1-3. Sambu na nki beto lenda ndima nde Yehowa ke kudikulumusaka?

TATA mosi ke zola kulonga mwana na yandi ya fioti dilongi mosi ya mfunu. Yandi ke na mpusa ya kusimba ntima ya mwana. Inki metode yandi fwete sadila? Keti yandi fwete telama na ntwala ya mwana mpi kunganina yandi sambu na kupesa yandi boma? To yandi ta nieka mpi kukuma nda mosi ti mwana sambu na kusolula ti yandi na pima, mpi na mawete yonso? Ya kieleka, tata ya mayele mpi ya kudikulumusa ta pona metode ya mbote.

² Yehowa kele Tata ya nki mutindu—ya lulendo, to ya kudikulumusa, ya makambu-ngolo to ya mawete? Yehowa ke zabaka mambu yonso mpi yandi kele munkwa ya mayele yonso. Ziku nge me monaka nde, nzayilu mpi mayele ke sadisaka ve muntu na kudikulumusa. Mutindu Biblia ke tuba, “nzayilu ke kumisaka lulendo.” (1 Bakorinto 3:19; 8:1) Kansi, Yehowa yina ‘kele Mayele Mpenza,’ ke Kudikulumusaka mpi. (Yobi 9:4, NW) Yo ke tendula ve nde yandi kele muntu ya mpamba to ya kukonda lukumu, kansi yo ke monisa nde yandi ke vandaka ve lulendo. Sambu na nki?

³ Yehowa kele santu. Yo yina,Yandi ke vandaka ve ti kikalulu ya lulendo, yina ke bebisaka muntu. (Marko 7:20-22) Diaka, tala mambu yina profete Yeremia tubaka sambu na Yehowa: “Ya kieleka moyo na nge [Yehowa] ta yibuka mpi ta fumbama na zulu na mono.” * (Mawa 3:20, NW) Yindula! Yehowa, Mfumu ya Kuluta Nene ya luyalanganu sepelaka na ‘kufumbama’ to kunieka tii na nda ya Yeremia, muntu ya kukonda kukuka, sambu  na kutudila yandi dikebi. (Nkunga 113:7) Ee, Yehowa ke kudikulumusaka. Kansi, kudikulumusa ya Nzambi ke tendula nki? Inki mutindu yo ke kwendaka nzila mosi ti mayele? Mpi sambu na nki yo kele mfunu sambu na beto?

4, 5. (a) Kudikulumusa kele nki, yo ke monanaka nki mutindu, mpi sambu na nki beto fwete tadila yo ve bonso kulemba to kuvanda nsoni-nsoni? (b) Inki mutindu Yehowa kudikulumusaka na ntwala ya Davidi, mpi nki mambote beto ke baka na kudikulumusa ya Yehowa?

⁴ Kudikulumusa kele kikalulu ya kukonda lulendo. Kudikulumusa ke vandaka na ntima, kansi yo ke monanaka na bikalulu bonso yai: Mawete, ntima-nda mpi makambu ngolo ve. (Bagalatia 5:22, 23) Kana muntu kele na bikalulu yai ya ke sepedisa Nzambi, yo ke tendula ve nde yandi me lembaka to kele nsoni-nsoni; sambu bikalulu ya mutindu yai ke wakanaka ve na makasi ya lunungu ya Yehowa to ngolo na yandi ya kufwa. Kansi, na nsadisa ya kudikulumusa mpi ya mawete na yandi, Yehowa ke monisaka ngolo na yandi ya nene, mpi ke kudiyalaka mbote-mbote. (Yezaya 42:14) Inki mutindu kudikulumusa ke kwendaka nzila mosi ti mayele? Mukanda mosi ya ke tendulaka Biblia ke tuba  nde: “Kudikulumusa kele . . . kikalulu ya kusosa ntete mambote ya bankaka, mpi yo kele na kisina ya mayele yonso.” Yo yina, sambu na kuvanda na mayele ya kieleka yo ke lomba kudikulumusa. Inki mambote beto ke bakaka na kudikulumusa ya Yehowa?

⁵ Ntotila Davidi yimbilaka Yehowa nde: “Nge ke pesa mono kitaninu na nge ya luguluku, diboko na nge ya kitata ke sadisa mono, mpi kudikulumusa na nge ke kumisa mono muntu ya nene.” (Nkunga 18:35, NW) Ya kieleka, Yehowa kudikulumusaka sambu na kutudila muntu yai ya kukonda kukuka dikebi, kutanina mpi kusadisa yandi konso kilumbu. Davidi vandaka ti kivuvu nde yandi ta guluka—mpi ta kuma ntotila ya nene—kaka sambu Yehowa ndimaka na kudikulumusa. Nani na kati na beto zolaka kuvanda na kivuvu ya kuguluka kana Yehowa ndimaka ve kudikulumusa mpi kusadila beto mambu bonso Tata ya mawete mpi ya zola?

6, 7. (a) Sambu na nki Biblia ke tubaka ve nde Yehowa kele ti kikalulu ya kukonda kulutisa ndilu? (b) Inki kuwakana kele na kati ya mawete ti mayele, mpi nani ke pesaka mbandu ya kuluta mbote na diambu yai?

⁶ Yo ke mfunu na kuswaswanisa kudikulumusa ti kikalulu ya kukonda kulutisa ndilu. Kukonda kulutisa ndilu kele kikalulu mosi ya kitoko yina bantu ya kwikama fwete vanda na yo. Bonso kudikulumusa, yo ke kwendaka nzila mosi ti Mayele. Bingana 11:2 ke tuba nde: “Mayele kele ti bantu yina ke lutisaka ve ndilu, NW.” Kansi Biblia ke tubaka ve ata fioti nde Yehowa kele ti kikalulu ya kukonda kulutisa ndilu. Sambu na nki? Na Masonuku, kukonda kulutisa ndilu ke tendula nde, kuzaba mbote bandilu na nge. Kansi Nkwa-Ngolo yonso ke vandaka ve ti bandilu, katula kaka yina yandi mosi ke kuditudilaka sambu na bansiku na yandi ya lunungu. (Marko 10:27; Tito 1:2) Diaka, ata muntu mosi ve kele na zulu na yandi sambu yandi kele ya Kuluta Kuzanguka. Yo yina, kikalulu ya kukonda kulutisa ndilu ke tadila ve Yehowa.

⁷ Kansi, Yehowa ke kudikulumusaka mpi ke vandaka mawete. Yandi ke longaka bansadi na yandi nde mawete kele mfunu sambu na kubaka mayele ya kieleka. Yo yina Biblia ke tubilaka “mawete yina ke katukaka na mayele.” * (Yakobo 3:13) Bika beto tadila mbandu ya Yehowa na diambu yai.

8-10. (a) Sambu na nki yo ke yitukisa na kuzaba nde Yehowa ke vandaka na mpusa ya kupesa mikumba mpi kuwidikila? (b) Inki mutindu Nkwa-Ngolo Yonso ke monisaka kudikulumusa na bawanzio na yandi?

⁸ Kudikulumusa ya Yehowa ke monanaka na mpusa na yandi ya kupesa bigangwa ya nkaka mikumba mpi ya kuwidikila bo. Kuzaba mpenza nde yandi ke widikilaka bantu ke yitukisa; Yehowa ke vandaka ve na mfunu ya lusadisu to ya bandongisila. (Yezaya 40:13, 14; Baroma 11:34, 35) Ata mpidina, Biblia ke monisaka nde, na mambu yai, Yehowa ke kudikulumusaka mbala na mbala.

⁹ Beto tadila diambu mosi ya mfunu mingi yina salamaka na luzingu ya Abrahami. Yandi yambaka banzenza tatu, bawanzio. Yandi bingaka mosi na kati na bo “Yehowa,” sambu wanzio yango vandaka kumonisa Yehowa mpi kusala mambu bonso Yehowa. Ntangu wanzio yango vandaka kutuba mpi kusala mambu, yo vandaka bonso nde Yehowa ke tuba mpi ke sala mambu. Na nzila ya wanzio yango, Yehowa songaka Abrahami nde, Yandi waka ‘bo me funda bantu ya Sodome ti Gomore mingi.’ Yehowa tubaka nde: “Mono fweti kwenda kutala kana mambu yai kele ya kieleka to ve.” (Kuyantika 18:3, 20, 21) Ya kieleka, bangogo ya Yehowa na verse yai ke tendula ve nde Nkwa-Ngolo Yonso zolaka ‘kukwenda’ kuna yandi mosi. Kansi, yandi tindaka diaka bawanzio sambu na kukwenda kuna. (Kuyantika 19:1) Sambu na nki? Keti Yehowa yina ke monaka mambu yonso lendaka ve ‘kuzaba’ mambu ya kieleka yina vandaka kusalama na babwala yina? Yandi zabaka yo. Kansi, na kudikulumusa yonso, Yehowa pesaka bawanzio yai mukumba ya kukwenda kuzikisa diambu yango mpi kutala Loti ti dibuta na yandi na Sodome.

¹⁰ Diaka, Yehowa ke widikilaka. Yandi songaka bawanzio na kupesa bangindu ya kuswaswana sambu na kufwa Akabi ntotila ya mbi. Yehowa vandaka mpenza ve na mfunu ya bangindu yai. Ata mpidina, yandi ndimaka ngindu ya wanzio mosi mpi tindaka yandi na kulanda mpi kulungisa yo. (1 Bantotila 22:19-22) Keti diambu yai ke monisa ve kudikulumusa?

11, 12. Inki mutindu Abrahami bakisaka kudikulumusa ya Yehowa?

¹¹ Nkutu, Yehowa ke zolaka kuwidikila bantu ya kukonda kukuka  yina ke zolaka kuzabisa yandi mambu na bo. Mu mbandu, ntangu Yehowa zabisaka Abrahami nde yandi ke zola kufwa Sodome ti Gomore, muntu yai ya kwikama kudiyangisaka mingi mpi tubaka nde: “Ve, nge ta sala yo ve;” yandi yikaka mpi nde: “Nge Nzambi muntu ke sambisaka bantu yonso ya nsi-ntoto, nge ta sala mambu na nzila ya mbote.” Yandi yulaka kana Yehowa lendaka kugulusa bambanza yina kana yandi mona bantu ya lunungu 50. Yehowa ndimisaka yandi nde Yandi ta gulusa yo. Kansi Abrahami yulaka diaka Yehowa mpi kitisaka ntalu ya bantu ya lunungu na 45, mpi diaka na 40, tii na bantalu ya nkaka. Ata Yehowa ndimisaka yandi, Abrahami kwaminaka na kukitisa ntalu ya bantu tii na 10. Ziku, Abrahami bakisaka ve mbote-mbote nde Yehowa kele mpenza nzambi ya mawa. Ata mpidina, Yehowa monisaka ntima-nda mpi kudikulumusa mutindu yandi pesaka nduku mpi nsadi na yandi Abrahami nswa ya kuzabisa yandi mambu yina vandaka kuyangisa yandi.—Kuyantika 18:23-33.

¹² Bantu ikwa ya mayele mpi ya me longukaka mingi lendaka kumonisa ntima-nda sambu na kuwidikila muntu mosi ya mayele mingi ve? * Nzambi ke vandaka ntima-nda ntangu yandi ke widikilaka bantu, mpi yandi ke monisaka kudikulumusa ya nene. Kaka na disolo yango, Abrahami bakisaka mpi nde Yehowa ke “waka makasi nswalu ve.” (Kubasika 34:6) Ziku, ntangu yandi bakisaka nde yandi lendaka ve kutula ntembe na mambu yina Muntu ya Kuluta Kuzanguka ke sala, Abrahami bondilaka Nzambi mbala zole nde: “Pardo, Mfumu, kuwa makasi ve.” (Kuyantika 18:30, 32) Ya kieleka, Yehowa waka ve makasi. Yandi ke vandaka kibeni ti “mawete yina ke katukaka na mayele.”

13. Na Biblia, bangogo “makambu ngolo ve” ke tendulaka nki, mpi sambu na nki yo ke monisa mbote kikalulu ya Yehowa?

¹³ Kudikulumusa ya Yehowa ke monanaka diaka na kikalulu na yandi ya nkaka ya kitoko—kukonda kuvanda makambu ngolo. Yo ke mawa na kumona nde bantu ya kukonda kukuka ke vandaka  ve ti kikalulu yai. Yehowa ke sukaka ve kaka na kuwidikila bigangwa na yandi ya mayele, kansi Yandi ke ndimaka mpi bangindu na bo kana yo ke fwa ve minsiku na yandi ya lunungu. Na Biblia, bangogo “makambu ngolo ve” ke tendulaka “kundima dibanza.” Kikalulu yai kele mpi kidimbu mosi ya mayele ya Nzambi. Yakobo 3:17, ke tuba nde: “Mayele yina ke katukaka na zulu ke vandaka . . . makambu ngolo ve.” Na nki mutindu Yehowa munkwa-mayele yonso kele makambu ngolo ve? Ntete-ntete, yandi ke ndimaka bansoba. Kuvila ve nde, Zina na yandi ke longaka beto nde Yehowa ke solaka na kukuma mambu yonso yina yo ke lomba nde yandi kuma sambu na kulungisa balukanu na yandi. (Kubasika 3:14) Keti zina yai ke monisa ve mpeve ya kundima bansoba mpi ya kuvanda ve makambu ngolo?

14, 15. Mbona-meso yina Ezekiele monaka pusu-pusu ya zulu ke longa beto nki na yina me tala kitini ya zulu ya organizasio ya Yehowa, mpi nki mutindu yo me swaswana ti ba organizasio ya bantu?

¹⁴ Mukapu mosi ya kitoko ya Biblia ke sadisaka beto na kubakisa kikalulu ya Yehowa ya kundima mpi ya kuyikana na bansoba. Profete Ezekiele monaka na mbona-meso kitini ya zulu ya organizasio ya Yehowa yina kele na bigangwa ya mpeve. Yandi monaka pusu-pusu ya nene, “kamio” ya Yehowa yina Yandi mosi kaka ke twadisaka. Mutindu na yo ya kutambula ke yitukisa mpenza. Makulu na yo ya nda yina vandaka na bandambu iya, mpi ya kufuluka na meso, lendaka kumona bisika yonso mpi kusoba nzila na mbala mosi, kukonda kutelama to kubaluka. Pusu-pusu yai ya nene vandaka ve kutambula malembe-malembe bonso bakamio ya nkaka ya kilo, yina bantu me salaka. Pusu-pusu yango vandaka kutambula ntinu mingi mutindu nsemo ke kwendaka, nkutu yo vandaka kubaluka mbala mosi na ndambu ya nkaka. (Ezekiel 1:1, 14-28) Ya kieleka, organizasio ya Yehowa ke yikanaka na mambu yonso sambu yandi mosi Mfumu ya Nene mpi nkwa-ngolo yonso ke twadisaka yo; yo ke yikanaka ti bansoba mpi ke ndimaka yo; yo ke ndimaka mpi mambu ya nkaka ya mpa yina kele mfunu.

¹⁵ Bantu ke mekaka kaka kufulula kikalulu yina ya kundima bansoba mpi kuyikana ti yo. Ata mpidina, mbala-mingi, bantu mpi ba organizasio na bo ke vandaka makambu ngolo kibeni; bo ke yikanaka ve ti bansoba, mpi ke ndimaka ve bangindu ya bantu ya  nkaka. Beto baka mbandu: Nene ya train mosi ya ke nataka bima to ya maswa mosi ya nene ya ke nataka petrole mpi ngolo ya motere na yo lenda yitukisa. Inki ta salama kana kima mosi me basikila train yango na kintulumukina? Kana yo ke na kutambula, yo lenda kuka ve kubaluka na mbala mosi. Yo ke kukaka mpi ve kutelama na mbala mosi. Kana bo me kanga frein na yo, yo lenda tambula diaka kiteso ya bakilometre 2 sambu na kutelama! Mutindu mosi, kana bo me zenga tiya ya motere ya maswa ya nene yina ke tambula, yo ta sala bakilometre kiteso ya 8 sambu na kutelama. Ata bo sosa kuvutula yo kinima-nima, maswa ta landa na kutambula kiteso ya bakilometre 3 sambu na kutelama. Yo kele mpi mutindu mosi ti baorganizasio ya bantu; bo ke ndimaka ve bansoba mpi ke vandaka makambu ngolo. Mbala mingi, bantu ke ndimaka ve mpi ke yikanaka ve ti bansoba mpi mambu ya nkaka ya mpa yina kele mfunu sambu bo ke vandaka lulendo. Kikalulu yai ya mbi me bwisaka bakompani mpi ba guvernema mingi. (Bingana 16:18) Beto fwete vanda na kiese mingi mpenza na kuzaba nde Yehowa mpi organizasio na yandi me swaswana kibeni ti ba organizasio ya bantu!

16. Inki mutindu Yehowa monisaka nde yandi kele ve makambu ngolo na mutindu yandi tadilaka dibanza ya Loti na ntwala ya kufwa Sodome ti Gomore?

¹⁶ Beto tadila diaka lufwa ya Sodome ti Gomore. Wanzio ya Yehowa pesaka Loti mpi dibuta na yandi bantuma ya pwelele: “Tina kuna na bangumba.” Kansi, Loti sepelaka ve na ntuma yai. Yandi bondilaka Yehowa nde: “Pardo mfumu, mpidina ve.” Sambu yandi yindulaka nde yandi ta fwa kana yandi tina na bangumba, Loti lombaka nswa nde yandi ti dibuta na yandi kukwenda na mbanza Soare yina vandaka pene-pene. Kuvila ve nde Yehowa vandaka ti ngindu ya kufwa mbanza yina. Diaka, Loti vandaka ve na kikuma ya kuwa boma, sambu Yehowa zolaka kutanina yandi ata na bangumba! Kansi Yehowa ndimaka dibanza ya Loti mpi yandi fwaka diaka ve Soare. Wanzio songaka Loti nde: “Mambu mpi ve, mono me ndima.” (Kuyantika 19:17-22) Keti disolo yai ke monisa ve nde Yehowa kele ve makambu ngolo?

17, 18. Inki mutindu mambu yina Yehowa sadilaka bantu ya Ninive ke monisa nde yandi kele ve makambu ngolo?

 ¹⁷ Yehowa ke lolulaka mpi bantu yina ke balulaka ntima na masonga; yandi ke salaka ntangu yonso mambu na mawa mpi na lunungu. Beto tadila mambu yina salamaka ntangu Nzambi tindaka profete Yonasi na Ninive, mbanza ya mbi mpi ya nku. Ntangu Yonasi vandaka kutambula na babala-bala ya Ninive, nsangu ya Nzambi yina yandi zabisaka bantu vandaka pwelele: Mbanza yai ya ngolo ta fwa na nima ya bilumbu 40. Kansi, mambu sobaka mpenza. Bantu ya Ninive balulaka ntima!—Yonasi, kapu 3.

¹⁸ Kuzaba mutindu Yehowa tadilaka mambu yina sobaka mpi mutindu Yonasi tadilaka yo, fwete longa beto. Na dibaku yai, Yehowa ndimaka mpi yikanaka na bansoba, yandi kumaka Muntu ya Ke Lolulaka masumu na kisika ya kuvanda ‘muntu ya ke nwanaka bitumba.’ * (Kubasika 15:3) Kansi, Yonasi ndimaka ve bansoba mpi wilaka bo ve mawa. Na kisika ya kufulula Yehowa mpi kuvanda ve makambu ngolo, yandi salaka mambu bonso train to maswa yina beto tubilaka na zulu. Sambu yandi longaka nde bo ta fwa, yandi zolaka kaka nde bo fwa! Na ntima-nda yonso, Yehowa longaka profete yai ya ntima zulu-zulu dilongi mosi yina yandi lenda vila ve: kuvanda ve makambu ngolo mpi kuvanda na ntima ya mawa.—Yonasi, kapu 4.

19. (a) Inki ke ndimisa beto nde Yehowa kele ve makambu ngolo na mambu yina yandi ke lombaka beto? (b) Inki mutindu Bingana 19:17 ke monisa nde Yehowa kele Mfumu ya ‘mbote, ya makambu ngolo ve,’ mpi ya ke kudikulumusaka mingi?

¹⁹ Na kusukisa, Yehowa ke vandaka ve makambu ngolo na mambu yina yandi ke lombaka beto. Ntotila Davidi tubaka nde: “Yandi zaba na nki yandi salaka beto, yandi zaba mbote nde beto kele kaka putulu.” (Nkunga 103:14) Yehowa ke bakisaka bandilu mpi kukonda kukuka na beto mbote-mbote kuluta beto mosi. Yandi ke lombaka beto ve na kusala mambu yina beto lenda kuka ve kusala. Biblia ke swaswanisaka bamfumu ya ‘mbote mpi ya makambu  ngolo ve,’ ti bamfumu ya “mbi.” (1 Piere 2:18) Yehowa kele Mfumu ya nki mutindu? Tala mambu ya Bingana 19:17 ke tuba: “Kana nge kabila bansukami, yo kele bonso nde nge ke defa Mfumu Nzambi kima, sambu Mfumu Nzambi ta vutudila nge yo.” Yo ke pwelele nde kaka mfumu ya mbote mpi ya makambu ngolo ve lenda mona mambu yonso ya mbote yina bo ke sadila bansukami. Katula diambu yai, verse yai ke monisa nde Ngangi ya luyalanganu ke kudimonaka nde yandi kele na mfuka ya bantu yina ke monisaka kikalulu ya mawa! Yai kele kudikulumusa ya mingi mpenza.

20. Inki ke ndimisa beto nde Yehowa ke waka bisambu na beto mpi ke pesaka mvutu?

²⁰ Yehowa kele mawete mpi makambu ngolo ve na mutindu yandi ke tadilaka bansadi na yandi bubu yai. Ntangu beto ke sambaka na lukwikilu yonso, yandi ke widikilaka beto. Ata yandi ke tindaka diaka ve bawanzio na kuzabisa beto mambu, beto fwete yindula ve nde Nzambi ke pesaka ve mvutu na bisambu na beto. Kuvila ve nde ntangu ntumwa Polo lombaka bampangi-Bakristu na ‘kulanda na kusamba’ sambu yandi basika na boloko, yandi yikaka nde: “Sambu mono vutuka nswalu kuna na beno.” (Baebreo 13:18, 19) Yo yina, bisambu na beto lenda pusa Yehowa na kusala mambu yina yandi zolaka ve kusala kana beto lombaka yo ve.—Yakobo 5:16.

21. Beto fwete yindula ve nki na yina me tala kudikulumusa ya Yehowa, mpi nki bikalulu na yandi fwete sepedisa beto?

 ²¹ Ya kieleka, Bikalulu yai ya ke monisaka kudikulumusa ya Yehowa—mawete, luzolo ya kuwidikila, ntima-nda, makambu ngolo ve—ke tendula ve nde Yehowa ke fwaka minsiku na yandi ya lunungu. Bamfumu ya mabundu ya Kikristu lenda kudimona nde bo kele ve makambu ngolo ntangu bo ke fwa minsiku ya Yehowa sambu na kutuba mambu yina makutu ya bantu ya mabundu na bo ke zola kuwa. (2 Timoteo 4:3) Kansi, Kikalulu ya bantu yina ke fwaka minsiku sambu na mambote na bo mosi, ke wakana ve ti kikalulu ya Nzambi ya kuvanda ve makambu ngolo. Yehowa kele santu; yandi lenda bebisa ve minsiku na yandi ya lunungu. (Levi 11:44) Bika beto zola kikalulu ya Yehowa ya kuvanda ve makambu ngolo, kidimbu ya ke monisa kudikulumusa na yandi. Keti yo ke pesa nge ve kiese mingi na kuzaba nde Muntu ya kuluta mayele ya luyalanganu ke kudikulumusaka mingi? Yo kele kiese mpenza na kukwenda penepene na Nzambi yai ya nene, ya mawete, ya ntima-nda, mpi ya ke vandaka ve makambu ngolo!