Vanda “Kikesa Sambu na Bisalu ya Mbote”!

“[Yezu] kudipesaka bonso makabu sambu na beto, na mpila nde beto kukatuka na mambu yonso ya mbi, beto kukuma bantu na yandi mosi mpenza, [bayina kele kikesa sambu na bisalu, NW] ya mbote.”​—TITO 2:14.

1. Inki kusalamaka na kibansala ya tempelo ntangu Yezu kukwisaka na Nisani 10, 33 T.B.?

 BETO kele na Nisani 10, 33 T.B., mwa bilumbu na ntwala ya nkinsi ya Paki. Bibuka ya bansambidi ya kele na kibansala ya tempelo na Yeruzalemi kele na kyese. Inki tasalama ntangu Yezu takwisa? Bansoniki tatu ya Baevanzile​—Matayo, Marko, mpi Luka—​bo yonso kendimisa nde sambu na mbala ya zole, Yezu kukulaka bantu yina vandaka kuteka mpi bayina vandaka kusumba bima. Yandi losa-losaka bamesa ya bantu yina vandaka kushanze mbongo ti bakiti ya bayina vandaka kuteka bapizio. (Mat. 21:12; Mar. 11:15; Luka 19:45) Kikesa ya Yezu kukulumukaka ve banda yandi salaka dyambu ya mutindu mosi bamvula tatu na ntwala.​—Yoa. 2:13-17.

2, 3. Inki mutindu beto mezaba nde kikesa ya Yezu kusukaka ve kaka na kutula bunkete na tempelo?

² Disolo ya Matayo kemonisa nde kikesa ya Yezu na kilumbu yina kusukaka ve kaka na kutula bunkete na tempelo. Yandi belulaka mpi bantu ya kufwa-meso ti ya makulu-kifu yina kwisaka na yandi ntangu yandi vandaka na tempelo. (Mat. 21:14) Disolo ya Luka ketubila bisalu yankaka yina Yezu kusalaka. “Yesu vandaka kulonga konso kilumbu na” tempelo. (Luka 19:47; 20:1) Yo yina, kikesa ya Yezu vandaka kumonana mingi na kisalu na yandi ya kusamuna.

 ³ Na nima, ntumwa Polo kusonikilaka Tito mpi kutendulaka nde Yezu “kudipesaka bonso makabu sambu na beto, na mpila nde beto kukatuka na mambu yonso ya mbi, beto kukuma bantu na yandi mosi mpenza, [bayina kele kikesa sambu na bisalu, NW] ya mbote.” (Tito 2:14) Inki mitindu beto lenda vanda “kikesa sambu na bisalu ya mbote” bubu yai? Mpi nki mutindu bambandu ya bantotila ya mbote ya Yuda lenda pesa beto kikesa?

Kikesa Sambu na Kusamuna mpi Kulonga

4, 5. Na nki mitindu bantotila iya ya Yuda kumonisaka kikesa na bo sambu na bisalu ya mbote?

⁴ Aza, Yozafati, Ezekiasi, mpi Yoziasi, bo yonso kusalaka bakampanye sambu na kukatula lusambu ya biteki na Yuda. Aza “fwaka-fwaka bamesa-kimenga ya banzenza ti bisika na bo ya kusambila banzambi ya biteki; yandi bwisa-bwisaka mpi makunzi ya matadi.” (2 Bans. 14:2) Kikesa ya Yozafati sambu na lusambu ya Yehowa kupusaka yandi na ‘kufwa bisika yonso ya kusambila banzambi ya biteki na ntoto ya Yuda.’​—2 Bans. 17:6; 19:3. a

⁵ Na nima ya feti ya nene ya Paki ya bilumbu nsambwadi yina Ezekiasi kuyidikaka na Yeruzalemi, bantu ya Izraele “yonso kwendaka na babwala ya Yuda, bo bwisa-bwisaka makunzi ya matadi ya Ashera, nzambi ya nkento, ebuna bo panza-panzaka bisika ya bantu vandaka kusambila banzambi ya biteki ti bamesa-kimenga na bo. Bo salaka kiteso mosi na ntoto ya mvimba ya Yuda ti na bantoto ya Benyamini, ya Efrayimi ti ya Manase.” (2 Bans. 31:1) Yoziasi kukumaka ntotila ntangu yandi vandaka kaka ti bamvula nana. Biblia ketuba nde: “Ntangu Yoziasi vandaka me lungisa bamvula nana na kimfumu na yandi, yandi vandaka ntete leki, yandi yantikaka kusamba Nzambi ya nkaka na yandi Davidi. Bamvula iya lutaka yandi yantikaka kupanza-panza bisika ya kusambila banzambi ya biteki, biteki ya Ashera nzambi ya nkento, ti biteki ya nkaka ya mutindu na mutindu na ntoto ya Yuda ti na bwala Yeruzalemi.” (2 Bans. 34:3) Yo kemonana nde, bantotila iya yai yonso kuvandaka kikesa sambu na bisalu ya mbote.

6. Sambu na nki beto lenda fwanisa kisalu na beto ya kusamuna ti bakampanye ya bantotila ya kwikama ya Yuda?

⁶ Mutindu mosi bubu yai, beto kesala kampanye sambu na kusadisa bantu na kuyambula malongi ya mabundu ya luvunu, tanga mpi lusambu ya biteki. Kisalu na beto ya kusamuna nzo na nzo kesadisaka beto na kukutana ti bantu ya mitindu yonso. (1 Tim. 2:4) Leke mosi ya nkento ya Azia keyibuka mutindu mama na yandi vandaka kusamba na ntwala ya biteki ya mutindu na mutindu na nzo na bo. Sambu yandi vandaka kuyindula nde biteki yonso ve lendaka kumonisa Nzambi ya kyeleka, mbala mingi mwana-nkento yina vandaka kusamba sambu yandi zaba Nzambi ya kyeleka. Ntangu yandi kwendaka kukangula kyelo na bo sambu na kutala bantu yina kukokulaka, yandi monaka Bambangi zole yina vandaka ya kuyilama sambu na kusadisa yandi na kuzaba zina ya nene ya Nzambi, Yehowa. Yandi monisaka mpenza ntonda sambu yandi longukaka kyeleka na yina metala biteki! Ntangu yai yandi kemonisaka kikesa ya mingi na kisalu ya bilanga, mpi yandi kesadisaka bantu na kimpeve.​—Nk. 83:19; 115:4-8; 1 Yoa. 5:21.

7. Inki beto lenda sala sambu na kulanda mbandu ya balongi yina kwendaka kulonga na Yuda na bilumbu ya Yozafati?

⁷ Ntangu beto kesalaka kisalu ya nzo na nzo, inki mutindu beto kesalaka mbote-mbote teritware ya bo mepesa beto? Yo kele kyese na kumona nde, na mvula ya tatu ya luyalu na yandi, Yozafati kubingaka bamfumu tanu, bantu uvwa ya dikanda ya Levi, mpi banganga-Nzambi zole. Yandi lombaka bo na kukwenda na bambanza yonso sambu na kulonga bantu bansiku ya Yehowa. Bo salaka mbote mpenza kisalu na bo na mpila nde bantu ya makanda ya nzyunga yantikaka kutina Yehowa boma. (Tanga 2 Bansangu 17:9, 10.) Beto lenda kuka kusolula ti bantu mingi ya dibuta mosi kana beto kekwenda kutala bo na bantangu mpi na bilumbu ya kuswaswana.

8. Inki beto lenda sala sambu beto kuka kuta kimbangi na bantu mingi?

⁸ Bansadi ya Nzambi mingi ya bilumbu na beto mendimaka kuyambula banzo na bo mpi mekwendaka kusala bisika yina bo kele na mpusa mingi  ya Bambangi ya kikesa. Keti nge lenda sala mpidina? Bankaka na kati na beto yina lenda kuka ve kukwenda kisika yankaka lenda meka kuta kimbangi na bantu ya kezingaka na bwala na bo kansi ya ketubaka ndinga yankaka. Sambu yandi kekutanaka ti bantu ya bansi mingi na teritware na yandi, Ron yina kele ti bamvula 81 kulongukaka mutindu ya kupesa bantu mbote na bandinga 32! Ntama mingi ve yandi kutanaka ti bankwelani ya Afrika na balabala, mpi yandi pesaka bo mbote na Yoruba, ndinga na bo ya bwala. Bo yulaka Ron kana yandi mekumaka dezia na Afrika. Ntangu yandi vutulaka nde ve, bo yulaka yandi nki mutindu yandi zabaka ndinga na bo. Yo pesaka yandi nzila na kuta kimbangi ya mbote. Bo ndimaka mbala mosi mwa bazulunalu mpi kupesaka na kyese yonso adresi na bo, ebuna Ron kupesaka adresi yina na bampangi ya dibundu ya kesadilaka ndinga yina na mpila nde bo longuka Biblia ti bankwelani yina.

9. Sambu na nki kutanga mbala mosi na Biblia kele mfunu na kisalu ya kusamuna? Pesa mbandu.

⁹ Balongi yina Yozafati kutindaka na babwala ya Yuda kuvandaka ti “mukanda ya bansiku ya Mfumu Nzambi.” Na ntoto ya mvimba, beto kesalaka kikesa sambu na kulonga bantu na nsadisa ya Biblia, sambu yo kele Ndinga ya Nzambi. Na kisalu na beto ya kusamuna, beto kesalaka mpenza kikesa sambu na kumonisa bantu mbala mosi na Biblia mambu yina yo ketuba. Nkento mosi kutendudilaka Linda, yina kele Mbangi, nde bakala na yandi yina mebelaka (paralysie) kevandaka na mfunu ya dikebi na yandi. Nkento yango kubokutaka nde: “Mu kezaba ve nki mu mesalaka sambu Nzambi kupesa nzila nde dyambu yai kukumina mono.” Linda kuvutulaka nde: “Keti mu lenda ndimisa nge dyambu mosi?” Na nima yandi tangaka bangogo ya kele na Yakobo 1:13 mpi yandi yikaka nde: “Bampasi yonso yina beto mpi bantu ya beto kezolaka kekutanaka ti yo kevandaka ve bandola ya Nzambi.” Ebuna, nkento yina kuyambaka Linda na kyese yonso. Linda kendima nde: “Mu kukaka kupesa yandi kikesa na kusadilaka Biblia. Bantangu yankaka bamvese ya Biblia ya beto ketangilaka bantu kevandaka bamvese yina bo mewaka ntete ve.” Disolo yina kusalaka nde nkento yina kuyantika kulonguka Biblia na nzo ti Linda.

Baleke Yina Kesalaka ti Kikesa Yonso

10. Inki mutindu Yoziasi kubikaka mbandu ya mbote sambu na baleke Bakristu bubu yai?

¹⁰ Kana beto tadila dyaka mbandu ya Yoziasi, beto kemona nde yandi landaka lusambu ya kyeleka na kileki na yandi mpi yandi vandaka ti bamvula kiteso ya 20 ntangu yandi salaka kampanye ya nene ya kukatula lusambu ya biteki. (Tanga 2 Bansangu 34:1-3.) Baleke mingi bubu yai kemonisa kikesa ya mutindu mosi na kisalu na bo ya kusamuna.

11-13. Inki malongi beto lenda baka na baleke ya bilumbu na beto yina kesadilaka Yehowa ti kikesa?

¹¹ Hannah, yina kezingaka na Angleterre, kuvandaka na bamvula 13 mpi vandaka kulonguka Kifalansa na nzo-nkanda ntangu yandi waka nde bo mekangula kimvuka mosi ya kesadilaka Kifalansa na mbanza mosi ya penepene. Tata na yandi kundimaka na kufidisa yandi na balukutakanu na kimvuka yina. Ntangu yai yandi kele ti bamvula 18, yandi ketaka kimbangi ti kikesa yonso na France bonso mupasudi-nzila ya ntangu yonso. Keti nge mpi lenda longuka ndinga ya nzenza mpi kusadisa bantu yankaka na kuzaba Yehowa?

 ¹² Rachel kusepelaka mingi na kutala video Beno Landa Balukanu Yina Kepesaka Nzambi Lukumu. Ntangu yandi ketubila bangindu yina yandi vandaka na yo ntangu yandi yantikaka kusadila Yehowa na mvu 1995, yandi ketuba nde: “Mu vandaka kuyindula nde mu vandaka ngolo na kyeleka.” Na nima yandi keyika nde: “Na nima ya kutala drame yina, mu bakisaka nde na nsungi ya bamvula mingi mu vandaka kusala kaka mambu ya fyotifyoti. Yo lombaka nde mu nwana sambu na kyeleka mpi mu tula mabanza mpi bikesa na mono na kulonguka na mono mosi mpi na kisalu ya kusamuna.” Ntangu yai Rachel kemona nde yandi kesadilaka Yehowa ti kikesa mingi. Inki mbuma yo mebutaka? “Bangwisana na mono ti Yehowa mekumaka ngolo. Bisambu na mono mekumaka ya mudindu, kulonguka na mono mekumaka kitoko mpi ya mudindu, mpi masolo ya Biblia mekumaka masonga mpenza sambu na mono. Yo yina, mu kesepelaka mingi ti kisalu ya kusamuna mpi kebakaka kyese ya kyeleka ntangu mu kemonaka mutindu mambu ya Yehowa ketubaka kepesaka bantu yankaka kikesa.”

¹³ Luke kele leke yina kubakaka kikesa na nima ya kutala video, Bangyufula ya Baleke Keyulaka​—Inki Mu Tasala na Luzingu na Mono? Na nima ya kutala video yai, Luke kusonikaka nde: “Mu monaka nde mu fwete tadila dyaka luzingu na mono.” Yandi kendima nde: “Na bilumbu meluta, bo vandaka kupusa mono na kusala ntete banzo-nkanda ya nda-nda sambu na kuzwa mbongo yina tatanina mono mpi na nima kulungisa balukanu ya kimpeve. Bupusi ya mutindu yai kesadisaka ve na kuyela na kimpeve, kansi yo kelembisaka.” Baleke ya babakala mpi ya bankento, sambu na nki beno lenda tala ve kana beno lenda sadila mambu ya beno longukaka na nzo-nkanda sambu na kuyedisa kisalu na beno ya kusamuna mutindu Hannah kusalaka? Mpi sambu na nki ve kulanda mbandu ya Rachel, na kulandaka na kikesa yonso balukanu yina kepesaka mpenza Nzambi lukumu? Beno landa mbandu ya Luke, mpi beno tina bigonsa yina mekangaka baleke mingi na mutambu.

Beno Tula Dikebi na Balukebisu ti Kikesa Yonso

14. Yehowa kendimaka lusambu ya nki mutindu, mpi sambu na nki kutanina lusambu yango kevandaka mpasi bubu yai?

¹⁴ Bantu ya Yehowa fwete vanda bunkete kana bo kezola nde yandi ndima lusambu na bo. Yezaya kukebisaka nde: “Beno basika na Babilonia, beno katuka pana beno kwenda! Beno kusimba diaka ve bima na bo ya mvindu, beno katuka na kati ya bantu yina! Beno bayina ke nataka bima ya Nzo-Nzambi, beno bika ve nsiku kusimba beno!” (Yez. 52:11) Bamvula mingi na ntwala nde Yezaya kusonika mambu yai, Ntotila ya mbote Aza kusadisaka kampanye na kikesa yonso sambu na kukatula mansoni na Yuda. (Tanga 1 Bantotila 15:11-13.) Mpi bamvu-nkama mingi na nima, ntumwa Polo kuzabisaka Tito nde Yezu kudipesaka yandi mosi sambu na kukumisa balongoki na yandi bunkete mpi sambu bo kuma “bantu na yandi mosi mpenza, [bayina kele kikesa sambu na bisalu, NW] ya mbote.” (Tito 2:14) Na nsi-ntoto ya mansoni ya bubu yai, yo kele ve pete, mingimingi sambu na baleke na kubikala bunkete na bikalulu. Mu mbandu, bansadi ya Nzambi yonso, baleke ti bambuta, fwete nwana sambu na kudibebisa ve na pornografi yina bo kesongaka na batablo ya nene ya piblisite, na televizio, na bafilme, mpi mingimingi na Internet.

15. Inki lenda sadisa beto na kumenga mambu ya mbi?

¹⁵ Kikesa na beto sambu na kutula dikebi na balukebisu ya Nzambi lenda sadisa beto na kumenga mambu ya mbi. (Nk. 97:10; Roma 12:9) Beto fwete menga pornografi sambu na “kukatuka na ngolo na yo yina kebendaka bantu,” mutindu Mukristu mosi kutubaka yo. Sambu muntu kukabula bitini ya kibende yina mekangama na ema, yandi fwete sadila ngolo yina meluta ngolo ya kevukisa yo kumosi. Mutindu mosi, yo kelombaka bikesa ya ngolo sambu na kunwana ti bupusi ya pornografi.  Kansi kana beto bakisa bampasi yina pornografi lenda natila beto, yo tasadisa beto na kumenga yo. Mpangi mosi kusalaka mpenza bikesa sambu na kuyambula kikalulu na yandi ya kukota na basite ya Internet ya kesongaka pornografi. Yandi nataka ordinatere na yandi na kisika yina bantu yonso ya dibuta na yandi lenda mona. Dyaka, yandi kumaka ti lukanu ya ngolo ya kudikumisa bunkete mpi ya kuvanda kikesa sambu na bisalu ya mbote. Yandi salaka mpi dyambu yankaka. Sambu yo vandaka kulomba nde yandi sadila Internet sambu na bisalu na yandi, yandi bakaka lukanu ya kusadila yo kaka kana nkento na yandi kele pana.

Mfunu ya Bikalulu ya Mbote

16, 17. Inki bupusi bikalulu na beto ya mbote lenda vanda na yo na bantu yina kemonaka beto? Pesa mbandu.

¹⁶ Baleke ya babakala mpi ya bankento yina kesadilaka Yehowa kevandaka ti bikalulu ya mbote mpenza, mpi yo keyitukisaka bantu yina ketalaka beto! (Tanga 1 Piere 2:12.) Muntu mosi ya kwendaka na Betele ya Londres kusobaka mutindu na yandi ya kutadila Bambangi ya Yehowa na nima ya kulutisa kilumbu ya mvimba kuna na kuyidika mashini ya kunyema mikanda. Nkento na yandi, yina vandaka kulonguka Biblia ti Mbangi mosi ya bwala na bo, kumonaka nde bakala na yandi kusobaka nkadilu na yandi. Na bilumbu meluta, yandi vandaka kuzola ve nde Bambangi kukwisa na nzo na yandi. Kansi ntangu yandi vutukaka na nzo na nima ya kusala kisalu yina na Betele, yandi yantikaka kusikisa mpenza Bambangi sambu na mutindu bo sadilaka yandi mambu. Yandi tubaka nde ata muntu mosi ve vandaka kusadila kutuba ya mbi. Bantu yonso vandaka kukanga ntima, mpi kusala na ngemba. Yandi yitukaka mingi na kumona nde baleke ya babakala mpi ya bankento vandaka kusala na kikesa yonso mpi kukonda kubaka salere, bo kepesaka ntangu ti kikesa na bo na luzolo yonso sambu na kusadisa na kupanza nsangu ya mbote.

¹⁷ Mutindu mosi, bampangi ya babakala mpi ya bankento yina kesalaka bisalu ya kinsuni sambu na kulungisa bampusa ya mabuta na bo kesalaka bisalu na bo na ntima ya mvimba. (Kol. 3:23, 24) Mbala mingi yo kesalaka nde bo tanina bisalu na bo, sambu bamfumu na bo kesepelaka ti kikalulu na bo ya kusala na ntima ya mvimba mpi kezolaka ve kukatula bo na kisalu.

18. Inki mutindu beto lenda vanda “kikesa sambu na bisalu ya mbote”?

¹⁸ Ntima ya beto ketulaka na Yehowa, bulemfu na beto na bantuma na yandi, mpi dikebi ya beto ketulaka na bisika na beto ya balukutakanu kele na kati ya mitindu yina beto kemonisaka kikesa na beto sambu na nzo ya Yehowa. Dyaka, beto kezolaka kusala ngolo mpenza kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki. Yo vanda beto kele baleke to bambuta, kana beto kesala yonso sambu na kutanina bikalulu ya bunkete yina kewakana ti lusambu na beto, beto tabaka mambote mingi. Mpi beto talanda na kuzabana bonso bantu yina kele “[kikesa sambu na bisalu, NW] ya mbote.”​—Tito 2:14.

[Noti na nsi ya lutiti]

Na bambandu ya kele na Biblia mpi ya bilumbu na beto, inki nge melonguka na yina metala

• mutindu nge lenda monisa kikesa na nge na kusamuna mpi kulonga?

• mutindu baleke ya Bakristu lenda vanda “kikesa sambu na bisalu ya mbote”?

• mutindu ya kuyambula bikalulu ya kebebisaka?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 18]

Keti nge kesadilaka Biblia mbala na mbala na kisalu ya kusamuna?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 20]

Kulonguka na kutuba ndinga yankaka ntangu nge kele na nzo-nkanda lenda sadisa nge na kuyedisa kisalu na nge ya kusamuna