Kwenda na mambu ke na kati

Kwenda na tansi ya malongi

Keti Nge Zabaka Yo?

Keti Nge Zabaka Yo?

Inki mutindu Bayuda ya mvu-nkama ya ntete vandaka kuyidika mvumbi na ntwala ya kuzika yo?

Bayuda vandaka kuzika mvumbi kukonda kusukinina, mbala mingi kaka na kilumbu yina muntu yango me fwa. Bikuma zole vandaka kupusa bo na kusala mpidina. Ya ntete, mwini ya mingi ya Proche-Orient vandaka kusala nde mvumbi kubeba nswalu. Ya zole, na kutadila mabanza ya bantu ya bilumbu yina, kubika nitu ya mvumbi bilumbu mingi kukonda kuzika yo vandaka kumonisa kukonda luzitu na muntu yina me fwa mpi na dibuta na yandi.

Baevanzile mpi mukanda ya Bisalu ke tubila bamvumbi iya yina bo zikaka kaka na kilumbu yina bo fwaka. (Matayo 27:57-60; Bisalu 5:5-10; 7:60–8:2) Bamvu-nkama mingi na ntwala, Rashele nkento ya Yakobi fwaka ntangu Yakobi ti dibuta na yandi vandaka kusala nzietelo. Na kisika ya kuvutuka ti nitu na yandi sambu na kuzika yo na maziamu ya dibuta, Yakobi zikaka yandi na maziamu mosi ‘na nzila ya Betelemi.’​—Kuyantika 35:19, 20, 27-29.

Masolo ya Biblia yina ke tubilaka mutindu ya kuzika mvumbi ke monisa nde Bayuda vandaka kuyidika bamvumbi mbote-mbote na ntwala ya kuzika yo. Dibuta mpi banduku vandaka kuyobisa mvumbi, kupakula yo mananasi ti mafuta ya nsudi kitoko, mpi kuziunga yo na bilele. (Yoane 19:39, 40; Bisalu 9:36-41) Bamfinangani mpi bantu ya nkaka vandaka kukwisa sambu na kudila mpi kupesa kikesa na dibuta ya mvumbi.​—Marko 5:38, 39.

Keti Bo zikaka Yezu mutindu bo vandaka kuzika Bayuda?

Mabuta mingi ya Bayuda vandaka kuzika bamvumbi na bo na mabulu ya matadi mpi na maziamu yina bo vandaka kutimuna na ditadi mosi ya nene ya pete-pete yina vandaka na bisika mingi na Izraele. Kusala mpidina vandaka kumonisa nde bo vandaka kulanda mbandu ya ba-nkaka na bo. Mu mbandu, bo zikaka Abrahami, Sara, Izaki, Yakobi, mpi bantu ya nkaka na kati ya dibulu ya matadi ya Makpela pene-pene ti Ebroni.​—Kuyantika 23:19; 25:8, 9; 49:29-31; 50:13.

Bo zikaka Yezu na maziamu yina bo timunaka na kati ya ditadi mosi ya nene. (Marko 15:46) Mbala mingi munoko ya maziamu yina vandaka ti mwa kielo ya fioti ya kukotila. Na kati ya maziamu yango, kuvandaka ti mabulu ya nkaka yina bo vandaka kutimuna na ditadi yango, kisika bo vandaka kutula bamvumbi ya bantu ya dibuta. Ntangu nitu ya mvumbi vandaka kupola, bo vandaka kubaka mikwa ya kaukaka mpi kutula yo na sanduku mosi ya ditadi (ossuaire), mutindu bantu vandaka ti kikalulu ya kusala na bilumbu ya Yezu. Mpidina, bisika vandaka kubikala sambu dibuta kuzika bamvumbi ya nkaka na makwisa.

Sambu Nsiku ya Moize vandaka kulomba Bayuda na kupema na kilumbu ya Kisabatu, bo vandaka ve kuyidika nitu ya mvumbi mbote-mbote na kilumbu yina. Sambu Yezu fwaka bangunga kiteso ya tatu na ntwala nde Kisabatu kuyantika, Yozefi ya bwala Arimatea mpi bantu ya nkaka zikaka Yezu kukonda kuyidika yandi mbote-mbote. (Luka 23:50-56) Yo yina na nima ya Kisabatu, banduku ya nkaka ya Yezu kwendaka na maziamu sambu na kumanisa kuyidika nitu na yandi.​—Marko 16:1; Luka 24:1.