BATURISTE vandaka nzala. Ntangu bo vandaka kutala bisika yina vandaka ti bima ya ntama ya mbanza ya Betelemi, bo waka nzala ya ngolo ya kudia mpi bo zolaka kumeka madia ya bwala yina. Muntu mosi na kati na bo monaka restora yina bo vandaka kuteka bima bonso pois chiches, batomate, matungulu, mpi bima ya nkaka yina bo vandaka kudia ti mampa ya pita. Madia yai ya kitoko pesaka bo ngolo ya kulanda nzietelo na bo.

Mampa ya pita yai ya baturiste diaka sambu na mbala ya ntete bikalaka mpenza disolo sambu na bo kilumbu yina. Betelemi ke tendula “Nzo ya Mampa,” mpi bo me yantikaka kusala mampa na mbanza yai tuka bamvula mingi kibeni. (Ruti 1:22; 2:14) Mampa ya pita kele mampa ya nkaka ya bo ke salaka na Betelemi bubu yai.

Kiteso ya bamvula mafunda iya me luta, ntama ve ti sudi ya Betelemi, Sara nkento ya Abrahami salaka “mampa” sambu na kudisa banzenza tatu yina kwisaka na kintulumukina. (Kuyantika 18:6) Ziku, Sara sadilaka “fufu ya kitoko” ya ble to ya orze. Sara salaka mampa yai nswalu mpi mbala ya nkaka yandi yokaka yo na zulu ya matadi ya tiya.—1 Bantotila 19:6.

Biblia ke monisa nde dibuta ya Abrahami vandaka kusala mpi kuyoka mampa bo mosi. Sambu bo vandaka ve kuzinga kisika mosi, yo lenda vanda nde Sara ti bansadi na yandi vandaka ve kuyoka mampa na bafuru yina bo vandaka kusadila na Ure, bwala na bo. Yandi vandaka kuzwa fufu ya kitoko na bambuma ya babwala yina bo vandaka kuzinga. Yo vandaka kisalu mosi ya ngolo sambu bo vandaka kusadila kima ya kututila bambuma yina bo vandaka kutambula ti yo, mbala ya nkaka kibuka ti nti na yo.

Bamvu-nkama iya na nima, Nsiku ya Moize tubaka nde ata muntu mosi ve fwete kanga kima ya kututila bambuma na maboko bonso kidimbu sambu na mfuka, sambu yo vandaka “kima na yandi ya kuzingila.” (Kulonga 24:6, NW) Nzambi vandaka kumona kima ya kututila bambuma na maboko mfunu mingi sambu kana dibuta me konda yo, bo lendaka ve kusala mampa kilumbu yina.—Tala lupangu “ Mutindu Bo Vandaka Kututa mpi Kusala Mampa Konso Kilumbu na Ntangu ya Ntama.”

Masonuku ke tubilaka ngogo mampa bambala kiteso ya 350, mpi bansoniki ya Biblia sadilaka ngogo mampa mbala mingi sambu na kumonisa madia. Yezu monisaka nde bansadi ya Nzambi lenda samba yandi ti kivuvu nde: “Pesa beto bubu yai [mampa] na beto sambu na kilumbu yai.” (Matayo 6:11) Awa “mampa” ke monisa madia mpi Yezu monisaka nde beto lenda tudila Nzambi ntima sambu na kupesa beto madia ya konso kilumbu.—Nkunga 37:25.

Kansi, kele ti kima ya nkaka ya mfunu mingi kuluta mampa to madia. Yezu tubaka nde: “Muntu fwete zinga na mampa mpamba ve, kansi na mambu yonso ya ke basikaka na munoko ya Yehowa.” (Matayo 4:4) Mambu yai ya Yezu tubaka ke tadila ntangu yina bantu ya Izraele vandaka kuzinga kaka na madia yina Nzambi vandaka kupesa bo. Mambu yai yantikaka ntama mingi ve ntangu bo basikaka na Ezipte. Kiteso ya ngonda mosi lutaka tuka bo kotaka na Ntoto ya Zelo na Zelo ya Sinai mpi madia na bo yantikaka kumana. Ntangu bo bakisaka nde bo ta fwa na nzala na ntoto makanga, bo kumaka kubokuta nde: ‘Beto vandaka kudia mampa mutindu beto me zola’ na Ezipte.—Kubasika 16:1-3.

Ntembe kele ve nde mampa ya Ezipte vandaka ntomo. Na bilumbu ya Moize, bantu ya Ezipte yina longukaka kisalu ya mampa vandaka kusala mampa ti bagato mingi mpi ya mitindu na mitindu. Kansi Yehowa vandaka ve ti ngindu ya kubika bantu na yandi kukonda kima ya kudia. Yandi silaka nde: “Ntangu yai mono ta tindila beno madia yina ta katuka  na zulu.” Ya kieleka, mampa yai ya katukaka na zulu vandaka kubwa na suka-suka, bonso “bima ya fioti-fioti ya ke bukanaka mpamba-mpamba” yina vandaka kumonana bonso malulu. Ntangu bantu ya Izraele monaka yo na mbala ya ntete, bo yulaka nde: “Yai nki?” Moize zabisaka bo nde: “Yo kele mampa yina Yehowa me pesa beno bonso madia.” Bo bingaka yo “mana”, * mpi mampa yai sadisaka bo na bamvula 40 yina landaka.—Kubasika 16:4, 13-15, 31, NW.

Yo fwete vanda nde bantu ya Izraele yitukaka ntangu bo monaka mana na mbala ya ntete. Yo vandaka ntomo bonso bagato ya “bo me sala na bwiki,” mpi konso muntu vandaka kulokuta na kiteso na yandi. (Kubasika 16:18) Kansi, na nima ya bamvula, bo vandaka kumona diaka ve madia yina bo vandaka kudia na Ezipte. Yo yina, bo bokutaka nde: “Beto me fwa kaka na kudia bima yai mana konso kilumbu.” (Kutanga 11:6) Na nima, bo tubaka na makasi yonso nde: ‘Mana, madia yai ya mpamba-mpamba me kumina beto kiseku!’ (Kutanga 21:5) Nsuka-nsuka bantu ya Izraele waka diaka ve “mampa yina katukaka na zulu” ntomo mpi bo kumaka kumona yo mbi kibeni.—Nkunga 105:40.

Yo ke pwelele nde bonso madia yonso ya nkaka, bantu lenda baka mampa bonso kima mosi ya mpamba. Kansi Biblia ke tubilaka dimpa mosi ya sipesiali yina bantu fwete mona ve mpamba. Dimpa yai ya Yezu fwanisaka ti mana yina bantu ya Izraele buyaka lenda natila beto mambote ya kukonda nsuka.

Yezu zabisaka bawi na yandi nde: “Mono kele dimpa ya luzingu. Ba-nkaka na beno diaka mana na ntoto ya zelo na zelo kansi bo fwaka. Yai kele dimpa yina ke katuka na zulu mpi ke kwisa kukulumuka, na mpila nde konso muntu lenda dia yo mpi kufwa ve. Mono kele dimpa ya luzingu yina katukaka na zulu mpi kwisaka kukulumuka; kana muntu kudia dimpa yai yandi ta zinga kimakulu; mpi, ya kieleka,  dimpa yina mono ta pesa kele nsuni na mono sambu na luzingu ya nsi-ntoto.”—Yoane 6:48-51.

Bawi mingi ya Yezu bakisaka ve bangogo “dimpa” mpi “nsuni” yina yandi sadilaka na mutindu ya kifwani. Kansi, mbandu yai fwanaka mpenza. Dimpa vandaka kupesa Bayuda ngolo konso kilumbu, kaka mutindu mana pesaka bantu ya Izraele ngolo bamvula 40 na ntoto ya zelo na zelo. Ata mana vandaka dikabu yina katukaka na Nzambi, yo pesaka bo ve luzingu ya mvula na mvula. Kansi kimenga ya Yezu ke pesaka bantu yina ke monisa lukwikilu na yandi luzingu ya mvula na mvula. Yandi kele kibeni “dimpa ya luzingu.”

Kana nge ke wa nzala, ziku nge ta sosa madia. Nge lenda pesa mpi Nzambi matondo sambu na ‘madia ya konso kilumbu.’ (Matayo 6:11, The New English Bible) Ntangu beto ke sepelaka ti madia ya kitoko, beto fwete vila mpi ve mbalu ya “dimpa ya luzingu,” Yezu Kristu.

Inki mutindu beto lenda monisa nde beto me swaswana ti bantu ya Izraele ya ntangu ya Moize yina monisaka ve ntonda kana beto ke baka na mbalu dimpa yai ya ntalu mingi? Yezu tubaka nde: “Kana beno ke zolaka mono, beno ta zitisa bansiku na mono.” (Yoane 14:15) Kana beto ke zitisa bansiku ya Yezu, beto ta vanda ti kivuvu ya kudia mampa mvula na mvula na kiese yonso.—Kulonga 12:7.