1, 2. Inki ngyufula nge fwete kudiyula na nima ya kukatuka na dibundu ya luvunu, mpi sambu na nki nge keyindula nde yo kele mfunu?

YINDULA nde nge mekwisa kubakisa nde bo metula ndikila na kisika ya nge kezingaka. Muntu mosi mekwisa kulosa na kinsweki mvindu yina kele ti ndikila na kisika yango, mpi dyambu yai ketula luzingu ya bantu na kigonsa. Nge tasala inki? Ntembe kele ve nde nge takatuka na kisika yina kana mpila kele. Kansi na nima ya kukatuka na kisika yina, nge lenda landa na kudiyula ngyufula yai ya mfunu, ‘Keti mu bakaka ndikila yina?’

² Yo kele mpi mutindu mosi na yina metala lusambu ya luvunu. Biblia kelongaka nde lusambu ya mutindu yai kele ya kudikila ti malongi mpi bisalu ya mvindu. (2 Korinto 6:17) Yo yina yo kele mfunu nde nge basika na ‘Babilone ya Nene,’ kintinu ya inza ya mvimba ya dibundu ya luvunu. (Kusonga 18:2, 4) Keti nge mesalaka yo? Kana nde ee, beto kesikisa nge. Kansi yo kesuka kaka ve na kukabwana to kukatuka na dibundu mosi ya luvunu. Na nima, nge fwete kudiyula nde, ‘Keti mono kele dyaka ata ti kima mosi ya lusambu ya luvunu?’ Beto tadila mwa bambandu.

3. (a) Biblia ketubaka nki na yina metala kusadila bifwanisu, mpi sambu na nki yo lenda vanda mpasi sambu bantu yankaka kundima dibanza ya Nzambi? (b) Inki nge fwete sala ti konso kima ya nge ke na yo yina kewakana ti lusambu ya luvunu?

³ Bantu yankaka mebumbaka bifwanisu na banzo na bo banda bamvula mingi. Keti nge mpi kele ti bifwanisu na nzo na nge? Kana yo kele mpidina, nge lenda yindula nde yo kele mbi na kusambila Nzambi kukonda kima mosi ya kemonana ya mutindu yai. Nkutu yo lenda vanda nde nge kezolaka mingi bima yai yankaka. Kansi Nzambi muntu ketubaka mutindu beto fwete sambila yandi, mpi Biblia kelongaka nde yandi kezolaka ve nde beto sadila bifwanisu. (Tanga Kubasika 20:4, 5; Nkunga 115:4-8; Yezaya 42:8; 1 Yoane 5:21) Yo yina, sambu na kupona mpi kukangama na lusambu ya kyeleka, nge fwete fwa konso kima ya nge ke na yo yina kewakana ti lusambu ya luvunu. Banda ntangu yai, yantika kutadila yo mutindu Yehowa ketadilaka yo: bonso kima mosi ya ‘yandi kezolaka ve.’—Kulonga 27:15.

4. (a) Inki mutindu beto mezaba nde lusambu ya bankaka kele mfunu ve? (b) Sambu na nki Yehowa kubuyisaka bantu na yandi na kudikotisa na konso mutindu yina ya bisalu ya bampeve ya mbi?

⁴ Lusambu ya bankaka mpi mepanzanaka na mabundu  mingi ya luvunu. Na ntwala ya kulonguka kyeleka ya Biblia, bantu yankaka vandaka kukwikila nde bafwa kezingaka na insi ya kukonda kumonana mpi nde bo lenda sadisa bantu yina kele na luzingu to kusala bo mbi. Mbala yankaka nge vandaka kusala kikesa mingi sambu na kulembika bankaka na nge yina mefwaka. Kansi, mutindu nge longukaka yo na Kapu ya 6 ya mukanda yai, bafwa kezabaka ve ata kima mpi bo kezingaka ve ata kisika mosi. Yo yina, yo kele ve mfunu na kumeka kusolula ti bo. Bansangu yonso yina kemonanaka bonso nde yo mekatuka na muntu mosi ya beto vandaka kuzola ya mefwaka, kekatukaka mpenza na bampeve ya mbi. Yo yina, Yehowa kubuyisaka bantu ya Izraele na kumeka kusolula ti bafwa to na kudikotisa na konso mutindu yina ya bisalu ya bampeve ya mbi.—Tanga Kulonga 18:10-12.

5. Inki nge lenda sala kana na dibundu na nge ya ntama nge vandaka kusadila bifwanisu to kusambila bankaka?

⁵ Kana na lusambu na nge ya ntama nge vandaka kusadila bifwanisu to kusambila bankaka, inki nge lenda sala? Tanga mpi yindula baverse ya Biblia yina tamonisa nge mutindu Nzambi ketadilaka bima yai. Samba Yehowa konso kilumbu sambu na kumonisa yandi mpusa na nge ya kupona mpi ya kukangama na lusambu ya kyeleka, mpi lomba yandi na kusadisa nge na kuyindula mutindu yandi keyindulaka.—Yezaya 55:9.

6, 7. (a) Bantu ketubaka nde bo ketaka Nkinsi ya Lubutuku sambu na kusungimina inki, mpi keti balongoki ya Yezu ya mvu-nkama ya ntete vandaka kuta yo? (b) Kuta nkinsi ya lubutuku vandaka kikalulu ya banani na ntangu ya balongoki ya ntete ya Yezu?

⁶ Dibundu ya luvunu lenda dikila lusambu ya muntu na yina metala bankinsi ya mepanzanaka mingi. Mu mbandu, beto tadila Nkinsi ya Lubutuku. Bantu ketubaka nde bo ketaka Nkinsi ya Lubutuku sambu na kusungimina lubutuku ya Yezu Kristu, mpi mabundu mingi ya ketubaka nde yo kele ya Bukristu ketaka nkinsi yai. Kansi, ata nzikisa mosi ve kemonisa nde balongoki ya Yezu ya mvu-nkama ya ntete vandaka kusala nkinsi ya mutindu yai. Mukanda mosi (Sacred Origins of Profound Things) ketuba nde: “Bamvu-nkama zole na nima ya lubutuku ya Kristu,  ata muntu mosi ve kuzabaka, mpi bantu fyoti mpamba vandaka kusosa kuzaba, na sikisiki ntangu yina yandi butukaka.”

⁷ Ata kana balongoki ya Yezu kuzabaka dati ya sikisiki ya lubutuku na yandi, bo zolaka ve kusadila yo nkinsi. Sambu na inki? Sambu, mutindu mukanda mosi (The World Book Encyclopedia) ketuba, Bakristu ya ntete “vandaka kutadila kuta nkinsi ya lubutuku ya konso muntu yina bonso kikalulu ya mimpani.” Bankinsi ya lubutuku yina Biblia ketubila kele ya bamfumu zole yina vandaka kusambila ve Yehowa. (Kuyantika 40:20; Marko 6:21) Bo vandaka mpi kusala bankinsi ya lubutuku sambu na kupesa lukumu na banzambi ya mimpani. Mu mbandu, na Mayi 24 bantu ya Roma vandaka kuta nkinsi ya lubutuku ya nzambi-nkento Diana. Na kilumbu yina vandaka kulanda, bo vandaka kuta nkinsi ya lubutuku ya nzambi-ntangu, Apollo. Yo yina, kuta bankinsi ya lubutuku kuvandaka ve kikalulu ya Bakristu, kansi ya mimpani.

8. Tendula kuwakana yina kele na kati ya bankinsi ya lubutuku mpi malongi ya luvunu.

⁸ Kele ti kikuma yankaka ya Bakristu ya mvu-nkama ya ntete zolaka ve kuta nkinsi ya lubutuku ya Yezu. Yo fwete vanda nde balongoki na yandi kuzabaka nde bankinsi ya lubutuku vandaka ti kuwakana ti malongi ya luvunu. Mu mbandu, bantu mingi ya Grese mpi ya Roma ya ntama vandaka kukwikila nde mpeve mosi vandaka kukwisa na lubutuku ya konso muntu mpi yo vandaka kutanina yandi na luzingu na yandi ya mvimba. Mukanda mosi (The Lore of Birthdays) ketuba nde: “Mpeve yai vandaka ti kuwakana ya kuyituka ti nzambi ya kilumbu yina muntu yango kubutukaka.” Ya kyeleka Yehowa zolaka kusepela ve ti konso nkinsi yina zolaka kuwakanisa Yezu ti malongi ya luvunu. (Yezaya 65:11, 12) Ebuna, sambu na nki bantu mingi mekumaka kuta Nkinsi ya Lubutuku?

9. Inki mutindu bo ponaka Desembri 25 bonso kilumbu ya kuta nkinsi ya lubutuku ya Yezu?

⁹ Bantu yantikaka kuta nkinsi ya lubutuku ya Yezu na Desembri 25 bamvula mingi kibeni na nima ya ntangu yina yandi zingaka na ntoto. Kansi Yezu kubutukaka ve na dati yai, sambu  yo fwete vanda mpenza nde yandi butukaka na Oktobri. * Sambu na nki bo ponaka Desembri 25? Yo fwete vanda nde bantu yina kudibingaka na nima nde Bakristu “zolaka nde dati yai kubwa na kilumbu ya nkinsi mosi ya Roma yina mimpani vandaka kusala sambu na ‘lubutuku ya ntangu yina bo lenda bedisa ve.’” (The New Encyclopædia Britannica) Na nsungi ya madidi, lere yo vandaka kumonana bonso nde ntangu vandaka dyaka ve ngolo, mimpani vandaka kusala bafeti sambu kisina yai ya tiya mpi ya nsemo kwisa kuvutuka na banzyetelo na yo ya nda. Bo vandaka kuyindula nde ntangu vandaka kuyantika kuvutuka na Desembri 25. Sambu na kukumisa mimpani Bakristu, bantwadisi ya mabundu kukotisaka nkinsi yai na dibundu mpi bo mekaka kusala na mpila nde yo monana bonso nkinsi ya “Bukristu.” *

10. Na ntangu ya ntama, sambu na nki bantu yankaka vandaka kuta ve Nkinsi ya Lubutuku?

¹⁰ Bantu kendimaka banda ntama nde Nkinsi ya Lubutuku mekatukaka na mimpani. Sambu yo mekatukaka ve na Masonuku, bo buyisaka Nkinsi ya Lubutuku na Angleterre mpi na bansi yankaka yina vandaka na nsi ya luyalu ya Amerika na mvu-nkama ya 17. Konso muntu yina vandaka kukwenda ve na kisalu na kilumbu ya Nkinsi ya Lubutuku vandaka kufuta amande. Kansi, ntama mingi ve, bo vutukilaka bikalulu ya ntama, mpi bo yikaka bikalulu yankaka ya mpa. Nkinsi ya Lubutuku kukumaka dyaka nkinsi ya nene, mpi tii bubu yai yo kesalamaka mutindu yina na bansi mingi.  Kansi, sambu Nkinsi ya Lubutuku kele ti kuwakana ti dibundu ya luvunu, bantu yina kezolaka kusepedisa Nzambi ketaka ve nkinsi yina to konso nkinsi yankaka yina mekatukaka na lusambu ya mimpani. *

11. Sambu na nki bantu yankaka ketaka bankinsi, kansi nki fwete vanda susi na beto ya ntete?

¹¹ Bantu yankaka kendimaka nde bankinsi bonso Nkinsi ya Lubutuku mekatukaka na mimpani kansi bo kelandaka na kuyindula nde yo kele ve mbi na kuta yo. Na kutuba ya mbote, bantu mingi keyindulaka ve lusambu ya luvunu ntangu bo kesalaka bankinsi. Yo kepesaka mpi mabuta mabaku ya kuvukana kumosi. Keti nge mpi keyindulaka mutindu yina? Kana yo kele mpidina, yo fwete vanda nde zola ya dibuta, kansi zola ya dibundu ya luvunu ve, kima kepesaka nge mpasi na kupona mpi kukangama na lusambu ya kyeleka. Zaba nde Yehowa, muntu yina kuyantikisaka dibuta, kezola nde nge vanda ti bangwisana ya mbote ti bantu ya dibuta na nge. (Efezo 3:14, 15) Kansi, nge lenda kumisa bangwisana yina ngolo na mitindu yina Nzambi kendimaka. Sambu na kima yina fwete vanda susi na beto ya ntete, ntumwa Polo kusonikaka nde: “Beno meka na kulonguka mambu yina ke pesaka Mfumu . . . kiese.”—Efezo 5:10.

12. Pesa mbandu ya kemonisa sambu na nki beto fwete buya bikalulu mpi bankinsi yina kele ti bisina ya mvindu.

¹² Ziku nge keyindula nde bisina ya bankinsi kele ve ti kuwakana ata mosi ti mutindu bantu kesalaka yo bubu yai. Keti bisina kele mpenza mfunu? Ee! Beto baka mbandu: Kana nge memona bombon na terase, keti nge talokuta bombon yina mpi kudya yo? Ata fyoti ve! Bombon yina kele mvindu. Bonso bombon, bankinsi lenda monana bonso nde yo kele mbote, kansi bo melokutaka yo na bisika ya mvindu. Sambu na kupona mpi kukangama na lusambu ya kyeleka, beto fwete vanda ti dibanza mosi ti profete Yezaya, yina kusongaka bansambidi ya kyeleka nde: ‘Beno kusimba ve bima ya mvindu.’—Yezaya 52:11.

13. Inki bampasi nge lenda kutana ti yo kana nge buya kuvukana na bankinsi?

¹³ Nge lenda kutana ti mambu ya mpasi kana nge buya kuvukana na bankinsi. Mu mbandu, banduku ya kisalu lenda sosa kuzaba sambu na nki nge kezola ve kuvukana na mambu yankaka yina bo kesalaka na ntangu ya bankinsi na kisika ya nge kesalaka. Nge tasala nki kana bo mepesa nge kado mosi ya Nkinsi ya Lubutuku? Keti yo tavanda mbi na kundima yo? Inki nge tasala kana nkwelani na nge kekwikilaka ve mambu yina nge kekwikilaka? Inki nge lenda sala na mpila nde bana na nge kuyindula ve nde bo kekonda kima sambu bo keta ve bankinsi?

14, 15. Inki nge lenda sala kana bo mepesa nge mbote ya bo kepesaka na nsungi ya bankinsi to kana muntu mosi kezola kupesa nge kado?

¹⁴ Luswasukusu kele mfunu sambu na kuzaba mutindu ya kuyidika konso dyambu. Kana muntu mosi kupesa nge mbote ya bo kepesaka na nsungi ya bankinsi, nge lenda suka kaka na kutonda yandi. Kansi, inki nge tasala kana yo ketadila muntu mosi ya nge kekutanaka to kesalaka ti yandi mbala na mbala. Kana mpidina, nge lenda pona na kutuba mambu yankaka. Konso ntangu sadila mayele. Biblia kelongisila nde: “Ntangu yonso beno fweti tuba mambu ya mbote ti ya mfunu; beno fweti zaba kupesa bamvutu ya mbote na konso muntu.” (Kolosai 4:6) Sala yonso na mpila nde nge konda ve bantu yankaka luzitu. Kansi, tendula lukwikilu na nge na mayele yonso. Monisa pwelele nde nge kebuyaka ve nde bo pesa nge kado mpi bafeti, kansi nge kezolaka kusala mambu yai na bantangu yankaka.

¹⁵ Inki nge tasala kana muntu mosi kezola kupesa nge kado? Nge fwete tadila kikuma yina kepusa yandi mpi ntangu yina yandi kepona na kupesa yo. Muntu yango lenda tuba nde: “Mu mezaba nde nge ketaka ve nkinsi yai. Kansi, mu kezola kupesa nge kima yai.” Nge lenda mona nde kubaka kado na ntangu yina kele ve kiteso mosi ti kuvukana na nkinsi yina. Kansi, kana muntu yina kepesa yo mezaba mbote ve balukwikilu na nge, nge lenda songa yandi nde nge ketaka ve nkinsi yina. Yo tasadisa nge na kutendudila yandi sambu na nki nge mendima kubaka kado kansi nge mepesa ve ata kado  mosi na okazio yina. Na ndambu yankaka, yo tavanda mayele na kubuya kado mosi kana yo ke pwelele nde kikuma yina mepusa muntu na kupesa nge yo kele ya kumonisa nde nge kekangamaka ve na balukwikilu na nge to nde nge tayambula balukwikilu na nge na ntwala ya bima ya kinsuni.

16. Inki mutindu nge lenda sadila mayele na ntangu nge keyidika mambu yina ketadila bankinsi?

¹⁶ Inki nge tasala kana bantu ya dibuta na nge kendimaka ve mambu ya nge kekwikilaka? Na ntangu yai mpi nge fwete sadila mayele. Mfunu kele ve ya kutubila konso kikalulu to nkinsi yina bantu ya dibuta na nge kesalaka. Kansi, zitisa nswa na bo ya kuvanda ti bangindu na bo mosi, kaka mutindu nge kezolaka nde bo zitisa banswa na nge ya kuvanda ti bangindu na nge. (Tanga Matayo 7:12) Kusala ve ata kima mosi yina lenda sala nde nge vukana na bankinsi. Kansi, vanda na bukatikati na yina metala mambu ya ketadila mpenza ve nkinsi yina bo kesala. Ya kyeleka, nge fwete sala ntangu yonso mambu na mpila nde nge bikala ti kansansa ya mbote.—Tanga 1 Timoteo 1:18, 19.

17. Inki mutindu nge lenda sadisa bana na nge na kudiwa ve nde bo kekonda kima na ntangu bo kemona bantu yankaka keta bankinsi?

¹⁷ Inki nge lenda sala sambu bana na nge kudiwa ve nde bo kekonda kima mosi sambu bo ketaka ve bankinsi yina kewakana ve ti Masonuku? Mvutu na ngyufula yai kele ti kuwakana ti mambu yina nge kesalaka na bantangu yankaka na kati ya mvula. Bibuti yankaka kebumbaka ntangu sambu na kupesa bana na bo bakado. Kado mosi ya kuluta mfunu yina nge lenda pesa bana na nge kele ntangu mpi dikebi na nge ya zola.

18. Inki mutindu kuvukana na balukutakanu ya Bukristu lenda sadisa nge na kupona mpi kukangama na lusambu ya kyeleka?

¹⁸ Sambu na kusepedisa Nzambi, nge fwete buya lusambu ya luvunu mpi kukangama na lusambu ya kyeleka. Yo kelomba inki? Biblia ketuba nde: “Beto talanaka beto na beto sambu na kupusana na zola mpi na bisalu ya mbote, kukonda kuyambula lukutakanu na beto, bonso bantu yankaka  kesalaka yo, kansi beto pesana kikesa bamosi ti bankaka, mpi kuluta mingi mutindu beno kemona kilumbu kefinama.” (Baebreo 10:24, 25, NW) Balukutakanu ya Bukristu kele mabaku ya kyese yina tasadisa nge na kusambila Nzambi na mutindu yina yandi kendimaka. (Nkunga 22:22; 122:1) Na balukutakanu ya mutindu yai, Bakristu ya kwikama ‘kepesanaka kikesa.’—Roma 1:12.

19. Sambu na nki yo kele mfunu nde nge zabisa bantu yankaka mambu yina nge kelonguka na Biblia?

¹⁹ Mutindu yankaka ya nge lenda pona mpi kukangama na lusambu ya kyeleka kele kuzabisa bantu yankaka mambu ya nge melonguka na kulonguka na nge ya Biblia ti Bambangi ya Yehowa. Ya kyeleka, bantu mingi “ke mona mpasi ti kudila” sambu na mambu ya mbi yina kesalama na inza bubu yai. (Ezekiele 9:4) Ziku nge mezaba bantu yankaka yina kemona mpasi mpi kedila. Sambu na nki ve kuzabisa bo kivuvu na nge ya ketadila bilumbu kekwisa yina mesimbama na Biblia? Mutindu nge kevukana ti Bakristu ya kyeleka mpi kezabisa bantu yankaka bakyeleka ya kitoko ya Biblia yina nge longukaka, nge tamona nde konso mpusa ya ketadila bikalulu ya lusambu ya luvunu yina lendaka kubikala na ntima na nge tayantika kuvila malembe-malembe. Zaba nde nge tavanda mpenza na kyese mpi tabaka balusakumunu mingi kana nge ndima lusambu ya kyeleka.—Malashi 3:10.