Lufwa kele mbeni ya ke pesaka boma. Beto ke salaka bikesa sambu na kununga yo. Beto lenda ndima yo ve kana yo kumina muntu ya beto ke zolaka mingi. Ngolo ya kileke lenda pusa beto na kuyindula nde lufwa lenda kumina beto ve ata fioti—beto lenda kangama ngolo na dibanza yina.

Katula ba Farao ya ntangu ya ntama bantu ya nkaka yindulaka mingi sambu na kununga lufwa. Bo ti mafunda ya bantu na bo ya kisalu salaka bikesa luzingu na bo ya mvimba sambu na kununga lufwa. Bapiramide ya bo tungaka ke monisa bikesa ya bo salaka—kansi bo nungaka ve.

Bantinu ya Chine landaka mpi lukanu ya mutindu mosi; kansi bo sadilaka metode ya nkaka, disongidila bo salaka nkisi yina bo yindulaka nde yo lenda pesa luzingu ya kukonda nsuka. Ntinu Qin Shi Huang lombaka bantu na yandi ya siansi na kusosa nkisi yina lenda tanina bo sambu bo fwa ve. Kansi bima mingi yina bo vukisaka vandaka ti ndikila (mercure) mpi ziku ndikila yango fwaka yandi.

Na mvu-nkama ya 16 T.B., Juan Ponce de León, muntu ya Espagne, salaka banzietelo mbala na mbala na Caraïbes sambu na kusosa nto ya masa ya ke pesaka ngolo ya kileke. Ntangu yandi vandaka kusala nzietelo, yandi sengumunaka Florida, na États-Unis, kansi yandi fwaka bamvula fioti na nima ya bitumba yina bantu ya ntete ya kuzingaka na Amerika nwanisaka bo. Kansi, bo me zwaka ntete ve nto ya masa ya ke pesaka ngolo ya kileke.

Ba Farao, ba ntinu mpi bantu ya ke salaka banzietelo (explorateur), bo yonso salaka bikesa sambu na kununga lufwa. Kansi, nani na kati na beto lenda mona mpamba lukanu na bo, ata beto ke sepelaka ve ti metode ya bo sadilaka? Beto yonso ke zolaka luzingu ya nda.

Sambu na nki beto ke zolaka ve lufwa? Biblia ke tendula kikuma yango. Sambu na Ngangi na beto, Yehowa Nzambi, * Biblia ke tuba nde: “Bima yonso yandi me salaka yo kitoko na ntangu na yo. Ata ntangu ya kukonda nsuka yandi me tulaka na ntima ya bantu.” (Longi 3:11, NW) Beto ke zolaka kuzinga kimakulu  na ntoto yai ya kitoko kansi ve kaka sambu na bamvula 80. (Nkunga 90:10) Yai kele mpusa ya ntima na beto.

Sambu na nki Nzambi tulaka “ntangu ya kukonda nsuka” na bantima na beto? Kaka sambu na kulembisa beto nitu? Beto fwete yindula mpidina ve ata fioti. Nzambi me sila beto nde yandi ta nunga lufwa. Biblia ke tubilaka mbala na mbala mutindu Nzambi ta katula lufwa mpi lusilu na yandi ya luzingu ya mvula na mvula.—Tala lupangu yina kele kumosi ti disolo,  “Kununga Lufwa.”

Yezu Kristu tubaka pwelele nde: “Yai ke tendula luzingu ya mvula na mvula, bo longuka na kuzaba nge, Nzambi mosi kaka ya kieleka, mpi muntu yina nge tindaka, Yezu Kristu.” (Yoane 17:3) Yo yina, beto kele ti kivuvu ya kununga lufwa. Nkutu, Yezu ndimisaka nde Nzambi mpamba ta nunga mvita yina sambu na beto.