Keti Yandi Kele Mbandu ya Mbote Sambu na Nge to ya Kekebisa?

“Nzambi ya Yakobi . . . ta longa beto mambu ya yandi zola nde beto sala; beto mpi ta landa mambu ya yandi ta songa beto na kusala.”​—YEZ. 2:3.

1, 2. Na nki mitindu beto lenda baka mambote na bambandu yina kele na Biblia?

KETI nge kendima ve nde, nge lenda baka mambote na mambu yina kele na Biblia? Nge lenda tanga bambandu ya babakala mpi ya bankento ya kwikama yina nge lenda landa mbandu na bo. (Baeb. 11:32-34) Nge lenda tanga mpi bambandu ya babakala mpi bankento yina nge talanda ve bikalulu to mambu yina bo salaka. Bambandu na bo kele lukebisu sambu na nge.

² Nkutu, bantu yankaka yina Biblia ketubilaka kumonisaka mbandu ya mbote yina beto lenda landa mpi mbandu ya mbi yina kepesa beto lukebisu. Yindula mbandu ya Davidi, yina kuvandaka ngungudi mosi ya kudikulumusa mpi na nima kukumaka ntotila ya kuvandaka ti kiyeka mingi. Yandi kele mbandu ya mbote ya bantu yina kezolaka kyeleka mpi ketudilaka Yehowa ntima. Ata mpidina, Davidi kusalaka masumu ya nene mu mbandu bizumba ti Batsheba, kufwisaka Uria, mpi kutangaka na buzoba yonso ntalu ya bantu ya Izraele. Na disolo yai beto tatadila mbandu ya mwana na yandi, Salomo yina kuvandaka ntotila mpi nsoniki ya Biblia. Beto tatadila ntete mitindu zole yina yandi monisaka nde yandi vandaka mbandu ya mbote.

“Mayele ya Salomo”

3. Sambu na nki beto lenda tuba nde, Salomo kubikilaka beto mbandu ya mbote?

³ Yezu Kristu, Salomo ya Nene, kutubaka mambu ya mbote sambu na Ntotila Salomo mpi kumonisaka nde yandi vandaka mbandu ya mbote ya kulanda. Yezu zabisaka Bayuda yankaka yina vandaka kutula ntembe nde: “Na kilumbu yina ya Nzambi ta sambisa bantu, ntotila-nkento ya nsi ya Saba ta telama kisika mosi ti beno bantu ya ntangu yai, ebuna yandi ta funda beno sambu yandi katukaka na nsuka ya ntoto na kwisa kuwa mambu ya mayele ya Salomo vandaka kutuba. Kansi awa ke na muntu mosi me luta Salomo!” (Mat. 12:42) Ya kyeleka, Salomo kuzabanaka mingi sambu na mayele na yandi mpi yandi kesyamisa beto na kubaka mayele.

4, 5. Inki mutindu Salomo kubakaka mayele, kansi inki luswaswanu kele na mutindu yina beto kebakaka yo?

⁴ Ntangu Salomo kumaka ntotila, Nzambi monanaka na yandi na ndosi mpi kusongaka yandi na kulomba konso kima yina yandi vandaka na yo mfunu. Sambu Salomo kuzabaka nde yandi fwete longuka mambu mingi, yandi lombaka mayele. (Tanga 1 Bantotila 3:5-9.) Nzambi kusepelaka na mutindu ntotila kulombaka yandi mayele na kisika ya kulomba kimvwama mpi lukumu, yo yina yandi pesaka Salomo “mayele ti ngangu” mpi kimvwama. (1 Bant. 3:10-14) Mutindu Yezu kumonisaka yo, Salomo kuvandaka mayele mingi na mpila nde, ntotila-nkento Saba kuwaka nsangu yango mpi kusalaka nzyetelo mosi ya nda sambu na kuzikisa yo yandi mosi.​—1 Bant. 10:1, 4-9.

⁵ Mayele yina Nzambi kupesaka Salomo kuvandaka kimangu. Bubu yai, beto kevingilaka ve nde beto baka mayele na mutindu yina Salomo kubakaka. Salomo kutubaka nde, Yehowa “muntu ke pesaka mayele” kansi yandi sonikaka nde beto fwete sala bikesa sambu na kukuma mayele. Yandi tubaka dyaka nde: “Wa mambu ya mayele, meka mpi na kuzaba yo.” Sambu na kutubila kikalulu yango, yandi sadilaka bangogo bonso “sosa na kuzwa mayele,” mpi “tula ngolo na kusosa yo.” (Bing. 2:1-6) Ya kyeleka, beto lenda zwa mayele.

6. Inki mutindu beto lenda monisa nde, beto kelandaka mbandu ya mbote ya Salomo na yina metala mayele?

 ⁶ Yo tavanda mbote na kudiyula nde: ‘Keti mono kezolaka mayele yina kekatukaka na Nzambi bonso Salomo?’ Sambu bampasi ya mbongo keyangisaka bantu mingi, mingi na kati na bo kekudipesaka na bisalu na bo ya kinsuni. To bo kebikaka nde bampasi yina kuvanda ti bupusi na balukanu na bo na yina metala banzo-nkanda yina bo fwete sala. Inki beto lenda tuba sambu na nge mpi dibuta na nge? Keti bansola na nge kemonisaka nde nge kesosaka mpi kezolaka mayele yina kekatukaka na Nzambi? Keti nge tazola kusoba balukanu na nge sambu yo pesa nge nzila ya kukuma dyaka mayele mingi? Ya kyeleka, kubaka mayele mpi kusadila yo tanatila nge mambote ya kimakulu. Salomo kusonikaka nde: “Kana nge wila mono, nge ta zaba mambu ya mbote, ya masonga ti ya kieleka. Nge ta zaba mpi nki nge fweti sala.”​—Bing. 2:9.

Kuzangula Lusambu ya Kyeleka

Kunataka Ngemba

7. Inki mutindu bo tungaka tempelo ya nene sambu na Nzambi?

⁷ Na luyantiku ya kimfumu na yandi, Salomo kubakaka bangidika ya kutunga tempelo mosi ya kitoko sambu na kuyingisa nzo ya ntenta yina bo vandaka kusadila tuka bilumbu ya Moize. (1 Bant. 6:1) Beto lenda binga yo tempelo ya Salomo, kansi yo vandaka ve dibanza na yandi, to yandi tungaka yo ve sambu na kubaka lukumu. Nkutu Davidi muntu kubakaka dibanza ya kutunga tempelo, mpi Nzambi kupesaka yandi bantuma ya metala lutungu na yo mpi mutindu yo tavanda. Mpi Davidi kupesaka mbongo mingi sambu na kisalu yango. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Bans. 22:14-16) Kansi, Nzambi kupesaka Salomo mukumba ya kumanisa kisalu yina kusalaka bamvula nsambwadi ti ndambu.​—1 Bant. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Inki mbandu ya mbote Salomo kubikilaka beto na yina metala kukwamina na bisalu ya mbote? (b) Inki kusalamaka ntangu Salomo kuzangulaka lusambu ya kyeleka?

⁸ Salomo kubikilaka beto mbandu ya mbote na yina metala kukwamina na bisalu ya mbote mpi kutula mambu ya mfunu na kisika ya ntete. Ntangu bo manisaka kutunga tempelo mpi kotisaka sanduku ya kuwakana, Salomo kusalaka kisambu na meso ya bantu. Na kisambu na yandi, yandi zabisaka Yehowa nde: “Tala nzo na nge yai, keba yo mbote-mbote mpimpa ti mwini. Yai kele kisika ya nge mosi me solaka sambu bantu kusambila nge. Wa mono awa ya mono ke samba nge na kisika yai.” (1 Bant. 8:6, 29) Bantu ya Izraele mpi banzenza lendaka kusamba na tempelo yai yina bo tungaka sambu na kupesa zina ya Nzambi lukumu.​—1 Bant. 8:30, 41-43, 60.

 ⁹ Inki kusalamaka ntangu Salomo kuzangulaka lusambu ya kyeleka? Na nima ya kukangula tempelo sambu na mbala ya ntete, bantu vandaka na “kiese mingi sambu na mambote yonso ya Mfumu Nzambi salaka muntu na yandi Davidi ti bantu na yandi Israele.” (1 Bant. 8:65, 66) Nkutu, na nsungi ya luyalu ya Salomo ya bamvula 40, bantu kuvandaka ti kimvwama mpi na ngemba. (Tanga 1 Bantotila 4:20; 5:1, 5.) Nkunga 72 kemonisa dyambu yango mpi kesadisaka beto na kubakisa balusakumunu yina beto tabaka na nsi ya luyalu ya Yesu Kristu, Salomo ya Nene.​—Nk. 72: 6-8, 16.

Mbandu ya Salomo Kepesa Beto Lukebisu

10. Inki mbi Salomo kusalaka ya lenda kwisila nge mbala mosi na mabanza?

¹⁰ Kansi, sambu na nki beto lenda tuba nde luzingu ya Salomo kele mpi mbandu ya kekebisa? Dyambu ya ntete yina nge lenda yindula kele bankento mpi bamakangu na yandi ya banzenza. Biblia ketuba nde: “Ntangu yandi kumaka mununu, bo bendaka yandi na kusamba banzambi ya nkaka. Yandi lemfukilaka diaka ve Mfumu Nzambi.” (1 Bant. 11:1-6) Ntembe kele ve nde, nge tazola ve ata fyoti kusala dyambu ya buzoba yina yandi salaka. Kansi, keti yo kele kaka lukebisu mosi yina beto kebaka na mbandu ya Salomo? Beto tadila mambu yankaka ya luzingu na yandi yina mezabanaka mpenza ve mpi balukebisu yina beto lenda baka.

11. Inki beto lenda longuka na makwela ya ntete ya Salomo?

¹¹ Salomo kuyalaka bamvula 40. (2 Bans. 9:30) Kansi, inki nge lenda longuka na mambu yina kele na 1 Bantotila 14:21? (Tanga.) Na kutadila verse yai, ntangu Salomo kufwaka, mwana na yandi Roboami kukumaka ntotila ntangu yandi vandaka ti bamvula 41, zina ya mama na yandi vandaka “Nama” mpi yandi vandaka “muntu ya dikanda ya Amoni.” Dyambu yai ketendula nde, na ntwala ya kukuma ntotila, Salomo kukwelanaka ti nkento mosi ya nzenza ya dikanda ya bambeni yina vandaka kusambila banzambi ya biteki. (Baz. 10:6; 2 Sam. 10:6) Keti nkento yango vandaka kusambila banzambi yina? Ata yandi salaka yo kaka mbala mosi, mbala yankaka yandi yambulaka lusambu ya biteki mpi kukumaka nsambidi ya kyeleka, bonso Rahabi mpi Ruti. (Ruti 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Kansi, ntembe kele ve nde Salomo kuvandaka ti babukilo mpi basemeki na dikanda ya Amoni yina vandaka kusadila ve Yehowa.

12, 13. Inki lukanu ya mbi Salomo kubakaka na luyantiku ya luyalu na yandi, mpi ziku yandi yindula inki?

¹² Na nima ya kukuma Ntotila, mambu kukumaka dyaka mbi. Salomo “kwelaka mwana ya mfumu ya nene ya Ezipte; mutindu yo yina yandi wakanaka ti ntotila ya Ezipte. Salomo nataka nkento na yandi na bwala ya Davidi.” (1 Bant. 3:1) Keti nkento yai ya Ezipte kukumaka nsambidi ya kyeleka bonso Ruti? Biblia ketubila yo ve. Kansi, Biblia ketuba nde Salomo kutungaka nzo sambu na nkento yai (mpi ziku yandi tungaka mpi sambu na bampika na yandi ya katukaka na Ezipte) na nganda ya Bwala ya Davidi. Sambu na nki? Masonuku ketuba nde yandi salaka buna sambu yo fwanaka ve nde nsambidi ya banzambi ya luvunu kuzinga penepene ya sanduku ya kuwakana.​—2 Bans. 8:11.

¹³ Ziku, Salomo kuyindulaka nde kukwela mwana ya Ntotila takumisa ngolo bangwisana ya insi Izraele ti Ezipte. Keti kikuma yai kufwanaka? Bamvula mingi na ntwala, Nzambi kubuyisaka bantu na yandi na kukwela bankento ya mimpani ya Kanana, nkutu yandi tangaka bazina ya makanda yankaka yina bo fwete kukwela ve. (Kub. 34:11-16) Keti Salomo kuyindulaka nde Ezipte kuvandaka ve na ndonga ya babwala yina Nzambi kutangaka? Ata yandi yindulaka mutindu yina, keti Nzambi zolaka kundima yo? Ya kyeleka, Salomo kuvilaka kigonsa ya pwelele yina Yehowa kutubilaka, disongidila, bankento yina lendaka kupusa muntu ya Izraele na kusambila banzambi ya luvunu.​—Tanga Kulonga 7:1-4.

14. Inki mambote beto lenda baka na mbandu ya Salomo ya kepesa beto lukebisu?

¹⁴ Keti beto tabika nde mbandu yai ya Salomo kuvanda lukebisu sambu na beto? Mpangi-nketo mosi lenda pesa bikuma yina mepusa yandi na kukonda kulemfukila munsiku ya Nzambi ya kukwela “kaka na mfumu.” (1 Kor. 7:39) Ti bangindu ya mutindu mosi, mpangi mosi lenda sala bansaka na bangunga yina bo kele ve na nzo-nkanda to kukota na kimvuka mosi buna, kukusa mbongo ya yandi kezwaka sambu na kufuta mpaku fyoti, to kuta luvunu ntangu yo kelomba  nde yandi tubila dyambu mosi ya nsoni yina yandi salaka. Dyambu ya mfunu kele nde, yo tavanda kigonsa na kupesa bikuma sambu na kukonda kulemfukila Nzambi, kaka mutindu Salomo salaka.

15. Inki mutindu Yehowa kumonisilaka Salomo mawa na yandi, kansi inki beto fwete vila ve?

¹⁵ Dyambu ya kebenda dikebi kele nde, ata na nima ya makwela ya Salomo ti mwana ya Ntotila yina kuvandaka nzenza, Biblia kemonisa nde Nzambi pesaka Salomo mayele yina yandi lombaka mpi kuyikaka yandi kimvwama. (1 Bant. 3:10-13) Salomo kulemfukilaka ve bantuma ya Nzambi, kansi Yehowa kuyambulaka yandi ve mbala mosi na kukatulaka yandi ntotila to na kupesaka yandi ndola mosi ya ngolo. Yo kemonisa nde, Nzambi kezabaka nde beto kele bantu ya kukonda kukuka yina mesalamaka na putulu. (Nk. 103:10, 13, 14) Kansi yibuka dyambu yai: Mambu yina beto kesala lenda natila beto malanda ya mbi bubu yai to ziku na bilumbu kekwisa.

Bankento Mingi Mpenza!

16. Ntangu Salomo kubakaka bankento mingi, inki ntuma yandi zitisaka ve?

¹⁶ Na mukanda ya Biblia, yina kele na zina Kitoko, ntotila kekumisa mwana-nkento mosi ya mwense na kutubaka nde yandi vandaka kitoko kuluta bantotila-bankento 60 mpi ba makangu 80. (Kit. 6:1, 8-10) Sambu dyambu yai ketadila Salomo, yo kemonana nde yandi vandaka ti bankento mingi ntangu yandi vandaka ntotila. Ata mingi na kati na bo to bo yonso vandaka bansambidi ya kyeleka, Salomo kuzitisaka ve nsiku ya Nzambi, sambu Yehowa kupesaka Moize ntuma nde ntotila ya Izraele fwete “vanda ve na bankento mingi, mbaimbai yandi ta vila Mfumu Nzambi.” (Kul. 17:17) Kansi, na dibaku yai mpi, Yehowa kuyambulaka yandi ve. Nkutu, Nzambi kusakumunaka yandi mpi kusadilaka yandi sambu na kusonika mukanda ya Biblia, na zina Kitoko.

17. Inki dyambu beto fwete vila ve?

¹⁷ Keti dyambu yai kemonisa nde, Salomo lendaka kukolama na Nzambi kukonda kubaka ndola to nde beto lenda sala mutindu mosi? Ve. Kansi, yo kemonisa nde Nzambi kemonisaka mpenza ntima-nda. Ata mpidina, dyambu ya kyeleka kele nde nsadi mosi ya Nzambi lenda kolama na bansiku na yandi mpi kubaka ve na mbala mosi malanda ya dyambu ya mbi yina yandi salaka. Kansi yo ketendula ve nde, yandi talanda kusala mambu yina kukonda kubaka ndola. Yibuka mambu yai ya Salomo kusonikaka: “Sambu na nki ntima ya bantu me fuluka kaka na ngindu ya kusala mbi? Sambu bo ke pesaka ve ndola nswalu sambu na mbi.” Yandi yikaka nde: “Mono zaba nki bo ke tubaka: ‘Kana nge zitisa Nzambi mambu yonso ta kwenda mbote.’”​—Lo. 8:11, 12.

18. Inki mutindu mbandu ya Salomo kemonisa kyeleka yina kele na Galatia 6:7?

¹⁸ Yo zolaka kuvanda mbote kana Salomo kutulaka dikebi na kyeleka yai! Ya kyeleka, yandi salaka mambu mingi ya mbote mpi Nzambi kusakumunaka yandi mingi. Kansi na nima, yandi yantikaka kusala mambu ya mbi mbala na mbala. Yandi yedisaka kikalulu ya mbi ya kukolama na bantuma ya Yehowa. Bangogo yai ya ntumwa Polo sonikaka na ngolo ya mpeve kuvandaka mpenza ya kyeleka: “Beno kudikusa ve, sambu bo ke sekaka Nzambi ve. Muntu ke katulaka bambuma yina ya yandi ke kunaka.” (Gal. 6:7) Na nima ya bamvula, Salomo kubakaka malanda ya kukonda kuzitisa bansiku ya Nzambi. Biblia ketuba nde: “Ntotila Salomo vandaka kuzola bankento mingi ya bansi ya nzenza. Na nima ya mwana ya ntotila ya Edomi, ya bwala Sidoni ti ya bantu ya Amoni ti Heti.” (1 Bant. 11:1) Ziku, bankento mingi na kati na bo landaka kusambila banzambi ya luvunu, mpi yo vandaka na bupusi na luzingu ya Salomo. Yandi vilaka nzila ya kyeleka mpi Nzambi na beto ya ntima-nda kuyambulaka yandi.​—Tanga 1 Bantotila 11:4-8.

Baka Dilongi na Mbandu na Yandi​—ya Mbote mpi ya Mbi

19. Sambu na nki nge lenda tuba nde, Biblia kele ti bambandu mingi ya mbote?

¹⁹ Yehowa pemisaka Polo sambu na kusonika nde: “Mambu yonso ya bo sonikaka na mukanda ya Nzambi, bo sonikaka yo sambu na kulonga beto na mpila nde beto kukanga ntima, beto kuvanda na kikesa na kuvingila mambu yina ya Nzambi silaka beto.” (Roma 15:4) Mambu yina bo sonikaka kele mpi ti bambandu mingi ya mbote, ya babakala mpi ya bankento yina kumonisaka lukwikilu ya ngolo. Polo vandaka ti  kikuma ya kutuba nde: “Nki mono lenda tuba diaka? Mono ta vanda na ntangu ve na kutuba sambu na Gedeoni, sambu na Baraki, sambu na Samsoni, sambu na Yefte, sambu na Davidi, sambu na Samuele ti sambu na baprofete. Sambu na lukwikilu na bo, bo botulaka bimfumu ya nkaka ntangu bo vandaka kunwana, bo salaka mambu ya mbote, . . . bo fwaka tiya ya ngolo, bo tinaka ntangu bantu zolaka kufwa bo na mbele. Nzambi pesaka bo ngolo ntangu nitu na bo lembaka.” (Baeb. 11:32-34) Beto fwete longuka bambandu ya mbote yina kele na Masonuku, kulanda to kufulula mambu ya kitoko yina kele na masolo yina ya Biblia.

20, 21. Sambu na nki nge kezola kubaka mambote ya bambandu yina kekebisa ya kele na Biblia?

²⁰ Kansi, masolo yankaka ya Biblia kele bambandu ya kekebisa. Bambandu yankaka kele ya babakala mpi bankento yina Yehowa kundimaka na ntangu mosi buna mpi kuvandaka bansadi na yandi. Ntangu beto ketanga Biblia, beto lenda longuka mambu ya mbi yina bo salaka, mpidina yo lenda pesa beto lukebisu. Beto lenda bakisa nde, bankaka na kati na bo kuyedisaka malembe-malembe bikalulu ya mbi yina kunatilaka bo malanda ya mbi. Inki mutindu beto lenda baka malongi na masolo yai? Beto lenda kudiyula nde: ‘Inki mutindu bantu yai kuyantikaka kumonisa kikalulu yina ya mbi? Keti mono mpi lenda yedisa kikalulu yango? Inki mono lenda sala sambu na kubuya dyambu yango mpi kubaka mambote na mbandu yai ya kekebisa?’

²¹ Ya kyeleka, beto fwete tadila mbote-mbote bambandu yai, sambu Polo kusonikaka na ngolo ya mpeve nde: “Mambu yai yonso bwilaka bo sambu yo kuvanda bonso bambandu sambu na bantu ya nkaka. Ebuna bo sonikaka yo sambu na kupesa beto atasio. Sambu beto me kuma penepene na nsuka ya ntoto.”​—1 Kor. 10:11.

Inki Nge Melonguka?

• Sambu na nki nge lenda tanga na Biblia bambandu ya mbote mpi ya kekebisa?

• Inki mutindu Salomo kubikaka nde kifu mosi ya mbi kuyela na luzingu na yandi?

• Inki mutindu nge lenda baka mambote na mbandu ya Salomo ya kekebisa?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 11]

Salomo kusadilaka mayele yina Nzambi kupesaka yandi

[Bifwanisu ya kele na lutiti 14]

Keti nge kebakaka mambote na mbandu ya Salomo ya kekebisa?