PANAYIOTA yelaka na kisanga mosi ya Nzadi-Mungwa ya Mediterane. Ntangu yandi vandaka toko, yandi vandaka kuzola mambu ya politiki mingi. Na nima, yandi kumaka sekretere ya parti politiki mosi ya bwala yina yandi vandaka kuzinga. Nkutu, yandi vandaka kukwenda nzo na nzo sambu na kukungula mbongo ya parti. Kansi na nima, Panayiota lembaka nitu. Ata bantu ya parti politiki na yandi vandaka kudibinga banduku, bo vandaka kusadila kiyeka sambu na mambote ya bantu ya mabuta na bo to ya banduku na bo. Bo vandaka kuwila bankaka kimpala, kunwanina kimfumu mpi kuwakana ve.

Daniel yelaka na Irlande, na dibuta mosi ya vandaka kusambila mingi. Kansi, yandi vilaka ve mambu ya luvunu yina banganga-nzambi vandaka kusala. Banganga-nzambi vandaka kunwa malafu mingi, kubula bansaka ya mbongo mpi kuyiba mbongo ya makabu. Kansi, bo vandaka kulonga nde kana bantu kusala masumu, bo ta pia tiya na bilungi.

Jeffery vandaka kusala na kompani mosi ya ke tekaka bamaswa na nsi-ntoto ya mvimba. Kompani yango kele na Angleterre mpi na États-Unis. Kisalu na yandi vandaka ya kusala piblisite ya bima ya bo vandaka kuteka na kompani mpi ya kuteka bamaswa. Yandi ke yibuka mutindu basumbi mpi bantu ya bo vandaka kuteka ti bo bima ya mutindu mosi vandaka kuta luvunu ntangu bo vandaka kuwakana ti bamfumu ya guvernema. Bo vandaka kuta luvunu na luzolo yonso sambu na kusala kontra.

Mambu yai ya beto me tubila ke salamaka mbala na mbala. Bubu yai, luvunu ke monana na mambu yonso ya bantu ke salaka, mu mbandu, na politiki, na mabundu mpi na mumbongo. Ngogo ya Kingelesi ya bo ke balulaka nde “muntu ya luvunu” me katukaka na ngogo ya Kigreki ya ke tendula mutubi to muntu mosi ya ke salaka teyatre, mpi mbala mingi muntu yango vandaka kulwata munganzi (masque). Na nima, bantu kumaka kusadila ngogo yai sambu na kutubila muntu yina ke ta luvunu sambu na kukusa bantu ya nkaka to sambu na kulungisa balukanu ya bwimi.

Luvunu lenda vanda ti bupusi ya ngolo na bantu ya bo ke kusa, mu mbandu yo lenda pusa muntu na kuwa kikenene, makasi mpi kiseku. Yo yina, bantu ya bo me kusa lenda kudiyula nde: “Keti luvunu ta mana?” Ndinga ya Nzambi ke pesa beto bikuma ya ke monisa nde luvunu ta mana.

Biblia ke monisa nde kigangwa mosi ya kimpeve muntu yantikaka kuta luvunu kansi bantu ve. Na luyantiku ya luzingu ya bantu, Satana Diabulu sadilaka nioka bonso muntu ya me lwata munganzi mpi yandi kudimonisaka bonso muntu ya mbote sambu na kukusa Eva, nkento ya ntete. (Kuyantika 3:1-5) Banda ntangu yina, bantu mingi me kumaka ti kikalulu ya kudibumba. Bo ke salaka mutindu yai sambu na kukusa bantu ya nkaka mpi kulungisa balukanu ya bwimi.

 Ntangu dikanda ya Izraele kudipesaka na lusambu ya luvunu mpi kumaka kusambila banzambi ya nkaka, Nzambi kebisaka bo mbala na mbala sambu na bampasi yina lendaka kukumina bo. Yehowa Nzambi tubaka na nzila ya profete Yezaya nde: “Bantu yai ke kwisa pene-pene na mono kaka na munoko mpi bo ke kumisa mono kaka na bikobo, kansi ntima na bo kele ntama kibeni ti mono.” (Yezaya 29:13) Ntangu dikanda ya Izraele buyaka kulemfukila Nzambi, yandi pesaka nzila nde bansi ya ngolo mingi kufwa kisika ya lusambu ya bantu ya Izraele, disongidila Yeruzalemi ti tempelo na yo. Ntete, Nzambi sadilaka bantu ya Babilone na mvu 607 N.T.B., mpi nsuka-nsuka yandi sadilaka basoda ya Roma na mvu 70 ya T.B. Yo kele pwelele nde Nzambi ta bika ve nde luvunu kuvanda kimakulu.

Kansi, Nzambi ti Mwana na yandi Yezu ke bakaka bantu ya masonga na mbalu mingi. Mu mbandu, ntangu Yezu yantikaka kisalu na yandi ya kusamuna, muntu mosi kwendaka pene-pene na yandi. Zina ya muntu yango Natanaele. Ntangu Yezu monaka yandi, yandi tubaka nde: “Tala, muntu ya Izraele yina kele ve ti luvunu ata fioti.” (Yoane 1:47) Natanaele, muntu ya bo vandaka kubinga mpi Bartelemi, kumaka mosi ya bantumwa 12 ya Yezu.—Luka 6:13-16.

Yezu vandaka ntangu yonso ti balongoki na yandi mpi yandi vandaka kulonga bo mutindu Nzambi ke tadilaka mambu. Yo lombaka nde balongoki kuvanda ve bantu ya luvunu. Sambu na kukebisa bo, Yezu tungululaka mambu ya luvunu ya bamfumu ya mabundu ya ntangu yina. Beto tadila mwa mambu yina bo vandaka kusala.

Bo vandaka kusala mambu ya “lunungu” sambu bantu kumona bo. Yezu songaka bawi na yandi nde: “Beno keba na kusala ve mambu na beno ya lunungu na meso ya bantu sambu bo mona beno . . . mutindu bantu ya luvunu ke salaka.” Yandi songaka bo mpi na kupesa makabu ya mawa “na kinsweki.” Diaka, yandi songaka bo nde kana bo ke samba, bo fwete sala yo na kinsweki, kansi ve sambu bantu ya nkaka kumona bo. Mpidina, lusambu na bo zolaka kuvanda ya masonga mpi Tata na yandi zolaka kundima bo.—Matayo 6:1-6.

Bo vandaka ti kikalulu ya kumona kaka bifu ya bantu. Yezu tubaka nde: “Muntu ya luvunu! Katula ntete mutandala yina kele na disu na nge mosi, ebuna nge ta mona mbote mutindu ya kukatula mwa-dititi na disu ya mpangi na nge.” (Matayo 7:5) Kana muntu kele ti bifu ya kuluta nene kansi yandi ke mona kaka bifu ya bantu ya nkaka, yandi kele muntu ya luvunu. Sambu “bantu yonso me salaka disumu mpi bo lenda monisa ve nkembo ya Nzambi.”—Baroma 3:23.

Bo vandaka ti bangindu ya mbi. Kilumbu mosi, balongoki ya Bafarize mpi bantu ya Erode kwisaka na Yezu mpi bo yulaka yandi ngiufula mosi ya me tala kufuta mpaku. Bo sadilaka bangogo ya kuleba mpi bo tubilaka Yezu nde: “Longi, beto me zaba nde nge ke tubaka kieleka mpi nge ke longaka nzila ya Nzambi na kieleka.” Yo yina, sambu na kukanga yandi na mutambu, bo yulaka yandi nde: “Keti beto kele ti nswa ya kufuta mpaku na Kaisali to ve?” Yezu vutulaka nde: “Beno bantu ya luvunu, sambu na nki beno ke meka mono?” Yezu vandaka ti kikuma ya mbote ya kubinga bo bantu ya luvunu sambu bo vandaka kusosa mpenza ve mvutu na ngiufula na bo, kansi bo vandaka kusosa “kukanga yandi na kutuba na yandi.”—Matayo 22:15-22.

Ntangu dibundu ya Bukristu yantikaka na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B., bantu mingi kumaka kuta masonga mpi kutuba kieleka. Bakristu ya kieleka salaka ngolo sambu na kuyambula mambu ya luvunu na luzingu na bo. Mu mbandu, Piere, yina vandaka na kati ya bantumwa 12, siamisaka Bakristu na kulemfuka ‘na kieleka sambu na kukuma ti zola ya kieleka ya kimpangi.’ (1 Piere 1:22) Ntumwa Polo longisilaka bampangi na yandi ya kisalu na kuvanda “ti zola ya me katuka na ntima ya bunkete, na kansansa ya mbote mpi na lukwikilu ya kukonda luvunu.”—1 Timoteo 1:5.

Malongi ya Yezu mpi ya bantumwa kele ngolo bubu yai kaka mutindu yo vandaka ngolo na mvu-nkama ya ntete. Yo yina, ntumwa Polo sonikaka nde: “Ndinga ya Nzambi kele ya moyo mpi ngolo mpi yo kele makasi kuluta konso mbele ya bitumba ya makasi zole mpi yo ke kotaka tii na kukabisa moyo ti mpeve, mpi binkoso ti butomfu, mpi yo lenda sala luswaswanu na kati ya mabanza mpi bangindu ya ntima.” (Baebreo 4:12) Bantu mingi me yambulaka luvunu mpi me kumaka bantu ya masonga sambu bo me longukaka malongi  ya Biblia mpi ke salaka ngolo sambu na kuzitisa yo. Beto tadila mambu ya bantu tatu ya beto me tubila na luyantiku ya disolo yai.

Panayiota sobaka luzingu na yandi ntangu yandi ndimaka na kukwenda na lukutakanu ya Bambangi ya Yehowa na Nzo ya Kimfumu. Yandi monaka ve ata muntu mosi ke sala mambu sambu na kudimonisa nde yandi kele muntu ya lunungu. Yandi ke tuba nde: “Mono monaka bantu ke monisila bantu ya nkaka zola ya kieleka mpi ke tudila bo dikebi ya masonga. Mono me monaka ve bikalulu ya mutindu yai na bamvula yonso ya mono salaka na parti politiki.”

Panayiota yantikaka kulonguka Biblia mpi bakaka mbotika bamvula 30 me luta. Bubu yai, yandi ke tuba nde: “Ntangu mono vandaka kukwenda nzo na nzo sambu na mambu ya parti politiki, mono zabaka ve lukanu ya kieleka ya luzingu. Kansi, mono zabaka yo ntangu mono yantikaka kulonga nsangu ya me tala Kimfumu ya Nzambi, mwaye mosi mpamba ya lenda pesa beto nzila ya kuzinga na nsi-ntoto ya lunungu.”

Daniel yelaka mbote na kimpeve mpi bakaka mikumba na dibundu ya Bukristu. Bamvula fioti na nima, yandi salaka kifu mpi kansansa na yandi kumaka kuyangisa yandi. Yandi ke tuba nde: “Ntangu mono yibukaka mambu ya luvunu yina mono monaka na nzo-nzambi ya mono vandaka kukwenda na bamvula me luta, mono vandaka diaka ve ti kima ya nkaka ya kusala. Mono ndimaka kuyambula mikumba na mono na dibundu. Mono kukaka ve kubumba kifu yango mpi kulanda kuzinga ti bampangi na mono Bakristu bonso nde mono vandaka Mukristu ya mbote.”

Diambu ya kiese kele nde na nima ya kusala bansoba, Daniel monaka nde kansansa na yandi vandaka diaka ve kuyangisa yandi sambu na kuvutukila mikumba. Yo yina, yandi ndimaka na kiese yonso na kubaka diaka mikumba na dibundu. Masonga ya mutindu yai ke monanaka na bantu yonso ya ke sadilaka Nzambi na kieleka yonso. Bo ke longukaka na ‘kukatula ntete mutandala’ yina kele na meso na bo mosi na ntwala ya “kukatula mwa-dititi” na meso ya bampangi na bo.

Jeffery, muntu yina salaka bamvula mingi na mumbongo, tubaka nde: “Ntangu mono zabaka mambu mingi ya Biblia, mono bakisaka nde mono fwete vanda diaka ve muntu ya mumbongo ya ke sadilaka luvunu sambu na kusala kontra. Baverse mingi simbaka ntima na mono, mu mbandu Bingana 11:1. Verse yango ke tuba nde: ‘Bakilo ya luvunu kele kima ya nzanzi na meso ya Yehowa.’” Jeffery vandaka ve bonso bantu yina yulaka Yezu ngiufula ya me tala mpaku, kansi yandi bakisaka nde yandi fwete sadila bampangi na yandi Bakristu mpi bantu yina kele ve Bakristu mambu na masonga yonso.

Bambangi ya Yehowa na nsi-ntoto ya mvimba ke salaka ngolo sambu na kusadila mambu yina bo ke longukaka na Biblia. Bo ke salaka kikesa mingi sambu na kulwata “kimuntu ya mpa yina bo gangaka na kuwakana ti luzolo ya Nzambi na lunungu mpi na kwikama ya kieleka.” (Baefezo 4:24) Beto ke lomba nge na kusosa kuzaba Bambangi ya Yehowa, mambu ya bo ke kwikilaka, mpi mutindu bo lenda sadisa nge na kulonguka mambu ya me tala nsi-ntoto ya mpa yina Nzambi me silaka. Na nsi-ntoto yango, “lunungu ta vanda” mpi luvunu ta vanda diaka ve.—2 Piere 3:13.