1, 2. (a) Inki bangiufula nge ta zola kuyula Nzambi? (b) Moize yulaka Nzambi nki?

YINDULA nde nge ke solula ti Nzambi! Dibanza yai ke pesa boma mpenza—Mfumu ya luyalanganu ke solula ti nge! Na luyantiku, nge kele ti keti-keti, kansi na nima nge me solula ti yandi. Yandi me widikila nge mpi me pesa nge mvutu; nkutu, yandi me pesa nge dibaku ya kuyula konso ngiufula ya nge me zola. Inki ngiufula nge ta yula?

² Bamvula mingi me luta, muntu mosi zwaka dibaku ya mutindu yai. Zina na yandi Moize. Kansi, ngiufula yina yandi ponaka na kuyula Nzambi lenda yitukisa nge. Yandi yulaka ve mambu na yandi mosi, makwisa na yandi, to nkutu bampasi ya bantu. Kansi, yandi yulaka zina ya Nzambi. Yo lenda yitukisa nge, sambu Moize zabaka dezia zina ya Nzambi. Yo yina ngiufula na yandi fwete tendula mambu mingi. Ya kieleka, yo vandaka ngiufula mosi ya mfunu mingi yina Moize yulaka. Mvutu na yo ke tadila beto yonso. Yo kele mfunu mingi sambu na kukwenda pene-pene na Nzambi. Inki mutindu? Bika beto tadila disolo yai ya kuyituka.

3, 4. Inki mambu salamaka na ntwala nde Moize kusolula ti Nzambi, mpi nki diambu ya mfunu bo tubilaka?

³ Moize kele ti bamvula 80. Yandi me lutisa bamvula makumi iya ntama ti bampangi na yandi bantu ya Izraele, yina vandaka na kimpika na Ezipte. Kilumbu mosi, ntangu yandi vandaka kugungula mameme ya bokilo na yandi, yandi monaka kima mosi ya kuyituka. Tiya vandaka kupela na mwa-nti mosi ya bansende, kansi nti yango vandaka kuzika ve. Yo vandaka kaka kupela bonso ka mwa-nsemo na ngumba. Moize pusanaka sambu na kutala. Yo fwete vanda nde yo pesaka yandi boma kibeni ntangu ndinga mosi tubilaka yandi na kati-kati ya tiya! Ebuna Nzambi solulaka ti Moize bantangu mingi na nsadisa ya wanzio mosi, kinati-nsangu na yandi. Ziku nge me zaba nde, na kisika yina, Nzambi zabisaka Moize na kuyambula luzingu  na yandi ya mbote mpi kuvutuka na Ezipte sambu na kukatula bantu ya Izraele na kimpika, ata yandi vandaka ti keti-keti.—Kubasika 3:1-12.

⁴ Na ntangu yina, Moize lendaka kuyula Nzambi konso ngiufula yina yandi vandaka ti yo. Kansi tala ngiufula yina yandi yulaka: ‘Ntangu mono ta kwenda kutubila bantu ya Israele nde: ‘Nzambi ya ba-nkaka na beno me tinda mono na beno,’ kana bo yula mono nde: ‘zina na yandi nani?’ Mono ta tuba nki?’—Kubasika 3:13.

5, 6. (a) Ngiufula ya Moize ke longa beto nki kieleka ya pete mpi ya mfunu mingi? (b) Inki diambu ya kuluta mbi bantu me salaka na zina ya Nzambi? (c) Sambu na nki yo kele mfunu mingi mutindu Nzambi zabisaka bantu zina na yandi?

⁵ Ngiufula yai ke longa beto ntete-ntete nde Nzambi kele ti zina. Beto fwete tadila ve kieleka yai zulu-zulu, bonso bantu ya nkaka. Bo me katulaka zina ya Nzambi na ba Biblia mingi mpi me yingisaka yo na ba titre bonso, “Mfumu” mpi “Nzambi.” Yo kele diambu mosi ya mawa mpi ya kuluta mbi yina bantu me salaka sambu mabundu na bo pesaka bo ntuma. Kansi nki nge ke salaka kana nge me kutana ti muntu na mbala ya ntete? Keti nge ke yulaka yandi ve zina na yandi? Muntu yina ke sosa kuzaba Nzambi fwete sala mpi mpidina. Yandi me konda ve zina, yandi kele mpi ve muntu mosi ya ke tudilaka beto ve dikebi, yina beto lenda zaba ve to kubakisa ve. Ata yandi ke monanaka ve, yandi kele muntu, mpi yandi kele na zina—Yehowa.

⁶ Diaka, ntangu Nzambi ke zabisa zina na yandi, yandi ke pesa beto bivuvu ya kitoko mpi ya kiese. Yandi ke lomba beto na kuzaba yandi, mpi ke zola nde beto sala nsola mosi ya kuluta mbote na luzingu—kukwenda pene-pene na yandi. Kansi Yehowa me sukaka ve kaka na kuzabisa beto zina na yandi. Yandi ke longaka beto mpi mambu ya me tala muntu yina zina yina ke monisa.

7. (a) Bo ke tubaka nde zina ya Nzambi ke tendula nki? (b) Inki Moize sosaka kuzaba ntangu yandi yulaka Nzambi zina na Yandi?

⁷ Yehowa yandi mosi ponaka zina na yandi; zina yina ke tendula mambu mingi. Bo ke tubaka nde zina “Yehowa” ke tendula  “Yandi Ke Kumisaka.” Kele ve ti kigangwa ya nkaka ya kele bonso yandi na luyalanganu ya mvimba, sambu yandi me salaka bima yonso, mpi yandi ke salaka nde balukanu na yandi yonso kulungana. Diambu yai ke pusa beto na kupesa yandi luzitu ya mudindu. Kansi, keti kele ti ntendula ya nkaka yina beto lenda pesa sambu na zina ya Nzambi? Ya kieleka, Moize sosaka kulonguka mambu mingi. Yandi zabaka nde Yehowa kele Ngangi, mpi zabaka zina ya Nzambi. Zina ya Nzambi vandaka ve kima ya mpa. Bantu vandaka kusadila yo banda bamvula mingi kibeni. Ntembe kele ve nde, ntangu Moize yulaka zina ya Nzambi, yandi sosaka kuzaba munkwa ya zina yina. Yo kele bonso Moize zolaka kutuba nde: ‘Inki mu ta songa bantu na nge ya Izraele sambu na nge, yina ta pusa bo na kukwikila na nge mpi kundimisa bo nde nge ta gulusa bo mpenza?’

8, 9. (a) Inki mvutu Yehowa pesaka Moize, mpi sambu na nki mutindu yina ba Biblia mingi ke balulaka yo kele kifu? (b) Bangogo, “mono ta kuma yina mono ke sola na kukuma,” ke tendula nki?

⁸ Yehowa monisaka diambu mosi ya kuluta mbote na yina me tala kimuntu na yandi, kima yina ke wakana ti ntendula ya zina na yandi. Yandi tubaka nde: “Mono ta kuma yina mono ke sola na kukuma.” (Kubasika 3:14, NW) Ba Biblia mingi ke balulaka verse yai nde: “Mono kele muntu yina ya mono kele.” Kansi mutindu bambalula mingi ke balula verse yai na dikebi yonso ke monisa nde Nzambi vandaka kaka ve kuzabisa Moize nde yandi kele. Kansi Yehowa vandaka kulonga Moize—ti beto yonso mpi—nde yandi zolaka ‘kukuma,’ to kusola na kukuma mambu yonso yina yo lombaka nde yandi kuma sambu na kulungisa balukanu na yandi. Mbalula ya Rotherham ke balula verse yai nde: “Mono ta kuma konso mutindu yina mono me zola.” Muntu mosi ya me zaba Kiebreo ya bo sonikilaka Biblia ke tendula nsa yango mutindu yai: “Yo vanda dikambu to mpusa ya nki mutindu . . . , Nzambi ta ‘kuma’ mvutu sambu na kumanisa yo.”

⁹ Diambu yai zolaka kutendula nki sambu na bantu ya Izraele? Ata makambu ya nki mutindu kukumina bo, to ata bampasi ya nki mutindu kubwila bo, Yehowa ta kuma mitindu  yonso yina yo ta lomba nde yandi kuma sambu na kukatula bo na kimpika mpi kunata bo na Ntoto ya Lusilu. Ya kieleka, zina yina sadisaka bo na kutudila Nzambi ntima. Yo lenda vanda mpi mutindu mosi sambu na beto. (Nkunga 9:11) Sambu na nki?

10, 11. Inki mutindu zina ya Yehowa ke pusa beto na kutadila yandi bonso Tata ya kuluta mbote mpi yina ke lungisaka mikumba ya mutindu na mutindu? Pesa mbandu.

¹⁰ Beto baka mbandu yai: Bibuti me zaba nde sambu na kusansa bana mbote, yo ke lombaka ntangu yonso kulungisa mikumba ya mutindu na mutindu. Kaka na kilumbu mosi, yo lenda lomba nde kibuti kusala bonso munganga, muntu ya ke lambaka, longi, muntu ya ke pesaka disipline, zuzi, to kusala mambu mingi ya nkaka. Bankaka ke monaka nde mikumba yonso yina yo ke lombaka nde bo lungisa me luta mingi kibeni. Bana na bo ke tudilaka bo ntima ya mvimba; bo ke kwikilaka mpenza nde Papa to Mama lenda sansa mwa mputa, kumanisa matata yonso, kuyidika kima mosi ya bo ke sakanaka ti yo yina me beba, mpi kupesa mvutu na konso ngiufula yina ke kwisila bo na mabanza. Ntangu bibuti ya nkaka ke monaka nde bo lenda sala ve mambu yai yonso, bo ke kudiyangisaka mingi. Bo ke monaka nde bo ta kuka ve kulungisa mikumba mingi na kati ya mikumba yai.

¹¹ Yehowa mpi kele Tata mosi ya zola. Ata yandi ke fwaka ve minsiku na yandi mosi ya kukuka, yandi lenda kuma mambu yonso sambu na kulungisa na mutindu ya kuluta mbote bampusa ya bana na yandi awa na ntoto. Zina na yandi, Yehowa, ke pusa beto na kutadila yandi bonso Tata ya kuluta mbote. (Yakobo 1:17) Ntangu fioti na nima, Moize ti bantu ya kwikama ya Izraele bakisaka nde zina yina me fwana mpenza na Yehowa. Bo yitukaka na kumona mutindu yandi kumaka Komanda ya Basoda yina bantu lenda nunga ve, Mfumu ya Kele ti Kiyeka na zulu ya bangolo ya lugangu, Mupesi-Bansiku, yina me luta bantu ya nkaka, Zuzi, mpi Muntu ya Ke Salaka Ba Pula (plans). Bo monaka mpi mutindu yandi pesaka bo madia ti masa mpi taninaka bilele ti ba sapatu na bo—mpi mambu mingi ya nkaka.

12. Inki ke monisa nde Farao ti Moize vandaka ve kutadila Yehowa mutindu mosi?

 ¹² Beto me katuka kumona mutindu Nzambi zabisaka bantu zina na yandi, monisaka mambu ya kitoko ya me tala muntu yina zina yina ke monisa, mpi yandi monisaka nkutu nde mambu yina yandi ke tubaka sambu na yandi mosi kele ya kieleka. Ntembe kele ve nde Nzambi ke zolaka nde beto zaba yandi. Keti nge ke zolaka mpi kuzaba yandi? Moize vandaka na mpusa ya kuzaba Nzambi. Mpusa yina ya ngolo twadisaka luzingu na yandi ya mvimba mpi sadisaka yandi na kukwenda mpenza pene-pene ya Tata na yandi ya zulu. (Kutanga 12:6-8; Baebreo 11:27) Yo kele mawa na kumona nde, na ntangu ya Moize, bantu mingi ve vandaka ti mpusa yina. Ntangu Moize tubilaka Farao zina ya Yehowa, ntotila yai ya lulendo ya Ezipte vutulaka nde: Yehowa “yango kele nani?” (Kubasika 5:2) Farao buyaka kuzaba mambu ya me tala Yehowa. Kansi na kuvweza yonso, yandi monaka nde Nzambi ya Izraele kele mfunu ve. Bubu yai, bantu mingi mpi ke vandaka ti kikalulu yai. Yo yina bo ke zabaka ve kieleka yai ya kuluta mfunu: Yehowa kele Mfumu ya Kuluta Nene.

13, 14. (a) Sambu na nki Yehowa ke vandaka ti batitre mingi na Masonuku, mpi tanga yo? (Tala lupangu “ Batitre ya Nkaka ya Yehowa.”) (b) Sambu na nki beto fwete binga Yehowa mpamba, “Mfumu ya Kuluta Nene”?

¹³ Yehowa ke vandaka ti makuki ya kulungisa mikumba ya mutindu na mutindu, yo yina yandi ke vandaka ti batitre mingi na Masonuku. Batitre yai ke bakaka ve kisika ya zina na yandi, kansi yo ke longaka beto mambu mingi ya me tala zina yina. Mu mbandu, Biblia ke bingaka yandi, “Mfumu ya Kuluta Nene.” (2 Samuele 7:22, NW) Titre yai ya lukumu mingi, ya kele mbala nkama na Masonuku ya kisina, ke monisa beto kiyeka ya Yehowa. Yandi mpamba me fwana na kuvanda Mfumu ya luyalanganu ya mvimba. Beto tadila bikuma.

¹⁴ Yehowa mpamba kele Ngangi. Kusonga 4:11 ke tuba nde: “Yehowa Nzambi na beto, nge me fwana na kubaka nkembo, lukumu, mpi ngolo, sambu nge muntu gangaka bima yonso, mpi yo kwisaka na luzingu mpi gangamaka sambu na luzolo na  nge.” Bo lenda pesa ve lukumu ya mutindu yai na muntu ya nkaka. Yehowa muntu gangaka bima yonso ya kele na luyalanganu! Ntembe kele ve nde yandi me fwana na kubaka lukumu, ngolo mpi nkembo yina Mfumu ya Kuluta Nene mpi Ngangi ya bima yonso fwete baka.

15. Sambu na nki Biblia ke bingaka Yehowa “Ntotila ya kukonda nsuka”?

¹⁵ Titre ya nkaka yina Yehowa mpamba ke vandaka na yo kele, “Ntotila ya kukonda nsuka.” (1 Timoteo 1:17; Kusonga 15:3) Yo ke tendula nki? Yehowa ke zingaka mvula na mvula, yandi kele na luyantiku ve mpi nsuka ve, ata mabanza na beto ya kukonda kukuka lenda bakisa yo ve. Nkunga 90:2 ke tuba nde: “Nge kele kaka Nzambi tii kuna; na nge, luyantiku to nsuka kele ve.” Ya kieleka, Yehowa ke vandaka ve ti luyantiku; yandi ke zingaka kaka. Yo yina Biblia ke bingaka yandi, “Mbuta ya Bilumbu,” sambu yandi ke zingaka mvula na mvula, ata na ntwala ya kusala bantu yonso to bima yonso na luyalanganu! (Daniele 7:9, 13, 22) Nani lenda tula mpenza ntembe na kiyeka na yandi ya kuvanda Mfumu ya Kuluta Nene?

16, 17. (a) Sambu na nki beto lenda mona ve Yehowa mpi sambu na nki yo fwete yitukisa beto ve? (b) Na nki mutindu Yehowa kele muntu ya kieleka kibeni kuluta konso kima ya beto lenda mona to kusimba?

¹⁶ Bantu ya nkaka ke tulaka ntembe na kiyeka yina, kaka bonso Farao. Yo lenda vanda sambu bantu ya kukonda kukuka ke tulaka ntima mpenza na mambu yina bo ke monaka. Beto lenda mona ve Mfumu ya Kuluta Nene. Yandi kele mpeve, mpi bantu lenda mona yandi ve. (Yoane 4:24) Diaka, kana muntu ya kele na masa ti menga me telama mpenza na ntwala ya Yehowa Nzambi, yandi fwete fwa. Yehowa yandi mosi zabisaka Moize nde: “Nge lenda mona ilungi na mono ve sambu ke na muntu ve lenda mona ilungi na mono ebuna yandi zinga diaka.”—Kubasika 33:20; Yoane 1:18.

¹⁷ Yo lenda yitukisa beto ve. Nkutu Moize monaka kaka ndambu ya nkembo ya Yehowa, na nzila ya wanzio mosi. Inki salamaka na nima? Luse ya Moize vandaka “kusema” na bantangu yina landaka. Bantu ya Izraele waka boma mpi bo kukaka ve kutala Moize na luse. (Kubasika 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Yo  yina, ata muntu mosi ve lenda mona Mfumu ya Kuluta Nene na nkembo na yandi yonso! Keti yo ke tendula nde yandi kele ve muntu ya kieleka bonso konso kima yina beto lenda mona mpi kusimba? Ve, nkutu beto ke ndimaka nde bima ya nkaka kele ata beto lenda mona yo ve; mu mbandu, mupepe mpi mabanza. Diaka, Yehowa ke zingaka ntangu yonso; yandi ke sobaka ve ata bamiliare ya bamvula ke luta! Yo yina, yandi kele muntu ya kieleka kibeni kuluta konso kima ya nkaka yina beto lenda simba to kumona, sambu bima yina ke monanaka ke nunaka mpi ke bebaka. (Matayo 6:19) Keti beto fwete baka yandi kaka bonso ngolo mosi buna ya ke monanaka ve, ya kukonda mawi to ngolo yina gangaka bima yonso? Bika beto tadila diambu yai.

18. Inki mbona-meso Ezekiele monaka, mpi baluse iya ya “bigangwa ya moyo” yina kele na lweka ya Yehowa ke monisa nki?

¹⁸ Ata beto lenda mona ve Nzambi, Biblia kele na baverse ya ke simba ntima, yina ke monisa beto mambu yina ke salamaka na zulu. Mbandu mosi kele na kapu ya ntete ya Ezekiele. Ezekiele monaka mbona-meso mosi ya kitini ya zulu ya organizasio ya Yehowa; yandi monaka yo bonso pusu-pusu mosi ya nene ya zulu. Mambu ya yandi ke tuba sambu na bigangwa ya kimpeve ya ngolo, yina vandaka na lweka ya Yehowa, ke yitukisa mpenza. (Ezekiele 1:4-10) ‘Bigangwa yai ya moyo’ kele mpenza na lweka ya Yehowa, mpi mutindu bo kele, ke longa beto kima mosi ya mfunu sambu na Nzambi yina bo ke sambilaka. Konso kigangwa kele ti baluse iya—luse ya ngombe, ya ntambu, ya ngo-zulu (aigle), mpi ya muntu. Yo ke monisa bikalulu iya ya nene ya kimuntu ya Yehowa.—Kusonga 4:6-8, 10.

19. Baluse yai ke monisa nki bikalulu: (a) Luse ya ngombe? (b) luse ya ntambu? (c) luse ya ngo-zulu? (d) luse ya muntu?

¹⁹ Mbala mingi na Biblia, ngombe ke monisaka ngolo; yo kele mpidina sambu ngombe kele mbisi mosi ya ngolo mingi. Mbala mingi, ntambu ke monisaka lunungu, sambu lunungu ya kieleka ke lombaka kikesa; ntambu me zabanaka mingi sambu na kikesa na yandi. Ngo-zulu me zabanaka mingi sambu na meso na yandi ya mbote; yandi ke monaka ata bima ya fioti  yina kele ntama kibeni. Yo yina, luse ya ngo-zulu ke monisaka mbote mayele ya Nzambi ya kumona mambu ntama. Ebuna luse ya muntu? Nzambi salaka muntu na kifwani na yandi mpi yandi kele ti makuki ya kumonisa kikalulu yai ya kuluta nene ya Nzambi: Zola. (Kuyantika 1:26) Biblia ke tubilaka mbala mingi bikalulu yai ya Yehowa: Ngolo, lunungu, mayele, mpi zola. Yo yina, beto lenda binga yo bikalulu ya nene ya Nzambi.

20. Keti beto fwete wa boma nde ziku kimuntu ya Yehowa me sobaka, mpi sambu na nki nge ke tuba mpidina?

²⁰ Keti beto fwete wa boma nde Nzambi me sobaka, mutindu mambu na yandi yina Biblia ke tubila kele ya ntama mingi kibeni? Ve, kimuntu ya Nzambi ke sobaka ve. Yandi ke tuba nde: “Mono kele Mfumu Nzambi, mono ke bikalaka kaka Mfumu Nzambi.” (Malashi 3:6) Yehowa ke soba-sobaka ve; yandi ke tadilaka konso diambu kaka mutindu Tata mosi ya mbote mpenza ke salaka. Yandi ke monisaka bikalulu ya kimuntu na yandi na mutindu ya me fwana sambu na konso diambu. Zola me luta bikalulu tatu yina ya nkaka. Yo ke monanaka na mambu yonso yina Nzambi ke salaka. Yandi ke monisaka ngolo, lunungu, mpi mayele na yandi na mutindu mosi ya zola. Biblia ke tuba kima mosi ya mfunu sambu na Nzambi mpi kikalulu yai. Yo ke tuba nde: “Nzambi kele zola.” (1 Yoane 4:8) Biblia ke tuba  ve nde Nzambi kele ti zola to Nzambi ke zolaka. Kansi yo ke tuba nde Nzambi kele zola. Zola kele kimuntu na yandi ya mvimba yina ke pusaka yandi na kusala mambu yonso.

21. Inki mutindu beto ta kudiwa kana beto ke bakisa mbote-mbote bikalulu ya Yehowa?

²¹ Keti nge me monaka ntete ve mwana mosi ya fioti ke songa musapi na ndambu ya tata na yandi mpi ke zabisa banduku na yandi na kiese yonso mpi na lulendo yonso nde: “Yina papa na mu”? Bansadi ya Nzambi ke vandaka ti bikuma mingi ya kudiwa mpi mutindu yai sambu na Yehowa. Biblia bikulaka nde, kilumbu kele bantu ya kwikama ta tuba nde: “Yandi yai Nzambi na beto!” (Yezaya 25:8, 9) Kana nge bakisa mbote-mbote bikalulu ya Yehowa, nge ta kuma kudiwa nde nge kele ti Tata mosi ya kuluta mbote mpenza.

22, 23. Inki mutindu Biblia ke monisaka Tata na beto ya zulu, mpi nki mutindu beto me zaba nde yandi ke zolaka nde beto kwenda pene-pene na yandi?

²² Tata yai kele ve muntu mosi ya ke tudilaka ve bantu dikebi; yandi ke vandaka mpi ve ntama ti bantu, mutindu bantu ya mabundu mpi ya filozofi ke longaka. Yo zolaka kuvanda mpasi na kukwenda pene-pene na Nzambi kana yandi ke tudilaka ve bantu dikebi; kansi Biblia ke monisa nde Tata na beto ya zulu kele ve mpidina. Biblia ke bingaka yandi “Nzambi ya kiese.” (1 Timoteo 1:11) Yandi ke vandaka ti mawi ya zola mpi ya ngolo. Yandi ke waka ‘mawa na ntima’ kana bigangwa na yandi ya mayele me zitisa ve minsiku yina yandi ke pesa sambu na mambote na bo. (Kuyantika 6:6; Nkunga 78:41) Kansi kana beto ke sala mambu na mayele yonso na kuwakana ti Ndinga na yandi, yandi ke waka “kiese” na ntima.—Bingana 27:11.

²³ Tata na beto ke zolaka nde beto kwenda pene-pene na yandi. Ndinga na yandi ke siamisa beto na ‘kusosa yandi mpenza mpi kumona yandi kibeni, sambu yandi kele ntama ve ti konso muntu na kati na beto.’ (Bisalu 17:27) Kansi, nki mutindu bantu ya kukonda kukuka lenda kwenda pene-pene ya Mfumu ya Kuluta Nene ya luyalanganu?