Keti yo ke lomba nde nge banda kuzinga ti mbongo fioti sambu mambu ya mbongo na insi na beno me beba mpi nge ke kuka diaka ve kuzwa mbongo ya me fwana sambu na kuzinga? Kipupa mosi buna, bisumbula ya lugangu, mavwanga na mambu ya politiki to bitumba lenda sala nde mambu ya mbongo ya insi mosi buna kubeba. Kana kukonda kukana, nge ke zwa diaka ve mbongo mutindu nge vandaka kuzwa, nge lenda kuma ti basusi. Kansi bandongisila ya mayele yina kele na Biblia lenda sadisa nge na kuzinga ti mbongo fioti.

 Ndongisila ya Biblia: ‘Mono me longukaka kuzinga ti bima mingi mpi kuzinga kukonda bima.’—Bafilipi 4:12.

 Ata nge ta vanda diaka ve ti mbongo ya kufwana bonso na ntwala, nge lenda yikama na kutadila mutindu mambu na nge ya mbongo me soba. Kana nge me ndima nsoba yango mpi nge me sala yonso sambu na kuyikama, nge ti dibuta na nge beno ta kuka kukanga ntima.

 Sosa bansangu ya me tala lusadisu yina nge lenda vanda ti nswa ya kubaka yina luyalu ya insi to bimvuka yina ke sadisaka bantu ke pesaka. Sala mambu nswalu mpamba ve sambu na kubaka lusadisu ya mutindu yina, mbala mingi yo ke lombaka kulomba yo na ntangu mosi buna.

 Ndongisila ya Biblia: “Mambu ya muntu ke zola kusala ke nungaka ve kana kusolula kele ve, kansi mambu ke nungaka na nzila ya bandongisi mingi.”—Bingana 15:22.

 Solula ti nkento na nge mpi bana na nge. Kana beno ke solula mbote, nge lenda sadisa konso muntu na dibuta na kubakisa bansoba yina beno lenda sala mpi na kupesa maboko. Sesepi kana konso muntu ke pesa maboko sambu beno basisa ve mbongo mingi mpi beno bebisa ve mbongo, beno ta mona nde beno lenda sala mambu mingi ti mbongo ya beno kele ti yo.

 Ndongisila ya Biblia: ‘Vanda ntete sambu na kutadila mbongo yina yo ta lomba.’—Luka 14:28.

 Ntangu yo ke lomba nde nge zinga kaka ti mbongo fioti, yo kele mfunu mingi na kuzaba sambu na nki mambu nge ke basisaka mbongo na nge yonso. Zenga ntalu ya mbongo yina nge ta basisaka. Sambu na yo, sonikaka ntete ntalu ya mbongo yina nge ke mona nde nge ta zwaka konso ngonda na kutadila luzingu na nge bilumbu yina. Na nima, sonika ntalu ya mbongo yina nge ta yantika kusadila konso ngonda mpi ntalu ya mbongo yina nge ke basisaka dezia ata nge me zaba nde yo lenda soba. Meka mpi kuyika mbongo yina nge ta yantika kubumba sambu na mambu ya lenda salama kansi ya nge kanaka ve. Yika yo na ntalu ya mbongo yina nge ta yantika kubasisa konso ngonda.

 Ndongisila: Ntangu nge ke sala lisiti ya mbongo yina nge ta basisaka, kuvila mpi ve kuyika mbongo ya nge ke sumbilaka bima ya nkaka fioti-fioti. Nge ta yituka na kumona mingi ya mbongo yina nge ke basisaka sambu na bima yina ya fioti-fioti. Mu mbandu bakala mosi bakisaka na nima nde, konso mvula yandi ke basisaka badolare mingi kibeni kaka sambu na kusumba bazoka.

 Ndongisila ya Biblia: “Zikisa mambu ya kuluta mfunu.”—Bafilipi 1:10.

 Fwanisa mbongo ya nge ke zwaka ti badepanse ya nge ke salaka. Sosa bima yina nge lenda basisila mbongo fioti to yina nge kele ve ti mfunu na yo, mpidina nge lenda zinga ti mbongo yina nge ke zwa sesepi. Tadila mambu yai:

•   Transpore. Kana nge kele ti bakamio mingi, keti nge lenda teka mosi? Kana nge kele ti kamio ya ntalu mpi ya kitoko, keti nge lenda sosa yina kele ntalu fioti? Keti nge lenda sadila transpore ya bantu yonso to velo to mpi kutambula na makulu?

•   Bansaka ya kulutisila ntangu. Keti nge lenda katula sambu na mwa ntangu programe ya nkaka televizio yina ke lombaka nde nge futa mbongo sambu na kutala yo, mu mbandu bashene ya televizio yina bantu ke talaka na nzila ya satellite? Keti nge lenda sadila bashene yina ke lombaka ve mbongo mingi sambu na kulanda yo? Mu mbandu, nge lenda sadila baprograme ya televizio ya kele na kisika yina nge ke zingaka sambu bantu ke futaka ve mbongo sambu na kutala yo.

•   Kura ti masa. Solula ti dibuta na nge na mutindu beno lenda yantika kusadila masa, kura mpi gaze. Fwaka bamwinda mpi yobilaka masa fioti. Kusala mutindu yina lenda monana bonso nde yo kele ve mfunu, kansi yo ta sadisa nge na kubasisa ve mbongo.

•  Bima ya kudia. Na kisika ya kukwenda kudia na restora, lambaka bima na nzo. Salaka na ntwala manaka ya bima ya nge fwete lamba. Sumbaka bima ya mingi kana mpila kele mpi lambaka yo. Kulosaka ve bima ya me bikala. Salaka ntete lisiti ya bima yina nge ke kana kusumba sambu nge sumba ve bima yina nge kanaka ve. Sumbaka bambuma (fruits) yina bo ke basisaka na kisika yina nge kele; mbala mingi yo ke vandaka ve ntalu. Kusumba ve bima yina ke tungaka ve nitu. Kana mpila kele, sala kamwa bilanga ya ndunda na lupangu.

•   Bilele. Sumba bilele kaka kana bilele na nge ya ntama kele diaka ve mbote, kansi kusumba ve bilele kaka sambu yo kele modele ya mpa. Nge lenda kwenda kusumba bilele na nsungi yina bo ke kitisaka ntalu ya bilele to na tombola, kansi yo fwete vanda bilele yina kele ntete mbote sambu na kulwata. Na nima ya kuyobisa bilele, tanda yo na nsinga na nganda na ntangu; kusala mpidina ta sadisa nge na kubumba mbongo yina nge zolaka kukwenda kufuta sambu na kuyumisa yo na masini yina ke yumisaka bilele.

•   Bima ya Nge Ke Kana Kusumba na Bilumbu Ke Kwisa. Na ntwala ya kusumba kima mosi, kudiyula nde: ‘Keti mono kele kibeni ti mbongo ya kusumba yo? Keti mono kele kibeni ti mfunu na yo?’ Keti nge lenda sumba baapareyi ya nzo to baapareyi ya nkaka to kamio na mbala ya nima? Na ndambu ya nkaka, keti nge lenda teka bima yina nge kele diaka ve ti mfunu na yo to yina nge ke sadilaka diaka ve? Kusala mutindu yina lenda sadisa nge na kuvanda ti luzingu ya kukonda mindondo mpi na kusadila mbote mbongo yina nge ke zwa.

 Ndongisila: Kana nge ke zwa diaka ve mbongo mutindu nge vandaka kuzwa na ntwala, yo lenda sala nde nge yambula mambu ya nkaka ya mbi yina nge me yikamaka ti yo mpi bima yina ke diaka mbongo mingi mu mbandu, kusumba makaya, kubula bansaka ya mbongo to kulawuka malafu. Kusala bansoba yina ta sadisa nge na kusadila mbongo mbote mpi na kuvanda ti sante ya mbote.

 Ndongisila ya Biblia: “Kiese na bantu yina ke bakisaka mbote nde bo kele ti nzala ya mambu ya kimpeve.”—Matayo 5:3.

 Biblia ke pesa ndongisila yai ya me fuluka ti bukati-kati: “Mayele ke taninaka kaka mutindu mbongo ke taninaka, kansi nzayilu me luta na diambu yai: Mayele ke taninaka luzingu ya muntu yina kele na yo.” (Longi 7:12) Mayele ya mutindu yina ke vandaka na Biblia. Bantu mingi me monaka nde ntangu bo ke sadilaka bandongisila yina, bo ke kudiyangisaka ve mingi na yina me tala mambu ya mbongo.—Matayo 6:31, 32.