Keti Nge Zabaka Yo?
Inki vandaka aloesi yina bo sadilaka na ntangu ya ntama?
Aloesi katukaka na nti ya Agar
Biblia ke tuba nde bo vandaka kusadila aloesi sambu na kutula nsudi ya kitoko na bilele mpi na bambeto. (Nkunga 45:9; Bingana 7:17; Kitoko 4:14) Ziku aloesi yina Biblia ke tubilaka katukaka na nti ya Agar (nti yina kele ndonga mosi ti nti ya Aquilaria). Ntangu nti yai vandaka kupola, yo vandaka kubasisa mafuta mpi masa ya nsudi ya kitoko. Bo vandaka kututa nti yango sambu yo kuma fufu mpi fufu yango vandaka “aloesi” yina bo vandaka kuteka.
Biblia ke fwanisa batenta ya Izraele ti “banti ya aloesi . . . ya Mfumu Nzambi kunaka.” (Kutanga 24:5, 6) Nti ya Aloesi yina kele ndonga mosi ti nti ya Agar lenda kuma nda kiteso ya bametre 30 mpi nene mingi. Ata yo ke monanaka diaka ve na Izraele bubu yai, mukanda mosi (A Dictionary of the Bible) ke tuba nde “Ata nti yai to banti ya nkaka ke monanaka diaka ve bubu yai na [ndambu yina] beto lenda buya ve ngindu ya ke monisa nde bo vandaka kukuna yo mingi na Muwanda ya Yordani yina ntoto na yo vandaka mbote.”
Nzambi vandaka kundima makabu ya nki mutindu na tempelo ya Yeruzalemi?
Kashe ya ntoto ya tuma ya tempelo ya Yeruzalemi
Nsiku ya Nzambi tubaka nde bimenga yonso yina bo vandaka kutambika na tempelo fwete vanda ya mbote kibeni. Nzambi vandaka kundima bimenga ya kukonda kifu. (Kubasika 23:19; Levi 22:21-24) Philo, nsoniki mosi ya Muyuda ya mvu-nkama ya ntete T.B. tubaka nde banganga-nzambi ya ntangu yina, vandaka kutala mbote-mbote bambisi “banda na ntu ti na makulu” sambu na kuzikisa kana yo kele ya mbote mpi “ya kukonda kifu.”
E. P. Sanders muntu ya mayele tubaka nde ziku, bamfumu ya tempelo “pesaka nswa na bantu yina vandaka kuteka bambisi sambu na kupesa kimenga, na kuteka kaka bambisi mpi bandeke yina banganga-nzambi zikisaka dezia. Yo yina, muteki vandaka kupesa musumbi noti yina monisaka nde mbisi vandaka ya kukonda kifu.”
Na mvu 2011, bantu ya arkeolozi monaka noti to kidimbu mosi pene-pene na kisika yina tempelo vandaka, disongidila kashe mosi ya bo salaka ti ntoto ya tuma mpi yina bo vandaka kusadila banda na mvu-nkama ya ntete N.T.B. tii na mvu 70 T.B. Kashe yango vandaka ti bangogo zole ya Kiarameye yina bo me balulaka nde “Bunkete Sambu na Nzambi.” Bantu ke yindulaka nde bamfumu ya tempelo vandaka kutula kidimbu yai na bima yina bo vandaka kusadila na lusambu to na bambisi yina bo vandaka kupesa bimenga.
Nge Lenda Sepela Mpi Ti
NZOZULU YA NKENGI—NIMERO YA KULONGUKA
Keti Nge Zabaka Yo?—Février 2022
Sambu na nki bantu ya Izraele vandaka kupesa bima sambu na kukwela nkento?
NZOZULU YA NKENGI—NIMERO YA KULONGUKA
Keti Nge Zabaka Yo?—Février 2022
Sambu na nki Yehowa ndimaka nde bantu ya Izraele kupesa bimenga ya mayembe mpi ya bapizio?
NZOZULU YA NKENGI—NIMERO YA KULONGUKA
Keti Nge Zabaka Yo?—Marsi 2020
Katula mambu yina kele na Biblia, nki mambu ya nkaka ke ndimisa nde Bantu ya Izraele vandaka bampika na Ezipte?
NZOZULU YA NKENGI—NIMERO YA KULONGUKA
Keti Nge Zabaka Yo?—Novembri 2019
Inki vandaka kisalu ya bakapita na ntangu ya ntama?
NZOZULU YA NKENGI—NIMERO YA KULONGUKA
Keti Nge Zabaka Yo?—Aprili 2019
Na ntangu ya ntama, nki mutindu bantu vandaka kusala nzietelo na maswa?
NZOZULU YA NKENGI—NIMERO YA KULONGUKA
Keti Nge Zabaka Yo?—Februari 2019
Inki vandaka kisina ya sinagoga?
