KAPU YA NSAMBWADI

“Bantu Yina me Lemba . . . Mono ta Sadisa bo”

1. Inki lusakumunu ya nsi-ntoto ya mpa nge kevingilaka mingi-mingi?

 “NSI-NTOTO ya mpa.” Ntangu nge kewaka bangogo yai, keti nge keyindulaka na balusakumunu yina Nzambi mesilaka ya kemonanaka? Ziku nitu ya kukuka, madya mingi ya mbote, bambisi ya ngemba, to nzo ya kele ti lutaninu. Mbala yankaka, nge lenda tanga baverse ya Biblia yina nge kesadilaka sambu na kutubila bivuvu yai. Kansi, kumona ve mpamba balusakumunu yai​—kimpeve ya mbote mpi mawi ya mbote. Kana nge mekonda mambu yai, byese yonso yankaka ya nge lenda vanda na yo tazinga mingi ve.

2, 3. Inki lusakumunu ya sipesiali masonama ya Yeremia kesadisa beto na kuvingila?

² Ntangu yandi zabisaka Yeremia na kutubila kukatuka ya Bayuda na kimpika na Babilone, Nzambi kutulaka dikebi na mawi yina bo zolaka kuvanda na yo: “Mbala yai diaka beno ta bula bangoma, beno ta kina mpi na kiese.” (Tanga Yeremia 30:18, 19; 31:4, 12-14.) Nzambi kuyikaka dyaka dyambu mosi yina lenda pesa nge kikesa: “Bantu yina me lemba ti bayina yonso ke na nzala, mono ta sadisa bo; mono ta pesa bo masa ya madidi ti madia ya mbote.” Biblia mosi (NET Bible) kebalula dilaka ya Nzambi mutindu yai: “Mono talungisa mpenza bampusa ya bantu yina melemba mpi tapesa mpenza kikesa na myoyo yina mekonda kyese.”​—Yer. 31:25.

³ Yai kivuvu ya kitoko mpenza! Yehowa kutubaka nde yandi zolaka kusadisa mpenza bantu yina melemba mpi ya kele ve ti kikesa. Ee, mpi mambu yina Nzambi kesilaka, yandi kelungisaka yo. Masonama ya Yeremia kendimisa beto nde Nzambi tasadisa beto mpi. Kuluta dyaka, masonama yina kepesa beto  mayele ata bubu yai na mutindu beto lenda baka kikesa mpi kivuvu. Dyaka, yo kemonisa mitindu ya kyeleka yina beto lenda pesa bankaka kikesa, mpi kusadisa myoyo na bo ya melemba.

4. Sambu na nki beto lenda bakisa mawi ya Yeremia?

⁴ Kikesa ya Yeremia kusimbamaka na lusilu yai, mpi yo lenda vanda mutindu mosi sambu na beto. Sambu na nki? Yibuka dyambu mosi ya kele na Kapu ya 1 ya buku yai​—nde Yeremia kuvandaka “muntu bonso beto,” ata Elia mpi kuvandaka mutindu mosi. (Yak. 5:17) Yindula na mwa bikuma, bantangu yankaka, yina lendaka kulembisa Yeremia nitu to kumonisa yandi mpasi na mabanza. Ntangu nge kesala mpidina, yindula mutindu nge zolaka kudiwa na ntwala ya mambu ya mutindu mosi mpi sambu na nki mambu yina nge kekutana ti yo lenda lembisa nge.​—Roma 15:4.

5. Inki mambu lendaka kulembisa Yeremia?

⁵ Ziku, mambu yankaka yina vandaka kulembisa Yeremia nitu kukatukaka na bantu ya mbanza na yandi. Yandi yelaka na Anatoti. Mbanza yina ya Balevi kuvandaka na kitamina ya mwa bakilometre na ndambu ya nordi-esti ya Yeruzalemi. Profete kuzabanaka ti bantu ya Anatoti mpi ziku yandi vandaka ti bampangi kuna. Yezu kutubaka nde bo ke zitisaka ve profete na ntoto na yandi mosi, mpi mambu yai kumonanaka ya kyeleka sambu na Yeremia. (Yoa. 4:44) Bantu ya mbanza kusukaka kaka ve na kukonda luzitu to kutula dikebi na nsangu ya Yeremia. Kilumbu mosi Nzambi kutubaka nde, ‘bantu ya bwala Anatoti zolaka kufwa Yeremia.’ Bo tubaka na makasi yonso nde: ‘Nge fwete longa diaka ve na zina ya Mfumu Nzambi, kana ve beto tafwa nge.’ Yo keyitukisa mpenza na kumona nde, bamfinangani mpi mbala yankaka bampangi yina zolaka kuvanda na lweka na yandi, kunwanisaka yandi!​—Yer. 1:1; 11:21.

6. Kana bantu ya nge kesalaka ti bo to bantu yankaka kemenga nge, inki mambote nge lenda baka na mambu yina “bantu ya Anatoti” kusalaka Yeremia?

⁶ Kana bamfinangani, bana ya nzo-nkanda, bantu ya nge kesalaka ti bo, to nkutu bantu ya dibuta kepesa nge mpasi, baka  kikesa na mutindu yina Yehowa kusadilaka Yeremia mambu. Na ntangu yina, Nzambi kutubaka nde yandi zolaka ‘kupesa ndola’ na bantu ya Anatoti yina vandaka kutelamina profete na yandi. (Tanga Yeremia 11:22, 23.) Yo kele kyeleka nde lusilu ya Nzambi kusadisaka Yeremia na kununga konso kulemba yina yandi kutanaka ti yo ya kukatukaka na bantu ya bwala na yandi. Na nima, Nzambi kupesaka mpenza ndola yina na mutindu yandi tindaka “bampasi na bantu ya Anatoti.” Na yina metala nge, zaba nde Yehowa kemona mambu yina kesalama, to yandi tapesa ndola na bantu yina kele na kisina na yo. (Nk. 11:4; 66:7) Kana nge “vanda ngolo” na malongi ya Biblia mpi nge sala mambu yina kele mbote, yo lenda sadisa bambeni yankaka na kuguluka na mpasi yina tabwila bo.​—1 Tim. 4:16.

Na mukanda ya Yeremia, nki kemonisa nde Nzambi ketulaka dikebi na mawi ya bantu na yandi, mpi inki mutindu dyambu yai kusadisaka profete?

 MAMBU YINA LENDA LEMBISA

7, 8. Bampasi ya nki mutindu bo monisaka Yeremia, mpi yo vandaka ti nki bupusi na luzingu na yandi?

⁷ Yeremia kukutanaka kaka ve ti mambu ya mbi yina bantu ya bwala na yandi vandaka kutuba. Mbandu mosi ketadila muntu mosi ya mfunu na Yeruzalemi, nganga-Nzambi mosi na zina ya Pashure. * Ntangu yandi waka mbikudulu ya Nzambi, ‘Pashure kubulaka Yeremia mpi kutulaka yandi na boloko.’ (Yer. 20:1, 2) Ziku bangogo yai vandaka kutendula mambu mingi kuluta kubula muntu mbata na ilungi. Bantu yankaka ketubaka nde Pashure kusongaka bantu na kubula Yeremia bafimbu 40. (Kul. 25:3) Ntangu Yeremia vandaka kumona mpasi na nitu, ziku bantu yankaka vandaka kuseka yandi, kufinga yandi, mpi nkutu kulosila yandi mate. Mambu kusukaka ve kaka pana. Pashure kutulaka Yeremia na dibaya ya kutobula matobo mpimpa ya mvimba. Ngogo ya Kiebreo ya bo mesadila kemonisa nde nitu na yandi kukonamaka. Ee, bo salaka na nku yonso nde Yeremia kumona mpasi mpimpa ya mvimba, mbala yankaka ya kukangama na dibaya.

⁸ Inki bupusi mambu yina bo salaka Yeremia kuvandaka na yo na luzingu na yandi? Yandi songaka Nzambi nde: “Bantu yonso ke seka mono . . . ntangu yonso.” (Yer. 20:3-7) Nkutu ngindu ya kuyambula na kutuba sambu na zina ya Nzambi kwisilaka yandi  na mabanza. Kansi nge mezaba nde Yeremia lendaka ve mpi kusalaka ve dyambu yina. Kansi, nsangu yina Nzambi pesaka yandi mukumba na kuzabisa kuvandaka ‘kupela bonso tiya na mikwa [ya Yeremia]’ mpi yo lombaka nde yandi tuba sambu na Yehowa.​—Tanga Yeremia 20:8, 9.

9. Sambu na nki yo kele mfunu nde beto yindula mambu yina kukuminaka Yeremia?

⁹ Disolo yai lenda sadisa beto kana bantu yina beto mezaba, yo vanda bampangi, bamfinangani, bantu ya beto kesalaka ti bo to bana ya nzo-nkanda keseka beto. Yo fwete yitukisa beto ve kana ntangu yankaka kimbeni ya mutindu yina kulembisa beto mwa fyoti. Yo lenda salama mpi kana bo kemonisa beto mpasi na nitu sambu beto kelanda lusambu ya kyeleka. Mambu yai kuvandaka na bupusi na mawi ya Yeremia, muntu ya kukonda kukuka. Keti beto kele ve ti mawi bonso ya yandi? Kansi, beto fwete vila ve nde Nzambi kusadisaka Yeremia na kuvutukila kyese na yandi mpi na kuditudila yandi dyaka ntima. Kulemba nitu yina kuzingaka ve kimakulu, yo tazinga mpi ve kimakulu sambu na beto.​—2 Kor. 4:16-18.

10. Inki mutindu Biblia kesadisa beto na kubakisa mabanza ya Yeremia?

 ¹⁰ Bantangu yankaka mabanza ya Yeremia kusobaka, yo salamaka nkutu mingi. Keti nge mpi mekutanaka ti dyambu ya mutindu mosi​—mbala yankaka nge vandaka ti mabanza ya mbote mpi na nima nge lembaka nitu mpi kukumaka mawa​-mawa? Na yina metala mawi ya mbote yina yandi vandaka na yo ntete, tala bangogo yina kele na Yeremia 20:12, 13. (Tanga.) Na nima ya mambu yina Pashure kusalaka yandi, Yeremia kusepilaka na kuvanda bonso nsukami yina bo megulusa na “maboko ya bantu ya mbi.” Bantangu yankaka, ziku nge mewaka dezia mpusa ya kuyangalala, ya kuyimbila Yehowa, ata yo vandaka na nima ya kugulusa nge na mutindu mosi buna to sambu dyambu mosi ya kyese kusalamaka na luzingu na nge to na kisalu ya Bukristu. Yo kevandaka mbote mpenza na kudiwa mutindu yina!​—Bis. 16:25, 26.

11. Kana mabanza na beto kele na kusoba​-soba, inki beto fwete yibuka na yina metala Yeremia?

¹¹ Kansi, sambu beto kele bantu ya kukonda kukuka, mabanza na beto lenda soba, kaka mutindu mabanza ya Yeremia kusobaka. Na nima ya kutuba nde “yimbila Mfumu Nzambi bankunga,” yandi vandaka ya kukonda kivuvu, ziku mansanga vandaka kubasika yandi na meso. (Tanga Yeremia 20:14-16.) Yandi lembaka ngolo na mabanza na mpila nde yandi kudiyulaka kana kilumbu yina yandi butukaka kuvandaka mfunu! Na kukonda kivuvu na yandi, yandi tubaka nde muntu yina kuzabisaka lubutuku na yandi kuvandaka muntu ya mawa  bonso Sodome na Gomore. Kansi dyambu ya mfunu yo yai: Keti Yeremia kulandaka na kuvanda ti mabanza ya kukonda kivuvu? Keti yandi yambulaka mpi kundimaka na kulanda na kuzinga ti mawi yina ya kulemba nitu? Ve. Kansi, yo kemonana nde yandi salaka ngolo sambu na kununga kulemba nitu yina, mpi yandi nungaka. Beto tadila mambu yina yandi ketuba na nima, mutindu yo kele ya kusonika na mukanda ya Yeremia. Pashure yankaka, yina kuvandaka mfumu, kunatilaka Yeremia ngyufula ya Ntotila Sedesiasi na yina metala mutindu bantu ya Babilone kuzyungaka Yeruzalemi. Yeremia kusadilaka dibaku yina, mpi yandi zabisaka na kikesa yonso mfundusu ya Yehowa mpi mambu yina zolaka kusalama na nima. (Yer. 21:1-7) Yo kele pwelele nde Yeremia landaka kusala ti kikesa yonso bonso profete!

12, 13. Inki beto lenda sala sambu na kununga bansoba ya nene yina kesalamaka na mabanza na beto?

¹² Mabanza ya bansadi yankaka ya Nzambi kesoba-sobaka bubu yai. Kikuma mosi lenda tadila mavimpi ya nitu​—ziku kumata ya ba hormone to kukonda bukatikati ya shimi na nitu​—mpi munganga ya mefwana lenda pesa bangindu sambu na kufyotuna kiteso ya bansoba ya mabanza ya mutindu yai. (Luka 5:31) Kansi, sambu na bantu mingi na kati na beto, mawi ya ngolo ya kyese to mawa ya beto kewaka bantangu yankaka kevandaka ve ya kuluta ndilu to ya mbi. Ntembe kele ve nde, beto kevandaka ti mawi mingi ya mbi na luzingu sambu beto kele bantu ya kukonda kukuka. Yo lenda katuka na kulemba to kana beto mefwila muntu mosi ya beto kezolaka. Kana beto mekutana ti dyambu ya mutindu yina na luzingu, beto lenda yibuka nde mabanza ya Yeremia mpi kusoba​-sobaka, kansi Nzambi landaka kaka kundima yandi. Sambu na kununga dyambu yina, yo lenda vanda mfunu nde beto soba bikalulu na beto ya konso kilumbu sambu na kupema mingi. To yo lenda lomba nde beto sosa ntangu sambu na kubaka ndembikilu na nima ya kufwila muntu. Kansi, yo kele mfunu mingi nde beto landa na kukwenda na balukutakanu ya Bukristu mpi kulanda na kusala mbala na mbala bisalu ya teokrasi. Yai kele mambu ya mfunu sambu na kulanda na kuvanda ti bukatikati mpi kyese na kisalu ya Nzambi.​—Mat. 5:3; Roma 12:10-12.

 ¹³ Ata kana kulemba nitu na nge kele dyambu ya mesalama kaka mbala mosi, ya kesalamaka ve mbala mingi to yo kesalamaka mbala mingi sambu mawi na nge kesoba-sobaka, mambu yina Yeremia kukutanaka na yo lenda sadisa nge. Mutindu beto mekatuka kumona yo, bantangu yankaka yandi lembaka mpenza nitu. Ata mpidina, yandi bikaka ve nde kulemba nitu yina kupusa yandi na kuyambula Nzambi yina yandi vandaka kuzola mpi yina yandi vandaka kusadila na kwikama yonso. Ntangu bambeni na yandi yina yandi sadilaka mambu ya mbote sadilaka yandi mambu ya mbi, yandi sambaka mpi kutulaka ntima na yandi na Yehowa. (Yer. 18:19, 20, 23) Vanda ti lukanu ya kulanda mbandu ya Yeremia.​—Mawa 3:55-57.

Kana bantangu yankaka nge mewa kulemba nitu to mawa, nki mutindu nge lenda sadila mambu yina nge melonguka na mukanda ya Yeremia?

KETI NGE TAPESA KIKESA NA BANTU YINA MELEMBA?

14. Na nki mutindu ya sikisiki Yeremia kubakaka kikesa?

¹⁴ Yo kele mbote nde beto tula dikebi na mutindu bo pesaka Yeremia kikesa mpi na mutindu yandi pesaka kikesa na bantu yankaka yina ‘kulembaka.’ (Yer. 31:25) Mingimingi, Yehowa muntu kupesaka profete kikesa. Yindula mutindu nge zolaka kubaka kikesa kana nge waka Yehowa kesonga nge nde: “Bubu mono ke pesa nge ngolo na kutelamaka na ntwala na bo; nge ta vandaka ngolo mingi bonso bwala yina kele ngolo mingi. . . . Bo ta nwanisa nge kansi bo ta kuka ve kubedisa nge, sambu mono muntu ta vandaka na nge na kusadisa nge. Mono Mfumu Nzambi muntu me tuba.” (Yer. 1:18, 19) Yo yina, Yeremia kutubaka sambu na Yehowa nde “nge muntu ke kebaka mono, nge muntu ke pesaka mono ngolo, nge mpi muntu ke sadisaka mono na ntangu ya mpasi.”​—Yer. 16:19.

15, 16. Mutindu yina Yehowa kupesaka Yeremia kikesa kemonisa nki mambu yina beto lenda sala sambu na kusyamisa bankaka?

¹⁵ Bangogo yai ya Yehowa kusongaka Yeremia kebenda mpenza dikebi: “Mono muntu ta vandaka na nge.” Keti nge kemona na bangogo yai dyambu ya nge lenda sala kana muntu mosi ya  nge mezaba kele ti mfunu ya kikesa? Kuzaba nde mpangi-Mukristu mosi ya bakala to ya nkento to mbala yankaka muntu ya dibuta kele ti mfunu ya kikesa kele kima mosi; kansi kulungisa mbote-mbote mpusa yina kele kima yankaka. Mbala mingi, kima ya kuluta mbote kele kusala dyambu yina Nzambi kusalaka sambu na Yeremia​—vanda ti muntu yina kemona mpasi. Na nima, mbala yankaka, tuba bangogo yina kepesa kikesa, kansi kutuba ve bangogo kuluta mingi. Bangogo fyoti tasala mambu mingi ya mbote kana yo kele bangogo ya nge mepona sambu na kukitisa ntima mpi kupesa kikesa. Yo kele mfunu ve nde nge tuba kaka bonso muntu ya mezaba kutuba mbote mpenza. Sadila bangogo ya petepete ya kemonisa dikebi mpi zola ya Bukristu. Bangogo ya mutindu yina lenda sala mambu mingi.​—Tanga Bingana 25:11.

¹⁶ Yeremia kulombaka nde: “Mfumu Nzambi . . . yindula mono, sadisa mono.” Ebuna inki mambu kusalamaka na nima? Profete ketuba nde: “Mono waka mambu yonso ya nge vandaka kutuba na mono, [mpi mu yantikaka kudya yo, NW]; mambu yango pesaka mono mpi kiese mingi na ntima.” (Yer. 15:15, 16) Muntu yina nge kezola kupesa kikesa lenda vanda mpi ti mfunu ya dikebi. Ya kyeleka, bangogo na nge kele ve kiteso mosi ti ya Yehowa. Kansi, nge lenda kotisa bangogo yankaka ya Nzambi na mambu ya nge ketuba. Bangogo ya masonga, ya mekatuka na ntima, mpi ya mesimbama na Biblia lenda sepedisa mpenza ntima ya muntu yina melemba nitu.​—Tanga Yeremia 17:7, 8.

17. Nki dilongi ya mfunu beto lenda baka na mutindu Yeremia kusalaka mambu ti Sedesiasi mpi Yohanani?

¹⁷ Simba nde Yeremia kusukaka kaka ve na kubaka kikesa na Nzambi, kansi yandi pesaka mpi bankaka kikesa. Inki mutindu? Kilumbu mosi, Ntotila Sedesiasi kuzabisaka Yeremia boma na yandi sambu na Bayuda yina kusalaka bangwisana ti bantu ya Babilone. Profete kutubaka bangogo ya kepesa kikesa, mpi yandi syamisaka ntotila na kulemfukila Yehowa sambu mambu kusuka mbote sambu na yandi. (Yer. 38:19, 20) Ntangu Yeruzalemi kubwaka mpi Bayuda fyoti mpamba ya kugulukaka kubikalaka na bwala, Yohanani, mfumu na bo ya basoda kubakaka lukanu ya kunata bantu na Ezipte. Kansi, ntetentete yandi yulaka Yeremia. Profete kuwaka mambu yina Yohanani kusongaka yandi mpi na nima yandi sambaka Yehowa. Na nima, profete kuzabisaka yandi  mvutu ya kikesa ya katukaka na Yehowa, mpi yandi tubaka mambote yina bo zolaka kubaka kana bo landa lutwadisu ya Yehowa yina vandaka kulomba bo na kubikala na bwala. (Yer. 42:1-12) Na bambandu yina yonso zole, Yeremia kuwidikilaka ti dikebi na ntwala ya kutuba. Kuwidikila kele mfunu sambu na kupesa bankaka kikesa. Bika nde muntu yina kele na mpasi kukangula ntima na yandi. Widikila basusi mpi boma na yandi. Kana mpila kele, tuba bangogo yina kepesa kikesa. Nzambi tapesa nge ve mbona-meso ya mambu yina nge tazabisa muntu yina kele na mfunu ya kikesa, kansi nge lenda kotisa bangindu ya mbote ya kekatuka na Ndinga ya Nzambi, bangindu yina ketubilaka mambu yina beto tabaka na bilumbu kekwisa.​—Yer. 31:7-14.

18, 19. Inki mbandu ya bangogo ya kepesa kikesa na bankaka kemonana pwelele na masolo ya bantu ya dikanda ya Rekabi mpi Ebedi-Meleki?

¹⁸ Sedesiasi ti Yohanani kundimaka ve bandongisila ya kikesa yina Yeremia kupesaka, mpi bubu yai bankaka lenda buya na kundima bandongisila na nge. Kubika ve nde mambu yina kulembisa nge nitu. Bantu yankaka kundimaka kikesa yina Yeremia kupesaka bo, mpi ntembe kele ve nde bantu mingi tandima mpi bangogo na nge. Yindula bantu ya dikanda ya Rekabi, kimvuka mosi ya bantu ya Keni, yina kusalaka bangwisana ti Bayuda banda bamvula mingi. Mosi na kati ya bantuma yina nkaka na bo Yonadabi kupesaka bo vandaka kutuba nde, bonso banzenza, bo fwete nwa ve vinu. Ntangu bantu ya Babilone kunwanisaka bo, Yeremia kunataka bantu ya dikanda ya Rekabi na nzo ya madya na tempelo. Na nsi ya lutwadisu ya Nzambi, Yeremia kutulaka vinu na ntwala na bo. Sambu na kumonisa luzitu na nkaka na bo mpi na luswaswanu ti kukonda bulemfu ya Izraele, bantu ya dikanda ya Rekabi kulemfukaka mpi kuzolaka ve kunwa vinu. (Yer. 35:3-10) Yeremia kuzabisaka bo nde Yehowa kusikisaka mpi kupesaka bo lusilu na yandi sambu na makwisa na bo. (Tanga Yeremia 35:14, 17-19.) Yina kele mbandu ya nge lenda landa ntangu nge kepesa nsyamisa: Sikisa bankaka na masonga yonso kana mpila kele.

¹⁹ Yeremia kusalaka mpi mpidina ti Ebedi-Meleki, muntu ya Etiopia, yina kusalaka bonso mfumu na nzo ya Ntotila Sedesiasi. Ti kukonda lunungu, bamfumu ya Bayuda kukotisaka Yeremia na dibulu ya masa ya potopoto mpi kubikaka yandi kuna sambu  yandi fwa. Ebedi-Meleki kubondilaka Ntotila Sedesiasi, mpi yandi pesaka yandi nswa ya kugulusa profete. Bakala yai ya nzenza kusalaka mpidina, ata yo kemonana nde yandi kutanaka ti kimbeni ya ngolo. (Yer. 38:7-13) Ntembe kele ve nde Ebedi-Meleki vandaka ya kukabwana ti bamfumu yina ya Bayuda, ziku yandi vandaka kuwa boma na dyambu yina zolaka kukwisila yandi na nima. Yeremia kukangaka ve maboko, na kuyindulaka kaka nde Ebedi-Meleki tanunga mambu yina yandi mosi. Yandi pesaka ngindu na yandi, mpi yandi tubaka bangogo ya kepesa kikesa ya ketadila balusakumunu yina Nzambi zolaka kupesa Ebedi-Meleki na bilumbu kekwisa.​—Yer. 39:15-18.

20. Inki mambu beto fwete zola kusala sambu na bampangi na beto, baleke to bambuta?

²⁰ Ya kyeleka, mutindu beto metanga yo na mukanda ya Yeremia, beto memona bambandu ya kuluta mbote na mutindu yina beto lenda sala mambu yai ya ntumwa Polo kulongisilaka bampangi na beto ya Tesalonika na kusala: “Beno pesana kikesa, beno sadisana beno na beno . . . Mfumu na beto Yesu Kristo kutala beno na disu ya mbote.”​—1 Tes. 5:11, 28.

Inki mambu nge kelonguka na Yeremia yina nge kekana na kusadila ntangu nge kesala ngolo sambu na kusyamisa bantu ya melemba?

[Noti na nsi ya lutiti]

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 86]

Inki mutindu kimbeni to maseka lenda vanda na bupusi na mawi na beto?