Bantu mingi ke nwaka malafu mingi sambu bo kele ti basusi, ke kudiwa bo mosi mpi ke kudiyangisa mingi. Keti nge ke nwaka malafu mingi? Kana mpidina, inki nge lenda sala sambu nge nwa diaka ve mingi mpi nge kuma ve mpika ya malafu? Beto tubila mambu ya mfunu yina lenda sadisa nge na kunwa na kiteso.

•  Kunwa malafu na kiteso ke tendula nki?

•  Mambu ke songa nde nge ke nwa malafu na mutindu ya mbi

•  Mambu tanu yina lenda sadisa nge na kunwa na kiteso

 Bible ke tuba nde: “Kuvanda ve na kati ya bantu yina ke nwaka vinu mingi kibeni.”—Bingana 23:20.

 Simba nde: Bible ke buyisaka ve kunwa malafu na kiteso. (Longi 9:7) Kansi, yo ke monisaka mpi luswaswanu yina kele na kati ya kunwa na kiteso, kunwa mingi mpi kulawuka. (Luka 21:34; Baefezo 5:18; Tito 2:3) Kana nge me nwa malafu mingi, ata nge lawuka ve, yo lenda sala nde nge baka balukanu mingi ya mbi, yo lenda bebisa sante na nge mpi kinduku na nge ti bantu ya nkaka.—Bingana 23:29, 30.

 Bamfumu mingi ke monisaka luswaswanu na kati ya kunwa malafu na kiteso yina kele ti kigonsa fioti mpi yina kele ti kigonsa ya mingi mpi bo ke zabaka yo na mingi ya malafu mpi bambala yina muntu ke nwa na kilumbu mpi na mposo mosi a. Ata mpidina, malafu ke sala ve mutindu mosi na nitu ya bantu yonso, yo yina bantangu ya nkaka yo ke lombaka kubaka lukanu ya kunwa ve ata ndambu. Kimvuka ya Ke Talaka Mambu ya Sante na Ntoto ya Mvimba ke tuba nde:

 “Dikopa mosi to zole ya malafu lenda vanda mbi mingi—mu mbandu:

•   Ntangu nge nata kamio to ke sadila bamasini.

•   Ntangu nge ke ti divumu to ke nwisa mwana.

•   Ntangu nge ke nwa bankisi.

•   Ntangu minganga me buyisa nge malafu.

•   Kana yo ta pesa nge mpusa ya kunwa diaka mingi.”

 Bible ke tuba nde: “Bika beto tadila mpi beto fimpa banzila na beto.”—Bidilu 3:40.

 Simba nde: Nge lenda kuditanina na bigonsa ya malafu kana nge ke tadila mingi yina nge ke nwa mpi kusoba kana yo ke lomba nde nge soba. Tala mambu ya ke monisaka nde muntu ke lutisa ndilu na mutindu na yandi ya kunwa malafu.

•   Kuyindula nde nge ta vanda na kiese kaka kana nge nwa. Nge ke yindula nde sambu nge sepela, nge solula ti bantu to nge vanda na kiese nge fwete nwa malafu. Nge ke nwaka sambu nge vila basusi.

•   Nge me kuma kunwa mingi. Nge me kuma kunwa mingi kuluta mutindu nge vandaka kunwa ntete. Nge ke nwa malafu ya ngolo-ngolo, ata nge nwa yo mingi, nge ke wa bonso nde nge me nwa kaka fioti.

•   Malafu me natila nge makambu na nzo mpi na kisalu. Mu mbandu, nge ke basika mbongo mingi sambu na malafu kana bo fwanisa ti mbongo yina nge ke zwaka.

•   Kana nge nwa malafu, na nima nge ke bakaka ve balukanu ya mbote, mu mbandu kunata kamio, kukasa na masa, to kusadila bamasini.

•   Bantu ke bokuta na mutindu na nge ya kunwa. Kana bo tubila nge, nge ke wa makasi. Nge me kuma kunwa ya kubumbana to nge me kuma kukusa mingi ya malafu yina nge ke nwa.

•   Nge ke kuka ve kuyambula. Nge me sala yonso na kunwa kaka fioti to kuyambula, kansi nge ke kuka ve.

 1. Baka lukanu na ntwala.

 Bible ke tuba nde: “Balukanu ya muntu yina ke salaka ngolo ke nataka kibeni na kununga.”—Bingana 21:5.

 Meka mambu yai: Pona bilumbu yina nge ta nwa malafu na mposo mosi. Tula bandilu na mingi ya malafu ya nge ta nwa na bilumbu yina. Pona bilumbu zole to kuluta zole yina nge ta nwa ve malafu na mposo yina.

 Kimvuka mosi na Grande-Bretagne ya ke pesaka bandongisila sambu na malafu ke tuba nde “kubuya kunwa malafu mbala na mbala ta sadisa nge na kukuma ve mpika ya malafu.”

 2. Sadila lukanu na nge.

 Bible ke tuba nde: “Manisa mpi kisalu yina beno yantikaka.”—2 Bakorinto 8:11.

 Meka mambu yai: Keba na mingi ya malafu ya nge ke tula na dikopa, diaka tula dikebi na mambu yina bo me sonika na mulangi ya malafu sambu na kuzaba mingi ya alcool yina kele na kati sambu nge zaba ngolo ya malafu yina. Sosa malafu yina kele ve ti alcool yina nge ta sepela ti yo mpi tula yo na nzo.

 Biro mosi na États-Unis ya ke salaka bansosa na kunwa malafu na mutindu ya mbi mpi kimpika ya malafu ke tuba nde “bansoba ya fioti-fioti yina muntu ke sala lenda fiotuna bampasi yina malafu ke natilaka.”

 3. Kangama ngolo na balukanu na nge.

 Bible ke tuba nde: “‘Ee’ na beno kutendula ee, mpi ‘Ve’ na beno, ve.”—Yakobo 5:12.

 Meka mambu yai: Kana muntu kupesa nge malafu yina nge tubaka nde nge ta nwa ve, buya na luzitu yonso kansi na mutindu ya ke monisa nde ve na nge ta bilaka kaka ve.

 Biro ya États-Unis ya ke salaka bansosa na kunwa malafu na mutindu ya mbi mpi kimpika ya malafu ke tuba nde “Kana nge buya nswalu ntangu muntu ke pesa nge malafu, yo ta pesa nge kikesa ya kunwa ve.”

 4. Tula dikebi mingi na mambote yina balukanu na nge ta natila nge.

 Bible ke tuba nde: “Nsuka ya diambu ke vandaka mbote kuluta luyantiku na yo.”—Longi 7:8.

 Meka mambu yai: Sonika bikuma yina ke pusa nge na kunwa ve malafu mingi. Kuvila ve kusonika mpi mambu bonso kukuma kulala mbote, kuvanda ti sante ya mbote, kubebisa ve mbongo, kuvanda mbote ti bantu. Ntangu nge ke tubila bantu ya nkaka balukanu yina nge me baka, tubila mingi-mingi mambote yina yo ta natila nge kansi ve bikesa yina ta lomba nde nge sala.

 5. Lomba Nzambi na kusadisa nge.

 Bible ke tuba nde: “Sambu na mambu yonso, mono kele ti ngolo na nzila ya muntu yina ke pesaka mono ngolo.”—Bafilipi 4:13.

 Meka mambu yai: Kana mutindu na nge ya kunwa malafu me kuma kuyangisa nge, lomba Nzambi na kusadisa nge. Lomba yandi na kupesa nge ngolo ya kudiyala. b Longuka mpi mambu yina Bible ke tuba, yina lenda sadisa nge. Nzambi lenda sadisa nge mpi na kukuma ti bukati-kati na mutindu na nge ya kunwa malafu.