesa ya ngolo sambu na kumwanga nsangu ya mbote, mpi yandi pusaka  balongoki na yandi na kuvanda ti kikesa ya mutindu mosi sambu na kusamuna Kimfumu. Yo yina, yandi tulaka fondasio sambu na kisalu ya kusamuna na ntoto ya mvimba mpi kisalu ya kulonga yina kelanda na kusalama. (Mat. 28:18-20; Bis. 5:42) Na mvula meluta, balongoki ya Kristu kiteso ya bamilio nsambwadi kulutisaka bangunga kiteso ya 1 500 000 000 na kusamunaka nsangu ya mbote ya Kimfumu mpi na kulongaka bakyeleka ya Biblia na bantu yina kusepelaka na yo. Keti nge kesalaka mingi na kisalu yango?

13. Inki tasadisa beto na ‘kukangula meso’?

¹³ Ntembe kele ve nde, Yehowa kulungisaka mbikudulu ya kubasisa profete mosi bonso Moize. Inki mutindu nzayilu yina kele ti bupusi na luzingu na nge? Keti yo kepesa nge kivuvu ya ngolo na kulungana ya bambikudulu ya kupemama yina ketadila bilumbu yina kekwisa ntama mingi ve? Ee, kuyindulula mbandu ya Moize ya Nene kepusa beto na ‘kukangula meso na beto, mpi na kudiyala’ na kutadila mambu yina luzolo ya Nzambi tasala kubika fyoti.​—1 Tes. 5:2, 6.

Baka Kristu na Valere Bonso Muwakanisi

14. Inki mutindu Moize kuvandaka muwakanisi na kati ya bantu ya Izraele ti Nzambi?

¹⁴ Bonso Moize, Yezu kuvandaka muwakanisi. Muwakanisi kele bonso kilalu yina kewakanisaka bimvuka zole. Moize kuvandaka muwakanisi ya kuwakana ya Nsiku na kati ya Yehowa ti bantu ya Izraele. Kana bana ya Yakobi kulemfukaka na bansiku ya Nzambi, bo zolaka kuvanda kima na yandi mosi kibeni, dibundu na yandi. (Kub. 19:3-8) Yehowa kutaninaka kuwakana yina banda na mvu 1513 N.T.B. tii na mvu-nkama ya ntete T.B.

15. Inki mutindu Yezu kele muwakanisi ya kuluta nene?

¹⁵ Na mvu 33 T.B., Yehowa kuyantikisaka kuwakana mosi ya kuluta mbote ti Izraele ya mpa, “Israele ya Nzambi,” yina kukumaka dibundu ya nsi-ntoto ya mvimba ya mesalama na Bakristu ya kupakulama. (Gal. 6:16) Ata kuwakana yina Moize kuvandaka muwakanisi na yo kuvandaka ti bansiku yina Nzambi kusonikaka na zulu ya ditadi, kuwakana yina Yezu kele muwakanisi meluta nene. Nzambi mesonikaka bansiku ya kuwakana yango na ntima ya bantu. (Tanga 1 Timoteo 2:5; Baebreo 8:10.) Yo yina, “Israele ya Nzambi” kele ntangu yai kima ya Nzambi kibeni, ‘bantu yina kesala bisalu ya Kimfumu’ ya Mesia. (Mat. 21:43) Bantu ya dikanda yina ya kimpeve kele na kati ya kuwakana yina ya mpa. Kansi, bo mpamba ve tabaka mambote yango. Bantu mingi kibeni, ata nkutu bayina mefwaka, tabaka mambote ya mvula na mvula sambu na kuwakana yina ya kuluta nene.

Baka Kristu na Valere Bonso Ngulusi

16. (a) Na nki mitindu Yehowa kusadilaka Moize sambu na kugulusa bantu ya Izraele? (b) Na kutadila Kubasika 14:13, nani kele Nto ya luguluku?

¹⁶ Na mpimpa na bo ya nsuka na ntwala ya kubasika na Ezipte, mingi na kati ya bana ya bantu ya Izraele kuvandaka na kigonsa. Kubika fyoti, wanzyo ya Nzambi taluta na insi ya Ezipte sambu na kufwa bana yonso ya ntete. Yehowa kuzabisaka Moize nde mwana ya ntete ya bantu Izraele taguluka, kana bo baka menga ya mwana dimeme ya Paki mpi bo pakula yo na bakielo ya banzo na bo. (Kub. 12:1-13, 21-23) Mpi yo salamaka mutindu yina. Na nima, dikanda ya mvimba kuvandaka na kigonsa mosi ya nene. Bo kangamaka na mutambu na kati ya Nzadi-Mungwa ya Mbwaki ti bapusupusu ya bitumba ya bantu ya Ezipte yina vandaka kulanda bo. Yehowa kugulusaka bo dyaka na nzila ya Moize, yina kukabulaka masa ya nzadi yina na mutindu mosi ya kuyituka.​—Kub. 14:13, 21.

17, 18. Na nki mitindu Yezu kele ngulusi ya nene kuluta Moize?

¹⁷ Ata bisalu yai ya luguluku kuvandaka nene nki mutindu, luguluku yina Yehowa kusalaka na nzila ya Yezu kele ya nene mpenza. Yezu kele mwaye yina Nzambi tasadila sambu na kugulusa bantu ya bulemfu na kimpika ya masumu. (Rom. 5:12, 18) Mpi luguluku yango kele ‘luguluku ya mvula na mvula.’ (Baeb. 9:11, 12) Zina Yezu ketendula “Yehowa Kele Lugulusu.” Yezu, yina kele Ngulusi na beto, megulusaka beto kaka ve na  masumu na beto ya ntama kansi yandi mekangulaka mpi nzila sambu beto zinga luzingu mosi ya kuluta mbote na bilumbu kekwisa. Na kugulusaka bo na kimpika ya masumu, Yezu megulusaka balongoki na yandi na makasi ya Nzambi mpi menataka bo na bangwisana ya zola ti Yehowa.​—Mat. 1:21.

¹⁸ Yezu megulusaka beto na masumu. Na bilumbu kekwisa, lugulusu yango tanata kimpwanza na malanda na yo ya mbi, disongidila maladi mpi ata nkutu lufwa. Sambu na kumona na mabanza mambu yina yo tatendula, tadila mambu yina kusalamaka ntangu Yezu kukwendaka na nzo ya muntu mosi na zina ya Yairusi, yina kufwilaka mwana na yandi ya nkento ya bamvula 12. Yezu kundimisaka Yairusi nde: “Kuwa boma ve; kwikila kaka, ebuna mwana na nge ta beluka.” (Luka 8:41, 42, 49, 50) Kaka mutindu yandi tubaka, mwana yina ya nkento kufutumukaka! Keti nge lenda yindula kyese yina bibuti ya mwana yina kuwaka? Ntangu yai, nge lenda yindula kyese ya kuluta mingi yina beto tawa ntangu ‘bantu yonso yina me fwaka ya kele na maziamu, tawa ndinga ya [Yezu]’ mpi tafutumuka. (Yoa. 5:28, 29) Ya kyeleka, Yezu kele Ngulunsi na beto!​—Tanga Bisalu 5:31; Tito 1:4; Kus. 7:10.

19, 20. (a) Inki mutindu kuyindulula mukumba ya Yezu bonso Moize ya Nene ketadila beto? (b) Disolo ya kelanda tatadila inki?

¹⁹ Kuzaba nde beto lenda sadisa bantu na kubaka mambote ya bisalu ya luguluku ya Yezu kepusaka beto na kusala kisalu ya kusamuna mpi ya kulonga. (Yez. 61:1-3) Dyaka, kuyindulula mukumba ya Yezu bonso Moize ya Nene kekumisa ngolo kivuvu na beto nde yandi tagulusa balongoki na yandi ntangu yandi takwisa kufwa bantu ya mbi.​—Mat. 25:31-34, 41, 46; Kus. 7:9, 14.

²⁰ Ee, Yezu kele Moize ya Nene. Yandi salaka mambu mingi ya kitoko yina Moize lendaka kusala ve ata fyoti. Bangogo ya Yezu bonso profete mpi mambu ya yandi salaka bonso muwakanisi kele na bupusi na luzingu ya bantu yonso. Bonso Ngulusi, Yezu kepesa bantu luguluku ya ntangu fyoti ve kansi ya mvula na mvula. Ata mpidina, mambu kele mingi ya kulonguka na yina metala Yezu na masolo yina ketubila babakala ya kwikama ya ntangu ya ntama. Disolo ya kelanda tatadila nki mutindu yandi vandaka Davidi ya Nene mpi Salomo ya Nene.

Keti Nge Lenda Tendula?

Inki mutindu Yezu meluta Moize na nene bonso

• profete?

• muwakanisi?

• ngulusi?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Lupangu/​Kifwanisu ya kele na lutiti 26]

  Mitindu Yankaka Yina Yezu Kuvandaka Bonso Moize

◻ Bo zole kuyambulaka biyeka ya nene sambu na kusadila Yehowa mpi bantu na yandi. ​—2 Kor. 8:9; Filp. 2:5-8; Baeb. 11:24-26.

◻ Bo zole kuponamaka na Yehowa.​—Mar. 14:61, 62; Yoa. 4:25, 26; Baeb. 11:26.

◻ Bo zole kuvandaka mimonisi ya zina ya Yehowa.​—Kub. 3:13-16; Yoa. 5:43; 17:4, 6, 26.

◻ Bo zole kumonisaka kikalulu ya kudikulumusa.​—Kut. 12:3; Mat. 11:28-30.

◻ Nzambi kusadilaka bo zole sambu na kudisa bantu mingi.​—Kub. 16:12; Yoa. 6:48-51.

◻ Bo zole kusalaka bonso bazuzi mpi bantu ya kepesaka bansiku.​—Kub. 18:13; Mal. 4:4; Yoa. 5:22, 23; 15:10.

◻ Nzambi kupesaka bo zole mukumba ya kutwadisa nzo na yandi.​—Kut. 12:7; Baeb. 3:2-6.

◻ Biblia kebingaka bo zole bambangi ya kwikama ya Yehowa.​—Baeb. 11:24-29; 12:1; Kus. 1:5.

◻ Na nima ya lufwa ya Moize mpi ya Yezu, Nzambi kubakaka bamvumbi na bo.​—Kul. 34:5, 6; Luka 24:1-3; Bis. 2:31; 1 Kor. 15:50; Yude 9.