KAPU YA KUMI NA MOSI

Bangungudi “Yina ke Lemfukaka na Mono”

1, 2. (a) Inki lenda salama kana bo metanina ve kibuka mosi ya mameme? (b) Na ntangu ya ntama, kisalu ya ngungudi vandaka kutadila inki?

 HIROYASU kuvandaka mwana-bakala ya fyoti na Japon, ntangu mama na yandi kusumbaka dimeme mosi ya nkento mpi ya bakala. Yandi vandaka kutanina bo, mpi na nima ya mvula mosi dimeme ya nkento kubutaka bana ya mameme zole, ebuna kibuka yantikaka kuyela. Ntangu yandi kumaka ti bamvula 12, mameme kuvandaka 12 to 13. Yandi keyibuka nde: “Kilumbu mosi na suka ntangu mu vandaka ntete na mbeto, mu waka mameme keboka. Mono basikaka ve na mbala mosi. Nsukansuka, ntangu mono basikaka, mono monaka kibuka mosi ya bambwa ya mfinda kelanda bana​-mameme na mono, bo pasulaka bo mavumu. Kukonda kusukinina mu yantikaka kusosa mama na bo. Mono monaka yandi, yandi vandaka ntete kupema, mpi ya vandaka ya kufuluka ti menga. Kaka dimeme ya bakala mpamba kubikalaka na luzingu. Mono waka mpasi na ntima. Yo lombaka nde mono kwenda kutala kibuka ntangu mu waka bo keboka sambu na mbala ya ntete. Bo kondaka lutaninu na ntwala ya bambwa yina ya mfinda.”

² Na ntangu ya ntama, bantu mingi vandaka kusala kisalu ya kingungudi. Kisalu ya ngungudi vandaka ya kunata mameme na yandi na kisika matiti ya kudya kele mpi kuzikisa nde bambisi yina yandi ketanina kedya mbote. Yandi vandaka mpi kutanina bo na ntwala ya bantu to bambisi yina kesosa kusala bo mbi mpi kusosa bayina kevila. (1 Sam. 17:34-36) Ngungudi vandaka kusala na mpila nde kibuka ya mameme na yandi kupema mpi kulala, na lutaninu. Yandi vandaka mpi kusadisa bo ntangu bana  vandaka kubutuka mpi na nima kutanina mbote bana yango. Bansoniki mingi ya Biblia, mu mbandu Yeremia, vandaka kusadila ngogo ngungudi na mutindu ya kifwani sambu na kutubila bakala mosi ya kele ti mukumba ya kutanina bantu, to kutubila yandi bonso mfumu na bo to nkengi na bo ya kimpeve.

3. Yeremia zolaka kutubila inki ntangu yandi sadilaka bangogo “ngungudi” mpi “kugungula”?

³ Bantu yankaka na kati ya dibundu ya Bukristu lenda mona bankuluntu bonso bangungudi kaka ntangu bo kekwendaka kutala bampangi na bo sambu na kusadisa bo mpi kusyamisa bo. Kansi, na mutindu Yeremia kusadilaka bangogo “ngungudi” (NW) mpi “kugungula,” (NW) beto lenda mona nde yandi sadilaka yo na mambu yonso ya ketadila bangwisana na kati ya bankengi mpi bantu ya Yuda. Mbala mingi, Nzambi kubedisaka bamfumu, baprofete, mpi banganga-Nzambi na Yuda nde bo vandaka bangungudi ya mbi sambu bo vandaka ve kusosa mambote ya bansukami. (Yer. 2:8) Bo vandaka kunyokula, kukusa, mpi kutanina ve mameme na bo, kansi bo vandaka kusosa mambote na bo mosi. Bo yambulaka bantu ya Nzambi na pozisio mosi ya mbi na kimpeve. Yehowa kutubaka nde yandi “ta pesa ndola mosi ya nene” na bangungudi yina ya luvunu, mpi kundimisaka bantu na yandi nde yandi tapesa bo bangungudi yina tatanina bo, tatudila bo dikebi mpi yina tatanina mpenza kibuka yina.​—Tanga Yeremia 3:15; 23:1-4.

4. Nani kele ti mukumba ya kutanina kibuka ya Nzambi bubu yai, mpi ti mpeve ya nki mutindu?

⁴ Lusilu ya Nzambi kulunganaka na nene na yo na Ngungudi ya Nene ya mameme ya Yehowa, Yezu, yina kukumaka Ntu ya dibundu ya Bukristu. Yandi kudibingaka “ngungudi ya mbote ya mameme,” muntu yina kumonisaka mawa ya kyeleka sambu na bantu yina yandi vandaka kutwadisa. (Yoa. 10:11-15) Bubu yai, Yehowa kesadila bangungudi yina kesalaka na lutwadisu ya Kristu, disongidila bampangi ya kupakulama ya kimvuka ya mpika ya kwikama mpi ya mayele ti bankuluntu ya “kibuka ya nene” (NW) yina kesalaka mbote kisalu na bo, sambu na kutanina kibuka na yandi ya kele na ntoto. (Kus. 7:⁠9) Bangungudi yai kesalaka ngolo sambu na kumonisa mpeve ya kuditambika  bonso yina Yezu kumonisaka. Bo kezolaka kudisa mpi kukeba dibundu, na kulandaka mbandu ya Kristu. Yehowa tapesa ndola ya nene na bangungudi yonso yina ketanina ve to keyala bampangi na bo to bayina kesadila bo mambu ya mbi to ya nku. (Mat. 20:25-27; 1 Pie. 5:2, 3) Inki Yehowa kevingila bubu yai na Bakristu yina kele bangungudi? Inki mambu beto lenda longuka na masonama ya Yeremia na yina metala nkadilu mpi bikuma ya mefwana yina bankuluntu fwete vanda na yo sambu na kulungisa mikumba na bo? Bika beto tadila mikumba na bo ya kupesa lusadisu mpi lutaninu, bonso balongi mpi bazuzi na kati mpi na nganda ya dibundu.

KUPESA LUTANINU

5-7. (a) Yehowa kevingila nde bo tanina mameme na yandi na nki mutindu, mpi sambu na nki? (b) Inki mutindu bankuluntu lenda monisa zola ya kyeleka na bampangi na bo, tanga mpi bayina mevilaka?

⁵ Ntumwa Piere kutubaka nde Yehowa kele “ngungudi yina ke kebaka moyo” na beto. (1 Pie. 2:25) Inki nkadilu Nzambi kemonisilaka “mameme” na yandi? Beto kebaka mvutu na kutadilaka bilumbu ya Yeremia. Na nima ya kutubila mambu ya mbi ya bangungudi yina vandaka kunyokula mpi kuyambula kibuka, Yehowa kutubaka nde yandi “tavutula” mameme na yandi na ntoto  na bo kisika bo kedyaka matiti. Yandi silaka nde yandi tatudila bo bangungudi ya mbote ‘yina zolaka kugungula bo’ mpi yandi tazikisa nde bo ketanina bantu na yandi na ntwala ya bambeni ya kesosa kusala bo mbi. (Yer. 23:3, 4) Ee, mameme ya Yehowa kuvandaka na mbalu mingi sambu na yandi. Bubu yai mpi, mameme na yandi kele na mbalu. Yandi mepesaka kima mosi ya mbalu mingi sambu na mambote na bo ya mvula na mvula.​—1 Pie. 1:18, 19.

⁶ Bonso bangungudi ya kyeleka, Bakristu yina kele bankengi fwete tanina dibundu na dikebi yonso. Kana nge kele nkuluntu, keti nge kesalaka ngolo sambu na kutula dikebi na konso dyambu ya kemonisa nde bampangi na nge kemona mpasi, mpi keti nge kevandaka ti luzolo ya kusadisa bo kukonda kusukinina? Salomo, Ntotila ya mayele kusonikaka nde: “Keba mbote​-mbote mameme ti bangombe na nge.” (Bing. 27:23) Verse yai kekumisa kisalu ya ngolo ya bangungudi ya kyeleka ya mameme; kansi, beto lenda sadila yo mpi sambu na kutubila lutaninu yina bangungudi ya kimpeve kepesaka na dibundu. Kana nge kele nkuluntu, keti nge kenwanaka ngolo sambu na kununga konso kikalulu ya kuyala bankaka? Mutindu Piere kutubilaka “kuyala bantu yina ya Nzambi pesaka beno na kutala” kemonisa nde yo lenda salama mpenza nde nkuluntu mosi kusala mutindu yina. Inki nge lenda sala sambu na kulungisa mambu yina kele na Yeremia 33:12? (Tanga.) Bibuti yina kesansaka bana bo mosi, mifwidi, mabuta yina mesalama ti bankwelani ya kele ti bana yina konso nkwelani kubutaka ti muntu yankaka, minunu, mpi batoko lenda vanda ti mfunu ya dikebi mpi ya lusadisu ya sipesiali.

⁷ Bonso ngungudi lenda sala na mameme na yandi ya kyeleka, bantangu yankaka ngungudi na dibundu fwete sosa bantu yina kuvandaka na kati ya kibuka, kansi ya mevilaka sambu na kikuma mosi to yankaka mpi kusadisa bo. Kusala mpidina talomba nde yandi kuditambika mpi kudikulumusa. Ti kukanga ntima yonso, yandi kelutisaka ntangu sambu na kulungisa bampusa ya bantu yina bo mepesa yandi na kukengila. Bankuluntu ya kele na dibundu tasala mbote kana bo kudiyula na masonga yonso nde: ‘Na nki kiteso mono kesalaka ngolo sambu na kusyamisa mpi kupesa kikesa na kisika ya kubedisa to kutonga? Keti mono  kezolaka na masonga yonso kusala mbote?’ Bantangu yankaka, yo lenda lomba kusala bikesa mbala na mbala sambu na kusadisa muntu na kumona mambu mutindu Nzambi ketadilaka yo. Kana mpangi mosi kele ti badute sambu na kundima ndongisila ya Masonuku (kaka ve ngindu ya nkuluntu yandi mosi), yindula Yehowa Ngungudi mpi Nkengi ya Kuluta Nene. Ti kukanga ntima yonso, yandi landaka ‘kutuba’ mpi kusala ngolo sambu na kusadisa bantu na yandi yina vandaka ntu-ngolo. (Yer. 25:3-6) Mingi na kati ya bantu ya Nzambi bubu yai kesalaka ve mambu ya mbi, kansi ntangu yo kelombaka kupesa ndongisila, nkuluntu fwete pesa yo mutindu Yehowa kusalaka.

8. Inki mutindu bangungudi ya kimpeve lenda landa mbandu ya Yeremia?

⁸ Ata kivuvu kuvandaka dyaka nde bampangi na yandi ya Bayuda lendaka kuvutuka na Yehowa, Yeremia kusambaka sambu na bo. Yandi tubaka na Nzambi nde: “Yindula mutindu mono telamaka na ntwala na nge na kubondila nge sambu na bo, na mpila nde nge wila bo makasi ve.” (Yer. 18:20) Nge lenda mona na bangogo yai nde Yeremia vandaka kusosa mambote ya bampangi na yandi, kansi ve kuyindula mambu ya mbi sambu na bo. Bubu yai, Bakristu yina kele bankengi fwete landa nkadilu ya Yeremia tii ntangu bo tamona banzikisa ya pwelele ya kemonisa nde muntu kebuya kubalula ntima mpi kelanda na kusala mambu ya mbi. Kitambi ya mbote kele ya kusikisa bankaka sambu na mambu ya mbote yina bo kesala mpi kusamba sambu na bo mpi kumosi ti bo.​—Mat. 25:21.

Inki Nzambi kusilaka na nzila ya Yeremia na yina metala bangungudi ya kimpeve? Inki mutindu Bakristu yina kele bankengi lenda pesa lutaninu?

“BO TADISA BENO MPENZA”

9, 10. Sambu na nki kuvanda ngungudi ya mbote (nkuluntu na dibundu) ketendula kuvanda longi?

⁹ Na kuwakana ti mambu yina beto ketanga na Yeremia 3:15, (NW) bangungudi ya Bakristu fwete “disa [bankaka] ti nzayilu  mpi mayele,” disongidila, kusala bonso balongi. (1 Tim. 3:2; 5:17) Yehowa kusilaka bantu na yandi nde bangungudi ya mbote tasala mpidina. Mpi yandi syamisaka Bayuda na kundima nde profete Yeremia kusungika bo na nzila ya malongi na yandi. (Tanga Yeremia 6:8.) Sambu na kuvanda ti mavimpi ya mbote, mameme kele na mfunu ya madya ya mbote. Mutindu mosi, sambu na kubikala ti mavimpi ya mbote ya kimpeve, bantu ya Nzambi kele na mfunu ya madya mpi lutwadisu ya mesimbama na Masonuku.

¹⁰ Sambu na yina metala kulonga, bankuluntu kevandaka ti mikumba zole. Ya ntete kele ya kusadisa bantu yina kele dezia na dibundu mpi ya zole kele ya kusadisa bayina mekuma ntete ve Bakristu ya kyeleka. Na yina metala mukumba ya zole, yibuka nde: Kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi kele kikuma mosi ya nene yina kesala nde dibundu ya Bukristu kuvanda. Yo yina, bankuluntu fwete vanda bansamuni ya kikesa. (Yer. 1:7-10) Na mutindu yina, bo kelungisaka mukumba na bo na ntwala ya Nzambi mpi kepesaka mbandu ya mbote na bampangi na bo. Kana nge kele nkuluntu, keti nge kemona ve nde kusamuna mbala na mbala ti bampangi ya babakala mpi ya bankento ya kuswaswana kepesa nge dibaku ya kusadisa bo na kutomisa makuki na bo ya kulonga mpi kutomisa makuki na nge mosi? Mpi ntangu nge kebaka ti kikesa yonso kisika ya ntete na kisalu ya kusamuna, nge ke na kupesa kikesa ya ngolo, yina lenda sadisa dibundu ya mvimba na kuyela.

11, 12. Nkuluntu yina kezola kuvanda ngungudi ya mbote fwete tula dikebi na nki?

¹¹ Mambu yina bankuluntu kelongaka na dibundu fwete katuka na Biblia; mpidina yo tavanda madya ya mbote ya kimpeve. Yo yina, nge lenda bakisa nde sambu na kuvanda balongi ya mbote, bangungudi ya kele na dibundu fwete vanda balongoki ya kikesa ya Ndinga ya Nzambi. Fwanisa mambu yai ti yina Yeremia kutubilaka sambu na bikuma yina kusalaka nde bantwadisi ya bantu na yandi kuvanda ve ya mbote: “[Bangungudi, NW] na beno bantu kele bazoba, bo ke yulaka Mfumu Nzambi ve na kusadisa bo. Yo yina mambu ya bo ke salaka ke bongaka ve, bantu  na beto me panzanaka bonso mameme.” (Yer. 10:21) Bantu yina yo lombaka nde bo vanda balongi, vandaka ve kulanda minsiku ya Masonuku mpi vandaka ve kusosa Nzambi. Yo yina, bo lendaka ve kusala mambu ti mayele ya kyeleka. Nkutu, Yeremia kusamunaka mfundusu ya ngolo sambu na bantu yina bo vandaka kubinga baprofete.​—Tanga Yeremia 14:14, 15.

¹² Na kuswaswana ti bangungudi yina ya luvunu, Bakristu yina kele bankengi kelongukaka mpi kelandaka mbandu ya Yezu. Mutindu yina, bo lenda sala bonso bangungudi ya mayele ya kibuka. Yo lenda vanda mpasi sambu na bo na kusala kulonguka yina mbala na mbala, na kutadila mambu ya kuswaswana ya kebaka bo ntangu mpi yina bo fwete tudila dikebi. Kansi, kana nge kele nkuluntu, keti nge kendima mpenza nde malongi na nge lenda vanda ya mbote mpi ya kyeleka, ya kemonisa nzayilu mpi mayele, kaka kana yo mesimbama na Ndinga ya Nzambi mpi na lutwadisu ya kimvuka ya mpika ya kwikama mpi ya mayele? Kana nge kebakisa nde nge kelanda mpenza ve manaka ya kulonguka ya nge mosi mutindu nge vandaka kusala yo ntete, inki nge tasala na mpila nde nge landa na kuvanda ya kuswaswana ti bangungudi ya luvunu ya bilumbu ya Yeremia?

13. Inki kusadisaka Yeremia na kuvanda longi ya mbote, mpi inki bangungudi ya bubu yai lenda longuka na mbandu na yandi?

¹³ Kima mosi yina kusalaka nde Yeremia kuvanda longi ya mbote kuvandaka mutindu na yandi ya kusadila bingana. Ya kyeleka, yandi longamaka na Yehowa. Yo zolaka kubenda mpenza dikebi na kumona yandi melosa nzungu ya ntuma na ntoto mpi mepasula yo mpi kesamuna nde na mutindu mosi, Yeruzalemi mpi bantu na yo tafwa! (Yer. 19:1, 10, 11) Mbandu yankaka kele nde Yeremia kusalaka mpi kulwataka vangu mosi ya dibaya sambu na kumonisa mutindu bantu na yandi tanyokwama na kimpika ya ngolo na kulemfukilaka Babilone. (Yer., bakapu 27-28) Nzambi mesongaka ve bankuluntu yina kele na dibundu na nge na kusadila mambu ya mutindu yina sambu na kutendula mambu. Kansi, keti nge kesepelaka ve ntangu bo kesadilaka bambandu mpi bangogo ya mefwana na malongi na bo? Bingana mpi bambandu ya kyeleka ya bo mepona mbote mpi ya mefwana lenda vanda ngolo mpi na bupusi.

14. (a) Bangogo ya Yeremia ‘balsami na ntoto ya Galadi,’ kukatukaka na nki ngindu? (b) Inki mutindu bankuluntu lenda sadisa bampangi na bo na kuvanda ti mavimpi ya mbote na kimpeve?

 ¹⁴ Beto fwete monisa mpenza ntonda sambu na malongi yina bangungudi kepesaka! Na bilumbu na yandi, Yeremia kumonaka mfunu ya kugulusa bantu na yandi na kimpeve. Yandi yulaka nde: “Ata [balsami, NW] kele ve na ntoto ya Galadi? Ata munganga kele ve kuna?” (Yer. 8:22) Yo vandaka mpenza ti balsami na Galadi, kitini ya Izraele ya Esti na Yordani. Nti yai ya nsudi ya kitoko kuzabanaka mingi sambu na mambu na yo ya metala kimunganga, mbala mingi bo vandaka kusadila yo sambu na kulembika mpi kubelula mputa. Kansi, luguluku ya kimpeve kuvandaka ve. Sambu na nki? Yeremia kutubaka nde: “Baprofete ke ta masonga ve, banganga-Nzambi ke yindula kaka kiese na bo mosi, ebuna bantu na mono bo ke zolaka mpidina.” (Yer. 5:31) Inki beto lenda tuba bubu yai? Keti nge lenda ndima ve nde yo kele mpenza ti ‘balsami na ntoto ya Galadi’​—ee, na dibundu na beno? Beto lenda fwanisa kulembika ya balsami ti nsyamisa yina bangungudi ya zola kepesaka na kutwadisaka na zola yonso bampangi na kulanda minsiku ya Masonuku, na kuvandaka bantu ya ketunga, mpi na kusambaka sambu na bo mpi kumosi ti bo.​—Yak. 5:14, 15.

Inki kesepedisaka nge mingimingi na malongi yina bankuluntu ya dibundu na nge kelongaka? Inki kesalaka nde malongi na bo kuvanda ya mbote?

 YAI “MAMBU YA MFUMU NZAMBI KE TUBA”

15, 16. Sambu na nki kibuka ya mameme ya kyeleka mpi ya kimpeve kele na mfunu nde bo tudila bo dikebi?

¹⁵ Yindula kyese ya ngungudi ya kyeleka yina kisalu na yandi ya ngolo mpi ya bangunga mingi mesala nde mameme na yandi kubuta bana-mameme ya kele ti mavimpi ya mbote! Kansi, yandi mezaba nde sambu bana​-mameme yina kuyela mbote, yandi fwete tudila bo dikebi. Ngungudi fwete zikisa nde bo kedya mbote. Bana-mameme kebutukaka ti mukila ya nda yina lenda bwa na ntoto mpi kubeba na mvindu mpi na potopoto. Ngungudi kezolaka nde bambisi na yandi kubikala bunkete mpi na mavimpi ya mbote, yo yina yandi lenda zenga bo mikila sambu yo kuma nkufi, na kusalaka yo na mayele yonso sambu na kukonda kupesa bo mpasi ya mpamba. Bangungudi ya kimpeve mpi ketulaka dikebi ya zola na mameme, yina kele bantu ya dibundu na bo. (Yoa. 21:16, 17) Bankuluntu mpi kevandaka na kyese mingi na kumona bantu ya kesepelaka na kyeleka kesala bitambi sambu na kukuma Bakristu ya kyeleka. Bakristu yina kele bankengi kezolaka nde mameme yonso, yo vanda baleke to bambuta, kuvanda na mavimpi ya mbote mpi kudya mbote; yo yina bo keyambulaka ve kutudila bo dikebi mpi kupesa lusadisu na ntangu bo kele na mfunu na yo. Ntembe kele ve nde, kisalu yai ketadila mpi kuyibusa bampangi na bo “mambu ya Mfumu Nzambi ke tuba,” disongidila, mambu yina Masonuku kelonga.​—Yer. 2:2, 5; 7:5-7; 10:2; Tito 1:9.

¹⁶ Yeremia kuvandaka na mfunu ya kikesa sambu na kuzabisa nsangu ya Nzambi. Bankengi ya kele na dibundu kesalaka mpi mutindu mosi, mingimingi na ntangu yo kelombaka nde bo tuba ti kikesa sambu na kutanina bampangi na bo. Mu mbandu, yo lenda vanda nde ngungudi mosi ya kimpeve kemona mfunu ya kusala dyambu mosi sambu na kutanina ‘mwana​-dimeme ya mekatuka kubutuka’ to ata nkutu “dimeme” ya mbuta na kukota ve na potopoto ya insi ya Satana. Muntu yina kele na kigonsa lenda sosa nkutu ve ndongisila. Kansi, keti ngungudi ya zola lenda tala mpi kusala ata kima mosi ve ntangu muntu mosi ya kibuka na yandi kekudikotisa na mavwanga? Yo lenda salama ve ata fyoti. Yandi tamona mpi ve dyambu yina mpamba, na kuyindulaka nde mambu yonso kele mbote na ntangu yo kemonana pwelele nde  yo kele ve mbote; kusala mpidina lenda sala nde mpangi na yandi yina kuzinga dyaka ve na ngemba ti Yehowa.​—Yer. 8:11.

17. Inki ntangu mpi nki mutindu ngungudi fwete tula dikebi ya sipesiali na dimeme mosi?

¹⁷ Kana bo mepusa dimeme mosi ya kele ve ti eksperiansi na kuyambula kibuka, ngungudi mosi ya kele meso ya kukangula tavutula yo nswalu na kisika ya lutaninu. (Tanga Yeremia 50:6, 7.) Mutindu mosi, na dibaku mosi buna, yo lenda lomba nde nkengi kusolula na masonga kansi na zola yonso ti bantu yina mekudikotisa na mambu ya kigonsa. Mu mbandu, yandi lenda mona nde mpangi​-bakala mpi mpangi​-nkento mosi ya kezola kukwelana kelutisa ntangu mingi kukonda chaperon na bisika yina bampusa na bo ya nitu lenda bwisa bo. Nkuluntu ya mbote mpi ya ngangu lenda sadisa bo na kuditula ve na kigonsa ya mutindu yina. Na kisika ya kuzabisa bo nde bo mesala dyambu mosi ya mbi, yandi lenda benda dikebi na bo na mambu yina lenda nata bo na kusala mambu yina Yehowa kemengaka. Mutindu Yeremia kusalaka, bankuluntu ya kwikama kebedisaka mambu yina Nzambi kebedisaka. Na kusalaka mpidina, bo kelanda mbandu ya Yehowa, yina kubondilaka bantu na yandi, kansi na makasi ve, na nzila ya profete na yandi nde: “Beno sala ve mambu yai ya mbi ya mono ke zolaka ve.” (Yer. 5:7; 25:4, 5; 35:15; 44:4) Keti nge kemonisaka mpenza ntonda na susi yina bangungudi ya zola kemonisaka sambu na kibuka?

18. Inki mbutu ya kepesa kikesa kemonana na bikesa yina bangungudi ya kimpeve kesalaka?

¹⁸ Yo ke kyeleka nde, bantu yonso ve yina Yeremia kupesaka ndongisila kuwilaka yandi. Kansi, bankaka kuwilaka yandi. Mu mbandu, ntangu Baruki, nduku mpi kalaki ya Yeremia kuvandaka na mfunu ya ndongisila mosi ya ngolo, Yeremia kupesaka yandi yo na luzolo yonso. (Yer. 45:5) Inki kusalamaka? Baruki kundimamaka na Nzambi mpi kubikalaka na luzingu na lufwa ya Yeruzalemi. Mutindu mosi bubu yai, ntangu bampangi​-Bakristu kendima bandongisila yina bankuluntu kepesa bo, yo lenda pesa dyaka bankuluntu kikesa ya kulanda “kudipesa” bo mosi na ‘kupesa bandongisila ti malongi’ yina tagulusa luzingu ya bantu.​—1 Tim. 4:13, 16.

 PESA NDOLA “KANSI MINGI VE”

19, 20. Bankuluntu kele ti nki mukumba sambu na muntu ya mesala mbi?

¹⁹ Mukumba yankaka ya bankengi bubu yai kele ya kuvanda bazuzi ya kimpeve. Na mabaku fyoti, yo lenda lomba nde bankuluntu kusadisa bantu yina kesalaka masumu na nku, na kusosaka kunata bo na kubalula ntima. Yehowa kusyamisaka na mawete kansi mpi na masonga yonso bantu ya mbi na kuyambula banzila na bo ya mbi. (Yer. 4:14) Kansi, kana muntu mosi na dibundu kuyambula ve nzila na yandi ya mbi, bankengi fwete sala mambu sambu na kutanina kibuka na bupusi yina ya mbi. Mutindu Masonuku kemonisa yo, yo lenda lomba nde bo basisa na dibundu muntu ya mesala masumu. Yehowa kevingilaka nde bankuluntu kunwanina lunungu ya Nzambi na mambu ya mutindu yina. Ntotila ya mbote Yoziasi, kuvandaka mbandu ya mbote na kusalaka mpidina. “Bansukami yandi vandaka kusambisa bo na nzila ya mbote.” Yandi vandaka kulanda mbandu ya zola ya Nzambi sambu na lunungu. Yo yina, na kutadila mambu yina Yoziasi kusalaka, Yehowa kutubaka nde: “Yo ke songa nde yandi zabaka Mfumu Nzambi.” Sambu Yoziasi kusadilaka lunungu mpi masonga, “yandi monaka mbote.” Keti nge kekudiwaka ve na lutaninu ntangu  bankuluntu ya dibundu na nge kesalaka ngolo sambu na kulanda mbandu ya Yoziasi?​—Yer. 22:11, 15, 16.

²⁰ Tula ntima nde Yehowa kepesaka bantu yina mesala mbi ndola “kansi mingi ve.” (Yer. 46:28) Yo yina, na kutadila mambu mpi nkadilu bantu yango kemonisa, bankuluntu lenda pesa ndongisila, kusyamisa, to kusungika bampangi​-Bakristu. Mpi mbala yankaka, yo lenda lomba nde bo basisa na dibundu nsumuki ya mebalula ve ntima. Na ntangu yina, bankuluntu kesambaka ve na meso ya bantu yonso sambu na muntu yina bo mebasisa na dibundu mpi ya kelanda nzila na yandi ya mbi; yo tavanda mfunu ve na kusala mutindu yina. * (Yer. 7:9, 16) Kansi, bo talanda mbandu ya Nzambi kana bo kemonisa na muntu yina bo mebasisa na dibundu mutindu yandi lenda sala sambu Nzambi kundima yandi dyaka. (Tanga Yeremia 33:6-8.) Ata nkutu kubasisa muntu na dibundu lenda pesa mpasi, beto lenda tula ntima nde minsiku ya Nzambi kele ya lunungu, ya masonga, mpi ya mbote sambu na beto yonso.​—Mawa 1:18.

21. Kibuka fwete vanda nki mutindu, mpi inki mutindu nge lenda pesa maboko sambu yo salama mutindu yina?

²¹ Ntangu bangungudi ya kele na dibundu kezaba mpi kesadila minsiku ya kupemama ya Nzambi, kibuka tadya mbote, tavanda na mavimpi ya mbote, mpi ti lutaninu ya mbote. (Nk. 23:​1-6) Mambu yina Yeremia kezabisa beto na yina metala nkadilu mpi bikuma ya mefwana mpi yina mefwana ve, lenda sadisa mpenza bankengi na ntangu bo kelungisa mikumba na bo ya kutanina mameme ya Nzambi. Yo yina, konso muntu fwete kudiyula nde, ‘Keti mu talanda na kumonisa ntonda na Yehowa sambu na ngidika na yandi ya kulonga, ya kutwadisa, mpi ya kutanina bantu na yandi na kupesaka maboko na bangungudi yina “kegungula” kibuka “na nzila ya mayele mingi”?’​—Yer. 3:15; 23:4.

Na nki mambu bankengi fwete sala ti kikesa yonso? Inki Yehowa kevingila na bankuluntu ntangu bo kesala bonso bazuzi?

[Noti na nsi ya lutiti]

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]