1, 2. Inki mambu bantu ke vidisaka bubu yai, mpi yo ke salaka nde beto kudiwa nki mutindu?

MWANA mosi ke dila ngolo sambu yandi me vidisa to me bebisa kima mosi ya yandi ke sakana ti yo mpi ya yandi ke zolaka mingi. Bidilu na yandi ke pesa mawa kibeni! Kansi, yindula kiese yina yandi ta vanda na yo kana papa to mama me mona to me yidika kima yango! Papa to mama lenda mona nde kuzwa to kuyidika kima yina, kele mpasi ve. Kansi yo me pesa mwana kiese mingi mpi yandi me yituka. Kima yina yandi yindulaka nde yo me vila to me beba kimakulu, me monana to me bonga diaka!

² Yehowa, Tata ya kuluta nene, kele ti ngolo ya kuyidika mambu yina bana na yandi ya nsi-ntoto ke monaka nde yo lenda bonga diaka ve. Awa, beto ke zola kutubila ve bima yina bana ke sakanaka na yo. Na ‘bantangu yai ya mpasi mpi ya nku,’ beto ke vidisaka bima mingi ya kuluta nfunu mpenza. (2 Timoteo 3:1-5) Bima mingi yina bantu ke bakaka na mbalu kele na kigonsa—mu mbandu nzo, bima ya kinsuni, kisalu, ata nkutu mavimpi. Beto lenda kudiyangisa ntangu beto ke mona nde bantu ke bebisa ntoto, masa mpi mupepe, mpi yo ke sala nde bigangwa mingi kufwa na nsi-ntoto. Kansi lufwa ya muntu mosi ya beto ke zolaka, ke pesaka beto mpasi mingi kuluta konso kima ya nkaka. Na bantangu ya mutindu yai, beto ke kudiwaka mpenza nde beto me bikala maboko mpamba mpi kima ya kusala kele ve.—2 Samuele 19:1.

3. Bisalu 3:21 ke tubila nki lusilu ya ke pesa kikesa, mpi Yehowa ta sadila nki sambu na kulungisa yo?

³ Yo ke pesa kikesa kibeni na kuzaba nde Yehowa kele na ngolo ya kuyidika diaka mambu! Mutindu beto ta mona yo, Nzambi ta vutudila bana na yandi ya kele awa na ntoto bima mingi ya kuyituka. Nkutu Biblia ke monisa nde Yehowa kele ti lukanu ya ‘kuvutula bima yonso’ mutindu yo vandaka. (Bisalu 3:21) Sambu na kulungisa yo, Yehowa ta sadila Kimfumu ya Mesia, yina ta vanda na nsi ya kiyeka ya Mwana na yandi Yezu Kristu.  Banzikisa ke monisa nde Kimfumu yai yantikaka kuyala na zulu na 1914. * (Matayo 24:3-14) Inki ta vutulama diaka? Bika beto tadila mambu ya nkaka ya kuyituka yina Yehowa ta vutula diaka mutindu yo vandaka. Beto ke mona dezia kima mosi bubu yai mpi ke bakila yo mambote. Mambu ya nkaka ta salama na bisika mingi na bilumbu ke kwisa.

4, 5. Inki kuminaka bantu ya Nzambi na mvu 607 N.T.B., mpi nki kivuvu Yehowa pesaka bo?

⁴ Kima mosi yina Yehowa me vutulaka dezia kele lusambu ya bunkete. Sambu na kubakisa ntendula ya diambu yai, bika beto tadila na bunkufi disolo ya kimfumu ya Yuda. Yo ta sadisa beto na kuzaba mbote mutindu Yehowa ke sadilaka ngolo na yandi sambu na kuyidika diaka mambu.—Baroma 15:4.

⁵ Yindula mutindu Bayuda ya kwikama kudiwaka ntangu bo fwaka Yeruzalemi na mvu 607 N.T.B. Bantu fwaka mbanza na bo ya bo ke zolaka, mpi bibaka na yo bwaka. Nkutu, tempelo ya kitoko yina Salomo tungaka, kisika mosi kaka ya lusambu ya kieleka na ntoto ya mvimba, kumaka mayumbu. (Nkunga 79:1) Bo nataka bantu yina bikalaka na luzingu na kimpika na Babilone, bwala na bo kumaka mayumbu mpi kisika ya bambisi ya mfinda. (Yeremia 9:11) Na kimuntu, yo monanaka nde mambu ta bonga diaka ve. (Nkunga 137:1) Kansi Yehowa, yina tubilaka lufwa yai banda ntama, silaka nde ntangu ya kuyidika diaka mambu ta kwisa.

6-8. (a) Baprofete ya Bayuda vandaka kutubila nki mbala na mbala, mpi nki mutindu bambikudulu ya kuvutulama lunganaka na mbala ya ntete? (b) Inki mutindu bambikudulu mingi ya kuvutulama lunganaka na bansadi ya Nzambi na ntangu na beto?

⁶ Baprofete ya Bayuda vandaka kutubila mbala na mbala kuvutulama  yai. * Na nzila ya baprofete, Yehowa silaka nde yandi ta yidika diaka bwala na bo, bantu ta zinga diaka kuna, ntoto ta buta diaka bima, bambisi ya mfinda mpi bambeni ta kotila bo diaka ve. Yandi fwanisaka bwala na bo yina ya mpa ti paladisu mosi ya kitoko! (Yezaya 65:25; Ezekiele 34:25; 36:35) Kansi, yo lombaka nde bo vutula lusambu ya kieleka mpi kutunga diaka tempelo. (Mishe 4:1-5) Bambikudulu yai pesaka Bayuda yina vandaka na kimpika kivuvu, mpi yo sadisaka bo na kukanga ntima na nsungi ya bamvula 70 ya kimpika na Babilone.

⁷ Nsuka-nsuka, ntangu ya kuvutulama yai lungaka. Bayuda basikaka na kimpika na Babilone, bo vutukaka na Yeruzalemi mpi bo tungaka diaka tempelo ya Yehowa kuna. (Esdrasi 1:1, 2) Ntangu bo bikalaka ya kwikama na lusambu ya kieleka, Yehowa sakumunaka bo, ntoto na bo kumaka kubasisa madia mingi mpi bo kumaka na luzingu ya mbote. Yandi taninaka bo na maboko ya bambeni mpi ya bambisi ya mfinda yina kwisaka kuzinga na nsi na bo na nsungi ya bamvula mingi. Yo fwete vanda nde bo yangalalaka na kumona ngolo ya Yehowa ya kuyidika diaka mambu! Kansi, mambu yina kuminaka bo vandaka kaka kulungana ya ntete mpi ya fioti ya bambikudulu ya kuvutulama. Kulungana ya nene fwete monana na “bilumbu” ya nsuka, na bilumbu na beto, ntangu Nzambi ta kumisa Ntekolo ya Ntotila Davidi mfumu.—Yezaya 2:2-4; 9:6, 7.

⁸ Ntangu bo tulaka Yezu mfumu na Kimfumu ya zulu na 1914, mwa ntangu fioti na nima, yandi tulaka dikebi na bampusa ya kimpeve ya bansadi ya kwikama ya Nzambi awa na ntoto. Kaka mutindu Sirusi muntu ya Persia basisaka Bayuda yina bikalaka na Babilone na kimpika na mvu 537 N.T.B., Yezu mpi katulaka Bayuda ya kimpeve yina bikalaka, balongoki na yandi, na bupusi ya mbi ya Babilone ya ntangu na beto, kintinu ya nsi-ntoto ya mvimba ya mabundu ya luvunu. (Baroma 2:29; Kusonga 18:1-5) Yantika 1919, lusambu ya kieleka me vutukilaka kisika na yo na luzingu ya Bakristu ya kieleka. (Malashi 3:1-5) Banda ntangu yina, bansadi ya Yehowa ke sambilaka yandi na tempelo na yandi ya kimpeve mpi ya bunkete —ngidika ya yandi me bakaka sambu na lusambu ya kieleka. Sambu na nki yo kele mfunu mingi bubu yai?

9. Na nima ya lufwa ya bantumwa, mabundu ya Kikristu kotisaka nki mambu na lusambu ya Nzambi, kansi Yehowa me salaka nki na ntangu na beto?

⁹ Beto tadila diaka mutindu mambu vandaka na mvu-nkama ya ntete. Bakristu bakaka balusakumunu mingi ya kimpeve. Kansi Yezu ti balongoki na yandi tubaka na ntwala nde lusambu ya kieleka ta beba mpi ta vila. (Matayo 13:24-30; Bisalu 20:29, 30) Na nima ya lufwa ya bantumwa yonso, Kikristu basikaka. Bamfumu ya mabundu yango ndimaka mpi kotisaka malongi ti bikalulu ya mimpani. Bo salaka mpi nde bantu na bo kukuka ve kukwenda pene-pene na Nzambi, sambu bo vandaka kutuba nde yandi kele Butatu, mpi bo longaka bo na kufunguna na banganga-Nzambi, kusambila Maria mpi “basantu” ya mutindu na mutindu na kisika ya kusambila Yehowa. Yehowa salaka nki, na nima ya kubebisama ya lusambu ya kieleka bamvula mingi mpidina? Yandi me vutulaka lusambu ya kieleka na nsi-ntoto yai ya me fuluka ti malongi ya luvunu mpi bikalulu ya mbi! Beto lenda tuba kukonda kulutisa ndilu nde, kuvutulama yai kele kima mosi ya kuluta mfunu na kati ya mambu ya mfunu yina me salamaka na ntangu na beto.

10, 11. (a) Tanga mambu zole yina paladisu ya kimpeve ke tendula; mpi yo ke tadila nge na nki? (b) Bantu ya nki mutindu Yehowa me vukisaka na paladisu ya kimpeve, mpi bo ta vanda ti dibaku ya kumona nki?

¹⁰ Yo yina, Bakristu ya kieleka bubu yai kele na kati ya paladisu ya kimpeve. Paladisu yai ke tendula nki? Ntete-ntete, mambu zole. Ya ntete kele lusambu ya kieleka ya Yehowa, Nzambi ya kieleka. Yandi me pesaka beto lusambu yina kele ve na malongi ya luvunu mpi yina ke sobaka ve bantendula ya malongi. Yandi me pesaka beto madia mingi ya kimpeve yina ke sadisaka beto na kulonguka kuzaba Tata na beto ya zulu, kupesa yandi kiese, mpi kukwenda pene-pene na yandi. (Yoane 4:24) Diambu ya zole ke tadila bansadi na yandi. Bonso Yezaya bikulaka, na “bilumbu” yai ya nsuka, Yehowa me longaka bansadi na yandi mutindu ya kuvanda na ngemba. Yandi me katulaka bitumba na kati na beto. Ata beto kele bantu ya kukonda kukuka, yandi ke sadisaka beto na kulwata “kimuntu ya mpa.” Yandi ke ndimaka bikesa na beto mutindu  yandi ke pesaka beto mpeve santu na yandi, yina ke sadisaka beto na kuvanda ti bikalulu ya mbote mpenza. (Baefezo 4:22-24; Bagalatia 5:22, 23) Kana nge ke sala mambu na kuwakana ti mpeve ya Nzambi, pana nge kele mpenza na kati ya paladisu ya kimpeve.

¹¹ Na paladisu yai ya kimpeve, Yehowa me vukisaka bantu yina yandi ke zolaka—bayina ya ke zolaka yandi, ke zolaka ngemba, mpi bayina kele na “nzala ya mambu ya kimpeve.” (Matayo 5:3) Bantu yai ta vanda na dibaku mosi ya nene ya kumona kuvutulama ya nene ya bantu mpi ya ntoto ya mvimba.

12, 13. (a) Sambu na nki ba mbikundulu ya kuvutulama fwete lungana diaka? (b) Inki kele lukanu ya Yehowa sambu na ntoto mutindu yandi monisaka yo na Edeni, mpi sambu na nki yo ke pesa beto kivuvu sambu na makwisa?

¹² Ba mbikudulu mingi ya kuvutulama ke tadila kaka ve kuvutulama ya kimpeve. Mu mbandu, Yezaya sonikaka nde, kele na ntangu yina bambefo, bikata, bifwa meso, mpi bababa ta beluka, mpi Nzambi ta katula lufwa kimakulu. (Yezaya 25:8; 35:1-7) Balusilu yai lunganaka ve mpenza na Izraele ya ntama. Ata beto ke mona kulungana na yo na kimpeve bubu yai, beto kele na bikuma ya mbote ya kutula ntima nde na bilumbu ke kwisa, yo ta lungana na kinsuni, na ntoto ya mvimba. Nki mutindu beto me zaba yo?

¹³ Na Edeni, Yehowa monisaka pwelele lukanu na yandi sambu na ntoto: Yo fwete fuluka ti bantu ya kiese, ya mavimpi ya mbote, mpi ya ke zinga na bumosi. Yo lombaka nde bakala ti nkento kuyala ntoto mpi bigangwa yonso yina kele na ntoto, mpi kukumisa ntoto ya mvimba paladisu. (Kuyantika 1:28) Kansi bubu yai, mambu kele ve mutindu yina. Ata mpidina, beto ke tulaka ntima nde Yehowa ta lungisaka kaka balukanu na yandi. (Yezaya 55:10) Yezu, Ntotila ya kele Mesia yina Yehowa me ponaka, ta kumisa ntoto yai ya mvimba Paladisu.—Luka 23:43.

14, 15. (a) Inki mutindu Yehowa ta sala “bima yonso ya mpa”? (b) Luzingu ta vanda nki mutindu na Paladisu, mpi nki kima ke sepedisa nge mingi?

¹⁴ Yindula nde ntoto ya mvimba me kuma Paladisu! Mpi  Yehowa ke tuba na ntangu yina nde: “Tala! Mono ke sala bima yonso ya mpa.” (Kusonga 21:5) Mambu yai ta tendula inki? Ntangu Yehowa ta manisa kusadila ngolo na yandi ya kufwa sambu na kufwa nsi-ntoto yai ya mbi, “zulu ya mpa ti ntoto ya mpa” ta bikala. Yo ke tendula nde guvernema mosi ya mpa ya zulu ta yala ntoto ya mpa, disongidila bantu yina ke zolaka Yehowa mpi ke salaka luzolo na yandi. (2 Piere 3:13) Satana ti bademo na yandi ta kangama. (Kusonga 20:3) Sambu na mbala ya ntete na nsungi ya bamvula funda, bantu ta vanda diaka ve na nsi ya bupusi na bo ya mbi mpi ya ke bebisaka. Ntembe kele ve nde, yo ta vanda nsungi mosi ya ngemba kibeni.

¹⁵ Na ntangu yina, beto ta yala ntoto yai ya kitoko mutindu yo vandaka lukanu ya Nzambi na luyantiku. Ntoto ke vandaka ti makuki ya kuyidika mambu yo mosi. Mu mbandu, mazanga mpi ba masa lenda kuma diaka bunkete kana bima yina ke bebisaka yo kele diaka ve. Bamfinda to bisika ya nkaka yina bitumba me bebisaka ta vutuka mutindu yo vandaka ntete kana bitumba me mana. Yo ta vanda kiese mingi kibeni ntangu beto ta sala kumosi ti ntoto, kusadisa ntoto na kukuma kilanga ya Edeni ya nene, kilanga mosi ya kufuluka ti bima ya mutindu na mutindu! Na kisika ya kufwa bambisi to banti na luzolo yonso, bantu ta zingaka na ngemba ti bigangwa yonso na ntoto. Bana mpi ta wa diaka ve boma ya bambisi ya mfinda.—Yezaya 9:6, 7; 11:1-9.

16. Na Paladisu, kuvutulama ya nki mutindu ta tadila luzingu ya konso muntu?

¹⁶ Kuvutulama ya nkaka ta tadila mpi luzingu ya konso muntu na kati na beto. Na nima ya Armagedoni, bantu yina ta bikala na luzingu ta mona mutindu bantu ta beluka na bisika yonso awa na ntoto. Kaka mutindu Yezu salaka ntangu yandi vandaka awa na ntoto, yandi ta sadila ngolo yina Nzambi me pesaka yandi sambu na kubelula bifwa-meso, bababa, mpi bikata ti bantu yina kele na bifu na nitu. (Matayo 15:30) Minunu ta kuma diaka ngolo, na mavimpi ya mbote mpi kikesa bonso ntangu bo vandaka batoko. (Yobi 33:25) Banzila yina ke monanaka na luse kana muntu me kuma mbuta ta waluka; makulu, maboko, mpi misisa ya nitu ta kuma diaka ngolo mpi ta salaka mbote. Bantu yonso ya kwikama ta bakisa nde malanda ya masumu mpi ya kukonda kukuka me kuma kumana malembe-malembe tii kuna yo ta vila kimakulu.  Beto ta kumisa Yehowa mingi kibeni sambu na ngolo na yandi ya kitoko ya kuyidika diaka mambu! Bika beto tadila ntangu yai diambu mosi ya ke pesa kikesa yina ta salama na nsungi ya kuyituka, ya kuvutulama.

17, 18. (a) Sambu na nki Yezu nganinaka Basaduse? (b) Inki mambu tindaka Eliya na kulomba Yehowa na kufutumuna mwana mosi?

¹⁷ Na mvu-nkama ya ntete, Basaduse (bantwadisi ya nkaka ya dibundu ya Bayuda), vandaka kukwikila ve na lufutumuku. Yezu nganinaka bo nde: “Beno ke kudikusa sambu beno me zaba ve Masonuku mpi ngolo ya Nzambi.” (Matayo 22:29) Ee, Masonuku ke monisa nde Yehowa kele na ngolo yina ya kuyidika diaka mambu. Inki mutindu?

¹⁸ Yindula mambu yina salamaka na ntangu ya Eliya. Mufwidi mosi me nata nitu ya mwana na yandi yina ke nikana diaka ve. Mwana yango kele ya kufwa. Ntembe kele ve nde yo pesaka profete Eliya mpasi mingi, sambu yandi vandaka mwa bilumbu mingi na nzo ya nkento yango. Ntama mingi ve, yandi katukaka kugulusa mwana yai na nzala ya ngolo. Yo ke monana nde Eliya kumaka kuzola mwana yango mingi. Mama yai vandaka na mawa ya ngolo, sambu kaka mwana yina muntu vandaka kuyibukisa yandi bakala na yandi yina me fwaka. Ziku yandi vandaka kutula ntima nde mwana yai ta sadisa yandi na kimununu na yandi. Mabanza na yandi kumaka kisaka-saka mpi yandi yindulaka nde yo vandaka ndola sambu na bifu na yandi ya ntama. Mambu yai yonso pesaka Eliya mpasi mingi. Na mawete yonso, yandi bakaka mvumbi yina na maboko ya mama yango mpi nataka yo na shambre na yandi; na nima, yandi lombaka Yehowa na kuvutula mwana yina na luzingu.—1 Bantotila 17:8-21.

19, 20. (a) Inki mutindu Abrahami monisaka nde yandi kele ti lukwikilu na ngolo ya Yehowa ya kuyidika diaka mambu, mpi nki sadisaka yandi na kuvanda ti lukwikilu ya mutindu yai? (b) Inki mutindu Yehowa sakumunaka lukwikilu ya Eliya?

¹⁹ Eliya vandaka ve muntu ya ntete yina kwikilaka na lufutumuku. Bamvu-nkama mingi na ntwala, Abrahami kwikilaka nde Yehowa kele ti ngolo yina ya kuyidika diaka mambu; yandi vandaka ti bikuma ya mbote ya kukwikila mutindu yina. Ntangu yandi  vandaka na bamvula 100 mpi Sara na bamvula 90, Yehowa vutudilaka bo makuki na bo ya kubuta yina vandaka kusala diaka ve; kimangu yai sadisaka Sara na kubuta mwana-bakala. (Kuyantika 17:17; 21:2, 3) Na nima, ntangu mwana yai kumaka mbuta, Yehowa lombaka Abrahami na kutambika yandi. Abrahami monisaka nde yandi kele ti lukwikilu; yandi ndimaka nde Yehowa lenda vutula Izaki, mwana na yandi ya zola, na luzingu. (Baebreo 11:17-19) Lukwikilu yai ya ngolo ke sadisa beto na kubakisa ziku sambu na nki, na ntwala ya kutombuka na ngumba sambu na kutambika mwana na yandi, Abrahami zabisaka bansadi na yandi nde yandi ta kwisa kuvutuka ti Izaki.—Kuyantika 22:5.

²⁰ Sambu Yehowa bikaka ve nde Izaki kufwa, mfunu ya kufutumuna yandi na ntangu yina vandaka ve. Na yina me tala Eliya, mwana ya mufwidi yina vandaka dezia ya kufwa—kansi lufwa yina bakaka ntangu mingi ve. Yehowa sakumunaka lukwikilu ya profete ntangu yandi futumunaka mwana yina! Na nima, Eliya pesaka mwana na mama na yandi, mpi yandi tubaka mambu yai ya bantu ke vilaka ve: “Tala, mwana na nge ke na moyo!”—1 Bantotila 17:22-24.

21, 22. (a) Sambu na nki bo me sonikaka na Biblia masolo ya bantu yina bo futumunaka? (b) Bantu ikwa ta futumuka na Paladisu, mpi nani ta futumuna bo?

²¹ Yai mbala ya ntete ya beto ke mona na Biblia nde Yehowa ke sadila ngolo na yandi sambu na kuvutula muntu na luzingu. Na nima, Yehowa pesaka mpi Elisa, Yezu, Polo, mpi Piere ngolo ya kuvutula bafwa na luzingu. Kansi nsuka-nsuka, bantu yina bo futumunaka fwaka diaka. Ata mpidina, masolo yai ya Biblia ke monisa beto mambu ya kitoko yina ta salama na bilumbu ke kwisa.

²² Na Paladisu, Yezu ta lungisa mukumba na yandi ya kuvanda “lufutumuku mpi luzingu.” (Yoane 11:25) Yandi ta futumuna bamilio ya bantu, mpi ta pesa bo dibaku ya kuzinga mvula na mvula na Paladisu awa na ntoto. (Yoane 5:28, 29) Yindula mutindu banduku mpi bampangi yina zolanaka mingi, kansi lufwa kabulaka bo banda ntama, me kutana diaka mpi ke yambana na kiese yonso mpenza! Bantu yonso ta kumisa Yehowa sambu na ngolo na yandi ya kuyidika diaka mambu.

23. Inki mutindu Yehowa monisaka ngolo na yandi na mutindu mosi nene, mpi inki mutindu yo ke ndimisa beto nde kivuvu na beto ya bilumbu ke kwisa ta lungana?

 ²³ Yehowa me pesaka beto bikuma ya siki-siki ya ke monisa nde yandi ta lungisa balusilu yai. Yandi sadilaka ngolo na yandi na mutindu mosi ya kuluta nene ntangu yandi futumunaka Mwana na yandi Yezu mpi kumisaka yandi kigangwa ya kimpeve ya ngolo mingi, mpi muntu ya zole na luyalanganu ya mvimba na nima na yandi. Ntangu Yezu futumukaka, yandi monanaka na bankama ya bantu. (1 Bakorinto 15:5, 6) Diambu yai fwete ndimisa ata bantu yina ke tulaka ntembe. Ya kieleka, Yehowa kele ti ngolo ya kuvutula bantu na luzingu.

24. Sambu na nki beto lenda tula ntima nde Yehowa ta futumuna bafwa, mpi nki kivuvu beto yonso lenda baka na mbalu?

²⁴ Yehowa kele kaka ve na ngolo ya kufutumuna bafwa kansi yandi kele mpi na mpusa ya kusala yo. Kimangu ya kuvutula Lazare na luzingu ke monisa nde Yehowa ke vandaka na luzolo mpi mpusa ya ngolo ya kufutumuna bafwa. (Yoane 11:41, 42) Keti mutindu Nzambi na beto kele ti mpusa ya ngolo, ya kusadila ngolo na yandi na zola yonso sambu na kuyidika diaka mambu, ke pusa nge ve na kukwenda pene-pene na yandi? Kansi kuvila ve nde lufutumuku kele kaka kima mosi na kati ya bima ya nene yina Yehowa ta sala na ntangu ya kuvutulama yina ke kwisa. Yo yina, ntangu nge ke landa kukwenda pene-pene na yandi, bakaka ntangu yonso na mbalu kivuvu yina nge kele na yo ya kumona ntangu yina Yehowa ta sala “bima yonso ya mpa.”—Kusonga 21:5.