Biblia na Ndinga Yina Bantu Ketubaka Konso Kilumbu

“KANA nge kekwikilaka nde Biblia kele ndinga ya Nzambi sambu na bantu, yo ketendula nde Nzambi ke solulaka ti beto. . . . Kana dibundu na nge ketwadisaka luzingu na nge ya mvimba, mpidina ntubilu [ya Biblia] fwete vanda yina bantu ketubaka konso kilumbu.” Yai kele bangogo yina Alan Duthie, muntu mosi ya mayele, sonikaka na mukanda na yandi Bible Translations: And How to Choose Between Them.

Bantu yina kezolaka Ndinga ya Nzambi na ntima ya mvimba kendimaka mambu yai. Bo kekwikilaka na masonga yonso nde “Masonuku yonso kele ya kupemama na Nzambi mpi yo kele mfunu sambu na kulonga, sambu na kunganina, sambu na kusungika, sambu na kupesa disipline na lunungu.” (2 Timoteo 3:16) Biblia kele ve mukanda mosi ya kukonda mfunu ya mefuluka ti malongi ya luvunu ya mabundu, yina memanaka ngala. Yo kele “ya moyo mpi ngolo,” yo ke sadisaka sambu na kuyidika mambu ya luzingu ya konso kilumbu. (Baebreo 4: 12) Kansi, sambu batangi na yo kubakisa mukanda yai ya santu mpi kusadila mambu yina yo ketuba, yo lombaka nde yo vanda na ndinga yina bantu ketubaka konso kilumbu. Nkutu, kitini yina bo kebingaka Kuwakana ya Mpa, bo sonikaka yo ve na Kigreki yina bo kesadilaka na mikanda, yina bantu ya filozofi bonso Platon vandaka kusadila, kansi bo  sonikaka yo na Kigreki yina bantu yonso vandaka kutuba ya bo vandaka kubinga Koine. Ya kyeleka, bo sonikaka Biblia na mpila nde bantu yonso kutanga mpi kubakisa yo.

Yo yina, na bamvula mekatuka kuluta bo mebasisaka bambalula mingi ya mpa na bandinga ya kuswaswana. Na kiteso mosi buna, yo menataka mpenza mambote. Bubu yai, bantu mingi lenda zwa Masonuku yango kukonda mpasi. Kansi, yo ke mawa na kumona nde mingi na kati ya bambalula yai ya mpa menunga ve na kubalula mambu na busikisiki mpi kukonda kusoba-soba yo. Mu mbandu, bambalula yankaka kele ti kikalulu ya kufika malongi ya pwelele ya Biblia na yina metala nkadilu ya bafwa, ntendula ya moyo ya muntu, mpi zina ya Nzambi ya kyeleka.

Yo yina, bantu yina kezolaka Ndinga ya Nzambi yambaka ti kyese kubasika ya Biblia​—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo​—Kusonga) na Kikongo. Bambangi ya Yehowa zabisaka kubasika ya mbalula yai ya bilumbu na beto na Lukutakanu ya Distrike ya mvu 2012. Kukonda kulanda malongi ya mabundu, Biblia yai mebalula mambu na busikisiki yonso, na mutindu yina kepesa nzila na bantu yina mezaba ve bandinga ya ntama na kubaka nzayilu ya mudindu ya Biblia, yina bo buyisaka bo ntete. Kansi, nge lenda kudiyula nde, nani mesala mbalula yai ya kitoko?

Bambaludi Yina Pesaka Nzambi Nkembo

Ata Biblia​—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo​—Kusonga) lenda vanda ya mpa sambu na bantu yina ketubaka Kikongo, mbalula yai mebasikaka tuka mvu 1950. Na ntangu yina, bo basisaka yo na Kingelesi na Watch Tower Bible and Tract Society, kimvuka mosi ya kele na bansi mingi ya kebasisaka Biblia banda ntama. Ntu-dyambu ya mbalula yai ya mpa vandaka nsoba mosi ya nene na kutadila mutindu bambalula mingi kebalulaka Biblia nde kuwakana ya “ntama” mpi ya “mpa”​—vandaka kaka mosi na kati ya mitindu yina salaka nde yo vanda ya kuswaswana. Nzozulu ya Nkengi ya Septembri 15, 1950, na Kingelesi tubaka nde: “Bantu yina kele na komite ya kubalula Biblia monaka nde yo fwanaka na . . . kubumba bazina na bo mpi bo zolaka nkutu ve nde bo sonika bazina na bo yo vanda ntangu bo kele na luzingu to na nima ya lufwa na bo. Lukanu ya mbalula yai kele ya kupesa lukumu na zina ya Nzambi ya kyeleka yina kele na luzingu.”

Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa basikaka na mvimba na yo na Kingelesi na mvu 1961. Mpi ata nkutu bazina ya bambaludi yango kezabanaka ve tii bubu yai, beto lenda tula ve ntembe na yina metala bikuma mpi mpusa na bo ya ngolo ya kudipesa na Nzambi. Bangogo ya  luyantiku ya mbalula ya 1984 tubaka nde: “Kubalula Masonuku ya Santu ketendula kubalula na ndinga yankaka mabanza ya Yehowa Nzambi mpi mambu yina yandi ketubaka . . . Bambaludi ya mbalula yai, yina kezolaka Nzambi, Nkwa Masonuku ya Santu mpi kewaka yandi boma, kezaba nde bo kele ti mukumba ya nene kibeni na ntwala na yandi ya kubalula mabanza mpi mambu ya yandi ketubaka na sikisiki mpenza.”

Ata bo vandaka ti bangindu ya mbote, keti bantu ya komite yina fwanaka sambu na kusala kisalu yai? Bantu yankaka ya mayele yina sepelaka ve tubaka nde kana zina ya bambaludi mpi banzo-nkanda ya nene-nene yina bo me salaka mezabana ve, bantu ta buya mbalula yina mpi ta tuba nde yo kele kisalu ya me salama na bantu yina me zaba ve. Kansi bantu ya mayele yonso ve ndimaka dibanza yai ya kukonda bukati-kati. Alan S. Duthie sonikaka nde: “Kana beto me zaba banani balulaka to basisaka mbalula mosi ya Biblia, keti yo ta sadisa beto na kuzaba kana mbalula yango kele mbote to mbi? Ata fioti ve. Yo kele mfunu kibeni na kutadila bitini ya sipesiali ya konso mbalula.” *

Batangi mingi mesalaka diambu yai. Tii bubu yai, bo me niemaka na nsi-ntoto ya mvimba bakopi kuluta 173 865 633 ya Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa na mvimba to na kitini na bandinga 115. Bantu mingi yina ke tangaka yo me monaka nki?

Mbalula Mosi ya Kesantisa Zina ya Nzambi

Na Matayo 6:9, Yezu longaka balongoki na yandi na kusamba mutindu yai: “Tata na beto yina kele na zulu, bika nde zina na nge kusantisama.” Ata mpidina, na bambalula mingi, Nzambi kele muntu mosi ya mekonda zina, yina mezabanaka kaka na titre “Nzambi” to “Mfumu.” Kansi, yo vandaka ve mutindu yai na luyantiku. Nzambi zabanaka pwelele kiteso ya mbala 7 000 na Masonuku ya Kiebreo ya kisina na zina na yandi “Yehowa.” (Kubasika 3:15; Nkunga 83:18, NW) Na bamvula yina landaka, boma ya mbi pusaka Bayuda na kuyambula kusadila zina ya Nzambi. Na nima ya lufwa ya bantumwa ya Yezu, dibanza yai ya mbi kotaka na dibundu ya Bukristu. (Fwanisa ti Bisalu 20:29, 30; 1 Timoteo 4:1.) Bantu yina salaka bakopi ya bitini ya Masonuku ya Kigreki yantikaka kuyingisa zina ya Nzambi, Yehowa, na bangogo ya Kigreki Kyʹri·os mpi The·osʹ, yina ke tendula “Mfumu” mpi “Nzambi.”

 Kansi yo kele kiese na kuzaba nde, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa mesalaka kikesa sambu na kuvutula zina ya Yehowa na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu (“Kuwakana ya Mpa”), mpi kuna beto kekuta zina yango mbala 237. Kuvutula zina yai me salama ve na luzolo ya bambaludi, kansi na nima ya kutadila mambu mbote-mbote mpi na dikebi yonso. Mu mbandu, Luka 4:18 kevutukila bangogo ya Yezaya 61:1. Na masonama ya kisina ya Kiebreo, zina ya Yehowa vandaka na verse yina ya Yezaya. * Yo yina, yo me fwana nde Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa kubalula Luka 4:18 mutindu yai: “Mpeve ya Yehowa kele na zulu na mono sambu yandi tulaka mono mafuta sambu na kuzabisa nsangu ya mbote na bansukami.”

Kubalula yo mutindu yai kesadisa mpi batangi na kusala luswaswanu na kati ya Yehowa Nzambi ti Mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka, Yezu Kristu. Mu mbandu, bambalula mingi kebalulaka Matayo 22:44 mutindu yai: “Mfumu tubilaka Mfumu na mono.” Kansi, nani ketubila nani? Ya kieleka, verse yai kevutukila bangogo ya Nkunga 110:1, yina, na masonama ya kisina ya Kiebreo, kele ti zina ya Nzambi. Yo yina, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa kebalula verse yina mutindu yai: “Yehowa tubilaka Mfumu na mono nde: ‘Vanda na diboko na mono ya kitata tii kuna mono ta tula bambeni na nge na nsi ya makulu na nge.’” Yo kelombaka ve kukota banzo-nkanda ya nene-nene sambu na kubakisa luswaswanu yina Masonuku kesalaka na kati ya Yehowa Nzambi ti Mwana na yandi. (Marko 13:32; Yoane 8:17, 18; 14:28) Diambu yai kele mfunu sambu muntu kuguluka. Bisalu 2:21 ketuba nde: “Konso muntu yina ta binga zina ya Yehowa ta guluka.”

Ya Sikisiki mpi ya Pwelele

Mbalula ya Nsi-Ntoto ya mpa kele ti bitini ya ngika ya kitoko. Bo ponaka masonama ya mbote kibeni ya Kigreki ya Westcott mpi Hort bonso kisina ya mbalula ya Kingelesi. Na nima, bo tulaka dikebi mingi sambu na kubalula Kigreki ya kisina na busikisiki yonso mpi mutindu yo vandaka na kisina na ndinga ya pete mpi ya bantu kesadilaka. Kusala mutindu yina sadisaka kaka ve na kutanina bantendula ya kuswaswana ya masonama ya kisina ya Biblia kansi yo kangulaka mpi nzila sambu bantu kubaka nzayilu.

Mu mbandu, beto tadila Baroma 13:1, kisika ntumwa Polo siamisaka Bakristu “na kulemfuka na bamfumu ya nene,” to bamfumu ya luyalu. Bambalula mingi ketubaka nde baluyalu yango “ketumbamaka na Nzambi” to “Nzambi muntu ke tulaka” yo. (King James Version; Bible en Kituba) Bamfumu yankaka mesadilaka bambalula yai sambu na kunungisa nku na bo. Kansi na yina metala kubalula mambu na sikisiki mpi na mutindu yo kele na kisina, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa kebalula verse yango mutindu yai, “bamfumu yina kele na kuyala kele ti ndambu ya kiyeka na  kisika yina bo ke yalaka na nswa ya Nzambi.” * Ntangu yai, beto lenda bakisa nde ata Nzambi ke ponaka ve bamfumu ya nsi-ntoto, yandi ke pesaka bo nzila na kubaka biyeka ya kuswaswana bo na bo​—kansi yo kele na nsi ya kiyeka na yandi.

Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa kesala mpi ngolo na kubalula bantendula ya bisongi-diambu ya Kigreki. Na bandinga mingi ya bubu yai, bo kesonikaka bisongi-diambu sambu yo monisa ntangu yina diambu kesalama​—disongidila, ntangu ya meluta, ntangu yai, to makwisa. Na Kigreki, bisongi-diambu kemonisaka mpi nki diambu kesalama—​yo vanda yo kebaka ntangu fioti, yo memana, to yo kelanda na kusalama. Beto tadila bangogo ya Yezu yina kele na Matayo 6:33. Kisongi-diambu ya Kigreki yina ketendula “kusosa” kepesa ngindu ya diambu yina kelanda na kusalama. Yo yina, beto mebasisa ntendula ya mvimba ya bangogo ya Yezu ntangu beto mebalula yo nde: “Yo yina, beno landa na kusosa ntete Kimfumu ti lunungu na yandi, ebuna yandi ta yika beno bima yonso ya nkaka.” Mutindu mosi, beto mebalula Matayo 7:7 mutindu yai: “Beno landa na kulomba, ebuna bo ta pesa beno; beno landa na kusosa ebuna beno ta mona; beno landa na kubula na kielo, ebuna bo takangudila beno.”​—Tala mpi Baroma 1:32; 6:2; Bagalatia 5:15.

Ntangu yo kebalula bangogo ya mfunu, na bisika yonso Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa mesala mpi ngolo kibeni na kubalula yo mutindu mosi mpi kukonda kusoba yo. Mu mbandu, bo mebalula ngogo ya Kigreki psy·kheʹ nde “moyo” na bisika yonso yina yo kele. Na mutindu yina, batangi lenda bakisa nswalu nde, na kuswaswana ti malongi ya mabundu, moyo kefwaka. Yo lenda beba, yo lenda fwa.​—Matayo 2:20; Marko 3:4; Luka 6:9; 17:33.

Kusadisa Bantu Yonso Sambu Bo Vanda ti Ndinga ya Nzambi

Kubasika ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu na Kikongo kele kaka luyantiku. Beto mebaka bangidika sambu na kubalula Biblia ya mvimba na ntangu ya mefwana. Kansi, keti batangi lenda tula mpenza ntima nde mbalula yai ya Kikongo kebalula mambu na busikisiki mpi kukonda kusoba-soba bonso mbalula ya Kingelesi?

Ee. Yo kele mutindu yina sambu Nto-Kimvuka ya Bambangi ya Yehowa twadisaka kisalu ya kubalula yo na dikebi yonso. Bo bakaka lukanu ya mayele nde kubalula Biblia na ndinga ya nzenza tasalama mbote na kimvuka ya bantu. Yo yina, bo tulaka bimvuka ya kubalula Biblia na bansi mingi na ntoto ya mvimba. Bo tulaka departema ya bo kebinga “Translation Services” na babiro ya Bambangi ya Yehowa yina ketwadisaka kisalu na ntoto ya mvimba, na Brooklyn, New York, sambu na kulungisa bampusa ya bimvuka yina, kupesa bamvutu na bangyufula na bo, mpi kuzikisa nde Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa kele kiteso mosi na bandinga yonso. Diaka, bo meyidikaka mpi kisadilu mosi ya mfunu mingi, disongidila programe mosi ya ordinatere, sambu na kusadisa bambaludi ya Biblia. Beno simba diambu yai: Kisalu ya kubalula Biblia kelombaka nde bantu kusala bikesa mingi. Kansi kusadila ordinatere mesadisaka mingi sambu na kukumisa pete lukanu ya kuzanguka yina bo metulaka sambu na bimvuka ya kubalula Biblia, yina kele ya kubalula Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa na busikisiki mpi kukonda kusoba-soba yo bonso na Biblia ya Kingelesi. Na kati ya mambu yina kele na kati, programe ya kubalula kemonisaka mutindu bo mebalulaka konso ngogo ya Kiebreo mpi ya Kigreki na mbalula ya Kingelesi; mpi diambu yai kesadisaka mingi bambaludi sambu na kupona bangogo ya mefwanana ti bangogo yina na ndinga na bo.

Kununga ya bangidika yai lenda monana pwelele kana beto tala kaka mbutu na yo. Beto kesiamisa nge na kutadila Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu. Nge lenda baka yo na bambasisi ya zulunalu yai. Nge ta sepela ti bitini na yo mingi ya kitoko: Yo kele pwelele, nge lenda tanga yo kukonda mpasi; bangogo na zulu ya lutiti tasadisa nge na kumona baverse nswalu; bakarte ya ketendula mambu mingi, mpi appendice ya kitoko. Diambu ya kuluta mfunu kele nde, nge lenda tanga Biblia yai ti kivuvu nde yo ketubila mambu ya Nzambi na busikisiki yonso na ndinga yina bantu ketubaka konso kilumbu.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Lupangu/​Kifwanisu ya kele na lutiti 14, 15]

(Sambu na kumona mambu yonso, tala mukanda)

Bitini ya Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa:

1 Timoteo 3:16, mutindu yo kemonana na Codex Sinaiticus, ya mvu-nkama ya 4 T.B.

Bo tulaka dikebi mingi sambu na kubalula Kigreki ya kisina na mutindu ya sikisiki mpi ya pete na ndinga ya bilimbu yai

Mukanda yina kele pete na kutanga kesepedisaka mutangi na yo

Bangogo yina kele na zulu ya lutiti kesadisa na kumona nswalu baverse yina nge meyikanaka ti yo

Bakarte ya ketendula mambu kesadisa batangi na kuzaba mbotembote bisika yina Biblia ketubilaka

[Kifwanisu ya kele na lutiti 13]

Biblia

Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa

(Matayo-Kusonga)

[Kifwanisu ya kele na lutiti 13]

Bansoniki ya Biblia mu mbandu ntumwa Polo sonikaka na ndinga yina bantu vandaka kutuba konso kilumbu

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Mutindu “Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa” ketuba mambu na pwelele kele mfunu mingi na kisalu ya Bukristu