“Muntu ya mayele ke yindulaka ntete.”​—BING. 14:15.

1, 2. (a) Inki fwete vanda susi na beto ya ntetentete na balukanu yonso yina beto kebakaka? (b) Inki bangyufula beto tatadila?

 NTEMBE kele ve nde, beto kebakaka yo mingi konso kilumbu. Mingi na yo kevandaka na malanda ya fyoti. Kansi, yankaka lenda vanda na bupusi ya ngolo na luzingu na beto. Yo kele inki? Balukanu. Na balukanu yonso yina beto kebakaka, yo vanda ya nene to ya fyoti, susi na beto ya ntetentete kele ya kupesa Nzambi lukumu.​—Tanga 1 Korinto 10:31.

² Keti nge kemonaka nde, yo kevandaka pete na kubaka balukanu, to yo kevandaka mpasi na kubaka yo? Kana beto kezola kuyela na kimpeve, beto fwete longuka na kuswasukisa mambu ya mbote ti ya mbi mpi na nima kubaka balukanu yina kemonisa mambu yina beto kendimaka, kansi ve mambu yina bantu yankaka kendimaka. (Roma 12:1, 2; Baeb. 5:14) Inki kele bikuma yankaka yina beto kele na yo mfunu sambu na kuzaba kubaka balukanu ya mbote? Sambu na nki bantangu yankaka, yo kevandaka mpasi na kubaka balukanu? Mpi nki bitambi beto lenda sala sambu na kuzaba kana balukanu na beto kepesaka Nzambi lukumu?

Sambu na Inki Beto Fwete Baka Balukanu?

3. Beto fwete pesa ve nzila na nki mambu ntangu beto kebaka balukanu?

³ Kana beto kekuka ve kubaka balukanu na dyambu yina ketadila minsiku ya Biblia, bana ya nzo-nkanda to bantu ya beto kesalaka ti bo lenda yindula nde, beto kendimaka mpenza ve balukwikilu na beto mpi nde beto kelandaka bupusi ya bantu yankaka kukonda mpasi. Bo lenda kusa, kuyiba na ekzame na nzo-nkanda to kuyiba na  kisalu, mpi na nima kupusa beto na ‘kulanda bantu mingi’ disongidila, na kuvukana ti bo to na kusadisa bo sambu na kubumba mambu ya mbi yina bo kesalaka. (Kub. 23:2) Kansi, muntu yina kezabaka kubaka balukanu yina kepesaka Nzambi lukumu tapesa ve nzila nde boma to mpusa ya kundimama na bantu, kupusa yandi na kusala mambu na mutindu yina kewakana ve ti kansansa na yandi ya melongamaka na Biblia.​—Roma 13:5.

4. Sambu na nki bantu yankaka lenda zola kubaka balukanu sambu na beto?

⁴ Bantu yonso ve ya kezolaka kubakila beto balukanu, kezolaka kusala beto mbi. Banduku yina kele ti bangindu ya mbote lenda zola kaka nde beto landa bandongisila na bo. Kana beto kezingaka dyaka ve na nzo, ntembe kele ve nde bampangi na beto ya kinsuni kekudiyangisaka ngolo tii bubu yai sambu na mambote na beto mpi bo lenda kudikotisa na balukanu ya mfunu yina beto kebakaka. Mu mbandu, tadila dyambu ya metala lusansu. Biblia kebuyaka na pwelele yonso kusadila menga na mutindu ya mbi. (Bis. 15:28, 29) Kansi, mambu yankaka ya metala lusansu kevandaka ve na minsiku ya sikisiki, mpi yo kelombaka nde konso muntu kubaka lukanu na yandi mosi na lusansu yina yandi tandima to tabuya. a Bantu yina kezolaka beto lenda vanda ti dibanza ya ngolo na mambu yai. Kansi, ntangu yandi kezola kubaka lukanu na mambu yai, konso Mukristu ya mekudipesaka mpi ya mebakaka mbotika fwete “baka kilo na yandi mosi.” (Gal. 6:4, 5) Susi na beto ya ntetentete kele ya kutanina kansansa ya mbote na ntwala ya Nzambi, kansi ya bantu ve.​—1 Tim. 1:5.

5. Inki mutindu beto lenda buya kubebisa lukwikilu na beto?

⁵ Kana beto kekuka ve kubaka balukanu, beto lenda kuditula na kigonsa mosi ya nene. Longoki Yakobo kusonikaka nde muntu yina kekukaka ve kubaka balukanu “ke balulaka [banzila] na yandi konso ntangu.” (Yak. 1:8) Bonso muntu yina kele na bwatu ya mekonda nkayi na nzadi-mungwa, yandi talanda kukonda mpasi bupusi ya bantu yina kesobaka mabanza na bo. Yo tavanda mpasi ve, sambu na muntu ya mutindu yina na kubebisa lukwikilu na yandi, mpi na nima kuyantika kupesa bankaka foti sambu na dyambu ya mpasi yina mekumina yandi! (1 Tim. 1:19) Inki mutindu beto lenda buya dyambu yina? Beto fwete kuma na “lukwikilu mosi ya ngolo.” (Tanga Kolosai 2:6, 7.) Sambu na kukuma ngolo, beto fwete zaba kubaka balukanu yina kemonisa lukwikilu na beto na Ndinga ya Nzambi ya kupemama. (2 Tim. 3:14-17) Kansi, inki lenda kanga beto nzila na kubaka balukanu ya mbote?

Bikuma Yina Kubaka Balukanu Lenda Vanda Mpasi

6. Inki mutindu boma lenda vanda na bupusi na zulu na beto?

⁶ Boma lenda lembisa beto nitu​—boma ya kubaka lukanu ya mbi, boma ya kukonda kununga, to boma ya kumonana zoba na meso ya bantu yankaka. Kudiyangisa mutindu yai kele mbi ve. Ata muntu mosi ve kezolaka kubaka lukanu ya mbi, yina kenataka mavwanga mpi bantangu yankaka nsoni. Ata mpidina, zola sambu na Nzambi mpi Ndinga na yandi lenda sadisa beto na kufyotuna boma na beto. Na nki mitindu? Zola sambu na Nzambi tapusa beto na kutadila ntangu yonso Ndinga na yandi mpi mikanda yina ketendulaka Biblia na ntwala ya kubaka balukanu ya mfunu. Mpidina beto tasalaka dyaka bifu mingi ve. Sambu na nki? Sambu Biblia lenda pesa “ngindu ya mbote na baleki ti ngangu na bantu yina ke zaba kima ve.”​—Bing. 1:4.

7. Mbandu ya Ntotila Davidi lenda longa beto nki?

⁷ Keti beto tabakaka ntangu yonso balukanu ya mbote? Ve. Beto yonso kesalaka bifu. (Roma 3:23) Mu mbandu, Ntotila Davidi kuvandaka muntu mosi ya mayele mpi ya kwikama. Kansi, bantangu yankaka yandi bakaka balukanu ya mbi yina kunatilaka yandi mpi bantu yankaka mpasi. (2 Sam. 12:9-12) Ata mpidina, Davidi kubikaka ve nde bifu na yandi kulembisa makuki na yandi ya kubaka balukanu yina Nzambi kendimaka. (1 Bant. 15:4, 5) Beto lenda landa kubaka balukanu ata beto salaka bifu na ntama kana, bonso Davidi, beto keyibuka nde Yehowa tavila bifu na beto mpi talolula masumu na beto. Yandi tafula kusadisa bantu yina kezolaka yandi mpi kelemfukilaka yandi.​—Nk. 51:2-5, 8-11.

8. Inki beto kelonguka na mambu yina ntumwa Polo kutubaka sambu na makwela?

 ⁸ Beto lenda fyotuna bampasi yina beto kewaka na yina metala kubaka balukanu. Inki mutindu? Kana beto bakisa nde, bantangu yankaka yo kevandaka ti mitindu yankaka ya mbote ya kusala mambu. Beto tadila mutindu ntumwa Polo kutubilaka dyambu ya metala makwela. Na lusadisu ya mpeve yandi sonikaka nde: “Kana mwana-bakala mosi kele ti kinduku na mwana-nkento, ebuna bo me wakana nde bo ta kwelana ve, kansi mwana-bakala yina ke mona mpila ve ya kudiyala- yandi ke tula ntima kaka na mwana-nkento yina- mambu ve, bo lenda kwelana mutindu mwana-bakala me zola. Yo ta vanda masumu ve. Kansi, kana mwana-bakala ke kudiyalaka, kana yandi me zengaka na ntima na yandi mosi nde yandi lenda kwelana ve ti mwana-nkento yina- kana yina kele luzolo na yandi mosi mpenza, luzolo ya muntu ya nkaka ve- tuba nde, yandi me sala mbote kana bo me kwelana ve.” (1 Kor. 7:36-38) Polo kusikisaka kimpumpa, kansi yo vandaka kaka ve dyambu ya mbote yina muntu lendaka kusala.

9. Keti beto fwete kudiyangisa na mutindu yina bantu yankaka ketadilaka balukanu na beto? Tendula.

⁹ Keti beto fwete kudiyangisa na mutindu yina bantu yankaka ketadilaka balukanu yina beto kebakaka? Ee, na kiteso mosi buna. Tala mambu yina Polo kutubaka na yina metala kudya bima yina bo mepesa kimenga na biteki. Yandi ndimaka nde lukanu yina lenda vanda mbi ve, kansi yo lenda pesa mpasi na muntu yina kele na kansansa ya kulemba. Inki kuvandaka lukanu ya Polo? Yandi sonikaka nde: “Kana mpangi na mono me sala masumu sambu na madia, mono ta dia mbisi diaka ve ata fioti, mbaimbai mpangi na mono ta bwa na masumu.” (1 Kor. 8:4-13) Beto mpi fwete tadila mutindu balukanu na beto tavanda na bupusi na kansansa ya bankaka. Ya kyeleka, beto fwete kudiyangisa ntete na bupusi yina balukanu na beto tavanda na yo na bangwisana na beto ti Yehowa. (Tanga Roma 14:1-4.) Inki kele minsiku ya Biblia yina tasadisa beto na kubaka balukanu yina kepesaka Nzambi lukumu?

Bitambi Sambanu Sambu na Kubaka Balukanu ya Mbote

10, 11. (a) Inki mutindu beto lenda buya lulendo na kati ya dibuta? (b) Inki bankuluntu fwete vila ve ntangu bo kebaka balukanu yina kele na bupusi na dibundu?

¹⁰ Buya lulendo. Na ntwala ya kusala dyambu mosi, beto fwete kudiyula nde: ‘Keti mono kele ti kiyeka ya kubaka lukanu yai?’ Ntotila Salomo kusonikaka nde: “Bantu ya lulendo ta mona nsoni nswalu, mbote na kuvanda muntu ya pima.”​—Bing. 11:2.

¹¹ Bibuti lenda pesa bana na bo dibaku ya kubaka balukanu yankaka, kansi bana fwete kwikila ve nde bo kele ti kiyeka yina. (Kol. 3:20) Bankento mpi bamama kevandaka ti mwa kiyeka na dibuta, kansi bo kebakisaka kimfumu ya babakala na bo. (Bing. 1:8; 31:10-18; Ef. 5:23) Mutindu mosi, babakala fwete bakisa nde kiyeka na bo kele na ndilu mpi nde bo fwete lemfukila Kristu. (1 Kor. 11:3) Bankuluntu kebakaka balukanu yina kevandaka na bupusi na dibundu. Kansi, bo kezikisaka nde bo kesalaka kaka “mambu yina ya bo sonikaka” na Ndinga ya Nzambi. (1 Kor. 4:6) Dyaka, bo kelandaka mbotembote lutwadisu yina bo kebakaka na mpika ya kwikama. (Mat. 24:45-47) Beto lenda buya nde bampasi ti mawa kukumina beto mpi bankaka, kana beto kebaka balukanu kaka ntangu bo mepesa beto kiyeka ya kusala yo.

12. (a) Sambu na nki beto fwete sala bansosa? (b) Tendula mutindu muntu lenda sala bansosa yina.

¹² Sala bansosa. Salomo kusonikaka nde:  “Kana nge yindula mbote-mbote mambu ya nge zola sala, mambu yango fweti bonga; kansi kana nge sala ntinu-ntinu, nge ta zwa kima ve.” (Bing. 21:5) Mu mbandu, keti bo melomba nge na kusala mumbongo? Kubika ve nde mawi na nge kuyala nge. Sosa kuzaba mambu yonso yina yo kelomba, lomba bandongisila na bantu yina meyikanaka ti mambu yina, mpi tadila minsiku ya Biblia yina ketubila dyambu yango. (Bing. 20:18) Sambu na kusala mbote bansosa na nge, sala balisiti zole​—mosi kemonisa mambote na yo, mpi yankaka mambi na yo. Na ntwala ya kubaka lukanu, ‘yindula kana nge tabasisa mbongo ikwa.’ (Luka 14:28) Tadila bupusi yina lukanu na nge tavanda na yo kaka na mbongo na nge ve kansi mpi na mavimpi na nge ya kimpeve. Yo kelombaka ntangu mpi bikesa sambu na kusala bansosa. Kansi kana nge sala mpidina, nge lenda buya kubaka balukanu ya nswalu-nswalu yina kenataka basusi ya kukonda mfunu.

13. (a) Mukanda ya Yakobo 1:5, kepesa beto nki kivuvu? (b) Inki mutindu kusamba sambu na kulomba mayele kesadisaka beto?

¹³ Samba sambu na kulomba mayele. Balukanu na beto tapesa Nzambi lukumu kaka, kana beto lomba yandi na kusadisa beto ntangu beto kebakaka yo. Longoki Yakobo kusonikaka nde: “Kana muntu mosi na kati na beno ke na mayele ve, yandi lomba yo na Nzambi, ebuna Nzambi ta pesa yandi yo; sambu Nzambi ke zolaka kukaba mingi na bantu yonso na ntima ya mbote.” (Yak. 1:5) Yo kele ve dyambu ya nsoni na kundima nde, beto kele na mfunu ya mayele ya Nzambi sambu yo sadisa beto na kubaka balukanu. (Bing. 3:5, 6) Nkutu, kutula ntima kaka na mayele na beto mosi lenda twadisa beto kukonda mpasi na nzila ya mbi. Ntangu beto kesambaka sambu na kulomba mayele mpi kesosaka minsiku ya kusadila na Ndinga ya Nzambi, beto kepesaka mpeve santu nzila ya kusadisa beto na kuswasukisa bikuma ya kyeleka yina kepusa beto na kusala dyambu mosi buna.​—Baeb. 4:12; tanga Yakobo 1:22-25.

14. Sambu na nki beto fwete buya kuvutula mambu na nima?

¹⁴ Baka lukanu. Kunwanina ve na kubaka lukanu na ntwala ya kusala bansosa mpi kusamba sambu na kulomba mayele. Muntu ya mayele kebakaka ntangu ya ‘kuyindula ntete.’ (Bing. 14:15) Kansi, kuvutula ve mambu na nima. Muntu yina kevutulaka mambu na nima kepesaka bikuma ya kukonda mfunu sambu yandi salaka ve ata kima mosi. (Bing. 22:13) Ata mpidina, yandi bakaka lukanu—na kutuba ya kyeleka, yandi bakaka lukanu ya kubika nde bantu yankaka kutwadisa luzingu na yandi.

15, 16. Kulungisa lukanu kelombaka nki?

¹⁵ Kulungisa lukanu. Bikesa ya beto kesalaka sambu na kubaka balukanu ya mbote lenda monana mpamba kana beto kesala ve na kuwakana ti yo mpi kesala ve bikesa sambu na kulungisa yo. Salomo kusonikaka nde: “Yonso ya diboko na nge kemona na kusala, sala yo ti ngolo na nge yonso.” (Lo. 9:10, NW) Sambu na kununga, beto fwete vanda ti luzolo ya kusala mambu yina kele mfunu sambu na kulungisa balukanu na beto. Mu mbandu, nsamuni mosi na dibundu lenda baka lukanu ya kukuma mupasudi-nzila. Keti yandi tanunga? Ntembe kele ve nde yandi tanunga,  kana yandi kepesa ve nzila nde kisalu ya kinsuni mpi bansaka ya kulutisila ntangu kubaka ngolo na yandi mpi kuyiba ntangu yina yandi kele na yo mfunu sambu na kusala kisalu na yandi ya kusamuna.

¹⁶ Balukanu ya kuluta mbote kevandaka mpasi sambu na kulungisa yo. Sambu na nki? Sambu “nsi-ntoto kele na maboko ya muntu ya mbi.” (1 Yoa. 5:19) Beto fwete nwana ti “bampeve yina ke yalaka nsi yai ya mpimpa, ti bampeve ya mbi yina kele na zulu.” (Ef. 6:12) Ntumwa Polo mpi longoki Yude kumonisaka nde, bantu yina mebaka lukanu ya kupesa Nzambi lukumu tanwana ngolo mpenza.​—1 Tim. 6:12; Yude 3.

17. Na yina metala balukanu yina beto kebakaka, Yehowa kevingilaka nde beto sala inki?

¹⁷ Tadila dyaka lukanu mpi sala bansoba kana yo kele mfunu. Balukanu yonso ve kelunganaka kaka mutindu beto yidikaka yo. Ntangu ti mambu ya kukonda kukana kebwilaka ‘beto yonso.’ (Lo. 9:11) Ata mpidina, Yehowa kevingilaka nde beto kwamina na kubaka balukanu yankaka ata beto lenda kutana ti bampasi. Kudipesa na Yehowa to lusilu ya makwela, kele balukanu yina bo kesobaka ve. Nzambi kevingilaka nde beto lungisa balukanu yina. (Tanga Nkunga 15:1, 2, 4.) Kansi balukanu mingi kelombaka ve nde muntu kusadila yo kaka mutindu yandi ponaka. Muntu ya mayele tatadila mbala na mbala balukanu na yandi. Yandi tabika ve nde lulendo to ntu-ngolo, kukanga yandi nzila ya kuyidika to nkutu kusoba lukanu mosi yina yandi bakaka. (Bing. 16:18) Susi na yandi ya ntete kele ya kuzikisa nde luzingu na yandi kelanda kupesa Nzambi lukumu.

Longa Bankaka na Kubaka Balukanu Yina Kepesaka Nzambi Lukumu

18. Inki mutindu bibuti lenda longa bana na bo na kubaka balukanu ya mbote?

¹⁸ Bibuti lenda sala ngolo sambu na kusadisa bana na bo na kuzaba mutindu ya kubaka balukanu yina kepesaka Nzambi lukumu. Kupesa mbandu ya mbote, kele mutindu mosi ya mbote mpenza ya kulonga bo. (Luka 6:40) Na ntangu yo mefwana, bibuti lenda tendudila bana na bo bitambi yina bo mosi kusalaka sambu na kubaka lukanu mosi buna. Bo lenda pesa mpi bana na bo nzila ya kubaka balukanu yankaka, mpi na nima kusikisa bo kana balukanu yango ketambula mbote. Kansi, inki bo lenda sala kana mwana mebaka lukanu ya mbi? Mpusa ya ntete ya kibuti lenda vanda ya kutanina mwana na malanda ya lukanu na yandi, kansi kusala mpidina lenda vanda ve ntangu yonso mbote sambu na mambote ya mwana. Mu mbandu, kibuti lenda pesa mwana nzila ya kubaka mukanda ya kepesaka nswa ya kutambwisa kaminio (permis de conduire). Yindula nde mwana mefwa nsiku mosi ya nzila (code de la route) mpi bo me futisa yandi kibau. Kibuti lenda futa kibau yina. Kansi, kana bo lomba mwana na kusala kisalu mosi sambu na kufuta kibau yina, ntembe kele ve nde mwana talonguka na kubaka mukumba na yandi mosi.​—Roma 13:4.

19. Inki mambu beto fwete longa balongoki na beto ya Biblia, mpi nki mutindu beto lenda sala yo?

¹⁹ Yezu kuzabisaka balongoki na yandi na kulonga bankaka. (Mat. 28:20) Mosi ya dilongi ya mfunu yina beto lenda longa balongoki na beto ya Biblia kele, mutindu ya kubaka balukanu ya mbote. Sambu na kusala yo mbote-mbote beto fwete buya kutendudila bo mutindu ya kusala mambu. Yo kele mbote mpenza nde beto longa bo na kuyindula na nsadisa ya minsiku ya Biblia na mpila nde bo mosi lenda baka lukanu na mutindu yina bo tasala mambu. Nkutu, “konso muntu na kati na beto ta samba na meso ya Nzambi sambu na mambu na yandi mosi.” (Roma 14:12) Yo yina, beto yonso kele mpenza na bikuma ya mefwana ya kubaka balukanu yina kepesaka Nzambi lukumu.

[Noti na nsi ya lutiti]

Inki Mvutu Nge Tapesa?

• Sambu na nki beto fwete zaba mutindu ya kubaka balukanu?

• Inki mutindu boma lenda vanda na bupusi na zulu na beto, mpi nki mutindu beto lenda nunga boma na beto?

• Inki kele bitambi sambanu yina beto lenda sala sambu na kuzikisa nde balukanu na beto kepesaka Nzambi lukumu?

[Bangyufula ya Kulonguka]

[Lupangu/​Kifwanisu ya kele na lutiti 20]

Bitambi Sambu na Kubaka Balukanu ya Mbote

1 Buya Lulendo

2 Sala Bansosa

3 Samba Sambu na Kulomba Mayele

4 Baka Lukanu

5 Lungisa Lukanu

6 Tadila Dyaka mpi Sala bansoba

[Kifwanisu ya kele na lutiti 19]

Muntu yina kekukaka ve kubaka balukanu kele bonso muntu yina kele na kati ya bwatu ya mekonda nkayi na nzadi-mungwa