Na Kintinu ya Roma, bantu mingi kumaka bampika sambu na bitumba to sambu basoda vandaka kukanga bo na kingolo-ngolo. Bo vandaka kuteka bantu yina bo kangaka, mpi mbala mingi bantu yango vutukaka diaka ve na banzo na bo to monaka diaka ve mabuta na bo.

Bampika mingi vandaka kufwa sambu na bisalu ya ngolo na bamine, kansi bayina vandaka kusala na ba ferme mpi bayina vandaka baboyi vandaka kuzinga mbote. Bo vandaka kulwatisa bampika shene ya kibende na kingolo-ngolo. Shene yango vandaka ya kusonika nde kana muntu kukanga mpika yina me tina mpi kuvutula yandi na mukwa na yandi, yandi ta baka matabisi. Bo vandaka kusonika kisono F (fugitif) na mbunzu ya bampika yina vandaka kutina mbala na mbala.

Mukanda ya Filemoni ke tubila mutindu ntumwa Polo vutulaka Onezime mpika ya Filemoni yina tinaka. Ata Filemoni vandaka ti nswa ya kupesa Onezime ndola ya ngolo, Polo lombaka Filemoni na ‘kuyamba yandi na ntima ya mbote,’ na zola mpi na kinduku yonso.—Filemoni 10, 11, 15-18.

Fenisia, yina kele Libani bubu yai, zabanaka sambu na mukubu na yo ya mbwaki-bule ya Tire. Bo pesaka zina yina sambu na mbanza Tire. Na tempelo na yandi, Salomo, Ntotila ya Izraele ya ntama tulaka bima ya “lene ya mbwaki-bule” yina muntu mosi ya Tire salaka.—2 Bansangu 2:13, 14, NW.

Mukubu ya mbwaki-bule ya Tire vandaka mukubu mosi ya ntalu mingi na ntangu yina, mingi-mingi sambu yo vandaka kulomba kisalu ya ngolo sambu na kusala yo. Ntete-ntete, balobi-mbisi vandaka kukanga mikolo * mingi na nzadi-mungwa. Mu mbandu bo vandaka kusadila mikolo 12 000 sambu na kusala mukubu ya kutula na lele mosi. Diaka, bo vandaka kukatula mikolo na nzo na yo sambu na kuzenga kitini ya nitu na yo yina ke basisa mukubu yango. Bantu ya ke salaka mukubu vandaka kutula yo mungwa mpi kuyanika yo na ntangu bilumbu tatu. Na nima, bo vandaka kutula yo na nzungu mosi ya nene yina vandaka ti mufiniku sambu na kutokisa yo ti masa ya nzadi-mungwa bilumbu mingi.

Na nsadisa ya mumbongo mpi ya colonisation, bantu ya Fenisia landaka kuteka mukubu ya mbwaki-bule ya Tire mpi kusala yo bamvula mingi. Bo me monaka banzikisa ya bisalu ya mikubu na bo na lweka ya Nzadi-Mungwa ya Mediterane mpi na westi ya Cadix na Espania.