Bantu ya nkaka ta yindula nde muntu yina me zaba siansi ta pona “kudibasikilaka” mpi nde muntu yina ke sambilaka ta pona “gangamaka.”

 Kansi yo ke vandaka ve ntangu yonso mpidina.

 Diambu ya kieleka kele nde bantu mingi ya me longukaka yo, vanda mpi bantu ya siansi, ke vandaka ti badute sambu na dilongi yina ke monisaka nde luzingu kudibasikilaka.

 Tala mambu yina Gerard, longi mosi (professeur d’entomologie) ya bo longaka na iniversite nde bima kudibasikilaka ke tuba: “Ntangu mono vandaka kusala ba examens, mono vandaka kupesa balongi bamvutu yina bo vandaka kuzola. Kansi mono vandaka ve kundima mambu yina bo vandaka kulonga mono.”

 Sambu na nki yo vanda bantu yina me zaba siansi ke ndimaka ve nde luzingu kudibasikilaka? Sambu na kupesa mvutu na ngiufula yai, beto tadila mambu zole yina bantu mingi ya ke salaka bansosa ke kukaka ve kutendula: (1) Inki mutindu luzingu yantikaka? mpi (2) Inki mutindu bima ya ke zingaka yantikaka?

 MAMBU YINA BANTU YA NKAKA KE TUBAKA. Luzingu basikaka na kintulumukina na bima yina ke zingaka ve.

 BIKUMA YINA KE PUSAKA BANTU YA NKAKA NA KUNDIMA VE MVUTU YINA. Bantu ya siansi me zaba mambu mingi ya me tala chimie mpi mutindu bima ya fioti-fioti na kati ya baselile (molécule) ke vandaka mingi kuluta mutindu bo zabaka yo na ntwala. Ata mpidina, bo ke zabaka mpenza ve kutendula kana luzingu kele nki. Mwa selile ya mpamba me kukana ve ata fioti ti kima yina me kondaka luzingu.

 Bantu ya siansi lenda pesa kaka mwa bangindu na mutindu ntoto vandaka bamiliare ya bamvula na luyantiku. Bo ke vandaka ve ti ngindu mosi na yina me tala kisika luzingu yantikaka; mu mbandu, bo ke zabaka ve kana luzingu yantikaka kibeni na kati ya volcan to na nsi kibeni ya masa. Bo ke yindulaka mpi nde bima yina vukanaka sambu na kubasisa luzingu salamaka kisika mosi mpidina na luyalanganu mpi matadi ya nene yina ke semaka (météorites) nde me nataka yo awa na ntoto. Kansi yo ke pesa ve mvutu na ngiufula yina me tala mutindu luzingu yantikaka; yo me tinda bantu na kuyindula diaka mingi.

 Bantu ya siansi ke tubaka nde yo lenda vanda ti bamolekile yina ke kumaka ba gènes mutindu beto me zaba yo bubu. Sambu na bo, bamolekile yango vandaka ti makuki ya kudibasikila na bima yina ke zingaka ve mpi yo kuma mingi kaka yo mosi. Kansi, siansi ke monisa ve ata kima mosi ya ke ndimisa nde bamolekile ya mutindu yina vandaka, mpi bantu ya siansi me kukaka ve kusala bamolekile ya mutindu yina na balaboratware.

 Bigangwa ya ke zingaka me swaswana kibeni ti bima ya nkaka yonso na mutindu yo ke bumbaka bansangu ya yo ke bakaka mpi ke sadilaka yo. Baselile ke bakaka, ke tangaka mpi ke nataka mambu ya kele na kati ya ba gènes na yo. Bantu ya nkaka ya siansi ke tubaka nde ba gènes kele bonso programe ya ordinatere mpi selile kele bonso ordinatere. Kansi, bantu ya evolisio ke kukaka ve kutendula kisika yina bansangu ya ke vandaka na kati ya ba gènes ke katukaka.

 Sambu selile kusala mbote, yo ke vandaka ti mfunu ya bavitamine. (protéines) Molekile ya vitamine ke vandaka ti bima mingi ya fioti-fioti yina bo ke bingaka acides aminés yina me kangama-kangamaka mpi me salaka shene. Diaka, yo ke lombaka nde bavitamine yina kuvanda ya kukonika mpi ngolo sambu yo sala kisalu mbote. Bantu ya nkaka ya siansi ke monaka nde, yo lenda salama ve nde bavitamine yango kubasika kaka yo mosi mpidina. Paul Davies, muntu mosi ya physique, sonikaka nde: “Mutindu yo ke lombaka bavitamine ya mutindu na mutindu sambu selile kusala kisalu na yo mbote, yo me fwana ve na kuyindula nde yo kudibasikilaka kaka mpidina.”

 NA BUNKUFI. Na nima ya kusala bansosa ya siansi ya mutindu na mutindu na nsungi ya bamvula mingi, yo ke monana nde luzingu me katukaka kaka na luzingu ya nkaka ya vandaka na ntwala.

 MAMBU YINA BANTU YA NKAKA KE TUBAKA. Nsoba ya kintulumukina mpi kuyikama na kisika yina yo vandaka, salaka nde kigangwa ya ntete ya moyo kubanda kubasisa malembe-malembe bigangwa ya nkaka ya moyo ya mutindu na mutindu, yo vanda bantu.

 SAMBU NA NKI BANTU YA NKAKA KE NDIMAKA VE MVUTU YINA. Yo ke vandaka mpasi na kubakisa mambu ya baselile ya nkaka kuluta ya baselile ya nkaka. Mukanda mosi ke tuba nde, diambu yai lenda sala nde selile yina mambu na yo ke vandaka mpasi na kubakisa kukuma selile yina ke vandaka mpasi mingi na kubakisa, “mbala mingi bo ke tubaka nde yo kele kinsweki ya zole ya nene na dilongi ya evolisio, na nima ya dilongi yina ke tubilaka mutindu luzingu me yantikaka.”

 Bantu ya siansi monaka na kati ya selile mosi-mosi molekile yina kele bonso masini mosi ya ke vandaka mpasi na kubakisa yina me salama ti bavitamine ya ke salaka nzila mosi sambu na kusala bisalu ya mutindu na mutindu. Mu mbandu, yo ke natilaka baselile bima ya kudia. Yo ke salaka nde bima yango kupesa baselile ngolo. Yo ke yidikaka bitini ya nkaka ya selile yina me beba mpi yo ke lutisaka bansangu na selile ya mvimba. Keti nsoba ya kintulumukina mpi kuyikama na kisika mosi buna lenda sala kibeni nde, mambu yina yonso ya kuyituka kuvukana mpi kusala kisalu yina? Bantu mingi ke kukaka ve kudindima dibanza yina.

 Bambisi ti bantu ke katukaka na dikie mosi ya fioti. Na kati ya dikie yango, baselile ke kumaka mingi mpi nsuka-nsuka, yo ke kudiyidikaka sambu na kusala kisalu mosi buna; yo ke sobaka na mitindu ya kuswaswana mpi yo ke salaka kisalu ya mutindu na mutindu sambu na kusala bitini ya kuswaswana ya nitu ya muntu to ya mbisi. Dilongi ya evolisio lenda tendula ve mutindu selile mosi-mosi “ke zabaka” nki kitini ya nitu yo ta sala mpi kana yo ta kwenda na nki kitini ya nitu.

 Bantu ya siansi me mona sesepi nde, sambu mutindu mosi buna ya mbisi kubasisa mutindu ya nkaka ya mbisi, yo ta lomba nde bansoba kusalama kibeni na kati ya molekile ya selile. Mutindu bantu ya siansi ta kuka ve kumonisa mutindu evolisio lenda basisa ata selile ya “mpamba”, keti yo lenda salama nde nsoba ya kintulumukina mpi kuyikama na kisika mosi buna kubasisa bambisi ya mutindu na mutindu mpila yo kele mpidiyai na ntoto? Na yina me tala mutindu bambisi ke vandaka, Michael Behe, longi mosi (professeur) ya biologie ke tuba nde ata bansosa “ke monisa mambu ya mutindu na mutindu ya kuyituka, bo ke kuka kaka ve kumonisa mutindu mambu yina yonso ya kuyituka lenda kudibasikila.”

 Bantu ke vandaka ti makuki ya kuyindula mpi ya kudizaba mpi bo ke vandaka ti bikalulu bonso kukaba, kuditambika mpi bo ke zabaka kusala luswaswanu na kati ya mambu ya mbote ti ya mbi. Nsoba ya kintulumukina mpi kuyikama ti kisika mosi lenda tendula ve ata fioti sambu na nki bantu mpamba ke vandaka ti bikalulu yina.

 NA BUNKUFI. Ata bantu ke dindamanaka kaka nde yo kele ti mambu yina ke ndimisaka bo nde luzingu katukaka na evolisio, bantu ya nkaka ke ndimaka kaka ve bamvutu yina evolisio ke pesaka na yina me tala mutindu luzingu me yantikaka mpi mutindu bigangwa ya nkaka me basikaka.

 Na nima ya kutadila banzikisa ya pwelele, bantu mingi me monaka nde yo kele ti muntu mosi ya mayele mingi ya me salaka luzingu. Beto baka mbandu ya Antony Flew, longi (professeur) mosi ya filozofi. Ntete-ntete, yandi vandaka ve kundima nde Nzambi ke vandaka. Ntangu yandi longukaka mambu ya mutindu na mutindu ya kuyituka ya me tala luzingu mpi bansiku yina ke tambusaka luyalanganu, yandi sobaka bangindu na yandi. Yandi tangaka mambu yina muntu mosi ya ntama ya filozofi tubaka. Yandi sonikaka nde: “Beto fwete landa mambu yina ke ndimisa nde luzingu kudibasikilaka ve yo mosi, ata yo kele ve mambu yina beto vandaka kuzola kumona.” Sambu na longi yai Flew, yo kele ti mambu yina ke ndimisa nde yo kele ti Muntu Yina Salaka Bima.

 Gerard yina beto tubilaka na luyantiku ya disolo yai tubaka mpi mpidina. Ata yandi tangaka mingi mpi yandi salaka bamvula mingi na kulonguka tubaniama (insectes), yandi ke tuba nde: “Mono me monaka ve ata kima mosi ya ke ndimisa nde luzingu kudibasikilaka kaka mpidina na kima mosi ya me konda luzingu. Mutindu bigangwa ya kele na luzingu ke salaka mambu na ndonga mpi yo kele ti mambu ya mutindu na mutindu, yo ndimisaka mono nde yo kele ti muntu mosi ya yidikaka yo mpi ya me salaka yo.”

 Kaka mutindu muntu lenda zaba muntu mosi ya bisalu ya maboko na nzila ya bisalu na yandi, kulonguka bima yina kele na ntoto sadisaka mpi Gerard na kuzaba bikalulu ya Muntu Yina Salaka Bima. Gerard bakaka mpi ntangu ya kutadila Biblia, mukanda ya Nzambi. (2 Timoteo 3:16) Yandi bakaka bamvutu ya mbote na Biblia sambu na bangiufula ya me tala istware ya bantu mpi mutindu ya kununga bampasi yina bo ke kutana ti yo bubu. Yo ndimisaka yandi mpi nde Biblia kele mukanda ya Nzambi.

 Gerard monaka nde yo me fwana kibeni kutadila bamvutu ya Biblia. Beto ke siamisa nge mpi na kutadila yo.