KAPU YA TANU

Inki Banduku Nge Tapona?

1, 2. (a) Inki bampasi Bakristu kekutana na yo na yina metala banduku? (b) Sambu na nki beto fwete tula dikebi na banduku yina Yeremia kuponaka?

 INKI nge tasala kana bantu ya nge kesalaka ti bo to ketangaka ti bo, to bamfinangani, kubingisa nge na kuvukana na nkinsi ya lubutuku? Inki nge tasala kana mfumu na nge ya kisalu kulomba nge na kukusa to na kusala dyambu mosi ya kefwa nsiku? To nki nge tasala kana bamfumu ya luyalu kulomba nge na kudikotisa na bisalu ya nsi-ntoto? Ziku kansansa na nge tasonga nge na kusala ve mambu yai yonso, ata nkutu bo lenda seka nge to kusadila nge mambu na mutindu ya mbi mpenza kana nge buya kusala mpidina.

² Mutindu beto tamona yo, mbala mingi Yeremia kukutanaka ti bampasi ya mutindu mosi. Ntembe kele ve nde nge lenda baka mambote na kutadila bantu mpi bimvuka yankaka yina Yeremia kulutisaka ntangu ti bo na nsungi ya bamvula ya kisalu na yandi. Bankaka na kati na bo kumekaka kulembisa yandi sambu yandi sala ve kisalu na yandi. Kele ti bantu yankaka yina Yeremia vandaka kulutisa ntangu mingi ti bo, kansi yina kuvandaka ve ata fyoti banduku yina yandi ponaka. Kansi, nge lenda baka mambote kana nge tula dikebi na banduku yina Yeremia kuponaka, bayina kusadisaka yandi mpi kupesaka yandi kikesa sambu yandi bikala ya kwikama. Ee, beto lenda baka malongi na balukanu ya ketadila banduku yina Yeremia kubakaka.

 NGE KESALAKA KINDUKU TI BANANI?

3. Sedesiasi kuzolaka nde Yeremia kusala nki, mpi inki Yeremia kusalaka?

³ Ntotila Sedesiasi kuyulaka bangindu ya Yeremia mbala mingi na ntwala nde bo fwa Yeruzalemi. Sambu na nki? Ntotila kuvingilaka nde Yeremia kupesa yandi bamvutu ya kepesa kikesa na bangyufula na yandi na yina metala makwisa ya kimfumu na yandi. Yandi zolaka nde Yeremia kuzabisa yandi nde Nzambi  takotila bantu ya Yuda sambu na kugulusa bo na bambeni. Na nzila ya mimonisi, Sedesiasi kubondilaka Yeremia nde: “Pardo, tubila beto na Mfumu Nzambi sambu Nabukodonozore, ntotila ya Babilonia, me kwisa na kunwanisa beto. Mbala ya nkaka Mfumu Nzambi ta sala ata kidimbu mosi na kusadisa beto, yandi lenda kula Nabukodonozore.” (Yer. 21:2) Ntotila kuzolaka ve kulanda lutwadisu ya Nzambi ya kudipesa na bantu ya Babilone. Muntu mosi ya mayele kufwanisaka Sedesiasi ti “mbefo mosi ya kevutukaka mbala na mbala na munganga sambu na kusosa lusadisu, kansi yandi kezola ve nkinsi ya bo mesonikila yandi.” Inki beto lenda tuba sambu na Yeremia? Sedesiasi zolaka kuyantika kuzola Yeremia mingi kana yandi zabisaka yandi mambu yina yandi vandaka kuzola kuwa. Ebuna, sambu na nki Yeremia kusobaka kaka ve nsangu na yandi sambu na kukatula mpasi na luzingu na yandi? Yandi buyaka kusala mutindu yina sambu Yehowa songaka yandi na kutuba nde Yeruzalemi zolaka kubwa.​—Tanga Yeremia 32:1-5.

4. Inki balukanu yo kelombaka nde beto baka na yina metala kusala kinduku, mu mbandu na kisika na beto ya kisalu?

⁴ Luzingu na nge mefwanana ti ya Yeremia na mitindu mingi. Ntembe kele ve nde, nge kelutisaka ntangu ti bamfinangani, bantu ya nge kesalaka ti bo, to ya nge kelongukaka ti bo nzo-nkanda mosi yina kele bankundi na mutindu mosi buna. Kansi, keti nge takwenda ntama mpi kusala kinduku ti bo ata nkutu nge kemona nde bo kezolaka ve kutula dikebi na nsangu to kulanda lutwadisu ya Nzambi? Yeremia lendaka kuzenga ve bangwisana yonso ti Sedesiasi; yandi vandaka kaka ntotila, ata ntangu yandi vandaka kubuya kulanda bandongisila ya Nzambi. Kansi, ata kima mosi ve vandaka kupusa Yeremia na kundima mabanza ya mbi ya ntotila to kusosa kundimama na yandi. Ya kyeleka, kana Yeremia kundimaka na kusala mambu yina ntotila vandaka kuzola, Sedesiasi lendaka kupesa yandi makabu to mambote mingi yankaka. Kansi, Yeremia kubuyaka na kubwa na konso bupusi to mpukumuna ya kusala kinduku ya ngolo ti Sedesiasi. Sambu na nki? Sambu Yeremia kuvandaka ve ya kuyilama na kusoba pozisio yina Yehowa  songaka yandi na kuvanda na yo. Mbandu ya Yeremia fwete pusa beto na kutala kana bantu yina beto keponaka bonso banduku kesyamisaka beto na kuvanda ya kwikama na Nzambi. Nge lenda zenga ve bangwisana yonso ti bantu yina kesadilaka ve Nzambi​—bayina nge kekutanaka ti bo na kisalu, na nzo-nkanda, to na kisika ya nge kezingaka. (1 Kor. 5:9, 10) Kansi, nge kebakisa nde kana nge pona banduku ya mutindu yai, nge lenda fwa mpenza kinduku na nge ti Nzambi.

KETI NGE TASALA KINDUKU TI BANTU YINA KEKWIKILAKA VE NA MAMBU YA NZAMBI?

5, 6. Bantu yankaka kusalaka inki sambu na kumeka kukangisa Yeremia munoko?

⁵ Sedesiasi mpamba ve muntu kuvandaka ti bupusi ya mbi na luzingu ya Yeremia. Nganga​-Nzambi mosi na zina ya Pashure ‘bulaka’ Yeremia, ziku yandi budisaka yandi bafimbu 39. (Yer. 20:2; Kul. 25:3) Bamfumu yankaka ya Yudea kusalaka mpi dyambu ya mutindu mosi mpi na nima bo tulaka Yeremia na boloko na nzo ya minyololo. Mambu vandaka mpasi  mingi na boloko yina bo tulaka profete mpi na nima ya bilumbu mingi yandi waka boma nde yandi zolaka kufwa kuna. (Tanga Yeremia 37:3, 15, 16.) Na nima ya kubasika ya Yeremia na boloko sambu na mwa ntangu fyoti, bamfumu yankaka kusyamisaka Sedesiasi na kufwa yandi. Na mabanza na bo, yandi vandaka kulembisa basoda ya Yuda. Yo salaka nde bo losa profete na kati ya dibulu ya masa ya potopoto sambu yandi kufwa. (Yer. 38:1-4) Nge mekatuka kutanga nde Nzambi kugulusaka Yeremia na lufwa yina ya mpasi. Kansi, mambu yai kemonisa mutindu bantu yina yo lombaka nde bo zaba mambu mbote kukondaka lukwikilu na mambu yina profete ya Nzambi kutubaka; bo nwanisaka yandi.

⁶ Bambeni ya Yeremia kuvandaka ve kaka bamfumu ya luyalu. Kilumbu mosi, bantu yina kukatukaka na Anatoti, bwala ya Yeremia ya kisina​—nge lenda binga bo bamfinangani na yandi​—kusosaka kufwa yandi kana yandi yambula ve kubikula. (Yer. 11:21) Bo sepelaka ve ti mambu yina Yeremia kutubaka mpi bo sosaka kusala yandi mbi. Kansi, Yeremia kuponaka Yehowa bonso nduku na yandi na kisika ya kupona bamfinangani na yandi. Bantu yankaka ya ntangu na yandi kusukaka kaka ve na bangogo. Ntangu Yeremia kusadilaka vangu sambu na kusyamisa  Bayuda na kutula bankingu na bo na nsi ya vangu ya ntotila ya Babilone mpi kulanda na kuzinga, Anania kukatulaka vangu yina ya dibaya na nkingu ya Yeremia mpi kuzengaka yo bitini-bitini. Sambu na profete yai ya luvunu, Yehowa kutubaka nde: “Mono me katula ngolo ya ntotila ya Babilonia.” Anania kufwaka kaka na mvula yina, mpi nge mezaba nani kumonanaka profete ya kyeleka. (Yer. 28:1-11, 17) Na nima ya lufwa ya Yeruzalemi mutindu Yeremia kukebisaka yo na ntwala, Yohanani ti bamfumu yankaka ya basoda kubuyaka kuzitisa ntuma ya Nzambi ya kubikala na ntoto ya Yuda. Bo zabisaka Yeremia nde: “Nge ke tuba luvunu. . . . Nzambi na beto, me tinda nge ve na kutubila beto nde beto kwenda ve kuzinga na nsi ya Ezipte.” Bo buyaka kulemfukila Yehowa mpi bo nataka Yeremia ti Baruki na Ezipte.​—Yer. 42:1–43:7.

Yo lombaka nde Yeremia kuzinga ti bantu ya nki mutindu? Inki dilongi nge kebaka na mbandu ya Yeremia?

7. Inki dyambu ya mpasi ya ketadila kwikama na Yehowa nge kekutana na yo?

⁷ Na nsungi ya bamvula mingi, Yeremia kuzingaka na kati-kati ya bambeni mpi bantu yina kekwikilaka ve na mambu ya Nzambi. Yindulula luzingu na yandi. Kukonda mpasi, yandi lendaka kundima kinduku ya bantu yina kuvandaka ti luzitu mingi ve sambu na Nzambi mpi Ndinga na yandi. Bo vandaka kuzinga na nzyunga na yandi. Inki beto lenda tuba sambu na luzingu na nge? Ziku nge mesalaka bangwisana ti bantu yina kele ya kufwanana ti bayina kuvandaka na nzyunga ya Yeremia. Yo vanda bo kemonisa kimbeni na bo sambu na nge to sambu na Nzambi na nge ti makasi yonso to bo kemonana bonso bantu ya mwa mbote, keti nge tapona na kusala kinduku ti bo? Keti yo tavanda mayele na kulutisa ntangu ti bantu yina kezitisaka ve bambikudulu ya Nzambi? Kana Yeremia kuvandaka na kisika na nge, keti yandi zolaka kusala kinduku ti bantu yina kebuyaka kyeleka ya Ndinga ya Nzambi na luzingu na bo to bayina ketulaka ntima na bantu? (2 Bans. 19:2)  Nzambi kumonisaka Yeremia pwelele mambu yina kekuminaka bayina ketulaka ntima na bantu na kisika ya kutula ntima na Nzambi. (Tanga Yeremia 17:5, 6.) Nge kekudiwa inki mutindu sambu na dyambu yai?

8. Tubila bampasi yina Bakristu lenda kutana na yo na kisika ya nge kezingaka.

⁸ Bakristu yankaka memonaka nde bo lenda nata mumbongo to kisalu na bo na ntwala na kusosaka kulutisa ntangu ti bakiliya. Kansi, keti kulanda nzila ya mutindu yina lenda sala nde Bakristu yina kudikotisa na kinduku ya mbi mpi kuditula na kigonsa, bonso kuta masolo ya nsoni to kunwa malafu mingi? Nge lenda bakisa sambu na nki Bakristu mingi ya kekutanaka ti desizio yai meponaka na kubuya kinduku ya mbi ata nkutu yo ketendula kuyambula mambu yina bantu ya nsi-ntoto lenda mona bonso mambote to kiyeka yina bo lendaka baka. Mutindu mosi, mfumu mosi ya kisalu to bantu ya nge kesalaka ti bo lenda wa nsoni ve na kusadila bakiliya mambu na luvunu yonso. Kansi, Bakristu ya kyeleka kebuyaka bupusi ya bantu yina kele na nzyunga na bo. Bantangu yankaka, yo lenda vanda mpasi na kubaka badesizio na mambu ya mutindu yina. Beto lenda monisa ntonda sambu na bambandu bonso ya Yeremia, yina kulandaka na kuzinga luzingu mosi yina kusalaka nde yandi vanda ti kansansa ya mbote mpi, kuluta dyaka mfunu, bangwisana ya mbote ti Nzambi.

9. Inki kigonsa muntu lenda kutana na yo kana yandi kezola kulanda nzila ya bantu mingi?

⁹ Nkadilu ya Yeremia mpi balukwikilu na yandi kusalaka nde bantu yankaka ya Yudea kuvweza yandi. (Yer. 18:18) Kansi, yandi vandaka ti luzolo ya kuswaswana ti bantu ya ntangu na yandi yina kulandaka nzila yina bantu mingi vandaka kulanda. (Yer. 8:5, 6) Bantangu yankaka, Yeremia vandaka kundima nkutu na ‘kuvanda yandi mosi.’ Yandi monaka mbote na kusala mutindu yina na kisika ya kusala kinduku ti bantu yina zolaka kuvanda ti bupusi ya mbi na luzingu na yandi. (Tanga Yeremia 9:4, 5; 15:17.) Ebuna nge? Bubu yai, bonso na bilumbu ya Yeremia, nzila ya bantu mingi kele nzila ya kukonda kwikama na Nzambi. Banda ntama, bansadi ya Yehowa  kekudikebaka na yina metala kusola banduku. Yo ketendula ve nde Yeremia kukondaka banduku. Mwa ndambu ya bantu kukotilaka mpi kusadisaka yandi. Bantu yango kuvandaka banani? Kuzaba bo lenda sadisa nge mingi mpenza.

INKI BANDUKU YEREMIA KUPONAKA?

10, 11. (a) Inki minsiku kusadisaka Yeremia na kupona banduku na yandi? (b) Banani kuvandaka banduku ya Yeremia, mpi nki bangyufula beto lenda kudiyula sambu na bo?

¹⁰ Ti banani Yeremia zolaka kusala kinduku? Na nsi ya lutwadisu ya Yehowa, mbala na mbala yandi bedisaka bantu ya mbi, ya luvunu, ya kukonda lunungu, ya nku, ya mansoni, mpi bayina vandaka ve kutudila bankaka dikebi​—bayina kuyambulaka lusambu ya bunkete sambu na kusamba banzambi ya biteki, mpi na mutindu yina bo vandaka kusala pite na kimpeve. Yandi longisilaka bampangi na yandi Bayuda nde: ‘Beno bika luzingu na beno ya mbi, beno bikisa banzila na beno ti mambu ya beno ke salaka.’ (Yer. 18:11) Ata na nima ya lufwa ya Yeruzalemi, Yeremia kukumisaka bisalu ya “kuzola ya Mfumu Nzambi ke zolaka beto,” “mawa” na yandi, mpi ‘kuzola na yandi ya nene mpenza.’ (Mawa 3:22-24) Yeremia vandaka kuzola kuvanda kaka nduku ya bansadi ya kwikama ya Yehowa.​—Tanga Yeremia 17:7.

¹¹ Beto mezaba mpenza bantu yina Yeremia kuponaka na kuvanda banduku na yandi ya ngolo. Kele ti babakala mingi yina kuvandaka mpenza banduku na yandi ya kisalu​—Ebedi-Meleki, Baruki, Seraya, mpi bana ya Shafani ya babakala. Beto lenda kudiyula nde: ‘Bo vandaka bantu ya nki mutindu? Inki bangwisana bo vandaka na yo ti Yeremia? Na nki mutindu bo vandaka banduku na yandi ya mbote? Mpi nki mutindu bo sadisaka Yeremia na kutanina kwikama na yandi?’ Bika beto tadila yo ti luzingu na beto mosi na mabanza.

12. (a) Na nki mambu Yeremia mpi Baruki kufwananaka, mutindu lutiti 58 kemonisa yo? (b) Seraya kuvandaka nani, mpi nki mambu beto mezaba na yina metala yandi?

¹² Yo kemonana nde Baruki, mwana ya Neria, kuvandaka nduku ya ngolo ya profete Yeremia. Yeremia vandaka kutudila  yandi ntima mpi kupesaka yandi mukumba ya kusonika bamfundusu yina Yehowa kutubaka na nzila ya profete mpi mukumba ya kutanga mukanda yina yandi sonikaka, ntetentete na meso ya bantu yonso mpi na nima na ntwala ya bamfumu ya Yuda. (Yer. 36:4-8, 14, 15) Baruki kuvandaka ti lukwikilu ya mefwanana ti ya Yeremia mpi vandaka kundima nde mambu yina Nzambi kuzabisaka na ntwala zolaka kulungana. Babakala yina kukutanaka ti mambu ya mutindu mosi na nsungi ya bamvula 18 ya nsuka ya mavwanga na Yuda. Bo lutisaka ntangu mingi na kusalaka kumosi na mukumba ya kimpeve yina bo vandaka na yo. Bo zole kutanaka ti bampasi mpi bo vandaka ti mfunu ya kubumbana bambeni. Mpi bo zole kubakaka kikesa ya kukatukaka na Yehowa. Ziku Baruki kuvandaka na dibuta mosi ya lukumu ya balongi ya bansiku na Yuda. Masonuku kebinga yandi “kalaki,” mpi mpangi na yandi Seraya kuvandaka nsadi mosi ya mfunu ya leta. Bonso Baruki, Seraya kusalaka na nima ti Yeremia sambu na kuzabisa bansangu ya bambikudulu ya Yehowa. (Yer. 36:32; 51:59-64) Yo fwete vanda nde, luzolo yina bana yai ya Neria kuvandaka na yo ya kusala ti Yeremia na bantangu yina ya mpasi kupesaka profete ngolo mpi kikesa. Nge mpi lenda baka ngolo mpi kikesa na bantu yina kesalaka kisalu ya Yehowa na kwikama yonso na lweka na nge.

Inki nge lenda longuka na mutindu Yeremia kuponaka banduku?

13. Mutindu bo kemonisa yo na lutiti 63, inki mutindu Ebedi-Meleki kudimonisaka nduku ya mbote sambu na Yeremia?

¹³ Ebedi-Meleki kuvandaka nduku yankaka ya ngolo ya Yeremia. Ntangu bamfumu yina kuwaka makasi kulosaka Yeremia na dibulu ya kukonda masa sambu yandi fwa, muntu yina kusalaka na kikesa yonso sambu na kugulusa yandi kuvandaka nzenza mosi na zina ya Ebedi-Meleki, muntu ya Etiopia. Yandi vandaka tongu, disongidila mfumu mosi na nzo ya ntotila. Na meso ya bantu yonso, yandi kwendaka kukutana ti Sedesiasi, yina vandaka ya kufonga na Kielo ya Benyamini. Ti kikesa yonso, Ebedi-Meleki kulombaka nswa na Sedesiasi sambu na  kugulusa Yeremia na dibulu ya masa ya potopoto. Yandi bakaka babakala 30 sambu na kusala kisalu yina, dyambu ya kemonisa nde Ebedi-Meleki kuyindulaka nde mbala yankaka bambeni ya Yeremia zolaka kunwanisa yandi. (Yer. 38:7-13) Beto kezaba ve kiteso ya bangwisana yina Ebedi-Meleki kuvandaka na yo ti Yeremia. Sambu bo vandaka banduku ya Yehowa, yo mefwana na kundima nde bo zole kuvandaka banduku ya mbote. Ebedi-Meleki kuzabaka nde Yeremia kuvandaka profete ya Yehowa. Yandi bingaka mambu ya bamfumu kusalaka nde ya “mbi” mpi yandi vandaka ya kuyilama na kuvidisa kiyeka na yandi sambu na kusala mambu ya mbote. Ee, Ebedi-Meleki kuvandaka muntu ya mbote. Yo yina, Yehowa yandi mosi kundimisaka yandi nde: “Mono ta keba nge [na kilumbu yina mpasi tabwila Yeruzalemi]; . . . sambu nge tulaka mono ntima.” (Tanga Yeremia 39:15-18.) Yai kusikisa ya nene mpenza! Keti yina kele ve mutindu ya nduku yina nge kezolaka?

14. Inki beto mezaba na yina metala dibuta ya Shafani mpi bangwisana na bo ti Yeremia?

¹⁴ Na kati ya banduku yankaka ya Yeremia beto lenda tanga  bana tatu ya Shafani mpi mutekolo na yandi mosi. Bo vandaka na dibuta mosi ya lukumu, sambu Shafani kuvandaka ntete kalaki ya Ntotila Yoziasi. Na mbala ya ntete, ntangu bambeni ya Yeremia sosaka kufwa yandi, ‘Ahikami mwana na Shafani nwaninaka Yeremia; yandi muntu katulaka yandi na maboko ya bantu.’ (Yer. 26:24) Ahikami kuvandaka ti mpangi na yandi yankaka, Gemaria. Ntangu Baruki kutangaka bamfundusu ya Nzambi na meso ya bantu yonso, Mikaya, mwana ya Gemaria, kuwaka mambu yina mpi kuzabisaka tata na yandi mpi bamfumu yankaka. Sambu bo vandaka kudiyangisa na mambu yina Yoyakimi zolaka kusala, bo zabisaka Yeremia mpi Baruki na kubumbana. Mpi ntangu ntotila kubuyaka nsangu yina kukatukaka na Nzambi, Gemaria kuvandaka na kati ya bantu yina kubondilaka ntotila na kuyoka ve rulo yina. (Yer. 36:9-25) Yeremia kupesaka Elasa, mwana yankaka ya Shafani, mukanda mosi ya bambikudulu ya kupesa Bayuda yina vandaka na kimpika na Babilone. (Yer. 29:1-3) Na kimvuka beto memona bana tatu mpi mutekolo mosi ya Shafani, yina kusadisaka profete ya Nzambi. Ziku Yeremia kuzolaka babakala yai mingi mpenza! Bo vandaka ve banduku sambu bo vandaka kuzola madya, malafu to bansaka ya mutindu mosi. Kinduku na bo kusimbamaka na mambu mingi yankaka.

 PONA BANDUKU NA NGE NA MAYELE YONSO

15. Inki mbandu ya mbote Yeremia kupesaka na yina metala kupona banduku?

¹⁵ Nge lenda longuka na bangwisana ya Yeremia ti bantu ya ntangu na yandi, yo vanda bantu ya mbi to ya mbote. Ntotila, bamfumu mingi, baprofete ya luvunu, mpi bamfumu ya basoda kupusaka yandi na kusoba nsangu na yandi. Kansi, Yeremia kubuyaka na kusoba yo. Nkadilu na yandi kusalaka nde babakala yina kumenga yandi, kansi Yeremia vandaka kusosa ve kinduku na bo. Banda ntama, nduku na yandi ya kuluta ngolo kuvandaka Yehowa. Kana yo lombaka nde bo menga yandi na bantu yankaka sambu na kwikama na yandi na Nzambi, Yeremia kuvandaka ya kuyilama na kundima yo. (Tanga Mawa 3:52-59.) Ata mpidina, mutindu beto memona yo, Yeremia kuvandaka yandi mosi ve na lukanu na yandi ya kusadila Yehowa.

16, 17. (a) Inki lusadisu nsadi ya Yehowa lenda baka na nduku ya mbote? (b) Ata nge kezingaka na nki insi, na wapi nge lenda zwa banduku ya mbote?

¹⁶ Kima kusalaka nde Ebedi-Meleki kuvanda nduku ya mbote kele lukwikilu mpi kutula ntima na yandi na Yehowa. Bakala yai kuvandaka ti kikesa ya kubaka lukanu ya ngolo sambu na kugulusa luzingu ya Yeremia. Baruki kundimaka na luzolo yonso na kulutisa ntangu mingi ti Yeremia mpi kusadisa yandi na kuzabisa bansangu ya Yehowa. Bubu yai, banduku ya mbote na dibundu ya Bukristu lenda vanda mfunu mingi mutindu babakala yai kuvandaka. Cameron, mupasudi​-nzila ya ntangu yonso ya bamvula 20, kendima bupusi ya ngolo yina Kara, yina kele mpi mupasudi-nzila, kuvandaka na yo na luzingu na yandi. Cameron ketuba nde: “Kara kusyamisaka mono, yo vanda na mbandu to na bangogo na yandi, na kutula Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na mono.” Mwa kitamina vandaka kukabula bampangi yai zole ya bankento, kansi Kara vandaka kubinga na telefone to kusonikila Cameron mbala na mbala sambu na kuzikisa nde nduku na yandi kele mbote mpi sambu na kupesana kikesa. Cameron keyibuka nde: “Kara kuzabaka mambu yonso yina vandaka kuluta na dibuta na  beto. Yandi zabaka mambu yina kukumina yaya na mono ya nkento mpi mpasi yina mu waka ntangu yandi kolamaka mpi kuyambulaka kyeleka. Kara kuvandaka pana sambu na kusadisa mono na mambu yai yonso, mpi mu kezaba ve kima ya mu zolaka kusala kukonda bupusi mpi lusadisu na yandi ya mbote. Yandi sadisaka mono na mutindu ya kuyituka mpenza.”

¹⁷ Nge lenda zwa banduku ya mbote na dibundu ya Bukristu, yo vanda bo kele mvula mosi ti nge to ve. Bampangi na nge ya babakala mpi ya bankento kele ti zola sambu na Yehowa, lukwikilu, bikalulu ya Bukristu, mpi kivuvu ya mutindu mosi ti nge, mpi mbala yankaka bo mekutanaka ti bampasi bonso nge. Nge lenda sala kumosi ti bo na kisalu ya Bukristu. Bo takuka na kupesa nge kikesa na ntangu nge kekutana ti bampasi, mpi nge tasala mutindu mosi sambu na bo. Bo tasepela ti nge ntangu nge kesepela na kisalu ya Yehowa. Dyaka, kinduku ya mutindu yai lenda zinga kukonda nsuka.​—Bing. 17:17; 18:24; 27:9.

18. Inki nge kelonguka na nsola ya banduku yina Yeremia kusalaka?

¹⁸ Dilongi yina beto kebaka na nsola ya banduku yina Yeremia kusalaka kele pwelele. Kuvila ve kyeleka yai ya muntu lenda buya ve: Nge lenda sosa mpenza ve kusala kinduku ti bantu yina balukwikilu na bo kewakana ve ti malongi ya Biblia mpi kubikala ya kukangama na balukwikilu na nge. Kusala na kuwakana ti kyeleka yai kele mfunu mingi bubu yai mutindu yo vandaka na ntangu ya Yeremia. Sambu na kulanda kusala kisalu na yandi na kwikama yonso mpi kubaka balusakumunu ya Yehowa, Yeremia kundimaka na luzolo yonso kuvanda ya kuswaswana ti bantu mingi ya ntangu na yandi. Keti yo kele mpi ve kyeleka sambu na nge? Yeremia kuponaka banduku yina kuvandaka na lukwikilu mosi ti yandi mpi bayina kusadisaka yandi na kulungisa mukumba na yandi. Ee, Bakristu yonso ya kwikama lenda longuka na Yeremia na yina metala kupona banduku na mayele yonso!​—Bing. 13:20; 22:17.

Inki mutindu nge lenda sadila mbandu ya Yeremia sambu na kupona bantu yina fwete vanda to ve banduku na nge?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Lupangu/​Bifwanisu ya kele na lutiti 54, 55]

Ntangu nge ketangaka mambu ya metala Yeremia ti Ebedi-Meleki, keti nge kendimaka nde bo vandaka bantu ya kyeleka? Ntama mingi ve, mambu zole yina bo katukaka kusengumuna na Mbanza ya ntama ya Davidi kemonisa dyaka nde disolo yina ketubilaka bo ya kele na Yeremia kapu 38 kele ya kyeleka.

Eilat Mazar, muntu mosi ya kelongukaka arkeolozi, ketuba nde bo sengumunaka kashe mosi ya fyoti ya ntoto ya tuma na nsi ya ntoto. (na nsi na diboko ya kimama) Bo monaka yo na 2005 ntangu bo vandaka kutimuna kitini mosi ya ntoto ya ntangu yina bo fwaka Yeruzalemi na mvu 607 N.T.B. Kashe yina kele ti zina ya ntama ya Kiebreo “Yehuchal ben Shelemyahu” na kikongo “Yukale mwana ya Shelemia.”

Na nima, bo monaka dyaka kashe yankaka na kisika mosi yina mpi na kitamina ya bametre fyoti kaka. (na nsi na diboko ya kitata) Yo kele na Zina ya “Gedalyahu ben Pashhur,” to “Gedalia mwana ya Pashure.”

Ntangu yai, tanga na Yeremia 38:1 bazina ya bamfumu zole yina kusyamisaka Ntotila Sedesiasi na kufwa Yeremia, mpi Ebedi-Meleki kukangaka bo nzila na kulungisa lukanu yina. Ee, bantu yina bazina na bo kele na Yeremia kapu ya 38 kuvandaka bantu ya kyeleka.