Mutindu ya Kusadisa Nduku Yina Kebela

KETI nge mekondaka dezia bangogo ya kutuba ntangu nge vandaka kusolula ti nduku mosi yina vandaka kubela ngolo? Bwisa ntima nde nge lenda nunga dyambu yai ya mpasi. Inki mutindu? Kele ve ti bansiku ya sikisiki. Yo lenda tadila kuswaswana ya binkulu. Kimuntu ya bantu mpi lenda swaswana ngolo kibeni. Yo yina, bangogo yina lenda sala nde mbefo mosi kudiwa mbote, lenda sadisa ve mbefo yankaka. Dyaka, mambu ya bo kekutana na yo mpi mawi na bo lenda vanda ve mutindu mosi konso kilumbu.

Yo yina, dyambu ya kuluta mfunu kele nde nge meka kuditula na kisika ya nduku yina mpi kubakisa mambu yina yandi kezola mpenza nde nge sala. Inki mutindu nge lenda sala yo? Yai kele mwa bangindu ya mesimbama na minsiku ya Biblia.

Widikila mbote

MINSIKU YA BIBLIA:

“Konso muntu fwete vanda nswalu na yina metala kuwidikila, malembe na yina metala kutuba.”​—YAKOBO 1:19, NW.

‘Kele ti ntangu ya kuvanda pima mpi ntangu ya kutuba.’​—LONGI 3:1, 7.

◼ Ntangu nge mekwenda kutala nduku mosi ya kebela, widikila yandi na dikebi mpi na mawete yonso. Kunwanina ve na kupesa bandongisila to na kumona nde konso ntangu nge fwete monisa mutindu ya kuyidika mambu. Kana nge kenwanina na kutuba, kukonda kuzola, nge lenda tuba dyambu mosi yina lenda pesa yandi mpasi. Nduku na nge yina kebela kesosa mpenza ve bamvutu kansi yandi kesosa muntu yina tawidikila yandi na ntima ya mvimba mpi ti mabanza ya mbote.

Pesa yandi nzila ya kubasisa mambu yonso ya kele na ntima na yandi. Kuzenga yandi ve ndinga, mpi kumonisa ve nde mambu na yandi kele ve na mfunu. Emílio * ketuba nde: “Mu vandaka ti méningite mpi nsukansuka meso na mono kufwaka. Bantangu yankaka mu kekudiwaka ya kulemba mpenza, mpi banduku kemekaka na kupesa mono  kikesa na kutubaka nde: ‘Nge mosi ve muntu kekutana ti dyambu yai. Kele ti bantu yina kekutana ti mambu ya mpasi kuluta.’ Kansi, bo kebakisaka ve nde kumona mpamba mambu na mono kesadisaka mono ve ata fyoti. Na ndambu yankaka, yo kevandaka na malanda ya mbi, yo melembisaka mono mingi mpenza.”

Pesa nduku na nge nzila ya kutuba mambu ya kele na ntima na yandi kukonda kuwa boma nde nge tabedisa yandi. Kana yandi songa nge nde yandi kele na boma, ndima mawi na yandi na kisika ya kuzabisa yandi kaka nde kuwa ve boma. Eliana, yina kenwana ti kansere, ketuba nde: “Ntangu mu kekudiyangisaka sambu na maladi na mono mpi kedilaka, yo ketendulaka ve nde mu ketulaka dyaka ve ntima na Nzambi.” Sala ngolo na kumona nduku na nge mutindu yandi kele, kansi ve mutindu nge kezola nde yandi vanda. Yibuka nde ntangu yai mambu ya nge ketuba lenda pesa yandi mpasi kukonda mpasi mpi yandi kesala ve mambu mutindu yandi meyikanaka. Vanda ntima-nda. Widikila​—ata yo ketendula kuwa mambu ya mutindu mosi mbala na mbala. (1 Bantotila 19:9, 10, 13, 14) Yandi lenda wa mpusa ya kuzabisa nge mambu yina yandi kekutana na yo.

Kuditula na kisika na yandi mpi tudila yandi dikebi

MINSIKU YA BIBLIA:

“Beno vanda na kiese ti bantu yina ke na kiese, beno dila ti bantu yina ke dila.”​—ROMA 12:15.

“Beno sala bantu ya nkaka mambu yonso yina ya beno zola nde bo sala beno.”​—MATAYO 7:12.

◼ Kuditula na kisika ya nduku na nge. Kana yandi kekudibongisa sambu bo sala yandi operasio, ke na kubaka lusansu, to kevingila mbutu ya ba ekzame ya yandi salaka, yandi lenda vanda na basusi mpi lenda wa makasi kukonda mpasi. Meka na kundima dyambu yai mpi sala mambu na kuwakana ti mawi na yandi. Yai lenda vanda ve ntangu ya kuyula yandi bangyufula mingi, mingi-mingi bangyufula ya ketadila luzingu na yandi.

Ana Katalifós, yina kele pisikologe, ketuba nde: “Bikila bambefo ntangu ya kutubila maladi na bo ntangu bo kezola kusala yo mpi na mutindu bo mezola. Ntangu bo kele ti luzolo ya kutuba, solula ti bo na konso dyambu yina bo lenda pona. Kansi kana bo kezola ve kutuba, nge lenda vanda kaka pima, mpi kusimba diboko ya nduku na nge lenda vanda na bupusi ya ngolo mingi. To nge lenda mona nde kima ya bo kele na yo mfunu kele muntu ya kudila ti bo.”

Zitisa mambu ya kinsweki ya nduku na nge. Nsoniki Rosanne Kalick, yina kubelaka kansere mbala zole mpi kugulukaka, kusonikaka nde: “Ntangu nge kesolula ti yandi, zaba nde mambu yina yandi kezabisa nge kele kinsweki. Kana bo mepona nge ve bonso kinati-ndinga ya dibuta, kuzabisa ve bantu yankaka mambu yina. Yula mbefo mambu yina yandi kezola nde nge zabisa bantu yankaka.” Edson, yina kubelaka kansere mpi kugulukaka, ketuba nde: “Nduku mosi kuzabisaka bantu nde mu kele ti kansere mpi nde mu tazinga dyaka ve mingi. Bo katukaka kusala mono operasio. Mu zabaka nde mu vandaka ti kansere, kansi mu vandaka kuvingila mbutu ya ekzame ya biopsie. Selile yina kuvandaka ti maladi kumwanganaka ve na nitu ya mvimba. Kansi nsangu kumwanganaka dezia. Bakomantere mpi bangyufula ya kukonda kuyindula ya bantu yankaka kulembisaka nkento na mono ngolo kibeni.”

Kana nduku na nge ke na kupona lusansu ya yandi tabaka, kunwanina ve na kutuba dyambu ya nge zolaka kusala kana nge vandaka na kisika na yandi. Nsoniki Lori Hope, yina kubelaka kansere mpi kugulukaka, ketuba nde: “Na ntwala ya kutinda masolo to bansangu na konso muntu yina kebela kansere to yina kugulukaka na kansere, yo tavanda mbote na kuyula yandi kana yandi tasepela kubaka bansangu ya mutindu yina. Kana ve, ata nge kele ti bangindu ya mbote, lusadisu na nge lenda pesa nduku na nge mpasi, mpi ziku nge tazaba yo ve ata fyoti.” Bantu yonso ve kezolaka kuzwa bansangu mingi-mingi ya metala mitindu ya kuswaswana ya balusansu.

Ata nge kele nduku ya ngolo, kulutisa ve bangunga mingi ntangu nge mekwenda kutala mbefo. Kuvanda na nge kuna kele mfunu mingi, kansi ziku nduku na nge lenda zola ve kulutisa ntangu mingi ti nge. Yandi lenda vanda ya kulemba mpi ti ngolo mingi ve sambu na kusolula to nkutu kuwidikila bantu na ntangu ya nda. Na ndambu yankaka, kumonisa ve nde nge kezola kuvutuka ntinu-ntinu. Nduku na nge kele na mfunu ya kumona mutindu nge kezolaka yandi.

Kutudila muntu dikebi kelombaka kusadila bukatikati mpi luswasukusu. Mu mbandu, na ntwala ya kulambila nduku na nge ya kebela madya to kunatila yandi bintuntu, nge lenda sosa kuzaba bima yina lenda pesa yandi maladi kana yandi dya, kuwa nsudi na yo, to kusimba yo. Kana nge kebela, ziku nge  kele ti mafemba, kima ya nge lenda sala sambu na kumonisa zola na nge kele kuvingila tii ntangu yo tamana na nima nge kwenda kutala nduku na nge.

Tuba mambu ya ketunga

MINSIKU YA BIBLIA:

“Mambu ya bantu ya mayele ke belulaka.” ​—BINGANA 12:18.

“Ntangu yonso beno fweti tuba mambu ya mbote ti ya mfunu.”​—KOLOSAI 4:6.

◼ Kana nge landa na kuvanda ti mabanza ya mbote sambu na nduku yina kebela, ntembe kele ve nde bangogo mpi mambu ya nge kesala tamonisa yo. Mona nduku na nge kaka mutindu yandi vandaka mpi nde yandi kele kaka ti bikalulu yina kusalaka nde nge kangama ti yandi. Kubika ve nde maladi ya nduku na nge kubebisa bangwisana na beno. Kana nge kesolula ti nduku na nge bonso nde nge kesolula ti mbefo yina lenda sala ve ata kima mosi, ziku yandi lenda yantika kudimona mutindu yina. Roberta, yina kubutukaka ti maladi ya mikwa yina kemonanaka ve mingi, ketuba nde: “Sadila mono mambu bonso muntu ya kele ti mavimpi ya mbote. Mu kele ti kimbefo, kansi mu kele ti bangindu mpi bampusa. Kutala mono ve bonso nde nge kewila mono mawa. Kusolula ti mono ve bonso nde mu kele zoba.”

Kuvila ve nde kima kele mfunu kele ve kaka mambu ya nge ketuba kansi mutindu ya nge ketuba yo. Ata mungungu ya ndinga na nge mpi lenda vanda na bupusi. Ntangu fyoti na nima ya kukanga yandi maladi ya kansere, nduku ya Ernesto mosi ya kele na insi yankaka kubingaka yandi na telefone, ebuna yandi tubaka nde: “Mu lenda ndima ve nde nge kele ti kansere!” Ernesto keyibuka nde: “Mutindu nduku na mono kunyataka bangogo ‘nge’ mpi ‘kansere’ kupesaka mono mpasi mpi boma.”

Nsoniki Lori Hope kepesa mbandu yankaka: “Kuyula ‘Ebwe nge?’ lenda tendula mambu mingi sambu na mbefo. Na kutadila mungungu ya ndinga ya muntu ya keyula ngyufula, bidimbu ya nitu na yandi, bangwisana yina yandi kele na yo ti mbefo, mpi ntangu yina yandi keyula ngyufula yango, yo lenda pesa mbefo kikesa, mpasi, to kubasisa boma mosi ya mebumbana.”

Yo kemonana nde nduku yina kebela kele na mfunu ya kudiwa nde bo kekeba, kebakisa, mpi kezitisa yandi. Yo yina, ndimisa yandi nde yandi kele mfunu mingi sambu na nge mpi nde nge tavanda pana sambu na kusadisa yandi. Rosemary, yina kubelaka tumeur ya butomfu, ketuba nde: “Kima ya kupesaka mono kikesa mpenza kuvandaka kuwa banduku na mono ketuba nde bo kezolaka mono mpi nde bo tavanda pana ata mu kutana ti konso dyambu yina.”​—Bingana 15:23; 25:11.

Pesa lusadisu

MUNSIKU YA BIBLIA:

“Beto fweti kuzolana na kuzolana ya kieleka yina ke monikaka na bisalu na beto.”​—1 YOANE 3:18.

◼ Banda na ntangu ya bo kesosa kuzaba maladi ya nduku na nge tii na ntangu ya lusansu, bampusa na yandi tasobaka. Kansi, na ntangu yina yonso, yandi lenda vanda na mfunu ya lusadisu. Na kisika ya kutuba kaka nde​—“kana nge kele na mfunu ya konso kima yina, binga mono”—​meka na kuvanda sikisiki. Kulomba na kusadisa na bisalu ya konso kilumbu bonso kulamba madya, kukomba, kuyobisa bilele to malonga, kugoma bilele, kusala to kubakila yandi kima mosi ya kele na kisika ya kele ntama, kusumba bima, mpi kufidisa nduku na nge na lupitalu sambu yandi baka lusansu to kuvutuka ti yandi na nzo kele kaka mwa mitindu ya mbote ya kumonisa nde nge kekudibanza sambu na yandi. Vanda muntu ya yandi lenda tudila ntima mpi kwisa na ntangu ya mefwana. Zitisa bangogo na nge mpi lungisa balusilu na nge.​—Matayo 5:37.

Nsoniki Rosanne Kalick, ketuba nde: “Konso kima ya beto kesala, yo vanda ya nene to ya fyoti, yina lenda fyotuna kitamina ya kekabisa bantu ya maladi mpi bantu ya kele ti mavimpi ya mbote tasadisa yandi.” Sílvia, yina kubelaka kansere mbala zole kansi kugulukaka, kendima mambu yai. Yandi ketuba nde: “Mutindu banduku zole vandaka kufidisa mono na mbanza yankaka konso kilumbu sambu na radiothérapie (lusansu na kusadilaka ba rayons X) vandaka kupesa mono kikesa mingi mpi kubwisa mono ntima! Na nzila, beto vandaka kutubila masolo mingi, mpi na nima ya lusansu, konso ntangu beto vandaka kwenda kunwa kafe na kisika ya bo ketekaka yo. Yo vandaka kusadisa mono na kudiwa dyaka mbote.”

Kansi kuyindula ve nde nge mezaba mbote mambu yina nduku na nge kele na yo mfunu. Kalick ketuba nde: “Yula, yula, mpi yula.” Yandi keyika nde: “Ata nge kele ti mpusa ya kusadisa, kuyindula ve nde nge muntu fwete twadisa mambu yonso. Kusala  mutindu yina lenda sadisa mpenza ve mpi mbefo lenda wa kiseku. Kana nge pesa mono ve nzila ya kusala ata kima mosi, yo lenda monana bonso nde nge kesonga mono nde mu lenda sala ve ata kima mosi. Mu kezola kudiwa nde mu kele na mayele mpi makuki ya kusala mambu. Mu kezola kudiwa nde mu kele ti ngolo ya kusala mambu. Sadisa mono na kusala mambu yina mu lenda sala.”

Yo kemonana nde nduku na nge kezola kudiwa nde yandi kele na ngolo ya kusala mambu. Adilson, yina kele ti SIDA, ketuba nde: “Kana nge kebela, nge tazola ve nde bo tula nge na lweka, bonso nde nge kele ve na mfunu to nde nge lenda sala ve ata kima mosi. Nge kezola nde nge vanda mfunu ata mwa fyoti, ata yo lenda tendula kusala bisalu ya fyoti mpenza. Yo kele mbote na kudiwa nde nge lenda kuka kusala kima mosi! Yo kepesa nge kikesa ya kulanda na kuzinga. Mu kezolaka nde bantu kubika nde mu baka badesizio​—mpi na nima bo zitisa badesizio na mono. Kuvanda mbefo ketendula ve nde beto lenda lungisa ve mikumba na beto bonso tata, mama, to konso mukumba yankaka.”

Bikala penepene na yandi

MUNSIKU YA BIBLIA:

“Nduku ya kyeleka kezolaka konso ntangu, mpi yandi kele mpangi yina kubutukaka sambu na ntangu ya mpasi.”​—BINGANA 17:17, NW.

◼ Kana kisika ya nge kele to mambu yankaka kepesa nge ve nzila ya kukwenda kutala nduku na nge, nge lenda binga yandi na telefone, kusonikila yandi mwa mukanda, to kusonikila yandi na nzila ya Internet. Inki mambu nge lenda sonikila yandi? Alan D. Wolfelt, ndongisi ya bantu ya kele na mpasi, ketuba nde: “Yibusa yandi mwa bantangu ya kyese yina beno melutisaka kumosi. Sila nde nge tasonikila yandi . . . dyaka ntama mingi ve​—mpi na nima lungisa lusilu na nge.”

Nge fwete vutuka ve nima sambu na kusyamisa nduku yina kebela, na kuwaka boma nde nge lenda tuba dyambu mosi ya mbi to kusala bifu. Na bambandu mingi, kima kele mfunu kele kukwenda kutala yandi. Na mukanda na yandi, Lori Hope kusonikaka nde: “Beto yonso ketubaka mpi kesalaka mambu yina bantu lenda bakisa na mutindu ya mbi to yina lenda pesa muntu mosi mpasi na mutindu mosi buna kukonda kuzola. Kutita ve dyambu yai. Makambu kebasikaka na ntangu nge kevandaka na boma mingi ya kusala kifu, ebuna nge kebikalaka ntama ti muntu mosi yina kele na mfunu na nge.”

Nduku yina kebela ngolo lenda vanda na mpusa na nge mingi mpenza na ntangu yai. Kudimonisa “nduku ya kyeleka.” Bikesa na nge sambu na kusadisa yandi lenda sala ve nde mpasi na yandi kumana, kansi nge lenda sadisa muntu mosi ya nge kezolaka sambu yandi kuka na kukanga-ntima na dyambu mosi ya mpasi.

[Noti na Nsi ya Lutiti]