Mpeve Santu—Kusadisaka na Lugangu!

“Mfumu Nzambi tubaka nde: ‘Zulu ti bima yonso kele na zulu yo vanda’ ebuna yo vandaka.”​—NK. 33:6.

1, 2. (a) Inki mutindu nzayilu ya muntu na yina metala zulu mpi ntoto meyelaka na nima ya bamvula? (b) Inki ngyufula mefwana na kubaka mvutu?

NTANGU Albert Einstein kubasisaka dilongi na yandi ya relativité restreinte na mvu 1905, yandi ti bantu yankaka ya siansi vandaka kundima nde luyalanganu kele kaka na galaksi mosi​—la Voie lactée. Bo monaka mpenza mpamba bunene ya luyalanganu! Bubu yai bantu keyindulaka nde zulu kele ti bagalaksi kuluta 100 miliare, mpi bagalaksi yankaka kele ti bamiliare ya bambwetete. Mutindu bantu kesadila bateleskope ya ngolo mingi na ntoto to ketula yo na nzyunga ya ntoto, ntalu ya bagalaksi ya mezabanaka kelanda kaka na kukuma mingi.

² Kaka mutindu bantu ya siansi kuzabaka ve mambu mingi ya metala zulu na mvu 1905, bo zabaka mpi ve mambu mingi ya metala ntoto. Ya kieleka, bantu yina kuzingaka mvu-nkama mosi meluta kuzabaka mambu mingi kuluta ba-nkaka na bo. Kansi, bubu yai bantu kebakisaka kitoko ya ntoto mpi mitindu yina yo ketaninaka luzingu mbote kuluta mutindu bo vandaka kubakisa yo na ntangu yina. Mpi ntembe kele ve nde beto talonguka mambu mingi ya metala zulu ti ntoto na bamvula yina kekwisa. Kansi yo mefwana mpenza na kuyula nde, Inki mutindu bima yai yonso kusalamaka? Mvutu na ngyufula yai lenda zabana kaka sambu Ngangi memonisaka yo na nzila ya Masonuku ya Santu.

Kimangu ya Lugangu

3, 4. Inki mutindu Nzambi kugangaka luyalanganu, mpi nki mutindu bisalu na yandi kepesaka yandi lukumu?

³ Bangogo ya luyantiku ya Biblia ketendula mutindu luyalanganu kusalamaka: “Na luyantiku, . . . Nzambi salaka zulu ti ntoto.” (Kuy. 1:1) Sambu ata kima mosi ve kuvandaka, Yehowa kusadilaka mpeve santu na yandi​—ngolo na yandi ya kisalu​—sambu na kuganga zulu ya beto kemonaka, ntoto, mpi bima yonso yankaka ya kele na luyalanganu. Musadi bima ya maboko kesadilaka maboko na yandi mpi bisadilu sambu na kusala bima, kansi Nzambi ketindaka mpeve santu sambu na kusala bisalu na yandi ya nene.

⁴ Na mutindu ya kifwani, Masonuku kebingaka mpeve santu nde “musapi” (NW) ya Nzambi. (Luka 11:20; Mat. 12:28) Mpi ‘bima ya yandi salaka’​—bima yina Yehowa kugangaka na nzila ya mpeve santu na yandi​—kepesaka yandi lukumu ya nene. Muyimbi-bankunga Davidi kuyimbaka nde: “Zulu ke songa mbote-mbote lukumu ya Nzambi, bima yonso kele na zulu ke songa nki yandi salaka.” (Nk. 19:2) Ya kieleka, lugangu ya kemonanaka kepesa nzikisa ya kemonisa ngolo ya kuyituka yina mpeve santu ya Nzambi kele na yo. (Roma 1:20) Inki mutindu yo kesalaka yo?

Ngolo ya Kukonda Nsuka ya Nzambi

5. Pesa mbandu ya kemonisa ngolo yina mpeve santu ya Yehowa kele na yo ya kuganga.

⁵ Luyalanganu na beto ya nene kibeni yina beto lenda bakisa ve mbote-mbote kepesaka nzikisa ya kemonisa nde Yehowa kele na ngolo mingi kibeni yina kemanaka ve. (Tanga Yezaya 40:26.) Bantu ya siansi ya bilumbu na beto mezaba nde bo lenda balula matière (bima) sambu yo kuma énergie (ngolo) mpi bo lenda balula énergie sambu yo kuma matière. Mwini, yina kele mbwetete, kele mbandu ya matière yina bo mebalula na énergie. Konso sekondi, mwini kebalulaka kiteso ya bamilio iya ya batone ya matière na nsemo ya ntangu mpi na énergie yankaka. Kamwa kitini ya fioti ya énergie yango yina kekuminaka beto mefwana sambu na kutanina luzingu na ntoto. Yo ke pwelele nde, yo lombaka ngolo mingi kibeni sambu na kuganga mwini mpi bamiliare  ya bambwetete yankaka. Yehowa vandaka ti ngolo yina kuvandaka mfunu​—mpi nkutu yandi vandaka na yo mingi kuluta.

6, 7. (a) Sambu na inki beto lenda tuba nde Nzambi kusadilaka mpeve santu na yandi na ndonga? (b) Inki kemonisa nde luyalanganu kubasikaka ve na kintulumukina?

⁶ Beto kele ti banzikisa mingi ya kemonisa nde Nzambi kusadilaka mpeve santu na yandi na ndonga kibeni. Beto baka mbandu mosi: Yindula nde nge kele ti kinzanza mosi ya kele ti babile ya mikubu ya kuswaswana. Nge menikisa kinzanza yina ngolo mpenza sambu babile yonso kuvukana. Na nima nge melosa babile yonso na ntoto na mbala mosi. Keti nge tavingila nde babile yango kubwa na ntoto mpi kuvukana na kulandaka mikubu na yo​—babile ya bule kisika mosi, ya mbwaki kisika mosi, mpi buna na buna? Ata fioti ve! Mambu yonso ya muntu kesalaka na kisaka-saka, kebasisaka kaka mambu ya kisaka-saka. Yai kele diambu mosi ya bantu kendimaka na yina metala luyalanganu ya kemonanaka. *

⁷ Ata mpidina, kana beto tombula meso mpi kutala na zulu, inki beto kemonaka? Beto kemonaka ngidika mosi ya nene mpi ya kuyidika mbote ya mesalama na bagalaksi, bambwetete mpi baplanete ya ketambula na mutindu mosi ya sikisiki mpenza. Mambu yai yonso lendaka kusalama ve na kintulumukina to kukonda muntu mosi ya kuyidika yo na ntwala. Yo yina, beto fwete yula nde, Inki kele ngolo ya bo sadilaka na luyantiku sambu na kusala luyalanganu na beto ya kele na ndonga? Beto lenda kuka ve kuzaba ngolo yina kaka na nsadisa ya mambu ya bantu ya siansi kelongukaka mpi ya baeksperiansi na bo. Kansi, Biblia ketubaka nde yo kele mpeve santu ya Nzambi, ngolo ya kuluta nene na luyalanganu. Muyimbi-bankunga kuyimbaka nde: “Mfumu Nzambi tubaka nde: ‘Zulu ti bima yonso kele na zulu yo vanda’ ebuna yo vandaka.” (Nk. 33:6) Mpi ti meso na beto, beto lenda mona kaka kakitini mosi ya fyoti ya kimvuka ya nene ya bambwetete ntangu beto ketala zulu ya mefuluka ti bambwetete na mpimpa!

Mpeve Santu mpi Ntoto

8. Na nki kiteso beto mezaba mpenza bisalu ya Yehowa?

⁸ Mambu ya beto kebakisa ntangu yai na yina metala luyalanganu kele fioti kibeni kana beto fwanisa yo ti mambu yonso yina beto fwete longuka. Na yina metala bunene ya nzayilu na beto ya lugangu ya Nzambi, Yobi, muntu ya kwikama kutubaka nde: “Mambu yai yonso ke songa kaka nki mutindu ngolo na yandi kele, beto ke wa kaka nsangu mpamba.” (Yobi 26:14) Bamvu-nkama mingi na nima, Ntotila Salomo, muntu-mosi ya mayele ya vandaka kutala lugangu ya Yehowa, kutubaka nde: “Bima yonso [Nzambi] mesalaka yo kitoko na ntangu na yo. Ata ntangu ya kukonda nsuka yandi metulaka yo na ntima na bo, sambu bantu kukuka ve kuzaba ata fioti kisalu ya Nzambi ya kieleka mesalaka tuka luyantiku tii na nsuka.”​—Lo. 3:11, NW; 8:17.

9, 10. Inki ngolo Nzambi kusadilaka ntangu yandi gangaka ntoto, mpi nki mambu yankaka yandi salaka na bilumbu tatu ya ntete ya lugangu?

⁹ Kansi, Yehowa memonisaka mambu ya mfunu ya metala bisalu na yandi. Mu mbandu, Masonuku kezabisa beto nde mpeve ya Nzambi vandaka kusala na ntoto banda bamiliare ya bamvula. (Tanga Kuyantika 1:2.) Na ntangu yina, ntoto ya kuyuma ti mwini kuvandaka ve, mpi ziku mupepe ya kupemina kuvandaka ve na zulu ya ntoto.

 ¹⁰ Biblia kelanda na kutendula mambu yina Nzambi kusalaka na nsungi ya bilumbu ya lugangu. Yo kele ve bilumbu ya kele ti bangunga 24 kansi yo kele bansungi ya ntangu ya nda. Na kilumbu ya ntete ya lugangu, Yehowa kusalaka nde mwini yantika kumonana na zulu ya ntoto. Kisalu yina kusukaka ntangu mwini mpi ngonda yantikaka kumonana na ntoto. (Kuy. 1:3, 14) Na kilumbu ya zole, mupepe yantikaka kusalama. (Kuy. 1:6) Banda na ntangu yina, ntoto vandaka ti masa, mwini, mpi mupepe, kansi ntoto ya kuyuma kuvandaka ve. Na luyantiku ya kilumbu ya tatu ya lugangu, Yehowa kusadilaka mpeve santu na yandi sambu na kusala ntoto ya kuyuma, ziku na kutwadisaka bangolo ya nene ya kele na ntoto sambu na kubasisa bakontina. (Kuy. 1:9) Mambu yankaka ya kuyituka kusalamaka na kilumbu ya tatu mpi na bansungi ya lugangu yina kulandaka.

Mpeve Santu mpi Bigangwa ya Kezingaka

11. Bima yina kele mpasi na kubakisa, ya kele na kuwakana na kati na yo, mpi ya kele kitoko, kemonisaka inki?

¹¹ Mpeve ya Nzambi kusalaka mpi bima ya kezingaka yina kele ya kuyidika na mutindu ya kuzanguka. Na nzila ya mpeve santu na yandi, na nsungi ya kilumbu ya tatu tii ya sambanu ya lugangu, Nzambi kugangaka banti mpi bambisi mingi ya kuswaswana kibeni. (Kuy. 1:11, 20-25) Yo yina, bima yina kezingaka kepesa bambandu mingi ya mambu yina kele mpasi na kubakisa, ya kele na kuwakana na kati na yo, mpi ya kele kitoko, mambu ya kemonisa nde yo salamaka na muntu mosi ya mayele mingi kibeni.

12. (a) ADN kesalaka nki kisalu? (b) Inki dilongi beto fwete baka na mutindu ADN kesalaka mbote kisalu na yo?

¹² Beto tadila mbandu ya ADN (acide désoxyribonucléique), mosi na kati ya bima ya shimi yina kesadisaka na kunata bankadilu ya bima katuka na mbandu mosi tii na mbandu ya melanda. Bima yonso ya kezingaka na ntoto​—tanga mpi mikrobe, banti, banzioko, babalene ya bule, mpi bantu​—kebutaka na nsadisa ya ADN. Ata bigangwa  ya kele na ntoto meswaswana mpenza, bansiku yina keyalaka bankadilu mingi ya bo mebakaka na ba-nkaka na bo kesobaka ve mpi mesadisaka na kutanina luswaswanu yina kevandaka na kati ya mitindu ya nene ya bigangwa banda ntama tii bubu yai. Yo yina, na kutadila lukanu ya Yehowa Nzambi, bigangwa ya kuswaswana ya kele na ntoto kelandaka na kusala kisalu na yo na ntoto. (Nk. 139:16) Ngidika yai ya mbote mpi ya kele na ndonga kepesa nzikisa yankaka ya kemonisa nde lugangu kele kisalu ya “musapi” ya Nzambi, to mpeve santu.

Lugangu ya Nzambi ya Kuluta Mfunu na Ntoto

13. Inki mutindu Nzambi kugangaka muntu?

¹³ Na nima ya nsungi mosi ya nda kibeni mpi ntangu Nzambi kusalaka bima mingi mpenza ya kezingaka mpi ya kukonda luzingu, ntoto kuvandaka dyaka ve ‘ya mpamba mpenza mpi kisakasaka.’ Kansi, Yehowa kumanisaka ntete ve na kusadila mpeve na yandi sambu na kuganga. Yandi kumaka penepene ya kusala lugangu ya kuluta kuzanguka na ntoto. Penepene ya nsuka ya kilumbu ya sambanu ya lugangu, Nzambi kugangaka muntu. Inki mutindu Yehowa kusalaka yo? Na kusadilaka mpeve santu na yandi mpi bima ya kele na ntoto.​—Kuy. 2:7.

14. Na nki mutindu ya mfunu bantu meswaswana ti bambisi?

¹⁴ Kuyantika 1:27 ketuba nde: “Nzambi gangaka muntu na kifwani na yandi, na kifwani ya Nzambi yandi gangaka yandi, yandi gangaka bo bakala ti nkento.” (NW) Kusalama na kifwani ya Nzambi ketendula nde Yehowa kugangaka beto ti makuki ya kumonisa zola, na kuvanda ti kimpwanza ya kupona, mpi nkutu ya kusala bangwisana ya ngolo ti Ngangi na beto. Yo yina, butomfu na beto meswaswana mingi mpenza ti butomfu ya bambisi. Yehowa kusalaka butomfu ya muntu sambu yo landa na kulonguka na kyese yonso mambu ya metala yandi mpi bisalu na yandi kimakulu.

15. Inki kivuvu Yehowa kupesaka Adami ti Eva?

¹⁵ Na luyantiku ya luzingu ya bantu, Nzambi kupesaka Adami ti nkento na yandi, Eva, ntoto mpi bima na yo yonso ya kitoko sambu na kulonguka mpi kusepela ti yo. (Kuy. 1:28) Yehowa kupesaka bo madya mingi kibeni mpi kisika ya kuzinga yina vandaka paladisu. Bo vandaka ti dibaku ya kuzinga kimakulu mpi ya kukuma bibuti ya zola ya bamiliare ya bana ya kukuka. Kansi, mambu kusalamaka ve mutindu yina.

Ndima Kisalu ya Mpeve Santu

16. Inki kivuvu Beto kele na yo ata bibuti na beto ya ntete kukolamaka?

¹⁶ Olie ya kulemfuka na ntonda yonso na Ngangi na bo, Adami ti Eva kukolamaka na bwimi yonso. Yo yina, bantu yonso ya bo mebutaka kele ya kukonda kukuka mpi kemonaka mpasi. Kansi, Biblia ketendula mutindu Nzambi takatula bampasi yonso yina luzingu ya masumu ya bibuti na beto ya ntete mebasisaka. Masonuku kemonisa mpi nde Yehowa talungisa lukanu na yandi ya kisina. Ntoto takuma paladisu ya kufuluka ti bantu ya kyese mpi ya kele na mavimpi ya mbote yina tazinga kimakulu. (Kuy. 3:15) Sambu na kulanda kukwikila na kivuvu yai ya kiese, beto kele na mfunu ya lusadisu ya mpeve santu ya Nzambi.

17. Beto fwete buya bangindu ya nki mutindu?

¹⁷ Beto fwete samba Yehowa sambu na kulomba mpeve santu. (Luka 11:13) Kusala mutindu yina tasadisa beto na kundima mpenza nde lugangu kele kisalu ya maboko ya Nzambi. Bubu yai, kele ti bakampanie mingi ya kepusa bantu na kubuya kundima nde Nzambi kele mpi na kundima nde muntu kudibasikilaka; malongi yina mesimbama na bangindu ya luvunu mpi ya kele ve ti bisina. Beto fwete bika ve nde bangindu mingi yai ya mbi kuvwalangasa beto to kupesa beto boma. Bakristu yonso fwete kudibongisa sambu na kununga bitumba ya mutindu yai mpi bupusi ya banduku yina yo kenataka.​—Tanga Kolosai 2:8.

18. Ntangu beto ketadila kisina ya luyalanganu mpi ya bantu, sambu na inki beto lendabakisa ve mambu mbote kana beto kwikila ve na Ngangi mosi ya mayele?

¹⁸ Beto fwete kumisa ngolo lukwikilu na beto na Biblia mpi na Nzambi yandi mosi na kutadilaka na masonga yonso banzikisa ya kemonisa nde bima kugangamaka. Ntangu bo ketadilaka kisina ya luyalanganu mpi ya bantu, bantu mingi kemonaka nde yo mefwana ve na kukwikila nde luyalanganu kusalamaka na ngolo mosi buna, katula kaka kana bo lenda zikisa yo na nzila ya sianse. Kansi, kana beto fwete tadila mambu ti dibanza yai, beto tatadila ve banzikisa yonso kukonda kupona-pona. Diaka, beto tatadila ve banzikisa ya  pwelele ya bima yina mesalamaka na ndonga mpi ti lukanu, yina “mpila ya kutanga yo kele ve.” (Yobi 9:10; Nk. 104:25) Beto Bakristu, beto kekwikilaka nde ngolo ya kisalu yina Yehowa kusadilaka na lugangu kuvandaka mpeve santu yina yandi vandaka kutwadisa na mayele na yandi.

Mpeve Santu mpi Lukwikilu na Beto na Nzambi

19. Inki kendimisa beto mpenza nde Nzambi kele mpi nde mpeve na yandi kesalaka?

¹⁹ Beto kele ve na mfunu ya kuzaba mambu yonso ya metala lugangu na ntwala ya kukwikila na Nzambi, kuzola yandi mpi kuzitisa yandi. Mutindu yo kesalamaka sambu na kinduku ti muntu, lukwikilu na Yehowa kesimbamaka ve kaka na mambu ya kyeleka. Kaka mutindu bangwisana na kati ya banduku keyelaka ntangu bo kezabanaka mbote, lukwikilu na beto na Nzambi keyelaka ntangu beto kelongukaka mambu mingi ya metala yandi. Ya kieleka, beto kebakisaka mbote nde Nzambi kele, ntangu yandi kepesaka mvutu na bisambu na beto mpi ntangu beto kebakaka mambote kana beto kezitisa minsiku na yandi na luzingu na beto. Beto kepusanaka mpenza penepene ya Yehowa ntangu beto kemonaka banzikisa mingi ya kemonisaka nde yandi ketwadisaka bitambi na beto, ketaninaka beto, kesakumunaka bikesa ya beto kesalaka na kisalu na yandi, mpi kepesaka beto bima yina beto kele na yo mfunu. Mambu yai yonso kendimisa mpenza nde Nzambi kele mpi nde mpeve santu na yandi kesalaka.

20. (a) Sambu na inki Nzambi kugangaka luyalanganu mpi bantu? (b) Inki tasalama kana beto fula na kulanda lutwadisu ya mpeve santu ya Nzambi?

²⁰ Biblia kele mbandu mosi ya nene ya kemonisa mutindu Yehowa kesadilaka ngolo na yandi ya kisalu; sambu bansoniki na yo “vandaka kutuba na zina ya Nzambi sambu mpeve-santu vandaka kusonga bo mambu yonso ya bo vandaka kutuba.” (2 Pie. 1:21) Kulonguka Masonuku na dikebi yonso lenda kumisa ngolo lukwikilu na beto na Nzambi na kundimaka nde yandi muntu kugangaka bima yonso. (Kus. 4:11) Yehowa kukumaka Ngangi sambu na kumonisa zola na yandi, yina kele kikalulu na yandi ya kebendaka bantu. (1 Yoa. 4:8) Yo yina, bika beto sala yonso ya beto lenda sala sambu na kusadisa bantu yankaka na kulonguka mambu ya metala Tata mpi Nduku na beto ya zola ya kele na zulu. Sambu na beto, kana beto bika nde mpeve ya Nzambi kutwadisa beto, beto tavanda ti dibaku mpi lukumu ya kulonguka kimakulu mambu ya metala yandi. (Gal. 5:16, 25) Bika nde konso muntu na kati na beto kulanda na kulonguka mambu ya metala Yehowa mpi bisalu na yandi ya nene, mpi beto monisa na luzingu na beto zola ya kukonda ndilu yina yandi monisaka ntangu yandi sadilaka mpeve santu na yandi sambu na kuganga zulu, ntoto, mpi bantu.

[Noti na Nsi ya Lutiti]

Keti Nge Lenda Tendula?

• Zulu ti ntoto kelonga beto inki na yina metala mutindu Nzambi kesadilaka mpeve santu na yandi?

• Inki mabaku beto kele na yo mutindu Nzambi mesalaka beto na kifwanisu na yandi?

• Sambu na inki beto fwete tadila banzikisa ya kemonisa nde bima kugangamaka?

• Inki mutindu beto lenda yedisa bangwisana na beto ti Yehowa?

[Bangyufula ya Disolo ya Kulonguka]

[Kifwanisu ya lutiti 15]

Ndonga ya beto kemonaka na luyalanganu kelongaka beto nki na yina metala lugangu?

[Bangogo ya kemonisa kisina ya bafoto]

Bambwetete: Anglo-Australian Observatory/​David Malin Images

[Bifwanisu ya lutiti 16]

Inki mutindu ADN kevandaka mpila mosi na bima yai yonso?

[Kifwanisu ya lutiti 18]

Keti nge meyilamaka sambu na kunwanina lukwikilu na nge?