THOMAS EMLYN vandaka nani mpi nki pusaka yandi na kunwanina kieleka? Inki dilongi beto lenda baka na mbandu na yandi bubu yai?

Sambu na kubaka bamvutu, beto fwete vutuka na nsuka ya mvu-nkama ya 17 mpi na luyantiku ya mvu-nkama ya 18 na Angleterre mpi na Irlande. Dibundu ya Angleterre vandaka ti kiyeka ya mingi. Bantu mpi bimvuka ya Misioni mingi vandaka kuwakana ve ti dibundu.

Thomas Emlyn butukaka na Stamford, Lincolnshire, na Angleterre na Mayi 27, na mvu 1663 ntangu bimvuka ya Misioni vandaka na mavwanga. Yandi yantikaka kulonga ntangu yandi vandaka ti bamvula 19. Na nima, yandi kumaka pastere ya ntotila-nkento mosi yina vandaka kuzinga na Londres; mpi na nima yandi kwendaka na Belfast na Irlande.

Nsuka-nsuka yandi kumaka kutwadisa parwase ya Belfast. Na nima, Emlyn salaka kisalu ya kipastere na Dublin mpi na bisika mingi.

Na ntangu yina, Emlyn vandaka kulonguka Biblia na dikebi yonso. Mambu yina yandi longukaka pusaka yandi na kubuya dilongi ya Butatu yina yandi vandaka kukwikila ntete. Sambu yandi vandaka kusala bansosa na Baevanzile, yo sadisaka yandi na kubakisa mambu mbote-mbote.

Emlyn zabisaka ve bantu mbala mosi mambu yina yandi sengumunaka. Bantu ya nkaka na dibundu na yandi na Dublin bakisaka nde yandi vandaka kulonga diaka ve dilongi ya Butatu. Sambu Emlyn zabaka nde bantu ya nkaka ta ndima mpenza ve mambu yina yandi sengumunaka, yo yina yandi sonikaka nde: “Mono ke ndima ve nde mono ta fula kisalu na mono awa mutindu mono tubaka yo ntete.” Na Yuni 1702, banduku na yandi zole telaminaka yandi sambu yandi vandaka kutubila ve dilongi ya Butatu na masolo na yandi. Emlyn tubaka na ntwala ya bantu yonso nde yandi ke kwikila diaka ve na dilongi ya Butatu mpi yandi zabisaka bo nde yandi ke katuka na dibundu yango.

Na nima ya mwa bilumbu, yandi katukaka na Dublin, na Irlande mpi kwendaka na Angleterre. Kansi, na nima ya bamposo kumi, yandi vutukaka diaka na Dublin sambu na kuyidika mwa mambu mpi kukwenda na Londres kimakulu. Ntangu yandi kumaka na Dublin, yandi basisaka mukanda (An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ) sambu na kumonisa nde bangindu na yandi vandaka ya kieleka. Na mukanda yango, yandi pesaka banzikisa ya siki-siki ya Masonuku yina ke monisa nde bo lenda binga ve Yezu, Nzambi ya Kuluta Nene. Diambu yango pesaka bantu ya dibundu na yandi ya ntama makasi. Bo fundaka yandi.

Bo kangaka Emlyn mpi bo nataka yandi na tribinale na Yuni 14, na mvu 1703. Na mukanda na yandi, (True Narrative of the Proceedings) Emlyn ke tuba nde bo fundaka mono “sambu mono sonikaka mpi basisaka mukanda yina ke tuba nde Yezu Kristu kele kiteso mosi ve ti Nzambi Tata. Mambu yina ke monisa nde mu vwezaka mpi tubaka mambu ya mbi.” Bo sambisaka mambu yango mbote ve. Baepisikopo nsambwadi  ya Dibundu ya Irlande vandaka ban mosi ti bazuzi. Bo bikilaka ve Emlyn ntangu ya kutuba. Richard Levins (spécialiste de la Loi) songaka Emlyn nde bo “ta zomba yandi bonso mbwa ya mfinda kukonda nsiku to kusala nsaka.” Na nsuka ya tribinale, mfumu mosi ya bazuzi na Irlande na zina ya Richard Pyne zabisaka bazuzi yina vandaka kusambisa nde kana bo zenga ve mambu mbote, “bamfumu na bo baepiskopo vandaka pana”; ziku yandi vandaka kutuba nde bo zolaka kupesa bo ndola ya mefwana.

Ntangu bo bedisaka Emlyn, mfumu ya nene ya bazuzi siamisaka Emlyn na kutuba nde mambu yina yandi tubaka vandaka ve ya kieleka. Kansi, Emlyn buyaka dibanza na yandi. Bo zengilaka yandi amande mpi mvula mosi na boloko. Sambu yandi kukaka ve kufuta mbongo yina, yandi bikalaka na boloko bamvula zole tii kuna nduku na yandi ndimisaka bamfumu na kukitisa ntalu ya mbongo yango. Bo basisaka Emlyn na boloko na Yuli 21, na mvu 1705. Sambu na nsoni yina bo monisaka yandi, yo pusaka yandi na kutuba bonso na luyantiku nde: “Mu ke niokwama sambu na kieleka ya [Nzambi] mpi lukumu na yandi.”

Emlyn kwendaka na Londres, mpi kuna yandi kumaka kusala kisika mosi ti William Whiston, muntu ya nkaka ya mayele yina vandaka kulonguka Biblia. Bo mengaka William sambu yandi basisaka mukanda yina yandi monaka nde yo vandaka kieleka ya Biblia. Whiston vandaka kuzitisa Emlyn mpi kubinga yandi “‘muntu ya ntete yina nwaninaka’ ‘bukristu ya ntama.’”

Bonso William Whiston mpi Isaac Newton muntu ya nkaka ya mayele yina bo vandaka kuzitisa mingi, Emlyn bakisaka nde Biblia ke tubilaka ve dilongi ya Butatu mutindu Dilongi ya d’Athanase ke monisaka yo. Yandi tendulaka nde: “Na nima ya kulonguka Masonuku ya santu mpi ya kuyindula mingi, . . . mono bakaka lukanu . . . ya kusoba mabanza na mono na dilongi ya Butatu yina mono vandaka kukwikila ntete.” Yandi sukisaka nde “Nzambi mpi Tata ya Yezu Kristu kele Muntu mosi mpamba ya Kuluta Nene.”

Inki tindaka Emlyn na kutuba mutindu yina? Yandi sengumunaka baverse mingi ya ke monisa nde Yezu ti Tata na yandi me swaswana kibeni. Tala mwa bakomantere ya Emlyn (bo me tengimisa bakomantere yango na baverse yai):

•  Yoane 17:3: “Kristu tubaka ve ata fioti nde yandi kele Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso.” Biblia ke bingaka Tata mpamba nde “Nzambi mosi kaka ya kieleka.”

•  Yoane 5:30: “Mwana ke salaka ve na luzolo na yandi mosi, kansi luzolo ya Tata.”

•  Yoane 5:26: “Tata pesaka mwana Luzingu.”

•  Baefezo 1:3: “Mbala mingi, Biblia ke bingaka Yezu Kristu Mwana ya Nzambi, kansi beto me monaka ntete ve Tata ke kudibinga nde Tata ya Nzambi. Biblia ke bingaka Nzambi mbala mingi nde Tata ya Mfumu na beto Yezu.”

Na nima ya kutadila banzikisa yai, Emlyn tubaka na kikesa yonso nde: “Ata verse mosi ve na Masonuku ya santu ke tubaka pwelele nde Tata, Mwana mpi Mpeve Santu kele muntu mosi.”

Bubu yai, bantu mingi ke waka boma na kutubila mambu yina Masonuku ke longaka. Kansi Emlyn nwaninaka bakieleka ya Biblia na luzolo yonso. Yandi yulaka nde: “Kana muntu ke longa ve bakieleka ya kuluta mfunu yina yandi me bakisa pwelele mpi me mona banzikisa na yo na Masonuku ya santu, sambu na nki yandi fwete tanga mpi kusosa yo?” Emlyn zolaka ve kuyambula kieleka.

Mbandu ya Emlyn mpi ya bantu ya nkaka lenda pusa beto na kuditadila kana beto kele ti luzolo ya kunwanina kieleka ata bantu ke vweza beto. Beto lenda kudiyula nde: ‘Inki kele mfunu kuluta—lukumu mpi balusakumunu yina bantu ke pesaka to kunwanina bakieleka ya Ndinga ya Nzambi?’