Kitini 6

Keti Nzambi Kendimaka Mabundu Yonso?

1. Keti nge lenda tanga mitindu zole ya mabundu yina Ndinga ya Nzambi ketubila?

 YEZU kutubaka nde: “Beno kota na kielo yina kele ya fioti. Sambu kele ti kielo ya nene ti nzila ya nene yina ke nataka bantu na [lufwa, NW], bantu mingi ke kwendaka na nzila yina. Kansi kielo ti nzila yina ke nataka bantu na moyo yo kele nkaka mpenza, bantu fioti mpamba ke monaka yo.” (Matayo 7:​13, 14) Ndinga ya Nzambi kemonisa nde mabundu kele ya mitindu zole mpamba: mosi kele ya kyeleka, mosi ya luvunu; mosi kele ya mbote, mosi ya mbi; mosi kenataka na luzingu, mosi kenataka na lufwa.

2. Inki mutindu Masonuku kemonisa nde mabundu yonso ve kesepidisaka Nzambi?

² Bantu yankaka keyindulaka nde mabundu yonso kesepidisaka Nzambi. Baverse ya Biblia yai kelanda kemonisa nde yo kele mutindu yina ve:

 ● “Bantu ya Israele salaka diaka masumu na Mfumu Nzambi na kwenda kusamba banzambi yai Baale ti Astarte, ti banzambi ya bantu ya Siria, ya bantu ya Fenisia, ya bantu ya Moabi, ya bantu ya Amoni ti ya bantu ya Filistia. Bo buyaka Mfumu Nzambi, bo sambaka yandi diaka ve. Yo yina Mfumu Nzambi wilaka bo makasi, yandi pesaka bo na maboko ya bantu ya Filistia ti ya bantu ya Amoni.” (Bazuzi 10:​6, 7) Yehowa tandima beto ve kana beto sambila biteki to nzambi yankaka na kisika ya kusambila Nzambi ya kyeleka.

 ● “Bantu yai ke zitisaka mono [Nzambi] kaka na munoko, kansi na ntima ve. Bisambu yina ya bo ke sambaka mono kele ya mpamba, sambu bo ke longaka bansiku ya bantu bonso nde malongi ya Nzambi.” (Marko 7:​6, 7) Kana bantu yina ketubaka nde bo kesambilaka Nzambi kelonga bangindu na bo mosi na kisika ya kulonga mambu yina Biblia kelongaka, lusambu na bo kele ya mpamba. Nzambi kendimaka yo ve.

 ● “Nzambi kele Mpeve; bantu yina ke sambaka yandi, bo fweti samba yandi na ntima na bo [mpi na, NW] kieleka.” (Yoane 4:24) Lusambu na beto fwete wakana ti kyeleka ya Ndinga ya Nzambi.

Bambuma ya Dibundu ya Luvunu

3. Keti nge lenda tanga mwaye mosi ya kuzabila dibundu ya kyeleka ti ya luvunu?

³ Inki mutindu beto lenda zaba kana dibundu kingandi kesepidisaka Nzambi to ve? Yezu kutubaka nde: “Konso nti ya mbote ke butaka bambuma ya mbote, kansi konso nti ya mbi ke butaka bambuma ya mbi. . . . Ebuna mpidina, bantu yina ke tubaka mambu ya luvunu na zina ya Nzambi, beno ta bakisa bo na mambu yina ya bo ke salaka.” Na bangogo yankaka, kana dibundu kele ya Nzambi, yo tabuta bambuma ya mbote; kansi kana yo kele ya Satana, yo tabuta bambuma ya mbi.​—⁠Matayo 7:​15-20.

4. Inki kikalulu ya mbote bantu yina kesambilaka Yehowa kemonisaka?

⁴ Dibundu ya kyeleka kebutaka bantu yina kezolanaka mpi yina kezolaka bantu yankaka. Yo kele mutindu yina sambu Yehowa yandi mosi kele Nzambi ya zola. Yezu kutubaka nde: “Kana beno ke zolana beno na beno, bantu yonso ta zaba nde beno kele balonguki na mono.” Inki mutindu mabundu kemonisaka nde yo kele na kikalulu yai ya fwete monika na lusambu ya kyeleka?​—⁠Yoane 13:35; Luka 10:27; 1 Yoane 4:⁠8.

5. Inki mutindu mukanda mosi ketendula mumbongo ya bampika na Afrika?

⁵ Tadila mumbongo ya bampika na Afrika. Mukanda mosi (The New Encyclopædia Britannica) ketuba nde: “Banda na bamvula 650 tii kuna na mvu 1905, bo tekaka bantu ya Afrika kiteso ya 18 000 000 na mumbongo ya bampika yina vandaka kusalama na bansi ya Bamizuluma yina kele na zulu ya insi ya zelo na zelo ya Sahara mpi na océan Indien. Na kitini ya zole ya mvu-nkama ya 15 bantu ya Eropa yantikaka kusala mumbongo na ndambu ya  westi ya Afrika, mpi na mvu 1867 bo nataka na bamaswa bantu ya Afrika kiteso ya 7 000 000 mpi 10 000 000 na kimpika na Amerika.”

6. Inki mutindu dibundu kukotaka na mumbongo ya bampika?

⁶ Inki kima mabundu kusalaka na ntangu yai ya mpasi na Afrika, ntangu bo katulaka na kingolongolo babakala, bankento, mpi bana na banzo ti na mabuta na bo, bo kangisaka bo na bashene, bo tulaka bo bidimbu ti bibende ya tiya, ebuna bo nataka mpi bo tekaka bo bonso bangombe? Bethwell Ogot kusonikaka na zulunalu mosi (Daily Nation) ya Nairobi na Kenya nde: “Kikristu ti Bamizuluma kelongaka nde bantu fwete zinga na kimvuka, kansi bo bantu kukotisaka kikalulu ya kukumisa bantu bampika na bansi ti ya kukabisa bampusu ya nitu. . . . Beto fwete ndima nde Bamizuluma ti Bakristu, ya Eropa ti Moyen-orient, kele na mukumba ya nene ya mambi yina bo mesalaka mpi ya meso yina bo kangaka na ntwala ya bikalulu ya mbi yina kunatilaka bantu ya Afrika bampasi mingi yina bo kele na yo tuka bamvu-nkama mingi.”

Dibundu ti Mvita

7. Inki kisalu bantwadisi ya mabundu mesalaka na bamvita?

⁷ Dibundu ya luvunu memonisaka mbuma na yo ya kupola na mitindu yankaka. Mu mbandu, ata Biblia ketuba nde “nge fweti zola mpangi na nge,” bantwadisi ya mabundu na ntoto ya mvimba mepesaka maboko na kikesa yonso na bamvita mpi mepusaka bantu na kusala yo.​—⁠Matayo 22:⁠39.

8. (a) Inki mutindu bantwadisi ya mabundu kupusaka bantu na kufwa bankaka na mavwanga na Afrika? (b) Inki pastere mosi kutubaka na ntangu ya mvita yina kusalamaka na Nigeria?

⁸ Yo mezabanaka mbote nde na mvu 1994, bamasere ti banganga-Nzambi yankaka kufwaka bantu na Rwanda. Mabundu kudikotisaka mpi mingi na mavwanga yankaka na Afrika. Mu mbandu, na mvita yina kufwaka bantu mingi na Nigeria, na bandambu yonso zole, mabundu  kupusaka bantu na kunwana. Ntangu mvita vandaka kusalama, pastere mosi kutubaka nde bantwadisi ya mabundu “meyambulaka kisalu yina Nzambi kupesaka bo.” Yandi tubaka mpi nde: “Beto bantu kekudibingaka nde baministre ya Nzambi, beto mekuma baministre ya Satana.”

9. Biblia ketuba nki sambu na baministre ya Satana?

⁹ Biblia ketuba kima ya mutindu mosi: “Satana yandi mosi mpi lunga kukusa nde yandi kele wanzio yina ke nata nsemo. Yo yina, yo kele mambu ya kuyituka mpi ve kana bantu na yandi ke kusaka bantu ya nkaka nde: ‘Beto ke sadilaka mambu ya mbote.’” (2 Korinto 11:​14, 15) Kaka mutindu bantu mingi ya mbi ketubaka nde bo kele bantu ya mbote, Satana kekusaka bantu na nzila ya baministre yina kemonanaka ya mbote kansi bisalu na bo kele ya mbi mpi bambuma na bo kele ya kupola.

10. Na nki dyambu bantwadisi ya mabundu mebuyaka Nzambi?

¹⁰ Na ntoto ya mvimba, bantwadisi ya mabundu kelongaka lutondo, ngemba, mpi mambu ya mbote, kansi bo kemengaka bantu, kenwanaka bamvita, mpi kesalaka mambu ya mbi. Biblia kemonisaka bo mbote mutindu bo kele. Yo ketuba nde: “Bo ke tubaka nde bo ke ndimaka Nzambi, kansi mambu yina ya bo ke salaka yo ke songaka nde bo ke buyaka yandi.”​—⁠Tito 1:⁠16.

Basika na “Babilone ya Nene”

11. Inki mutindu Biblia ketendula dibundu ya luvunu?

¹¹ Kana beto tanga mukanda ya Kusonga, beto tamona mambu ya Yehowa keyindulaka sambu na mabundu ya luvunu. Kuna, bo ketendula dibundu ya luvunu bonso nkento mosi ya kifwani, “Babilone ya Nene.” (Kusonga 17:​5, NW) Tala mutindu Nzambi ketendula yandi:

 ● ‘Nkento ya nene ya ndumba . . . ti yina bamfumu ya nene ya ntoto salaka pite.’ (Kusonga 17:​1, 2) Na kisika ya kuvanda ya kwikama na Nzambi, dibundu ya luvunu mekudikotisaka na politiki, mbala mingi yo kesongaka luyalu mambu yina yo fwete sala.

 ● “Bo monaka na [Babilone ya Nene] menga ya baprofete ti ya bantu ya Nzambi, menga ya bantu yina yonso ya bo fwaka awa na nsi-ntoto.” (Kusonga 18:24) Dibundu ya luvunu mefwaka mpi memonisaka bansadi ya kwikama ya Nzambi mpasi mpi yo kele na mfuka ya menga ya bantu mingi yina bo mefwaka na bamvita.

 ● ‘Yandi vandaka kudipesa lukumu ti kiese.’ (Kusonga 18:⁠7) Dibundu ya luvunu kele ti bimvwama mingi, yina bantwadisi na yo kesadilaka sambu na kuzinga mbote.

 ● ‘Yandi kusaka bantu ya makanda yonso na kindoki na yandi.’ (Kusonga 18:23) Na mwaye ya dilongi na yo ya luvunu yina ketubaka nde moyo kefwaka ve, dibundu ya luvunu mekangulaka kyelo na mitindu yonso ya bisalu ya bampeve ya mbi ti ya kindoki mpi yo menataka bantu na kutita bafwa mpi na kusambila banzambi ya bambuta.

12. Inki lukebisu Biblia kepesa na yina metala lusambu ya luvunu?

¹² Biblia kekebisa bantu ngolo kibeni nde bo fwete basika na lusambu ya luvunu, yo ketuba nde: “Beno bantu na mono, beno katuka na [Babilone] sambu beno kubaka masumu na yandi ve, beno kumona ve mpasi yina ya yandi ta mona.”​—⁠Kusonga 18:​4, 5.

13. Inki takumina dibundu ya luvunu ti bantu yina kesambilaka kuna?

¹³ Kubika fyoti, Nzambi tafwa kimakulu Babilone ya Nene, yina kele kimfumu ya ntoto ya mvimba ya lusambu ya luvunu. Biblia ketuba nde: “Yo yina bampasi yai yonso ta bwila yandi na kilumbu mosi: lufwa, mawa ti nzala; yandi ta zika na tiya. Sambu Mfumu Nzambi yina ta pesa yandi ndola, yandi kele ngolo.” (Kusonga 18:⁠8) Sambu na kutina mpasi yina yandi tamona, beto fwete zenga bansinga yonso yina kekangisa beto ti dibundu ya luvunu, mpi kuyambula bisalu, bankinsi, mpi balukwikilu yina kepesaka ve Nzambi kyese. Beto fwete sala yo kukonda kusukinina sambu luzingu na beto kele na kigonsa!​—⁠2 Korinto 6:​14-18.

[Bangiufula ya disolo ya kulonguka]

ya kele na lutiti 20, 21]

Dibundu ya luvunu mekudikotisaka na bamvita ti na mumbongo ya bampika

[Bangogo ya kemonisa kisina ya bafoto]

Yandi kesakumuna basoda: Daily Times of Nigeria; bana ya ke sala kisalu ya ngolo: © Penny Tweedie/Panos Pictures; maswa ya bampika: Schomburg Center for Research in Black Culture/The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations