“Lukumu ya Tata ke monikaka mutindu yai: Kana beno buta bambuma mingi.”​—YOA. 15:8.

1, 2. (a) Inki mabaku beto kevandaka na yo sambu na kupesa bankaka kikesa? (b) Inki dikabu ya mekatuka na Yehowa ya ketomisaka makuki na beto ya kusadila yandi?

 BETO tala bambandu yai zole: Mpangi-Mukristu mosi ya nkento mebakisa nde mpangi-nkento mosi ya leke kemonana bonso nde yandi kekudiyangisa na dyambu mosi buna. Yandi mebaka bangidika sambu na kusamuna ti yandi. Ntangu bo kesolula na nzila na ntwala ya kukota na nzo mosi, mpangi-nkento yina ya leke meyantika kuzabisa yandi dyambu yina keyangisa yandi. Na nima, kaka na kilumbu yina, mpangi-nkento yina ya leke mesamba Yehowa sambu na kupesa yandi matondo na dikebi ya zola yina mpangi-nkento yina ya kuyela kutudilaka yandi; yo vandaka mpenza dyambu yina yandi vandaka na yo mfunu. Na kisika yankaka, bankwelani mosi ya vandaka kusamuna na insi ya nzenza, mevutuka ntama mingi ve na bwala na bo. Na lukutakanu mosi ya kulutisila ntangu, mutindu bo ketubila baeksperiansi na bo na kyese yonso, mpangi-bakala mosi ya leke kewidikila na dikebi yonso. Mwa bamvula na nima, ntangu yandi kekudibongisa sambu na kukwenda na insi ya nzenza sambu na kusala kisalu na yandi ya mpa, yandi meyindula bankwelani yina mpi disolo yina kusyamisaka yandi na kuzola kuvanda misionere.

² Mbala yankaka, mambu yina keyibusa nge muntu mosi yina kusalaka dyambu mosi yina kusobaka luzingu na nge to muntu mosi yina luzingu na yandi kuvandaka na bupusi ya mbote na luzingu na nge. Ya kyeleka, yo kesalamaka mbala mingi ve nde disolo ya muntu mosi kusoba luzingu ya muntu yankaka, kansi konso kilumbu, beto kevandaka ti mabaku ya kupesa bankaka kikesa mpi ngolo. Yindula nde nge vandaka ti kima mosi yina zolaka kutomisa makuki to bikalulu na nge, mpi nde nge lendaka kusadila yo sambu na mambote ya bampangi na nge mpi kuluta dyaka sambu na Nzambi. Keti yo zolaka kuvanda ve kima mosi ya kitoko mpenza? Ya kyeleka, Yehowa mepesaka beto dikabu ya mutindu yina​—mpeve santu na yandi. (Luka 11:13) Ntangu mpeve santu ya Nzambi kesalaka na luzingu na beto, yo kebutaka na kati na beto bikalulu ya kitoko yina ketomisaka mambu yonso ya metala kisalu yina beto kesadilaka Nzambi. Yo kele dikabu mosi ya kitoko mpenza!​—Tanga Galatia 5:22, 23, NW.

3. (a) Inki mutindu kukuna “mbuma ya mpeve” kekumisaka Nzambi? (b) Inki bangyufula beto tatadila?

³ Bikalulu yina mpeve santu kebutaka kemonanaka mpenza na kimuntu ya Nto ya mpeve yango, Yehowa Nzambi. (Kol. 3:9, 10) Yezu kumonisaka kikuma ya kuluta mfunu yina Bakristu fwete sala bikesa sambu na kulanda mbandu ya Nzambi, ntangu yandi zabisaka bantumwa na yandi nde: “Lukumu ya Tata ke monikaka mutindu yai: Kana beno buta bambuma mingi.” a (Yoa. 15:8) Ntangu beto kekunaka “mbuma ya mpeve,” mbutu na yo kemonanaka pwelele na mutindu na beto ya kutuba mpi ya kusala mambu; ebuna yo kekumisaka Nzambi. (Mat. 5:16) Na nki mitindu mbuma ya mpeve meswaswana ti bikalulu ya nsi-ntoto ya Satana? Inki mutindu beto lenda kuna mbuma ya mpeve? Sambu na nki yo lenda vanda mpasi na kusala yo? Beto tatadila bangyufula yai ntangu beto ketadila bitini tatu ya ntete ya mbuma ya mpeve​—zola, kyese, mpi ngemba.

Zola ya Mesimbama na Munsiku ya Kuzanguka

4. Zola ya nki mutindu Yezu kulongaka balongoki na yandi na kumonisa?

⁴ Zola yina mpeve santu kebutaka meswaswana  mpenza ti zola yina kemonanaka mingi na nsi-ntoto. Inki mutindu? Yo mesimbamaka na munsiku ya kuzanguka. Yezu kumonisaka luswaswanu yai na Disolo na Zulu ya Ngumba. (Tanga Matayo 5:43-48.) Yandi monaka nde ata bansumuki kevandaka mpi ti luzolo ya kusadila bantu yankaka mambu mutindu bo kezolaka nde bantu kusadila bo. “Zola” ya mutindu yina ketadilaka ve bibansa ya kyeleka kansi kiteso ya mambote yina bantu fwete sadilana. Kana beto kezola ‘kuvanda bana ya Tata na beto yina kele na zulu,’ beto fwete vanda ya kuswaswana. Na kisika ya kusadila bankaka mambu mutindu bo kesadilaka beto, beto fwete tadila bo mpi kusadila bo mambu mutindu Yehowa ketadilaka bo mpi kesadilaka bo mambu. Kansi, nki mutindu beto lenda zola bambeni na beto, mutindu Yezu kupesaka ntuma?

5. Inki mutindu beto lenda monisa zola sambu na bantu yina kemengaka beto?

⁵ Beto tadila mbandu mosi ya kele na Biblia. Ntangu Polo ti Silasi vandaka kusamuna na bwala Filipi bo kangaka bo, bo bulaka bo ngolo mpenza, mpi bo kotisaka bo na boloko, kuna bo kotisaka makulu na bo na dibaya ya kutobula matobo. Na ntangu yina, yo fwete vanda nde polisi yina vandaka kutala bantu ya boloko kunyokulaka bo mpi. Ntangu kunikana ya ntoto kusalamaka mpi bo basikaka na boloko na mutindu ya kuyituka, keti bo vandaka na kyese sambu na kuvutula mbela? Ve. Susi na bo ya kyeleka sambu na mambote ya polisi yina​—zola na bo ya kuditambika—​kupusaka bo na kusadila yandi mambu kukonda kusukinina, ebuna yo kangulaka nzila sambu polisi yango mpi dibuta na yandi ya mvimba kukuma Bakristu. (Bis. 16:19-34) Bampangi na beto mingi bubu yai mesalaka kiteso mosi na ‘kusakumunaka bantu yina ke monisaka bo mpasi.’​—Roma 12:14.

6. Na nki mitindu beto lenda monisa zola ya kuditambika sambu na bampangi na beto? (Tala lupangu yina kele na lutiti 25.)

⁶ Zola na beto sambu na bampangi-Bakristu ketendulaka mambu mingi. “Beto mpi fweti pesa moyo na beto sambu na bampangi na beto.” (Tanga 1 Yoane 3:16-18.) Kansi, mbala mingi beto lenda monisa zola ata na mambu ya fyoti. Mu mbandu, kana beto metuba to mesala dyambu mosi ya mepesa mpangi na beto mpasi, beto lenda monisa zola na beto na kubakaka ntwala sambu na kuvutula ngemba. (Mat. 5:23, 24) Inki beto lenda sala kana muntu mosi mesala beto mbi? Keti beto kevandaka ya kuyilama sambu na ‘kuwila bantu mawa,’ to keti bantangu yankaka beto kezolaka kubumba kimbeni na ntima? (Nk. 86:5) Zola ya ngolo yina mpeve santu kebutaka lenda sadisa beto na kuvila bifu ya fyoti, kulolula bankaka na luzolo yonso “mutindu [Yehowa] mpi me lolulaka” beto.​—Kol. 3:13, 14; 1 Pie. 4:8.

7, 8. (a) Inki mutindu zola sambu na bantu kele na kuwakana ti zola sambu na Nzambi? (b) Inki mutindu beto lenda kumisa ngolo zola na beto sambu na Yehowa? (Tala kifwanisu yina kele na nsi.)

⁷ Inki mutindu beto lenda kuna zola ya kuditambika sambu na bampangi na beto? Na kukumisaka ngolo zola na beto sambu na Nzambi.  (Ef. 5:1, 2; 1 Yoa. 4:9-11, 20, 21) Bantangu ya mbote yina beto kelutisaka ti Yehowa na nzila ya lutangu ya Biblia, kuyindulula, mpi kisambu kedisaka ntima na beto mpi keyedisaka zola na beto sambu na Tata na beto yina kele na zulu. Kansi, beto fwete sumba ntangu sambu na kukwenda penepene na Nzambi.

⁸ Mu mbandu: Yindula nde, konso kilumbu nge vandaka ti ntangu mosi buna sambu na kutanga Ndinga ya Nzambi, kuyindulula na yo, mpi kusamba Yehowa. Keti nge zolaka ve kutanina mbote-mbote ntangu yango na mpila nde ata kima mosi ve kubebisa ntangu yina nge kelutisaka ti Yehowa? Ya kyeleka, ata muntu mosi ve lenda kanga beto nzila ya kusamba Nzambi, mpi bantu mingi na kati na beto lenda tanga Biblia konso ntangu yina beto mezola. Ata mpidina, yo lenda lomba nde beto baka balukanu sambu na kupesa ve nzila na mambu ya konso kilumbu na kubebisa ntangu yina beto kelutisaka ti Nzambi. Keti nge kesumbaka ntangu ya mefwana konso kilumbu sambu na kukwenda penepene na Yehowa?

“Kiese Yina Ke Katukaka na Mpeve-Santu”

9. Mpeve santu lenda sadisa beto na kubikala na kyese ata beto kekutana ti nki mambu?

⁹ Kyese, yina kele kitini ya mbuma ya mpeve lenda soba ve ata na bantangu ya mpasi. Yo kele bonso nti mosi ya ngolo yina lenda yela ata na ntoto ya mbi. Na nsi-ntoto ya mvimba, bansadi mingi ya Nzambi ‘mendimaka nsangu ya Nzambi na nsi ya bampasi na kiese yina kekatukaka na mpeve-santu.’ (1 Tes. 1:6) Bankaka kenyokwamaka na bampasi ya luzingu. Ata mpidina, Yehowa kepesaka bo ngolo na nzila ya mpeve na yandi sambu na ‘kukanga ntima na kikesa’ mpi na kyese yonso. (Kol. 1:11) Inki kele nto ya kyese yai?

10. Inki kele nto ya kyese na beto?

¹⁰ Na kuswaswana ti “kimvwama yina ke zingaka mingi ve” ya nsi-ntoto ya Satana, bimvwama ya kimpeve yina Yehowa kepesaka beto kevandaka na mbalu ya kimakulu. (1 Tim. 6:17; Mat. 6:19, 20) Yandi mepesaka beto kivuvu ya kyese ya kuvanda na luzingu ya kukonda nsuka. Beto kele na kyese ya kuvanda na kati ya dibuta ya Bakristu ya nsi-ntoto ya mvimba. Kuluta yonso, beto kele na kyese sambu beto kevandaka na bangwisana ya mbote ti Nzambi. Beto kele ti mawi ya mefwanana ti ya Davidi, yina ata yo lombaka nde yandi zinga na bisika ya kubumbana, kukumisaka Yehowa na nkunga, na kutubaka nde: “Kuzola ya nge ke zolaka mono me luta moyo na mfunu, yo yina mono ke kumisa nge. Mono ta pesaka nge mersi na luzingu na mono yonso, mono ta tedimisaka maboko na mono na ntangu ya kusamba nge.” (Nk. 63:4, 5) Ata beto kekutanaka ti bampasi, ntima na beto kesepelaka na kukumisa Nzambi na kyese yonso.

11. Sambu na nki yo kele mfunu nde beto sadila Yehowa ti kyese?

¹¹ Ntumwa Polo kulongisilaka Bakristu nde: “Beno vanda na kiese ntangu yonso sambu na [Yehowa]. Mono ke tuba diaka nde: Beno vanda na kiese!” (Filp. 4:4) Sambu na nki yo kele mfunu nde Bakristu kusala kisalu na bo sambu na Yehowa ti kyese? Sambu ntembe yina Satana kubasisaka, ketadila luyalu ya Yehowa. Satana kutubaka nde, ata muntu mosi ve kesadilaka Nzambi na luzolo na yandi mosi. (Yobi 1:9-11) Kana beto vandaka kusadila Nzambi na bulemfu yonso kansi kukonda kyese, bibansa na beto ya lukumu zolaka kuvanda ve ya kulunga. Yo yina, beto kesalaka bikesa sambu na kutula dikebi na nsyamisa yai ya muyimbi-bankunga: “Beno samba Mfumu Nzambi na kiese, beno kwisa kuyimba bankunga ya kiese na ntwala na yandi!” (Nk. 100:2) Kusala kisalu na kyese mpi na luzolo yonso kekumisaka Nzambi.

12, 13. Inki beto lenda sala sambu na kunwana ti bangindu ya mbi?

¹² Kansi zaba nde, ata bansadi ya Yehowa yina mekudipesaka talemba nitu na bantangu yankaka mpi tanwana sambu na kutanina mabanza ya mbote. (Filp. 2:25-30) Inki lenda sadisa beto na bantangu ya mutindu yina? Mukanda ya Efezo 5:18, 19 ketuba nde: “Beno kulauka malafu ve, mbaimbai beto ta kuma bantu ya pite. Kansi beno vanda ya kufuluka na mpeve ya Nzambi. Beno bula miziki, beno yimba bankunga ya Nzambi na kati na beno sambu na kupesa [Yehowa] lukumu na ntima na beno.” Inki mutindu beto lenda sadila ndongisila yai?

¹³ Ntangu bangindu ya mbi keyangisa beto, beto lenda sosa lusadisu na Yehowa na kisambu mpi kusala bikesa sambu na kuyindulula mambu ya lukumu. (Tanga Filipi 4:6-9.) Bantu yankaka kemonaka nde kuyimba bankunga na beto ya Kimfumu na mungungu ya nsi kumosi ti miziki ya kele na kaseti to na CD, kesadisaka bo na kutanina  mabanza na bo. Mpangi-bakala mosi yina kukutanaka ti dyambu mosi ya mpasi yina kumaka kupesa yandi makasi mpi kulembisa yandi nitu keyibuka nde: “Katula kusala mbala na mbala kisambu ya masonga, mu kangaka na ntu mwa bankunga ya Kimfumu. Kuyimba bankunga yai ya kitoko ya kekumisa Yehowa yo vanda na mungungu ya ngolo to ya nsi, kunatilaka mono ngemba na ntima. Dyaka, mukanda Approchez-vous de Jéhovah kubasikaka na ntangu yina. Mono tangaka yo mbala zole na mvula yina kulandaka. Yo vandaka bonso masa ya madidi na ntima na mono. Mono mezaba nde Yehowa kesakumunaka bikesa na mono.”

“Ngemba Yina Ke Vukisaka”

14. Inki kele dyambu ya mfunu na yina metala ngemba yina mpeve santu kebutaka?

¹⁴ Na balukutakanu na beto ya bansi mingi, bampangi yina kekatukaka na bansi ya kuswaswana kesepelaka na kuvukana ti bampangi na bo ya Bakristu. Mambu ya mutindu yina kemonisaka ngemba yina bantu ya Nzambi kevandaka na yo bubu yai​—bumosi na beto ya ntoto ya mvimba. Mbala mingi, bantu yina ketalaka bo keyitukaka na kumona nde bantu yina bo kevingila na kuvanda bambeni ‘ketula ngolo na kusimba kimvuka yina mpeve kepesaka, na lusadisu ya ngemba yina kevukisaka bo.’ (Ef. 4:3) Bumosi yai kemonanaka ngolo, ntangu beto ketadilaka bampasi yina bampangi mingi mekangilaka ntima.

15, 16. (a) Piere kuyelaka ti nki bangindu, mpi nki mutindu yo vandaka mpasi sambu na yandi? (b) Inki mutindu Yehowa kusadisaka Piere na kusoba nkadilu na yandi?

¹⁵ Kuvukisa bantu ya mekatuka na bisika ya kuswaswana kele dyambu mosi ya mpasi. Sambu na kusadisa beto na kubaka mayele na mambu yina beto fwete nwana ti yo sambu na kutanina bumosi yina, bika beto tadila mbandu ya muntu mosi ya mvu-nkama ya ntete, ntumwa Piere. Nkandilu na yandi sambu na Bantu ya Makanda yina kuvandaka ve ya kuyotisa lenda monana na bangogo na yandi yai: “Beno mosi zaba nde yo kele nsiku nde, Muyuda lenda vukana ve na muntu yina kele Muyuda ve, yandi mpi lenda kwenda kukota na nzo na yandi ve. Kansi Nzambi me songa mono nde  mono lenda baka ata muntu mosi ve ya mvindu.” (Bis. 10:24-29; 11:1-3) Na kutadila mabanza yina bantu mingi kuvandaka na yo na ntangu yina, ziku Piere yelaka na kundimaka nde Nsiku vandaka kulomba yandi na kuzola kaka bampangi na yandi Bayuda. Yo lenda monana nde, yandi vandaka kumona yo ve mbi na mutindu yandi vandaka kutadila Bantu ya Makanda bonso bambeni yina yandi fwete menga. b

¹⁶ Yindula mawi ya Piere ntangu yandi kotaka na nzo ya Korneye. Keti muntu yina kuvandaka ntete na bangindu ya mbi sambu na Bantu ya Makanda lendaka ‘kukangama mbote-mbote’ na bumosi ti bo na “lusadisu ya ngemba yina ke vukisaka”? (Ef. 4:3, 16) Ya kyeleka, kaka bilumbu fyoti na ntwala, mpeve ya Nzambi kukangulaka ntima ya Piere, mpi kusadisaka yandi na kusoba nkandilu na yandi mpi na kununga bangindu na yandi ya mbi. Na mbona-meso mosi, Yehowa kumonisaka yandi pwelele nde, Nzambi ketadilaka ve bantu na kulandaka mpusu na bo ya nitu to insi na bo. (Bis. 10:10-15) Yo yina, Piere lendaka kusonga Korneye nde: “Ya kieleka, mono me bakisa nde Nzambi ke zolaka bantu yonso mutindu mosi. Na konso dikanda ya bantu yandi ke ndimaka bantu yina ke zitisaka yandi ti ke salaka mambu ya mbote.” (Bis. 10:34, 35) Piere kusobaka nkadilu na yandi, mpi kukumaka mpenza na bumosi ti “bampangi na [yandi] bakristo.”​—1 Pie. 2:17.

17. Inki mutindu bumosi yina bantu ya Nzambi kevandaka na yo keyitukisaka?

¹⁷ Mambu yina Piere kukutanaka ti yo, kesadisa beto na kubakisa nsoba ya ngolo yina kele na kusalama na kati ya bantu ya Nzambi bubu yai. (Tanga Yezaya 2:3, 4.) Bamilio ya bantu ya “makanda yonso ti ya bandinga yonso ti ya bansi yonso” mesobaka bangindu na bo sambu yo wakana ti “mambu yai ya Nzambi ke zolaka: mambu yina kele ya mbote, mambu yina ke pesaka yandi kiese, mambu yina ke na kifu ve.” (Kus. 7:9; Roma 12:2) Mingi na kati ya bantu yai vandaka kutwadisama ntete na kimbeni, kimpala mpi kukabwana ya kevandaka na nsi-ntoto ya Satana. Kansi, na nsadisa ya kulonguka ya Ndinga ya Nzambi mpi ya lusadisu ya mpeve santu, bo melongukaka na kulanda “mambu yina ke nataka ngemba.” (Roma 14:19) Bumosi yina bo mekumaka ti yo kekumisaka Nzambi.

18, 19. (a) Inki mutindu konso muntu na kati na beto lenda sala mambu na mpila nde ngemba mpi bumosi kuvanda na dibundu? (b) Inki mambu beto tatadila na disolo yina kelanda?

¹⁸ Inki mutindu konso muntu na kati na beto lenda sala mambu, na mpila nde ngemba mpi bumosi kuvanda na kati ya bantu ya Nzambi? Mabundu mingi kevandaka ti bantu yina mekatukaka na bansi ya nzenza. Bantu yankaka lenda vanda na binkulu ya kuswaswana to ketubaka ve mbote ndinga na beto. Keti beto kesalaka ngolo na kuzaba bo? Yai kele dyambu yina Ndinga ya Nzambi kelombaka beto na kusala. Na mukanda yina yandi sonikilaka dibundu ya Roma, yina kusalamaka na Bayuda mpi Bakristu yina kuvandaka Bantu ya Makanda, Polo kutubaka nde: “Sambu na kupesa lukumu na Nzambi, beno yambana mbote, mutindu [Nzambi] yambaka beno.” (Roma 15:7) Keti yo kele ti muntu mosi na dibundu na beno yina beno fwete zaba mbotembote?

¹⁹ Inki kele mambu yankaka yina beto lenda sala, sambu na kupesa mpeve santu nzila ya kusala na luzingu na beto? Disolo ya kelanda tatadila ngyufula yai ntangu beto tatubila bitini ya mbuma ya mpeve yina mebikala.

[Banoti na Nsi ya Lutiti]

Inki Mvutu Nge Tapesa?

• Inki mutindu beto lenda monisa zola ya kuditambika na bampangi na beto?

• Sambu na nki yo kele mfunu nde beto sala kisalu na beto sambu na Nzambi ti kyese?

• Inki mutindu beto lenda sala mambu na mpila nde ngemba mpi bumosi kuvanda na dibundu?

[Bangyufula ya Kulonguka]

[Lupangu ya lutiti 23]

“Bantu Yai Kele Bakristu ya Kyeleka”

Mukanda mosi (Between Resistance and Martyrdom​—Jehovah’s Witnesses in the Third Reich) ketubila mambu yina toko mosi ya Muyuda ya kuvandaka na boloko kutubaka, ya kemonisa mutindu yandi kutanaka na mbala ya ntete ti Bambangi ya Yehowa ntangu yandi kumaka na kan ya konsatrasio ya Neuengamme:

“Kaka ntangu beto Bayuda yina kukatukaka na Dachau kukumaka na kan, Bayuda yankaka yantikaka kubumba bima yonso ya bo vandaka na yo sambu bo kabisa yo ve ti beto. . . . Na nganda [ya kan ya konsatrasio], beto vandaka kusadisana. Kansi awa, sambu yo vandaka dyambu ya ketadila luzingu mpi lufwa, konso muntu vandaka kutadila ntete kudigulusa, mpi kuvila bantu yankaka. Kansi, tala mambu yina balongoki ya Biblia vandaka kusala. Na ntangu yina, bo vandaka kuyidika batiyo ya masa. Madidi kuvandaka mingi, mpi bo vandaka ya kutelama kilumbu ya mvimba na kati ya masa ya madidi. Ata muntu mosi ve vandaka kubakisa mutindu bo lendaka kukanga-ntima na dyambu yai. Bo vandaka kutuba nde Yehowa vandaka kupesa bo ngolo. Kaka bonso beto, bo vandaka mpenza na mfunu ya dimpa sambu bo vandaka na nzala. Kansi, bo vandaka kusala nki? Bo vukisaka mampa yonso ya bo vandaka na yo mpi bo kabisaka yo na bandambu zole, bo bakaka ndambu mosi sambu na bo mosi, mpi ndambu yankaka bo pesaka yo bampangi na bo ya Bakristu ya kukatukaka na Dachau. Mpi bo zodilaka bo kukwisa ya mbote mpi bo yambaka bo. Na ntwala ya kudya bo salaka kisambu. Na nima, bo yonso kuvandaka na kyese mpenza. Bo tubaka nde bo vandaka dyaka ve na nzala. Nge kemona, kaka na ntangu yina mono yindulaka mutindu yai: Bantu yai kele Bakristu ya kyeleka.”

[Bifwanisu ya lutiti 26]

Keti nge kesumbaka ntangu konso kilumbu na bisalu yankaka sambu na kukwenda penepene na Yehowa?