KAPU YA KUMI NA ZOLE

“Yo ke Songa Nde Yandi Zabaka Mfumu Nzambi”

1, 2. Sambu na nki lukanu ya Yoyakimi ya kutunga nzo kuvandaka ve ya mayele?

 NTOTILA YOYAKIMI vandaka kutunga nzo, mpi yo zolaka kuvanda nzo mosi ya nene. Pula na yandi kuvandaka ya kutunga nzo yina tavanda ti ba etaze kiteso ya zole mpi bashambre ya nene. Bafenetre ya nene zolaka kukotisa mbote-mbote nsemo mpi mupepe ya madidi ntangu yonso, na mpila nde ntotila mpi dibuta na yandi kuzinga mbote. Bibaka zolaka kuvanda ti mabaya ya nsudi ya kitoko ya nti ya sedre ya Libani. Mukubi ya mbwaki ya ngolo ya bo sumbaka na insi yankaka, yina bantu ya nene mpi ya lukumu ya bansi yankaka vandaka kusosa, zolaka kukumisa nzo mbwaki ya kitoko na kati.​—Yer. 22:13, 14.

² Kisalu yina vandaka kulomba mbongo mingi. Na ntangu yina, ziku lutaninu ya bwala mpi mpaku yina Ezipte vandaka kulomba vandaka kufyotuna mbongo na kesi. (2 Bant. 23:33-35) Kansi, Yoyakimi kumonaka mutindu mosi ya kubasisa mbongo sambu na kutunga nzo na yandi ya nene mpi ya mpa. Yandi vandaka kufuta ve bantu yina vandaka kusala kisalu mbongo yina yo lombaka nde yandi futa bo! Yoyakimi vandaka kusadila bo mambu bonso bampika, na kusadilaka mutoki mpi bikesa na bo bonso makabu ya bo vandaka kupesa na kimfumu na yandi.

3. Inki luswaswanu kuvandaka na kati ya Yoyakimi ti tata na yandi, mpi sambu na nki?

³ Na nzila ya Yeremia, Nzambi kubedisaka Yoyakimi sambu na bwimi na yandi. * Yandi yibusaka ntotila nde tata na yandi, Ntotila Yoziasi, kumonisilaka bantu ya kisalu mpi bansukami  bumbote mpi kikalulu ya kukaba ya kuluta nene. Nkutu, Yoziasi vandaka kukotila bo ntangu bo vandaka kusambisa bo. Sambu na kubenda dikebi ya Yoyakimi na mutindu Yoziasi vandaka kutadila bansukami, Yehowa kutubaka nde: “Yo ke songa nde yandi zabaka Mfumu Nzambi.”​—Tanga Yeremia 22:15, 16.

4. Sambu na nki kuzaba Yehowa kele mfunu sambu na nge?

⁴ Sambu mambu kebeba na nsi-ntoto ya Satana, beto kele na mfunu ya lusadisu mpi ya lutaninu yina Yehowa kepesaka na bantu yina mezaba yandi mbote​-mbote. Yo yina, beto fwete kwenda ntangu yonso penepene na Nzambi. Beto kele mpi na mfunu ya kumonisa bikalulu na yandi ya mbote sambu beto nunga na kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote. Kansi, nge lenda kudiyula nde, ‘Inki mutindu Mukristu lenda zaba Yehowa bonso Ntotila Yoziasi kuzabaka yandi?’

KUZABA NZAMBI KETENDULA INKI?

5, 6. (a) Inki bupusi tata mosi ya mbote lenda vanda na yo na luzingu ya bana na yandi? (b) Inki fwete vanda nkadilu na beto na yina metala kuzaba banzila ya Yehowa, na kuswaswana ti nkadilu ya Yoyakimi?

⁵ Yindula na mitindu tata mosi ya mbote kevandaka ti bupusi na luzingu ya bana na yandi. Mu mbandu, ntangu bo kemonaka mutindu yandi kekabilaka bantu yankaka yina kele bansukami, yo lenda pusa bo mpi na kuvanda diboko pete. Ntangu bo kemonaka mutindu yandi kesadilaka mama na bo mambu ti zola mpi luzitu, ntembe kele ve nde yo tasadisa bo na kukuma kuzitisa bantu yankaka. Ntangu bo kewaka nde tata na bo mezabanaka bonso muntu ya lunungu mpi ya masonga na mambu ya mbongo, yo tapusa bo na kuvanda bantu ya masonga mpi ya lunungu. Ya kyeleka, ntangu bo kezaba mbote banzila mpi bikalulu ya tata na bo, ziku batoko ya mutindu yina tayela mpi tazola kusadila bankaka mambu mutindu tata na bo kesalaka.

⁶ Mutindu mosi, Mukristu yina mezaba Yehowa bonso Yoziasi kesukaka kaka ve na kundima nde Yandi kele Mfumu ya Luyalanganu. Na kutangaka Biblia, Mukristu yango tazaba mutindu Nzambi kesadilaka bantu mambu, mpi na nima yandi tazola kulanda mbandu ya Tata na yandi ya zulu. Zola na yandi sambu na Yehowa takuma ngolo ntangu yandi kemonisa konso kilumbu  nde yandi kezola mambu yina Nzambi kezolaka mpi kemenga mambu yina Nzambi kemengaka. Kansi, kana muntu ketula ve dikebi na bansiku mpi na bangibusa ya Nzambi, na kubuyaka konso bupusi ya Nzambi na luzingu na yandi, yandi mezaba ve Nzambi ya kyeleka. Yandi mefwanana ti Yoyakimi, yina kulosaka na tiya ndinga ya Yehowa yina Yeremia kusonikaka.​—Tanga Yeremia 36:21-24.

7. Sambu na nki nge fwete zola kuzaba Yehowa bonso Ntotila Yoziasi kuzabaka yandi?

⁷ Kuzaba mpenza Yehowa tasadisa beto na kununga na kisalu na beto ya santu mpi na kivuvu na beto ya luzingu ya mvula na mvula na nsi-ntoto ya mpa. (Yer. 9:24) Bika beto tadila mwa bikalulu ya Nzambi mutindu masonama ya Yeremia kemonisa yo. Na ntangu beto ketadila kimuntu ya Nzambi, sosa mitindu yina nge lenda zaba yandi mpi kulanda mbandu na yandi bonso Ntotila Yoziasi kusalaka.

Sambu na nki beto lenda tuba nde Ntotila Yoziasi kuzabaka Yehowa mbote​-mbote? Kuzaba Yehowa ketendula nki sambu na nge bonso na mbandu ya Yoziasi?

NTIMA NA YANDI YA MBOTE “KE MANAKA VE”

8. Ntima ya mbote kele inki?

⁸ Ntima ya mbote to zola ya kwikama, yina kele kikalulu mosi ya kimuntu ya Nzambi, kele mpasi na kubalula na sikisiki yonso na bandinga mingi. Na kutadila diksionere mosi ya ketendulaka Biblia, ngogo yina ya Kiebreo kemonisa kikalulu ya kevukisa kikesa, kwikama, mpi zola. Diksionere yina kelanda na kutuba nde: “Kana ntendula mosi ya ngogo yina kebasisa ve ngindu ya bikalulu yai tatu, yo kepesa ve ntendula ya mvimba.” Yo yina, muntu yina kemonisa ntima ya mbote meluta mpenza muntu ya mbote. Ti mawa na ntima yandi kesosaka kulungisa bampusa ya bantu yankaka, mingi-mingi bampusa na bo ya kimpeve, na kiteso yina yandi lenda sala. Kikuma ya ntete ya kepusaka yandi na kusala na mutindu yina ya kukonda bwimi, kele mpusa na yandi ya kusepedisa Nzambi Nkwa​-Ngolo Yonso.

9. Mutindu Yehowa vandaka kusadila bantu ya Izraele mambu kemonisa inki?

 ⁹ Mutindu ya kuluta mbote ya kubakisa ntendula ya mvimba ya ngogo yai ya Biblia “ntima ya mbote,” (NW) kele kulonguka mutindu Nzambi vandaka kusadila bansambidi na yandi ya kyeleka mambu na nsungi ya bamvula. Yehowa kutaninaka mpi kudisaka bantu ya Izraele ntangu bo lutisaka bamvula 40 na ntoto ya zelo na zelo. Na Ntoto ya Lusilu, Nzambi kupesaka bo bazuzi sambu na kugulusa bo na maboko ya bambeni na bo mpi kuvutula bo na lusambu ya kyeleka. Sambu Yehowa kukangamaka ti bo na bantangu ya mbote mpi ya mbi na nsungi ya bamvula yina yonso, yandi lendaka kusonga dikanda yina nde: “Mono mezolaka nge na zola ya kukonda nsuka. Yo yina mono mebendaka nge ti ntima ya mbote.”​—Yer. 31:3, NW. *

10. Mutindu mbandu ya Bayuda yina kuvandaka na Babilone kemonisa yo, inki mutindu Yehowa kemonisaka ntima ya mbote na mutindu yandi kewaka bisambu?

 ¹⁰ Na bilumbu na beto, Nzambi kelanda kumonisa ntima ya mbote na mitindu yina kenatila bansambidi na yandi mambote. Beto tadila mbandu ya kisambu. Yehowa kewaka bisambu yonso ya masonga, kansi yandi ketulaka dikebi ya mingi na bisambu ya bansadi na yandi ya mekudipesaka na yandi. Ata beto kelanda kusamba banda bamvula mingi sambu na bampasi ya mutindu mosi mpi ya kezinga mingi, yandi kemonisilaka beto kaka ntima​-nda; mpi yandi kelembaka ve na kuwa bisambu na beto. Kilumbu mosi, Yehowa kutindaka Yeremia na kupesa nsangu na kibuka mosi ya Bayuda ya kuvandaka na kimpika na Babilone. Bo vandaka na kitamina ya bakilometre kuluta 800 katuka na tempelo, mpi bo vandaka ntama kibeni ti mabuta mpi banduku na bo yina kuvandaka na Yuda. Kansi, kuvanda ntama ti tempelo kukangaka ve Yehowa nzila na kuwa bisambu na bo sambu yandi ndima bo mpi bangogo ya bo sadilaka sambu na kukumisa yandi. Ntangu nge keyindula bisambu na nge ya masonga, yindula mpi kikesa yina Bayuda kubakaka ntangu bo  waka mambu ya Nzambi kutubaka, mutindu yo kele na Yeremia 29:10-12.​—Tanga.

11, 12. (a) Inki kivuvu Yehowa kupesaka bantu ya Yeruzalemi? (b) Inki lusadisu bantu ya kele na mfunu ya disipline lenda baka?

¹¹ Beto kemona nzikisa yankaka ya ntima ya mbote ya Yehowa na mabanza na yandi ya mbote. Sambu kubwa ya Yeruzalemi kufinamaka mpi bantu ya mbanza landaka na kukolama mpenza na Nzambi, inki mambu zolaka kukumina bo na makwisa? Keti bo zolaka kufwa na nzala to na mbele ya bitumba ya Babilone? Ata mpidina, bo zolaka kukwenda na kimpika na nsungi mosi ya nda mpi kufwa na insi ya nzenza. Kansi, Yehowa kuvandaka ti “mambu” ya mbote sambu na bantu yina kubalulaka ntima mpi kusobaka luzingu na bo. Yandi silaka nde yandi “ta yindula” bo dyaka. Yandi zolaka ‘kuvutula bo na kisika yai,’ na insi na bo, katuka na Babilone yina vandaka ntama. (Yer. 27:22) Ebuna, bo zolaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: ‘Beno pesa Nzambi mersi, sambu yandi kele mbote, [ntima na yandi ya mbote kemanaka ve, NW].’​—Yer. 33:10, 11.

¹² Sambu na ntima na yandi ya mbote, Yehowa kele Nto ya kikesa sambu na bantu yina kekutanaka ti mambu ya mpasi mingi sambu bo ketadilaka mambu na meso ya kimuntu. Kele ti bantu yankaka bubu yai ya kuvandaka ntete na dibundu ya Bukristu kansi yina kubakaka disipline ya bo vandaka na yo mfunu mpi ya mefwana. Yo lenda vanda nde dibanza ya kuzaba nde bo salaka mbi menungaka bo mpi ntangu yai bo kekuka ve kuvukana dyaka ti bantu ya Nzambi. Bo lenda kudiyula kana Yehowa lendaka kulolula bo mpenza mpi kundima bo dyaka. Nzambi Nkwa​-Ngolo Yonso kele ti “mambu” ya mbote sambu na bantu yonso ya mutindu yina. Bo lenda baka lusadisu ya mbote sambu na kusala bansoba ya mefwana na mabanza mpi na bikalulu na bo. Dyaka, mambu ya beto metanga na paragrafe ya meluta lenda tadila bo mpi​—Yehowa ‘tavutula bo na kisika na bo’ na kati ya bantu na yandi ya kyese.​— Yer. 31:18-20.

13. Sambu na nki lusadisu yina Yehowa kupesaka Yeremia fwete pesa nge kikesa?

¹³ Sambu yandi kele Nzambi ya ntima ya mbote, na kwikama yonso Yehowa kepesaka mpi lusadisu na bansadi na yandi ya  kwikama. Na bilumbu yai ya nsuka ya nsi-ntoto ya Satana, beto kele ti bikuma ya kutula ntima nde Yehowa tasadisa mpi tatanina bantu yonso yina kesosaka ntete Kimfumu na yandi. Kuvila ve nde na bilumbu ya nsuka ya Yeruzalemi, Yehowa muntu kusalaka nde Yeremia kubaka madya mpi lutaninu. Nzambi kuyambulaka ve profete ata fyoti. (Yer. 15:15; tanga Mawa 3:55-57.) Kana nge kekutana ti bampasi ya ngolo ya konso mutindu yina, tula ntima nde Yehowa keyibuka bisalu na nge ya kwikama. Sambu na ntima na yandi ya mbote, yandi kezolaka kusadisa nge na mpila nde nge kuma ve na nsuka.​—Mawa 3:22.

Inki kikalulu ya ntima ya mbote ya Yehowa kebendaka mpenza dikebi na nge? Sambu na nki nge kekudiwa mutindu yina?

“SAMBU YEHOWA KELE NA LUZINGU . . . TI LUNUNGU”

14. Inki mambu ya kukonda lunungu nge mekatuka kumona ntama mingi ve?

¹⁴ Bantu yankaka kelutisaka bamvula mingi na boloko sambu na mambi yina bo salaka ve. Yo mevandaka nkutu ti bantangu yankaka yina tribinale mosi kuzengilaka muntu nkanu ya  lufwa mpi kaka na nima ya kufwa yandi, banzikisa kumonisaka pwelele nde yandi salaka ve ata kima. Na bansi yankaka, bibuti mekondaka kivuvu mpenza sambu na madya mpi bo ketekaka bana na bo bonso bampika sambu na kuzwa mwa kima ya kudisa dibuta. Inki mutindu nge kekudiwaka ntangu nge kewaka bubu yai mambu ya kukonda lunungu ya mutindu yai? Nge keyindula nde Yehowa kekudiwaka inki mutindu? Biblia ketuba pwelele nde yandi kele ti luzolo ya kukatula mambu yonso ya kepesa mpasi. Yandi kele muntu mosi kaka yina mefwana na kusala mpidina. Yo yina, bansukami mpi bantu ya mesala kwa bo mbi ve ya kenyokwama bubu yai lenda baka kikesa. Yehowa, Nzambi ya lunungu, kele na kubaka bangidika sambu na kugulusa bo na bampasi ya bo kekutana ti yo bubu yai.​—Yer. 23:5, 6.

15, 16. (a) Inki bukyeleka ya metala Yehowa Yeremia kutubilaka? (b) Sambu na nki nge lenda tula ntima na bansiku mpi na balusilu ya Nzambi?

¹⁵ Na bilumbu ya Yeremia, bantu yankaka kuzabaka lunungu, kikalulu ya nene ya Nzambi. Mu mbandu, profete kutubaka nde bantu ya Izraele kuvandaka ti dibaku ya kubalula ntima na masumu na bo mpi kumonisa na bisalu na bo, bonso nde bo ketuba bangogo yai: “Sambu Yehowa kele na luzingu ti kyeleka, ti lunungu!” (Yer. 4:1, 2, NW) Dyambu yina kele kyeleka sambu kukonda lunungu kele ti kisika ve na lukanu ya Yehowa. Kansi, yo kele ti banzikisa yankaka ya kemonisa nde Yehowa kezolaka lunungu.

¹⁶ Ya kyeleka, Nzambi kelungisaka ndinga na yandi mpi yandi kekusaka ve. Na ntangu bantu mingi kelungisaka ve balusilu ya bo kepesaka na bankaka, Yehowa kelungisaka balusilu na yandi. Ata bansiku ya lugangu, yina yandi metulaka mpi ya kenatilaka beto mambote, kesobaka ve. (Yer. 31:35, 36) Beto lenda mpi kutula ntima na balusilu na yandi mpi na mutindu na yandi ya kuzenga makambu, sambu yo kevandaka ntangu yonso mbote.​—Tanga Mawa 3:37, 38.

17. (a) Inki Yehowa kesalaka ntangu yandi kesambisaka mambu? (b) Sambu na nki nge lenda tula ntima na mutindu bankuluntu keyidikaka mambu na dibundu? (Tala lupangu “Bo Kesambisaka Sambu na Yehowa,” na lutiti 148.)

¹⁷ Ntangu yandi kesambisaka, Yehowa kesukaka kaka ve na  kutala dyambu mutindu yo kemonana na meso ya bantu. Yandi kemonaka mambu yina mebumbanaka na meso ya bantu sambu na kuzaba kyeleka yonso. Yandi ketalaka mpi bikuma yina kupusaka bantu yina yandi kesambisa na kusala mambu. Bubu yai minganga lenda sadila bisadilu mpi bametode ya mefwana sambu na kutala ntima ya mbefo ntangu yo kebula, mpidina yo tasadisa bo na kuzaba nkadilu na yo. To bo lenda fimpa bapiku ntangu yo ke na kusukula menga. Yehowa lenda sala mambu mingi kuluta yina. Yandi kefimpaka ntima na beto ya kifwani mpi ketalaka bikuma ya kepusaka muntu na kusala mambu mpi bapiku ya kifwani, yina kemonisaka mawi ya kati mpenza ya muntu. Yo yina, yandi lenda zikisa inki kupusaka muntu na kusala mambu na mutindu mosi buna mpi mutindu yina yandi kekudiwa sambu na mambu ya yandi salaka. Mpi Nkwa​-Ngolo Yonso kelembaka ve nitu sambu na mambu mingi ya fyoti​-fyoti yina yandi kemonaka na nima ya kufimpa  mbote​-mbote. Sambu yandi meluta bazuzi yonso na mayele, Yandi kesadilaka mambu yina yonso na mutindu ya mbote mpi na bukati​-kati sambu na kuzaba makwisa na beto.​—Tanga Yeremia 12:1a; 20:12.

18, 19. Inki mutindu kuzaba kikalulu ya lunungu ya Nzambi lenda vanda ti bupusi na zulu na nge?

¹⁸ Yo yina, nge kele na bikuma ya ngolo ya kutudila Yehowa ntima, ata nkutu, na bantangu yankaka, nge kenyokwama na kansansa na nge sambu na bifu ya nge mesalaka ntama. Kuvila ve nde Yehowa kele ve zuzi mosi ya makambu ngolo yina kesosaka kikuma ya kupesa ndola, kansi yandi kele zuzi mosi ya mbote yina kezolaka kusadisa bantu. Kana nge kekudiyangisa ti mawi ya mpasi sambu na masumu ya nge salaka na ntama to dyambu mosi ya ketadila bantu yankaka, lomba Yehowa na ‘kugulusa’ nge, to kubaka mawi na nge ya mpasi, na mpila nde nge lenda bikila yandi mambu yonso. * Ti lusadisu na yandi, nge lenda mona nde Nzambi kebakaka na valere mingi kisalu na nge ya santu yina nge kelanda na kusala.​—Tanga Mawa 3:58, 59.

¹⁹ Yo kele pwelele nde, Nzambi ya lunungu ya kukuka kezolaka nde bantu yina kesosaka kundimama na yandi kusala mambu ya lunungu. (Yer. 7:5-7; 22:3) Kusamuna nsangu ya mbote kukonda kupona​-pona kele mutindu mosi ya mfunu ya kemonisa lunungu ya Nzambi. Ntangu nge kesala mbote​-mbote bamvutukila ya mpa mpi ketwadisa kulonguka ya Biblia, nge kemonisa minsiku ya kuzanguka ya lunungu ya Nzambi na mutindu mosi ya mbote mpenza. Inki mutindu? Yandi kezolaka nde bantu ya mitindu yonso kulonguka mambu ya metala yandi mpi kuguluka. (Mawa 3:25, 26) Nge kele ti dibaku ya mbote  ya kuvanda nduku ya kisalu ya Nzambi, na kumonisaka lunungu na yandi na kisalu yina kegulusaka luzingu!

Inki mutindu lunungu ya Yehowa kepesa nge kikesa? Inki mutindu nge lenda pesa bantu yankaka kikesa na kulandaka mbandu ya lunungu ya Nzambi?

“MONO TA YINDULAKA YO MPI VE TII KUNA”

20. (a) Yeremia ketubila inki dyambu ya ketadila mutindu Nzambi kusadilaka bantu mambu? (b) ‘Kuwa mawa na ntima’ ketendula inki na yina metala ndolula ya Yehowa? (Tala lupangu “Inki Mutindu Yehowa ‘Kewaka Mawa na Ntima’?”)

²⁰ Bantu mingi ketadilaka mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa bonso mikanda ya kezabisaka kaka bamfundusu ya mambu ya mbi. Kutadila mambu mutindu yina kemonisa nde muntu ketula ve dikebi na bandolula ya kepesa kyese yina Yehowa kepesa na bantu na yandi, mutindu yo kele ya kusonika na mikanda yai. Yandi syamisaka Bayuda nde: ‘Beno bika luzingu na beno ya mbi, beno bikisa banzila na beno ti mambu ya beno ke salaka.’ Kilumbu yankaka, Yeremia kulongisilaka bo nde: “Beno fweti bikisa banzila ya beno ke landa ti mambu ya beno ke sala, beno fweti landa mambu ya Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, ke tuba. Mpidina yandi [tawa mawa na ntima, NW] ta balula ngindu na yandi, yandi ta fwa beno diaka ve mutindu yandi tubaka.” (Yer. 18:11; 26:13) Na bilumbu na beto, Yehowa kelanda kulolula bantu yonso yina kebalula ntima na masonga yonso mpi keyambula kusala mambu ya mbi.

21. Inki Yehowa kezolaka kulungisa ntangu yandi kelolulaka muntu?

²¹ Ata mpidina, Yehowa kesukaka kaka ve na kutubila ndolula. Yandi kesalaka na kuwakana ti mambu yina yandi ketubaka. Yehowa kusadilaka Yeremia sambu na kusyamisa nde: “Nge Israele, nkento ya mubulu, kwisa kuvutuka . . . Yo yina mono ta wila nge makasi ve, mono ta yindulaka yo mpi ve tii kuna.” (Yer. 3:12) Nzambi kesukininaka ve ti makasi to kebumbaka ve mambu na ntima sambu na bantu na yandi yonso yina yandi kelolulaka. Kansi, ata mambu ya mbi mesalama, Yehowa kezolaka kuyidika bangwisana yina kuzenganaka. Na kutadila masumu yina nsumuki lenda sala, kana yandi mebalula mpenza ntima mpi mesosa ndolula ya Nzambi, Yehowa ‘ta ndima yandi, ebuna yandi ta kuma diaka muntu na yandi’ mpi tabaka balusakumunu na yandi. (Yer. 15:19) Kivuvu yina fwete pesa kikesa na konso  muntu yina meyambulaka Nzambi ya kyeleka na kuvutukila yandi dyaka. Keti nge kendima ve nde ndolula ya Yehowa kebendaka beto na yandi?​—Tanga Mawa 5:21.

22, 23. Ntangu nge kelanda mbandu ya Yehowa na yina ketadila ndolula, inki fwete vanda lukanu na nge?

²² Ntangu muntu melwadisa nge na bangogo to mesadila nge mambu ya mbi, keti nge talanda mbandu ya Yehowa? Na kutadila Bayuda ya ntangu ya ntama, Nzambi kutubaka nde yandi zolaka ‘kukatula mbi’ ya bantu yina yandi lolulaka. (Tanga Yeremia 33:8.) Yandi kele ti makuki ya kukatula mbi, to kugedisa, disongidila kuyindula dyaka ve bifu ya muntu yina mebalula ntima na kupesaka muntu yango luyantiku ya mpa na kisalu na Yandi. Ya kyeleka, kana Nzambi melolula muntu yo ketendula ve nde yandi mekatula mbi ya kukonda kukuka yina beto kebutukaka ti yo na mpila nde muntu yina mekuma ntangu yai ya kukuka, ya kukonda masumu. Kansi, kele ti dilongi mosi sambu na beto na mambu yina Nzambi ketuba na dyambu yina ketadila kugedisa bantu. Beto lenda sala ngolo na kuyambula bifu na beto, to mambu ya mbi yina bantu yankaka mesala beto, yina ketadila na mutindu ya kifwani kugedisa mutindu beto vandaka kutadila muntu yina na ntima na beto. Inki mutindu?

²³ Yindula nde bo mepesa nge difwa ya dilonga to ya dibungu mosi bonso dikabu. Kana yo mebeba to mebaka tashe, keti nge tasosa kulosa yo mbala mosi? Ziku ve. Mbala yankaka, nge tasala bikesa sambu na kuyobisa yo mbote​-mbote, kukatula mvindu to ntoto mpi ziku kukatula tashe yina. Nge tazola kutanina kitoko  na yo, mutindu yo kengenga na nsemo ya ntangu. Na mutindu mosi, nge lenda sala ngolo sambu na kukatula konso mambi to makasi ya nge mebumbaka na ntima sambu na mpangi​-bakala to mpangi​-nkento mosi yina kulwadisaka nge. Nwana ti kikalulu ya kukangama ti bangogo to mambu ya mbi ya bo mesala nge. Ntangu nge kenunga na kuyambula yo, yo kele bonso nde nge kekatula bangindu mpi mabanza yina nge vandaka na yo na ntima sambu na muntu yina nge lolulaka. Kana nge katula na ntima na nge mabanza ya mbi yina nge vandaka na yo sambu na muntu yina, nge tavanda ti makuki ya kusepela dyaka ti kinduku ya ngolo yina nge yindulaka nde yo vilaka kimakulu.

24, 25. Inki mambote beto tabaka kana beto zaba Yehowa bonso Ntotila Yoziasi kuzabaka yandi?

²⁴ Beto metadila kaka mwa ndambu ya bikalulu mpi mutindu yina Yehowa kesadilaka bantu mambu, yina beto fwete longuka sambu na kuzaba yandi mbote. Beto lenda mona nde mambote yina beto kebaka ntangu beto mezaba mbote-mbote Yehowa, kele kikuma ya ngolo yina beto kevandaka na yo sambu na kusamba yandi na mutindu yina kesepedisaka yandi. Kana beto mezaba Yehowa mbote​-mbote bonso Ntotila Yoziasi kuzabaka yandi, luzingu na beto tafuluka ti kyese, yina kele kikalulu yankaka ya kimuntu ya Nzambi.

²⁵ Kuzaba Yehowa na kiteso mosi ya kuluta nene tatomisa bangwisana na beto ti bankaka. Ntangu beto kesala mambu sambu na kumonisa ntima ya mbote, lunungu, mpi ndolula mutindu Yehowa kesalaka, bangwisana na beto na kati ya dibundu ya Bukristu takuma ya ngolo mpenza mpi ya mfunu mingi. Dyaka, beto takudimona ya kukuka sambu na kulonga ntangu beto kesala bamvutukila ya mpa na teritware na beto mpi ketwadisa kulonguka ya Biblia yina keyela. Bantu yina kesepelaka na kyeleka takudiwa mbote na mbandu ya luzingu ya Bukristu yina bo kemona na beto. Mpidina, beto tavanda ti makuki ya kusadisa bo na kusambila Yehowa na mutindu yina kesepedisaka yandi, mpi na kulanda “nzila ya mbote.”​—Yer. 6:16.

Inki nsangu mukanda ya Mawa 5:21 kepesa nge?

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Lupangu ya kele na lutiti 148]

BO KESAMBISAKA SAMBU NA YEHOWA

Na nzila ya Ndinga na yandi ya kusonika mpi ya dibundu ya Bukristu, Yehowa kelongaka bankuluntu na mitindu yina yandi kesambisaka mambu. Yandi mepesaka bo kiyeka ya kuvanda mimonisi na yandi na kuyidikaka mambu na dibundu. Bampangi yina kele bantu ya kukonda kukuka, mpi bo lenda tanga ve mambu yina kele na kati ya ntima, mutindu Yehowa kesalaka. Kansi, bo kezolaka kusadila bampangi na bo mambu na kuwakana ti mbandu ya Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. Bo kesambaka sambu na kulomba lutwadisu ya Nzambi mpi kesalaka ngolo sambu na kusadila minsiku ya kuzanguka ya Biblia, na kuvandaka ‘bazuzi ya mbote,’ bonso Yehowa. (Yer. 11:20) Yo yina, beno kele ti bikuma ya mbote ya kutula ntima na bankuluntu, sambu “bo ke langidilaka moyo na beno, sambu bo fweti futa rapore na Nzambi sambu na kisalu na bo.”​—Baeb. 13:17.

 [Lupangu ya kele na lutiti 151]

INKI MUTINDU YEHOWA ‘KEWAKA MAWA NA NTIMA’?

Beto lenda bakisa kiteso ya bunene ya ndolula ya Nzambi kana beto tadila mutindu yandi vandaka kusala mambu na bantu yina vandaka kusala masumu kansi yina kusobaka ntima na bo na nima. Ntangu yandi kemonaka nde bo mesoba luzingu na bo mpi kelemfukila yandi, yandi ‘kewaka mawa na ntima.’ (Yer. 18:8, NW; 26:3, NW) Na nki mutindu?

Nzambi kele muntu ya kukuka mpi yandi kesalaka ve bifu ntangu yandi kesambisaka, yo yina yo kele ve nde yandi kewaka mawa na ntima na mutindu yina bantu kewaka ntangu bo mesambisa dyambu mosi na mutindu ya mbi mpenza. Kansi, Yehowa kewaka mawa na ntima na kusobaka mutindu na yandi ya kusadila bantu mambu, na kutadila nsoba yina yandi kemonaka na ntima ya bantu.

Dyambu yai kele ve bonso kaka kufwa nsa mosi. Mawi ya Yehowa kesobaka sambu na bansumuki yina kebalulaka ntima. Na kutadila bantu yankaka ya mayele, bo keyindulaka nde na kisina, kisongi​-dyambu ya Kiebreo ya bo balulaka na ‘kuwa mawa na ntima’ na baverse yina beto mekatuka kutubila na zulu kepesa ngindu ya “kupema ngolo mpenza,” ziku ti kubenda mpema. Dyambu yai lenda monisa nde, ntangu Yehowa kemonaka nde muntu mebalula ntima na masonga yonso, na mutindu ya kifwani yandi kepemaka ngolo, bonso nde yandi kebendaka mpema ya ndembikilu. Nzambi lenda monisila muntu yina mebalula ntima dikebi ya zola yina yandi kemonisilaka bantu yina kendimamaka na yandi. Nsumuki yina lenda landa na kunyokwama ti malanda ya mambu yina yandi salaka, kansi Nzambi kesepelaka ntangu nsumuki yango mesoba ntima na yandi. Yandi kelembikaka “ngindu na yandi,” to mbala yankaka ndola yina Nzambi zolaka kupesa. (Yer. 26:13) Inki zuzi kendimaka na luzolo yonso kana muntu mebalula ntima na masonga yonso na mutindu yina? Yehowa kesepelaka na kusala mutindu yina.​—Yer. 9:24.

[Bifwanisu ya kele na lutiti 143]

Yoziasi mpi Yoyakimi kumonisaka nkadilu ya kuswaswana na mambu ya Nzambi kutubaka