KAPU YA KUMI NA TATU

“Nzambi me Lungisa Mambu ya Yandi Tubaka”

1. Ntangu bo fwaka Yeruzalemi, inki Yeremia kutubaka sambu na bambikudulu ya Yehowa?

 YERUZALEMI kuvandaka mayumbu. Midinga vandaka kaka kubasika na tiya yina bantu ya Babilone yina kubedisaka yo kutulaka. Yeremia lendaka kuyibuka milolo ya mpasi ya bantu yina bo fwaka na nku. Nzambi kuzabisaka yandi mambu yina zolaka kusalama, mpi mambu yango kusalamaka kaka mutindu Nzambi kutubaka. Profete kupemaka ngolo mpi kutubaka nde: “Nzambi me lungisa mambu ya yandi tubaka.” Kubwa ya Yeruzalemi kuvandaka dyambu ya mpasi mpenza!​—Tanga Mawa 2:17.

2. Yeremia kumonaka kulungana ya nki mbikudulu yina bo tubaka bamvu​-nkama mingi na ntwala?

² Ee, Yeremia kumonaka kulungana ya bambikudulu mingi yina Nzambi kupesaka bantu na yandi, tanga mpi bambikudulu ya ntama. Bamvu​-nkama mingi na ntwala, Moize kutulaka na ntwala ya Izraele malanda ya bulemfu to ya kukonda bulemfu  na Nzambi​—“mambote” to “bampasi.” Yehowa kuzolaka mambu ya kuluta mbote sambu na bantu na yandi, disongidila balusakumunu. Kansi, bampasi yina zolaka kubwila bo sambu na kukonda bulemfu zolaka kuvanda mingi mpenza. Moize kukebisaka​—mpi na nima Yeremia kuvutukilaka lukebisu yango​—nde bantu yina vandaka kutudila ve Yehowa dikebi mpi kutelamina yandi zolaka nkutu ‘kudia misuni ya bana na bo.’ (Kul. 30:19, 20; Yer. 19:9; Levi 26:29) Ziku bankaka kudiyulaka nde, ‘Keti dyambu ya mbi ya mutindu yai lendaka kusalama mpenza?’ Na ntangu bantu ya Babilone kuzyungaka mbanza mpi ntangu madya kuvandaka dyaka ve, dyambu yina kusalamaka mpenza. Yeremia kusonikaka nde: “Bamama bo mosi lambaka bana na bo sambu na kudia; yo yai madia ya bantu na mono vandaka kudia ntangu mpasi bwilaka bo.” (Mawa 4:10) Yai dyambu ya mpasi mpenza!

3. Inki kuvandaka lukanu ya Nzambi ntangu yandi vandaka kutindila bantu na yandi baprofete?

³ Ya kyeleka, lukanu ya Yehowa ntangu yandi pesaka baprofete bonso Yeremia mukumba kuvandaka kaka ve ya kuzabisa lufwa yina zolaka kukwisa. Nzambi kuzolaka nde bantu na yandi kuvutuka na nzila ya kwikama. Yandi zolaka nde bansumuki kubalula ntima. Esdrasi kutubilaka yo mutindu yai: “Nzambi ya bankaka na bo, tindaka bo bantu mbala na mbala na kulonga bo, sambu yandi vandaka kuzola bo mingi ti nzo na yandi.”​—2 Bans. 36:15; tanga Yeremia 26:3, 12, 13.

4. Inki mutindu Yeremia kudiwaka sambu na nsangu yina yandi nataka?

⁴ Bonso Yehowa, Yeremia vandaka kuwila bantu na yandi mawa. Nge lenda mona yo na mambu yina yandi tubaka na ntwala nde Yeruzalemi kubwa. Yandi vandaka kudiyangisa mingi sambu na mpasi yina zolaka kubwila mbanza na bo. Mambu yai ya mpasi zolaka kusalama ve kana bantu kuwaka mpi kulemfukaka na nsangu yina Yeremia kunataka! Meka kuyindula mawi ya Yeremia ntangu yandi vandaka kupesa nsangu ya Nzambi. Yandi bokaka nde: “A mpasi, mono ke mona mpasi mingi na ntima; mono ke kuka ve. Ntima na mono ke bula ngolo, mpila ya kuvanda mpima kele ve. Mono ke wa mpungi ke dila,  mono ke wa mpi makelele ya bitumba.” (Yer. 4:19) Yandi lendaka ve kukanga munoko sambu na mpasi yina kufinamaka.

INKI MUTINDU YANDI LENDAKA KUNDIMA MPENZA?

5. Sambu na nki Yeremia vandaka kutula ntima na nsangu yina yandi vandaka kulonga?

⁵ Sambu na nki Yeremia lendaka kutula ntima nde mambu yina yandi bikulaka zolaka kusalama? (Yer. 1:17; 7:30; 9:22) Yandi vandaka muntu ya lukwikilu yina kulongukaka Masonuku mpi kuzabaka nde Yehowa kele Nzambi ya bambikudulu ya kyeleka. Disolo ya luzingu ya bantu mepesaka banzikisa ya makuki yina Yehowa kele na yo ya kutuba na ntwala mambu yina bantu lendaka kumona nde yo lenda salama ve, mu mbandu kubasika ya bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte. Yeremia kuzabaka mbote disolo ya Kubasika mpi bangogo ya muntu mosi yina kumonaka na meso na yandi mutindu mambu yina kusalamaka. Yozue kuyibusaka bantu ya Izraele nde: “Beno me zaba mbote-mbote na ntima na beno yonso nde Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, me sala mambu yonso ya yandi tubaka; ata kima mosi bikalaka ve, yandi me lungisa mambu yonso mpenza.”​—Yoz. 23:14.

6, 7. (a) Sambu na nki nge fwete tula dikebi na bambikudulu yina Yeremia kuzabisaka? (b) Inki tasadisa nge na kutula ntima na nsangu yina nge kelongaka?

⁶ Sambu na nki nge fwete landa na kutula dikebi na bambikudulu yina Yeremia kutubaka? Ya ntete, sambu yandi vandaka ti kikuma ya mbote ya kutula ntima na bukyeleka ya mambu yina Yehowa ketubaka. Ya zole, sambu mambu yankaka yina Nzambi kutubaka na nzila ya Yeremia ke na kulungana ntangu yai, mpi nge tamona kulungana ya bambikudulu yankaka. Ya tatu, sambu mambu mingi yina Yeremia kutubaka na zina ya Nzambi mpi kikesa yina yandi tubilaka yo, kukumisaka yandi nsadi mosi ya nene ya Nzambi. Muntu mosi ya mayele ketuba nde, “Ata kana beto mefwanisa yandi ti baprofete yankaka, Yeremia kuvandaka profete ya nene.” Yeremia kuzabanaka bonso profete mosi ya nene mpenza na disolo ya bangwisana ya Nzambi ti bantu na mpila nde ntangu Yezu vandaka kutuba, bantu  yankaka yina kuwidikilaka yandi kuyindulaka nde yandi fwete vanda Yeremia.​—Mat. 16:13, 14.

⁷ Bonso Yeremia, nge kezinga na ntangu yina bambikudulu ya mfunu ya Biblia ke na kulungana. Mpi bonso yandi, nge fwete landa na kutula ntima na bukyeleka ya balusilu ya Nzambi. (2 Pie. 3:9-14) Inki mutindu nge lenda sala yo? Na kulandaka kutula ntima nde Ndinga ya mbikudulu ya Nzambi kele mpenza ya kyeleka. Yo yina, na kapu yai beto tatadila dyaka ndambu ya bambikudulu yina Yeremia kuzabisaka mpi yina yandi monaka kulungana na yo. Bambikudulu yankaka yina beto tatadila kulunganaka na nima. Yankaka dyaka ketadila nge bubu yai mpi yo tatadila luzingu na nge na bilumbu kekwisa. Bika nde mvutukilu yai kukumisa ngolo lukwikilu na nge na Ndinga ya mbikudulu ya Yehowa sambu nge ndima dyaka mingi nde yandi ta “lungisa mambu ya yandi tubaka.”​—Mawa 2:17.

Sambu na nki Nzambi kupesaka baprofete mukumba? Sambu na nki nge ketulaka ntima na bambikudulu ya metala lufwa yina kefinama?

BAMBIKUDULU YINA YEREMIA KUTUBAKA MPI KUMONAKA KULUNGANA NA YO

8, 9. Inki kele mutindu mosi ya kemonisa nde Biblia meluta mikanda yonso yankaka?

⁸ Kele ti bantu mingi ya kemekaka kutuba na ntwala mutindu makwisa tavanda. Yindula bantu ya mayele ya ketadilaka mambu ya ekonomi, ya politiki, banganga​-ngombo, mpi bantu ya kelongukaka mpi kezabisaka na ntwala climat ya kilumbu. Kukonda ntembe, ziku nge memonaka nde yo kele mpasi na kutuba na ntwala ata mwa dyambu mosi yina lenda salama​—na nima ya mwa bilumbu to bamposo​—ti sikisiki. Kansi, mbikudulu ya kyeleka kele dyambu ya keswaswanisaka Biblia ti mikanda yankaka. (Yez. 41:26; 42:9) Bambikudulu yonso ya Yeremia kutubaka, yo vanda yina zolaka kulungana ntama mingi ve to na makwisa, vandaka kulungana mpenza. Mingi na kati na yo vandaka kutadila bantu mpi makanda. Bika beto tadila ntete  mwa bambikudulu yina kulunganaka ntangu Yeremia kuvandaka na luzingu.

⁹ Bubu yai, nani lenda tuba na ntwala mambu yina tasalama na nsi-ntoto na nima ya mvula mosi to bamvula zole? Mu mbandu, inki muntu ya mayele lenda tuba ti sikisiki yonso nsoba yina tasalama na luyalu mosi buna? Kansi, na nsi ya bupusi ya mpeve, Yeremia kuzabisaka na ntwala kuyela ya bupusi ya ngolo ya Babilone. Yandi tubaka nde, Babilone kuvandaka “dikopa ya wolo” yina Yehowa zolaka kusadila sambu na kumonisa makasi na yandi na Yuda ti na bambanza mpi bantu mingi ya nzyunga, na kukumisaka bo bampika. (Yer. 51:7) Yo yina mpenza mambu Yeremia mpi bantu ya ntangu na yandi kumonaka na meso na bo mosi.​—Fwanisa ti Yeremia 25:15-29; 27:3-6; 46:13.

10. Inki mambu Yehowa kutubaka na ntwala sambu na bantotila iya ya Yuda?

¹⁰ Yehowa kusadilaka mpi Yeremia sambu na kutubila mambu yina zolaka kubwila bantotila iya ya Yuda. Na yina metala Yoakazi, to Shalumi, mwana ya Ntotila Yoziasi, Nzambi kutubaka na ntwala nde bo zolaka kunata yandi na kimpika mpi yandi zolaka kuvutuka dyaka ve na Yuda. (Yer. 22:11, 12) Mambu yina kusalamaka. (2 Bant. 23:31-34) Nzambi kutubaka nde bo zolaka kuzika Yoyakimi, yina kuyalaka na nima ya Yoakazi, “mutindu bo ke zikaka mbwa.” (Yer. 22:18, 19; 36:30) Biblia ketubila ve mutindu yandi fwaka to mambu yina bo salaka na mvumbi na yandi, kansi yo kemonisa nde mwana na yandi Yoyakini kuyalaka na kisika na yandi ntangu bo zyungaka mbanza. Yeremia kubikulaka nde Yoyakini (yina kuzabanaka mpi na zina ya Konia mpi Yekonia) zolaka kukwenda na kimpika na Babilone mpi kufwa kuna. (Yer. 22:24-27; 24:1) Mambu yina kulunganaka. Inki beto lenda tuba sambu na ntotila ya nsuka, Sedesiasi? Yeremia kutubaka na ntwala nde Nzambi zolaka kupesa Sedesiasi na maboko ya bambeni, yina zolaka kuwila yandi mawa ve. (Yer. 21:1-10) Inki kusalamaka? Bambeni yina kukangaka yandi. Bo fwaka bana na yandi na nku yonso na meso na yandi, kutobulaka yandi meso, mpi kunataka yandi na Babilone, kisika yandi fwaka. (Yer. 52:8-11) Ee, bambikudulu yina yonso kulunganaka.

11. Anania kuvandaka nani, mpi inki Yehowa kutubaka na ntwala sambu na yandi?

 ¹¹ Beto ketanga na Yeremia kapu ya 28 nde na nsungi ya luyalu ya Sedesiasi, profete ya luvunu Anania kutelaminaka mambu yina Nzambi kutubaka na nzila ya Yeremia na yina metala mutindu Babilone zolaka kuyala Yeruzalemi. Anania kubuyaka Ndinga ya Nzambi, mpi kutubaka nde vangu ya dibaya ya kimpika yina Nabukodonozore kutulaka na ngolo yonso na zulu ya Yuda mpi makanda yankaka zolaka kupanzana. Kansi, na nsi ya lutwadisu ya Yehowa, Yeremia kutungululaka pwelele luvunu ya Anania, mpi kuvutukilaka na kutuba nde makanda mingi tasadila bantu ya Babilone, mpi kuzabisaka profete ya luvunu nde yandi zolaka kufwa na mvula yina. Mpi yo salamaka mutindu yina.​—Tanga Yeremia 28:10-17.

12. Inki bantu mingi ya ntangu ya Yeremia kusalaka ntangu bo waka nsangu ya nene ya mbikudulu?

¹² Ya kyeleka, nsangu ya nene ya mbikudulu yina Nzambi kupesaka na Yeremia vandaka kutadila kubwa ya Yeruzalemi yo mosi. Mbala na mbala, Yeremia vandaka kukebisa nde bambeni zolaka kubotula mbanza kana Bayuda kuyambulaka ve lusambu na bo ya biteki, kukonda lunungu, mpi mubulu. (Yer. 4:1; 16:18; 19:3-5, 15) Bantu mingi ya ntangu ya Yeremia kuyindulaka nde Yehowa zolaka kusala ve ata fyoti dyambu ya mutindu yina. Tempelo ya Nzambi kuvandaka na Yeruzalemi. Inki mutindu yandi lendaka kupesa nzila nde bo fwa kisika ya santu? Bo yindulaka nde, yo zolaka kusalama ve ata fyoti. Kansi, nge mezaba nde Yehowa kekusaka ve. Yandi lungisaka mambu yina yandi kanaka.​—Yer. 52:12-14.

13. (a) Inki mutindu bilumbu na beto mefwanana ti ya Yeremia? (b) Sambu na nki balusilu yina Nzambi kupesaka na bantu yankaka yina kuvandaka na ntangu ya Yeremia fwete benda dikebi na nge?

¹³ Bubu yai, bantu ya Nzambi kekutanaka ti mambu ya mefwanana ti yina bantu ya ntangu ya Yeremia yina vandaka ya kwikama na Yehowa kukutanaka ti yo. Beto mezaba nde ntama mingi ve, Yehowa tanata mpasi na zulu ya bantu yonso yina kebuya kutula dikebi na balukebisu na yandi. Kansi, beto lenda baka kikesa na balusilu ya bambikudulu na yandi, mutindu Bayuda yina kupesaka maboko na lusambu ya bunkete kubakaka  kikesa na ntangu ya Yeremia. Sambu bantu ya dikanda ya Rekabi kuvandaka ya kwikama na Yehowa mpi na bantuma ya nkaka na bo, Nzambi kutubaka nde bo zolaka kuguluka na kubwa ya Yeruzalemi. Bo gulukaka. Mutindu bo tubilaka na nima “Malkiya, mwana ya Rekabi,” yina kusadisaka na kuyidika Yeruzalemi na ntangu Nehemia kuvandaka guvernere, lenda monisa bukyeleka ya mambu yina. (Neh. 3:14; Yer. 35:18, 19) Yehowa kundimisaka Ebedi-Meleki nde yandi mpi zolaka kuguluka sambu yandi tulaka ntima na Nzambi mpi kusadisaka Yeremia. (Yer. 38:11-13; 39:15-18) Mutindu mosi, Nzambi kusilaka nde Baruki, nduku ya Yeremia, zolaka kubaka ‘moyo na yandi bonso kima ya ntalu.’ (Yer. 45:1, 5, NW) Inki nge kebakisa na yina metala kulungana ya bambikudulu yai? Nge keyindula nde Yehowa tasadila nge mambu inki mutindu kana nge kele ya kwikama?​—Tanga 2 Piere 2:9.

Inki mutindu kuzaba nde Nzambi kelungisaka ntangu yonso bambikudulu na yandi kuvandaka na bupusi na zulu ya Ebedi-Meleki, Baruki, mpi bantu ya dikanda ya Rekabi? Inki mutindu nge kekudiwa sambu na bambikudulu yai?

 BAMBIKUDULU YINA KULUNGANAKA NA NIMA

14. Sambu na nki mbikudulu ya Nzambi na yina metala Babilone kuvandaka ya nene?

¹⁴ Nzambi kutubaka na ntwala nde Nabukodonozore zolaka kununga Yuda kaka ve kansi mpi Ezipte. (Yer. 25:17-19) Yo fwete vanda nde dyambu yai kumonanaka bonso nde yo zolaka kusalama ve ata fyoti sambu Ezipte kuvandaka ngolo kibeni, nkutu yo vandaka kuyala Yuda. (2 Bant. 23:29-35) Na nima ya kubwa ya Yeruzalemi, Bayuda yina kubikalaka kubakaka bangidika sambu na kutina bwala na bo mpi kukwenda kusosa lutaninu na Ezipte. Bo sepelaka na kusala mpidina ata nkutu Yehowa kukebisaka bo na kusala yo ve mpi kutubaka nde yandi zolaka kusakumuna bo kana bo bikala na Yuda. Kana, na ndambu yankaka, bo tinaka na Ezipte, mbele yina bo tinaka na Yuda zolaka kufwa bo kuna. (Yer. 42:10-16; 44:30) Ata Yeremia kumonaka kubwa ya Ezipte na maboko ya bantu ya Babilone, yandi tubilaka yo ve na masonama na yandi. Dyambu ya kyeleka kele nde, bambikudulu ya Yehowa kulunganaka na bantu ya Izraele yina kutinaka ntangu bantu ya Babilone kunungaka Ezipte na luyantiku ya mvu-nkama ya sambanu N.T.B.​—Yer. 43:8-13.

15, 16. Inki mutindu Ndinga ya Nzambi na yina metala kubasika ya bantu na yandi na kimpika kulunganaka?

¹⁵ Yeremia kubikulaka mpi na yina metala nsuka ya Babilone yina kunungaka Ezipte. Yandi tubilaka na sikisiki yonso kubwa ya kintulumukina ya Babilone mvu-nkama mosi na ntwala nde yo salama. Inki mutindu? Profete ya Nzambi kutubaka na ntwala nde masa yina vandaka kutanina Babilone zolaka “kukauka,” mpi basoda na yo ya ngolo zolaka kunwana ve. (Yer. 50:38; 51:30) Bambikudulu yai kulunganaka na mambu yonso ntangu bantu ya Media ti Persia kutinisaka masa ya Nzadi Efrate na ndambu yankaka, kutambulaka na makulu kisika masa vandaka ya kukita, ebuna bo kotilaka bantu ya Babilone na kintulumukina. Ziku, nge lenda mona mpi mfunu ya dyambu yina Nzambi kutubaka nde mbanza yango zolaka  kukuma ntoto mosi ya kuyuma kisika bantu tazingaka dyaka ve. (Yer. 50:39; 51:26) Bukyeleka ya mbikudulu ya Nzambi kemonana na mutindu Babilone, yina kuvandaka ntete bwala mosi ya ngolo, mebikalaka mayumbu tii bubu yai.

¹⁶ Yehowa kutubaka na nzila ya Yeremia nde Bayuda zolaka kusadila bantu ya Babilone bamvula 70. Na nima, Nzambi zolaka kuvutula bantu na yandi na bwala na bo. (Tanga Yeremia 25:8-11; 29:10.) Daniele kutulaka ntima mpenza na mbikudulu yai, mpi yandi sadilaka yo sambu na kutubila nsuka ya ntangu yina ‘bwala Yeruzalemi zolaka kubikala mayumbu.’ (Dan. 9:2) Esdrasi kutubaka nde: “Nzambi zengaka nde yandi fweti lungisa mambu ya yandi tubaka na munoko ya profete Yeremia. Yandi salaka na mpila nde Sirusi . . . ntotila ya nsi ya Persia,” yina kunungaka Babilone, kuvutula dyaka Bayuda na bwala na bo. (Esd. 1:1-4) Na nima, bantu yina kuvutukaka lendaka kuyangalala na ngemba na bwala na bo mpi kuvutula dyaka lusambu ya bunkete, mutindu Yeremia kutubaka yo na ntwala.​—Yer. 30:8-10; 31:3, 11, 12; 32:37.

17. Tendula mutindu bangogo ya Yeremia ya metala ‘kudila’ na bwala Rama lenda tadila mambu zole ya kuswaswana yina kusalamaka.

¹⁷ Yeremia kusonikaka mpi bambikudulu yina kulunganaka bamvula mingi na nima. Yandi tubaka nde: “Mfumu Nzambi ke tuba nde: ‘Na bwala Rama bo ke wa ndinga ya nkento mosi ke dila, ke tula milolo mingi. Rashele ke dila bana na yandi; yandi ke zola ve nde bantu kwisa kukatula yandi mawa, sambu bana na yandi kele ve.’” (Yer. 31:15) Yo kemonana nde Bayuda yina kuvandaka bampika kuvukanaka na bwala Rama, yina kuvandaka kiteso ya bakilometre 8 na nordi ya Yeruzalemi, na nima ya kubwa na yo na mvu 607 N.T.B. Yo lenda vanda nde bantu yankaka ya bo kangaka bo fwaka bo na Rama. Ziku dyambu yai kusalaka nde mbikudulu yai kulungana sambu na mbala ya ntete, yo vandaka bonso nde Rashele vandaka kudila “bana na yandi” yina kufwaka. Kansi, bamvu​-nkama kuluta sambanu na nima, Ntotila Erode kufwaka na nku bana​-fyoti ya Betelemi. Matayo, Nsoniki ya Evanzile, kutendulaka nde bangogo  ya Yeremia kutubilaka na ntwala mawi ya mpasi ya lufwa yina ya nku.​—Mat. 2:16-18.

18. Mbikudulu ya Nzambi na yina metala Edomi kulunganaka nki mutindu?

¹⁸ Mbikudulu yankaka kulunganaka mpi na mvu​-nkama ya ntete T.B. Nzambi kutubaka na nzila ya Yeremia nde Edomi kuvandaka na kati ya makanda yina Babilone zolaka kunwanisa mpi kunyokula. (Yer. 25:15-17, 21; 27:1-7) Kansi, ndinga ya Nzambi kusukaka kaka ve na mambu yina. Edomi zolaka kukuma bonso Sodome mpi Gomore. Nge mezaba inki yo vandaka kutendula​—kisika yina bantu zolaka kuzinga dyaka ve, mpi yina zolaka kuvanda dyaka ve. (Yer. 49:7-10, 17, 18) Yo yina mpenza mambu ya kusalamaka. Nge keyindula nde inki kisika nge lenda mona bazina Edomi mpi bantu ya Edomi bubu yai? Keti na bakarti ya bubu yai? Ve. Yo kemonanaka mingi​-mingi na mikanda ya ntama mpi na masolo ya Biblia to na bakarti ya ntangu yina. Josèphe Flavius kutubaka nde bo pusaka na ngolo bantu ya Edomi na kundima dibundu ya Bayuda na mvu-nkama ya zole N.T.B. Na nima ntangu bo fwaka Yeruzalemi na mvu 70 T.B., bantu ya Edomi kuzabanaka dyaka ve bonso dikanda mosi buna.

19. Mukanda ya Yeremia kemonisa inki na yina metala makuki ya Nzambi ya kulungisa bambikudulu?

 ¹⁹ Mutindu nge lenda mona yo, konso mukapu ya mukanda ya Yeremia mefuluka ti bambikudulu ya ketadila bantu mpi makanda. Mingi na kati ya bambikudulu yina melunganaka dezia. Bukyeleka yai yo mosi kelomba nde nge tudila mukanda yai dikebi mpi nge longuka yo, sambu yo kendimisa nge mambu ya ketadila Nzambi na nge ya nene. Yehowa melungisaka mambu ya yandi tubaka, mpi yandi talungisa yo dyaka. (Tanga Yezaya 46:9-11.) Dyambu yai lenda kumisa ngolo lukwikilu na nge na mambu yina Biblia ketubaka na ntwala. Ya kyeleka, kulungana ya bambikudulu yankaka ya Yeremia ketadila nge mbala mosi mpi makwisa na nge. Bika beto tadila mwa ndambu na kati ya bambikudulu yai na kitini ya mebikala na kapu yai.

Inki kele mwa bambikudulu yina kulunganaka na nima ya lufwa ya Yeremia, mpi sambu na nki yo kele mfunu sambu na nge?

BAMBIKUDULU YINA KETADILA NGE

20-22. Sambu na nki beto lenda tuba nde bambikudulu ya Biblia, tanga mpi yankaka yina kele na mukanda ya Yeremia, kelunganaka kuluta mbala mosi? Pesa mbandu.

²⁰ Mbikudulu mosi ya Biblia lenda lungana kuluta mbala mosi. Dyambu yai kele kyeleka na kutadila mvutu yina Yezu kupesaka na ngyufula yina balongoki na yandi kuyulaka ya ketadila kidimbu ‘ya kuvanda na yandi mpi ya kemonisa nde ngidika ya bima kekwenda na nsuka.’ (Mat. 24:3, NW) Dyambu yai kulunganaka na bamvula 66 tii na 70 T.B. Kansi, yo kele pwelele nde, na mambu yankaka mbikudulu yai talungana dyaka na nsungi ya “mpasi ya nene” (NW) yina tabwila ngidika yai yonso ya mbi. Yo tavanda mpasi “yina me bwaka ntete ve katuka kuna ya Nzambi salaka bima yonso tii bubu yai. Ata mpasi ya nkaka ya mutindu yina ta vanda diaka ve.” (Mat. 24:21) Mambu ya mutindu mosi kele na bambikudulu  yina Yeremia kusonikaka. Ndambu na yo kulunganaka na mbala ya ntete na mvu 607 N.T.B. kansi kulungana na yo ya mbala ya zole zolaka kusalama na nima mpenza, mutindu beto monaka yo na mambu ya ketadila ‘Rashele yina ke dila bana na yandi.’ (Yer. 31:15) Nkutu, mambu yankaka yina Yeremia kutubaka na ntwala ketadila ntangu yai ya nge kezinga, mpi kulungana na yo ketadila nge mpenza.

²¹ Nge lenda mona yo na mukanda ya Kusonga. Na nsadisa ya mpeve-santu, ntumwa Yoane kuvutukilaka bambikudulu yina Yeremia kutubaka na yina metala nsuka ya Babilone na mvu 539 N.T.B. Beto kemona na mukanda ya Kusonga kufwanana yina kele na kati ya dyambu yina kusalamaka ntete ti mambu yina zolaka kusalama na kiteso ya nene. Na kati ya bambikudulu yina Yeremia kutubaka mpi yina melunganaka na bilumbu na beto, mbikudulu mosi vandaka kutubila kubwa ya kintinu ya nene​—kintinu ya nsi-ntoto ya mvimba ya mabundu ya luvunu, disongidila ‘Babilone ya Nene.’ (Kus. 14:8; 17:1, 2, 5; Yer. 50:2; 51:8) Yo kelomba nde bantu ya Nzambi ‘kukatuka’ na Babilone sambu bo baka mpasi na yo ve. (Kus. 18:2, 4; Yer. 51:6) Masa ya mbanza yina, ya ketendula bantu na yo, to bansambidi na yo, zolaka ‘kuyuma.’​—Yer. 51:36; Kus. 16:12.

²² Mbikudulu yina fwete lungana dyaka na bilumbu kekwisa kele lusilu ya ketuba nde Nzambi tapesa ndola na dibundu ya luvunu sambu na mambu ya mbi yina yo kesadilaka bantu na yandi. Yehowa ‘tasala Babilone mbi kaka mutindu bo salaka bantu ya nkaka.’ (Yer. 50:29; 51:9; Kus. 18:6) Mpi babwala ya kifwani ya dibundu ya luvunu fwete kuma bisika bantu tazinga dyaka ve ata fyoti.​—Yer. 50:39, 40.

23. Inki kuvutulama ya kimpeve Yeremia kutubilaka na ntwala, yina kusalamaka na mvu-nkama ya 20?

²³ Mutindu nge mekatuka kumona yo, bambikudulu yina Yeremia kutubaka vandaka mpi ti mambu ya kepesa kivuvu. Yo yina, yandi tubilaka na ntwala kuvutulama ya lusambu ya kyeleka na nsi-ntoto na bilumbu na beto. Kubasika ya Bayuda na kimpika na mbanza ya ntama ya Babilone mefwanana ti kubasika ya bantu ya Nzambi na bilumbu na beto na  Babilone ya Nene na nima ya kutulama ya Kimfumu na zulu. Na mutindu ya kimpeve, Yehowa kuvutulaka bantu na yandi na lusambu ya bunkete, mpi yo salaka nde bo pesa yandi mersi mpi bo vanda na kyese. Yandi kesakumunaka bikesa na bo ya kusadisa bantu yankaka na kusambila yandi mpi na kudya mbote na kimpeve. (Tanga Yeremia 30:18, 19.) Nge mezaba mpi na mambu yina mekuminaka nge mutindu Yehowa melungisaka na bilumbu na beto lusilu na yandi ya kupesa bantu na yandi bangungudi​—babakala ya kuyela na kimpeve yina kekebaka mpi ketaninaka mpenza kibuka na yandi.​—Yer. 3:15; 23:3, 4.

24. Inki bangogo ya keyitukisa ya Yeremia fwete lungana dyaka?

²⁴ Mambu ya Yeremia kutubaka na bantu ya ntama ya Nzambi kupesaka lusilu ya mambu ya mbote sambu na bantu ya kwikama mpi lukebisu ya lufwa sambu na bantu yina kuyambulaka bangwisana na bo ti Yehowa. Yo kele mpi mutindu mosi bubu yai. Yo kele mpasi sambu na kukonda kumona  mfunu ya lukebisu ya kemonana na bangogo yai: “Bamvumbi ya bantu yina ya Mfumu Nzambi ta fwa, bo ta panzana-panzana na bisika yonso na nsi-ntoto. Ata muntu ve ta dila bo to ta katula bo sambu na kuzika bo. Bo ta lala​-lala na ntoto bonso kabine ya bankombo.”​—Yer. 25:33.

25. Inki mukumba bantu ya Nzambi kele na yo bubu yai?

²⁵ Ee, bonso Yeremia beto kezinga na bantangu ya mpasi. Bonso na bilumbu na yandi, nkadilu ya bantu na ntwala ya nsangu ya Yehowa lenda tendula luzingu to lufwa. Bantu ya Nzambi bubu yai kele ve bambikudi. Beto mebakaka ve ngolo ya mpeve​-santu sambu na kuyika mambu na zulu ya bangogo ya kukuka ya kyeleka ya Yehowa yina kele na Biblia. Kansi, Nzambi mepesaka beto mukumba ya kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu bilumbu yonso tii na nsuka ya ngidika ya bima. (Mat. 28:19, 20) Ntembe kele ve nde, beto kezolaka ve ‘kutuba mambu yankaka’ yina Yehowa metubaka ve na kubumbilaka bantu mambu yina tasalama. (Tanga Yeremia 23:30.) Lukanu na beto kele ya kubuya kukatula ngolo mpi bupusi ya ndinga na yandi. Bambikudulu mingi yina Nzambi kusongaka Yeremia na kuzabisa melunganaka dezia. Yo kendimisa beto nde beto fwete tula ntima mpenza nde bambikudulu yina mebikala talungana kibeni. Beto fwete zabisa bantu nde Nzambi talungisa mpenza “mambu ya yandi tubaka katuka ntama.”​—Mawa 2:17.

26. Inki mbikudulu yankaka ya mebikala yina beto fwete tadila?

²⁶ Kutadila kisalu ya kiprofete mpi nsangu ya mbikudulu ya Yeremia tavanda ve ya kukuka kana beto tula ve dikebi na balusilu ya nene ya Yehowa ya kusala “kuwakana” ya mpa ti bantu na yandi, bansiku yina yandi zolaka kusonika na ntima na bo. (Yer. 31:31-33) Mbikudulu yai mpi kulungana na yo yina kele ti bupusi na zulu na nge, tavanda ntu​-dyambu ya kapu yina kelanda.

Inki bambikudulu ya kele na mukanda ya Yeremia melunganaka na ntangu na beto? Inki mutindu nge kekudiwa sambu na bambikudulu yankaka yina talungana na nima?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 160]

Bibuti: Beno sadila bambandu ya bantu ya dikanda ya Rekabi, Ebedi-Meleki, mpi Baruki sambu na kukumisa ngolo lukwikilu ya bana na beno

[Kifwanisu ya kele na lutiti 163]

Bantu ya Edomi kele na wapi bubu yai?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 166]

Beto ‘tuba ve mambu yankaka’ yina Yehowa metubaka ve na kubumbilaka bantu mambu yina tasalama